Warszawa, 12 luty 2008

Transkrypt

1 dr Krzysztof Rybiński blog ekonomiczny: Dekonwergencja krajów EŚiW w obszarze kapitału intelektualnego Wystąpienie panelowe Podczas spotkania organizowanego przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie nt. Jak tworzyć kulturę inwestowania która rozumie procesy innowacyjne? Warszawa, 12 luty 28 Szanowni Państwo, PoniewaŜ mam tylko pięć minut, a temat jest niesłychanie waŝny pominę zwyczajowy dowcip na początku i przejdę od razu do rzeczy. W dzisiejszym wystąpieniu uzasadnię tezę, Ŝe od piętnastu lat w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, a Polsce w szczególności, postępuje przeraŝająca dekonwergencja w obszarze kapitału intelektualnego. Kapitał intelektualny 1 definiuję jako zbiór nietrwałych aktywów, składających się z kapitału wiedzy (wiedzy formalnej, zdobytej w szkole, na uczelni, w pracy podczas szkoleń oraz wiedzy Ŝyciowej, zwanej teŝ często mądrością 2, relacji z innymi pracownikami, kapitał wiedzy moŝe być rzeczywiście wykorzystywany lub tylko potencjalny), kapitału relacji (z innymi przedsiębiorstwami, z dostawcami i klientami, obejmuje zarówno bazę klientów jak i ich potencjał) i z kapitału strukturalnego lub organizacyjnego (kapitał procesów, kultura organizacyjna, kapitał innowacji). Dziedzina wiedzy zajmująca się kapitałem intelektualnym bada kapitał intelektualny przedsiębiorstw, miast, regionów, uczelni wyŝszych czy całych krajów 3. 1 Podaję za Rybinski (27) 2 Po angielsku ten rodzaj wiedzy jest określany jako tacit knowledge, opisuje wiedzę której nie moŝna nauczyć się z podręczników. Na przykład doświadczony mechanik, wiele lat pracujący w zawodzie posłucha silnika i moŝe od razu powiedzieć co jest zepsute, profesor rzuci okiem na pracę dyplomową studenta i od razu wie, które fragmenty zostały skopiowane, a które nie. 3 Powstały na przykład raporty o kapitale intelektualnym Danii, Szwecji, Izraela czy Chorwacji. Przykładem inteligentnego miasta jest Putrajaya w Malezji. Zagadnienie kapitału intelektualnego ma pewne wspólne wątki z 1

2 Dlaczego kapitał intelektualny jest tak waŝny? W globalnej gospodarce XXI wieku opartej na wiedzy tylko te firmy, uczelnie, regiony czy całe kraje odniosą sukces, które będą w stanie zwiększać innowacyjność swojej produkcji i usług. Ci którzy staną w miejscu zostaną poŝarci przez szybko rosnące firmy azjatyckie, które juŝ uzyskały dominująca pozycję na wielu rynkach. Natomiast kluczowym składnikiem innowacji jest właśnie kapitał intelektualny. Warto teŝ pamiętać, Ŝe w globalnej gospodarce XXI wieku pojawili się nowi, potęŝni gracze, którzy szybko budują swój kapitał intelektualny. Na przykład w Chinach więcej dzieci kończy szkoły z samymi piątkami i szóstkami niŝ wynosi liczba wszystkich dzieci w USA. Gdyby wysłać wszystkie, co do jednego, miejsca pracy z USA do Chin, to i tak w Chinach ciągle byłaby nadwyŝka podaŝy pracy nad popytem. Ponadto, zmiany dokonują się w zawrotnym tempie. Według Richarda Riley, sekretarza ds. edukacji USA, najprawdopodobniej dziesięć zawodów które będą najbardziej poszukiwane w 21 roku w ogóle nie istniało przed rokiem. Zatem dzisiaj przygotowujemy dzieci do pracy w zawodach które jeszcze nie istnieją, które będą wykorzystywały jeszcze nie istniejące technologie i rozwiązywały problemy o których jeszcze nie wiemy, Ŝe istnieją. W ciągu tygodnia jest więcej informacji w wydaniach New York Times niŝ człowiek napotykał przez całe swoje Ŝycie w XVIII wieku. Liczba informacji technologicznych podwaja się co roku. Dla studentów pierwszego roku studiów technicznych to oznacza, Ŝe połowa wiedzy której się uczą ulegnie dezaktualizacji gdy dotrą do trzeciego roku. Niech Państwo zgadną co to za kraj? Najbogatszy na świecie, najsilniejsza armia, centrum finansowe świata, najlepszy system edukacyjny, światowe centrum innowacji, emituje rezerwową walutę świata, najwyŝszy standard Ŝycia.. To Wielka Brytania w 19 roku. Co z tego pozostało dzisiaj? Skoro globalna gospodarka oparta na wiedzy tak bardzo przyspieszyła, to jaki kraj będzie globalnym liderem wiedzy i innowacji w 23 roku? Zatem jak na tym tle prezentuje się nasz region. Jak pokazaliśmy w artykule Radzikowski, Rybinski (27) zdecydowana większość wskaźników kapitału intelektualnego wskazuje na poraŝającą dekonwergencję w tym obszarze w czterech krajach EŚiW: Czechy, Polska, Słowacja i Węgry. Zaprezentujmy niektóre z tych wskaźników: pojęciem kapitału społecznego, ale jest koncepcją rozwijaną bardziej przez ekonomistów i praktyków zarządzania, podczas gdy kapitał społeczny jest dziedziną, w której największy wkład wnieśli socjologowie. Obszerna dyskusja zagadnień kapitału społecznego oraz stanu badań w tej dziedzinie w Polsce znajduje się na przykład w pracy Kostro (26). 2

