Schopenhauer mówił: po pewnym czasie nabieramy doświadczenia, a wraz z nim przychodzi wiedza, że szczęście i rozkosz to

Transkrypt

1 Twórczość Kazimierza Przerwy-Tetmajera Schopenhauer mówił: po pewnym czasie nabieramy doświadczenia, a wraz z nim przychodzi wiedza, że szczęście i rozkosz to fatamorgana, co, widoczna tylko z daleka, znika przy zbliżaniu; nikogo nie powinno więc dziwić, że to właśnie on stał się swoistym patronem modernistów, szczególnie w latach ; dekadentyzm, głosił potężny pesymizm i smutek i przekonanie, że kultura przeżywa kryzys i musi upaść; związane to było z kryzysem końca wieku Artur Schopenhauer był to niemiecki myśliciel epoki romantyzmu, którego poglądy zdobyły popularność dopiero u schyłku XIX - filmy edukacyjne on-line Strona 1/16

2 wieku; jest to filozofia pesymistyczna; istotę ludzkiej egzystencji jest bezrozumny popęd, człowiek nie może zaspokoić tych bezrozumnych popędów i dlatego nigdy nie osiągnie szczęścia; proponował trzy sposoby złagodzenia cierpień: 1. wyzbycia się pożądań i pragnień (nirwana), 2. wzbudzenia w sobie współczucia dla cierpiących 3. uprawianie sztuki lub przeżywanie, kontemplowanie jej wytworów F.Nietzsche w dwóch dziełach, wyraził swoje poglądy: Tako rzecze Zaratustra, Poza dobrem i złem; to filozofia głosząca kult siły - filmy edukacyjne on-line Strona 2/16

3 fizycznej oraz duchowej i kult wartości życia uważał, że jednostki wybitne przewyższające innych zaletami intelektualnymi i duchowymi mają prawo działać poza moralnością obowiązująca słabych, nijakich, pospolitych; był wrogiem demokracji, o której mówił, że preferuje przeciętność, przez to równa w dół; ideał nadczłowieka oznaczał dla niego nieograniczoną wolność i poczucie mocy jednostek silnych; ogłosił śmierć Boga to wpłynęło na współczesną nam filozofię H.Bergson - prawdziwe poznanie dokonuje się za sprawą intuicji, a nie intelektu; podkreślał, że świat znajduje się w nieustannym - filmy edukacyjne on-line Strona 3/16

4 rozwoju, a możliwości tego rozwoju są nieograniczone i nieprzewidziane; siłą sprawczą tego rozwoju jest elen vitel życiowy pęd; życie człowieka jest strumieniem przeżyć i postępów; wolnym jest tylko ten kto kieruje się własnymi uczuciami i myślami, a nie ten, kogo hamują narzucone obyczaje i morale; te tendencje filozoficzne miały swe odzwierciedlenie w twórczości artystów modernistycznych; u Tetmajera dominowało myślenie pesymistyczne, dekadenckie, czyli odzwierciedlające filozofię Schopenhauera Tetmajer urodził się w 1865 na Podhalu, z którym był związany przez znaczną część życia; dlatego też był zafascynowany kulturą - filmy edukacyjne on-line Strona 4/16

5 górali podhalańskich, poświęcił im wiele miejsca w swej twórczości, m. in. utwór Na skalnym Podhalu; Tatry były obecne w wielu jego wierszach; debiutował poematem Illa w 1886, pierwszy tom poezji wydał w 1891, 3 lata później drugi; rozwijał rodzinną tradycję literacką: syn Adolfa (przyjaciela Goszczyńskiego), brat Włodzimierza (malarz, właściciel dworku z Wesela), kuzyn Boya Żeleńskiego (przez matkę, Julię z Grabowskich) przechodził, jak na typowego wybitnego człowieka modernizmu przystało, typowe stany chorobowe artysty: nerwica, bóle serca (które nie pozwalają pisać), kompleks niższości (zdeklasowanie), zaniżanie własnej pozycji i wagi twórczości połączone z poczuciem wyjątkowości; miał dwie słabości: podróże na Zachód i kobiety (romantycznie: miłość jako obowiązek artysty, wielka i - filmy edukacyjne on-line Strona 5/16