3 Jednym optymistycznym sygnałem jest fakt, Ŝe na początku transformacji udział osób w wieku uczelnianym decydujący się na podjęcie studiów wyŝszych wynosił poniŝej 2%, obecnie udział ten wzrósł do 5%. Niemniej utrzymuje się duŝa luka między krajami naszego regionu a krajami piętnastki, nie wspominając nawet o przepaści dzielącej nas od USA czy tygrysów azjatyckich, gdzie te wskaźniki przekraczają 8%. Wykresy z artykułu Radzikowski, Rybiński (27) Figure 2. School enrollment, tertiary (% gross) EU-15 CEE-4 USA Latin America & Caribbean Korea China Source: World Development Indicators 27. Figure 21. Higher education students (incl. universities) in thousands EU-15* CEE-4* USA Latin America & Caribbean NIE's China * Data for Germany are available from 1992 and for the Czech Republic and Slovakia from Source: Euromonitor International from national statistics/unesco Figure 22. University students in thousands EU-15* CEE-4* USA Latin America & Caribbean NIE's China * Data for Germany are available from 1992, for Luxembourg from and for the Czech Republic and Slovakia from Source: Euromonitor International from national statistics/unesco O ile liczba studentów moŝe wskazywać na potencjał intelektualny kraju w przyszłości, bieŝącą zdolność do innowacji określają wskaźniki liczby naukowców zatrudnionych w laboratoriach naukowo-badawczych na milion mieszkańców. PoniewaŜ tworzenie wiedzy 3

4 charakteryzuje się rosnącymi korzyściami względem skali 4, warto analizować równieŝ całkowitą liczbę naukowców. Wykresy poniŝej pokazują, jak wielka i rosnąca przepaść dzieli kraje naszego regionu od rozwiniętych krajów UE. W roku w czterech krajach EŚiW przypadało nieco poniŝej 15 naukowców na milion mieszkańców, w roku wskaźnik ten nieco wzrósł. W tym samym czasie w krajach piętnastki wskaźnik ten podwoił się z 21 do prawie 4. Wykresy z artykułu Radzikowski, Rybiński (27) Figure 23. Researchers in R&D (per million people) EU-15 CEE-4 USA Latin America & Caribbean NIE's (excl. Taiwan & Hong Kong) China Figure 24. Researchers in R&D in thousands EU-15 CEE-4 USA Latin America & Caribbean NIE's (excl. Taiwan & Hong Kong) China Source: World Development Indicators 27. Source: World Development Indicators 27. Zdolność kraju do tworzenia innowacyjnych produktów i zaleŝy w duŝym stopniu od nakładów ponoszonych na badania i rozwój. Jak pokazano w pracy CiŜkowicz, Rybiński (27) decydujące są nakłady na B+R sektora prywatnego. W tym obszarze w krajach naszego regionu postępuje potworna dekonwergencja. Na B+R wydajemy niezmiennie od 1 lat około.8% PKB, podczas gdy Chiny w tym czasie zwiększyły wydatki na B+R z.5% PKB do 1.5% PKB, kraje UE-15 wydają prawie 2.5% PKB a tygrysy azjatyckie prawie 3% PKB na badania i rozwój. 4 Zob. Rybinski (27) 4

5 Wykresy z artykułu Radzikowski, Rybiński (27) Figure 25. Research and development expenditure (% of GDP) EU-15 CEE-4 USA Latin America & Caribbean NIE's (excl. Taiwan & Hong Kong) China Figure 26. Information and communication technology expenditure (% of GDP) EU-15 CEE-4 USA Latin America & Caribbean NIE's (excl. Taiwan)* China 25 Source: World Development Indicators 27. Source: World Development Indicators 27. Przy tak niskim poziomie kapitału intelektualnego nie naleŝy oczekiwać, Ŝe kraje naszego regionu będą w stanie konkurować w obszarze innowacyjnych usług i produkcji. Potwierdzają to statystyki liczby publikacji naukowych i liczby zgłoszonych patentów. O ile piętnaście lat temu naukowcy z naszego regionu publikowali w międzynarodowych recenzowanych pisma dwukrotnie więcej niŝ naukowcy z krajów tygrysów azjatyckich (na milion mieszkańców), o tyle obecnie proporcje się odwróciły. W krajach naszego regionu publikujemy 2 artykułów ma milion mieszkańców, podczas gdy tygrysy azjatyckie prawie 35, a kraje UE-15 prawie 6. Inna miara innowacyjności liczba wniosków patentowych pokazuje prawdziwą mizerię w obszarze innowacyjności. Zwyczajnie nie istniejemy na patentowej mapie świata. 5

6 Wykresy z artykułu Radzikowski, Rybiński (27) Figure 29. Scientific and technical journal articles per million people EU-15 CEE-4 USA Latin America & Caribbean NIE's (excl. Taiwan)* China * From data exclude Hong Kong Source: World Development Indicators 27. Figure 3. Patent filings by office in 25 in thousands EU-15* CEE-4 USA Latin America-6* NIE's (excl. Taiwan) 93.2 residents non-residents total 4. China Source: World Intellectual Property Organization Japan * Data for EU-15 are the sum of patent filings from national patent offices and the European Patent Office. According to WIPO EPO patent filings in 25 amounted to 6.8 thousands. The total number of patent filings may be overstated as the EPO grants patents on behalf of the member States of the European Patent Convention (EPC), the membership of which is larger than that of the European Union as some EPC member States are not members of the European Union. Furthermore many European patent applicants seek patent protection in multiple EPC member States, therefore, non-resident patent filings by Europeans in other EPC member State offices and at the EPO have become common. Data for Italy are not available. Latin America-6 includes: Brazil, Chile, Colombia, Cuba, Ecuador and Peru. Wskaźników pokazujących innowacyjną mizerię naszego regionu moŝna przytoczyć bardzo wiele. Syntetyczną miarę innowacyjności pokazuje raport European Innovation Scoreboard 26, według którego Polska była w ogonie innowacyjności analizowanych krajów, po sąsiedzku z Grecją, Bułgarią i Rumunią. Jesteśmy znacznie mniej innowacyjni niŝ Węgrzy i Czesi. 6

7 Wykres z raportu European Innovation Scoreboard 26 Wnioski Wskaźniki przedstawione w moim krótkim wystąpieniu pokazują, Ŝe kraje EŚiW, a Polska w szczególności, charakteryzują się bardzo niskim poziomem kapitału intelektualnego i wynikającym z tego niskim poziomem innowacyjności. JeŜeli od jutra nie zaczniemy radykalnie zwiększać inwestycji w kapitał ludzki, strukturalny i relacji, to w ciągu kilku lat, po wyczerpaniu się rezerw wzrostu wydajności wynikających z przesunięć międzysektorowych i po wygaśnięciu pozytywnego szoku popytowego po wejściu do UE, czeka nas stagnacja gospodarcza. Jeszcze nie jest za późno, Ŝeby uniknąć tego scenariusza. * * * CiŜkowicz P., Rybinski K. (27) The Role of Banking and Financial Policies in Promoting Micro, Small and Medium Enterprises, artykuł zaprezentowany na międzynarodowej konferencji Banku Indonezji, Bali, Indonezja, 7 grudnia 27 European Innovation Scoreboard 26 raport przygotowany przez Maastricht Economic Research Institute on Innovation and Technology (MERIT) oraz the Joint Research Centre (Institute for the Protection and Security of the Citizen) of the European Commission, 27. 7

8 Kostro K. (26) Aktualny stan badań nad kapitałem społecznym w Polsce, Studia ekonomiczne nr 1-2 (XLVIII-XLIX), Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk, 26. Radzikowski M., Rybinski K. (27) Achieving Sustainable Growth: Will New Europe Fly or Crawl in the 21st Century Global Knowledge Economy?, rozdział w pracy zbiorowej pod edycją Nadolny A., Schauer T. The Future of Europe. Sustainable Development and Economic Growth?, proceedings of the International Symposium, September 12-13, 27. Rybiński K. (27) Globalizacja w trzech odsłonach. Offshoring, globalne nierównowagi, polityka pienięŝna, Wydawnictwo Difin, Warszawa 27. 8