6 nieszczęśliwa); wiersze - erotyki wyznania miłosne; prowadził też bujne życie erotyczne, miał powodzenie wśród kobiet; narzeczeństwo z Laurą Rakowską (utracona, zmarnowana miłość); od choroba nerwowa, mania prześladowcza (znienawidził brata i kuzyna za umieszczenie go w sanatorium), ale w rok mu się poprawiło; sam sobie wywróżył los kosmopolitycznego utracjusza, który umrze samotnie; dogorywał w Warszawie, 18 stycznia 1940 roku jak dekadentyzm objawiał się w poezji Tetmajera? analiza fragmentów wiersza Koniec wieku XIX, bo on niejako - filmy edukacyjne on-line Strona 6/16

7 programowo pokazuje kondycję człowieka modernizmu, podmiot liryczny stawia pytania o możliwość przeciwstawienia się bezsensowi życia, proponuje w pierwszych 4 strofach utworu po dwie możliwości; są to kolejno: Przekleństwo, Ironia, Wzgarda, Rozpacz, Walka, Rezygnacja, Byt przyszły, Użycie; sam je odrzuca; w ostatniej strofie zwraca się do człowieka żyjącego, jak mówi tytuł, pod koniec wieku: Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,/ dla których żadna z dawnych wiar już nie - filmy edukacyjne on-line Strona 7/16

8 wystarcza?/ jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,/ Człowiecze, z końca wieku?... głowę zwiesił niemy. ten gest oznaczający bezradność potwierdzają kolejne wiersze dekadenckie; w utworze pt. Nie wierzę w nic, możemy przeczytać jasną deklarację podmiotu lirycznego: Nie wierzę w nic, nie pragnę niczego na świecie,/ wstręt mam do wszystkich czynów, drwię z wszelkich zapałów:/ posągi moich marzeń strącam z piedestałów/ i zdruzgotane rzucam w niepamięci śmiecie ; dzisiaj taki stan umysłu i emocji nazwalibyśmy pewnie depresją, ta poetycka deklaracja anty wiary, jest przejmująca, jeżeli pamiętać - filmy edukacyjne on-line Strona 8/16

9 będziemy, że ci ludzie naprawdę tak myśleli i czuli; jedyną formą obrony przed nihilizmem jest: i jedna mi już tylko wiara pozostała:/ że konieczność jest wszystkim, wola ludzka niczym / i jedno mi już tylko zostało pragnienie/ Nirwany, w której istność pogrąża się cała. wynika z tego strasznie pesymistyczna wizja człowieka, jako tego, który siłą swej woli niczego nie zrobi, niczego nie zmieni; jedyną nadzieją dla modernisty jest nirwana; to pogląd wywodzący się z filozofii wschodu, m.in. z buddyzmu zakładający najprościej mówiąc wyzwolenie się z cierpienia i wszystkiego, co wiąże człowieka na ziemi, stan wolności i otwartości umysłu, który niczego nie pragnąc jest - filmy edukacyjne on-line Strona 9/16

10 wolny i oświecony; człowiek przestaje czuć jakikolwiek dyskomfort związany ze swym życiem, to pojęcie wiąże się ze znacznie szerszym tzn. oświeceniem, które ludzie wschodu rozumieją zupełnie inaczej niż my Schopenhauer też pisał o nirwanie, no ale dla niego była oczywiście pojęciem negatywnym, bo oznaczała niebyt, brak kontaktu ze swym wnętrzem; jak łatwo zauważyć pesymizm niektórych jest niereformowalny ; natomiast poeta w epoce Młodej Polski miał być królem bez ziemi jak pisze Tetmajer w utworze Evviva l`arte; artysta był kimś wyjątkowym, ale nie w taki romantyczny, przesadzony i narodowy sposób; dla modernistów bycie artystą oznaczało życie w zgodzie ze sobą, życie ciekawe i inspirujące, - filmy edukacyjne on-line Strona 10/16

11 czyli będące odwrotnością życia mieszczan, dowodzi tego druga strofa: Evviva l`arte! Niechaj pasie brzuchy,/ nędzny filistrów naród! My, artyści,/ my, którym często na chleb braknie suchy,/ my, do jesiennych tak podobni liści,/ i tak wykrzykniem: gdy wszystko nic warte/ evviva l`arte! zgodnie z interpretacją prof. Kazimierza Wyki warto zwrócić uwagę na konflikt między artystą, toczącym bój o swą niezależność, a filistrem, zwykłymi ludźmi; jest to według profesora przede wszystkim świadectwo ucieczki artysty z krainy modernistycznego cierpienia w świat wyzwalającej zgodnie z poglądami Schopenhauera sztuki; jednak warto na ten wiersz spojrzeć bez takiej - filmy edukacyjne on-line Strona 11/16

12 akademickiej powagi, inni badacze podkreślają, że pojawiające się na początku i na końcu każdej strofy evviva l`arte!; ma z jednej strony cechy powtarzanego w litanii refrenu, ale tutaj przede wszystkim radosnego toastu, w którym zamiast na zdrowie, pojawia się okrzyk niech żyje sztuka ośmiokrotnie powtórzone nadaje utworowi pędu, energii i modernistycznego klimatu wiecznej imprezy ; taki sposób kreacji artysty był charakterystyczny dla całej epoki, sięgnij choćby po fragmenty znanego manifestu, tzn. Confiteora - filmy edukacyjne on-line Strona 12/16

13 Przybyszewskiego; dekadenci aby nie popaść w totalny smutek musieli szukać dla siebie dróg wyjścia; znaleźli trzy: pierwsza to używki alkohol i narkotyki, czemu też sprzyjał kawiarniano-knajpiany tryb życia artystycznego; druga to góry, krajobrazy tatrzańskie, znane m. in. z wiersza Melodia mgieł nocnych- uwagę zwraca już tytuł, który absorbować ma zmysł słuchu [MELODIA, czyli muzyczność] i zmysł wzroku łączenie poznania, inaczej mówiąc poznawanie, odczuwanie za pomocą kilku zmysłów jednocześnie w poezji nazywa się synestezją; zastosowanie synestezji to klucz do mistrzowsko zastosowanej techniki impresjonistycznej; oczarowanie górskim - filmy edukacyjne on-line Strona 13/16

14 pejzażem, jakiego doświadcza podmiot liryczny, opisane za pomocą techniki impresjonistycznej, czyli zwracającej uwagę na momentalność przeżycia, na uchwycenie ulotnego wrażenia; wrażenia górskiego krajobrazu spowitego mgłami Melodia mgieł nocnych - utwór ten rozpoczyna się tak: Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,/ lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie ; zwróć uwagę na powtarzające się w pierwszych słowach podwójne m melodia mgieł, takiego harmonizowania brzmień znajdziemy w utworze więcej; przyroda tatrzańska zdaje się mówić podmiot liryczny jest pełna - filmy edukacyjne on-line Strona 14/16

15 harmonii i tego poczucia harmonii dostarcza człowiekowi; trzecią drogą ucieczki od dekadenckiego klimatu była erotyka; Tetmajer był twórcą wielu wierszy o takim charakterze, jego biografia daje podstawy do stwierdzenia, że miał z czego czerpać...; jednym z najbardziej znanych erotyków jest wiersz pod wiele mówiącym tytułem Lubię kiedy kobieta; tytuł jest tu dobrą wskazówką, podmiot liryczny dokładnie o tym opowiada i nie chodzi tutaj bynajmniej o zaspakajanie potrzeb duchowych, te zaspakaja sam, mówi o - filmy edukacyjne on-line Strona 15/16

16 Powered by TCPDF ( Ściąga eksperta tym na końcu utworu tak: a myśl moja już od niej wybiega skrzydlata/ w nieskończone przestrzenie nieziemskiego świata. - filmy edukacyjne on-line Strona 16/16