POLITYKA FISKALNA. deficyt budŝetowy = G + F + N T dług publiczny : skumulowany deficyt budŝetowy

Transkrypt

1 POLITYKA FISKALNA 95 Dotyczy zmian w dochodach i wydatkach państwa: G zakupach rządowych, F płatnościach transferowych do sektora prywatnego, N płatnościach odsetek od długu publicznego T dochodach podatkowych deficyt budŝetowy = G + F + N T dług publiczny : skumulowany deficyt budŝetowy Polityka fiskalna moŝe zwiększyć PKB poprzez wzrost inwestycji lub zwiększenie zasobu siły roboczej. Efektywność tej polityki jest oceniana róŝnie. Wzrost zakupów państwowych w długim okresie prowadzi do efektu wypierania czyli zastąpienia wydatków prywatnych przez publiczne. Polityka fiskalna aktywna (dyskrecjonalna) : decyzje rządu mające na celu sterowanie łącznym popytem, świadomy interwencjonizm. ekspansywna: pobudzanie wzrostu wydatków, obniŝanie podatków lub obydwa instrumenty restrykcyjna: zmniejszanie wydatków, podwyŝka podatków netto lub obydwa instrumenty.

2 POLITYKA FISKALNA Instrumenty aktywnej polityki fiskalnej: Programy robót publicznych, Programy wspomagania zatrudnienia, Programy wydatków transferowych, Zakupy dóbr, Zmiany stawek opodatkowania. Deficyt budŝetowy W przeciwieństwie do inwestycji prywatnych decyzje rządu nie muszą wynikać z rachunku ekonomicznego (przynajmniej w wąskim ujęciu). Skuteczność dyskrecjonalnej polityki fiskalnej jest nadal przedmiotem kontrowersji ze względu na: koszt uzyskania informacji opóźnienia niepewność co do poziomu znajomość wielkości mnoŝnika i akceleratora uwikłania polityczne decyzji ekonomicznych 96

3 POLITYKA FISKALNA Polityka fiskalna pasywna: realizowana przez automatyczne stabilizatory koniunktury instrumenty ekonomiczne samoczynnie reagujące na zmiany PKB i innych parametrów ekonomicznych, których efektem działania jest podtrzymywanie łącznego popytu w okresie osłabiania koniunktury i jego redukcja w okresie przegrzania gospodarki. Przykłady: Podatki od dochodów osobistych, Podatki od dochodów osób prawnych, Podatki pośrednie, Systemy zapomóg dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne, Systemy stabilizacji dochodów w rolnictwie. Zalety a.s.k.: szybkość działania i przewidywalność, brak opóźnień decyzyjnych Wady: stabilizują istniejącą sytuację, nie tworzą przesłanek do zmian, działają krótkookresowo, mogą utrudniać proces wzrostu. Prowadzą do deficytu budŝetowego w okresach recesji i nadwyŝek w okresach ekspansji. Są skuteczne w stabilizacji niewielkich wahań koniunkturalnych. 97

4 POLITYKA FISKALNA Prowadzenie aktywnej polityki fiskalnej wymaga posiadania odpowiednich informacji. Wskaźniki wykorzystywane w makroekonomii mają równy związek z sytuacją makroekonomiczną: wskaźniki wyprzedzające (pilotujące) ulegają zmianie przed zmianą podstawowych tendencji ekonomicznych: ceny akcji, stopa bezrobocia, zamówienia w budownictwie, wskaźniki współbieŝne (równoległe) ulegają zmianie razem z głównymi tendencjami w gospodarce (obroty bieŝące) wskaźniki opóźnione zmieniają się po zmianie głównej tendencji (stopy procentowe, czas pozostawania bez pracy) MoŜliwości prowadzenia polityki fiskalnej są ograniczane przez sztywne (stałe) wydatki państwa i deficyt budŝetowy. Sztywne wydatki obejmują wielkości wynikające z wcześniejszych zobowiązań prawnych 98

5 OPTYMALNA POLITYKA GOSPODARCZA Polityka pienięŝna i polityka fiskalna powinny być skoordynowane tak, aby zapewnić wysoki wzrost gospodarczy przy niskiej inflacji. Z reguły układ polityk pienięŝnej i fiskalnej (policy mix) przy ekspansywnej polityce fiskalnej wymaga restrykcyjnej polityki pienięŝnej i odwrotnie. 99

6 BEZROBOCIE Begg, Fischer, Dornbush, rozdz. 27: Bezrobocie, rozdz. 28: Inflacja Bezrobocie i wyjaśnienie jego przyczyn jest jednym z najwaŝniejszych problemów współczesnej ekonomii. Korzyści z bezrobocia: zwiększenie konkurencji; wpływ na poprawę kwalifikacji łatwiejsza polityka antyinflacyjna Koszty bezrobocia makro: utrata produkcji, spadek wpływów podatkowych i ubezpieczeniowych mikro: utrata umiejętności, wykluczenie społeczne 100

7 BEZROBOCIE Warunki konieczne uznania za bezrobotnego: pozostawanie bez pracy poszukiwanie pracy gotowość do pracy Nie są to warunki jednoznaczne stąd w róŝnych krajach poziom bezrobocia moŝe być ustalany inaczej: pozostawanie bez pracy a pracujący na część etatu, poszukiwanie pracy gry nie ma szans na jej znalezienie, zgłaszanie gotowości w urzędzie w przypadku braku ofert. Bezrobotny w Polsce: nie uczy się w systemie dziennym zdolny i gotowy do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze ukończone 18 a nieukończone 60/65 lat brak praw do emerytury/renty nie ma nieruchomości rolnej powyŝej 2 ha nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego 101

8 BEZROBOCIE Warunki konieczne uznania za bezrobotnego c.d.: w przypadku niepełnosprawności gotowy podjąć pracę na ½ etatu minimum nie jest tymczasowo aresztowany ani nie odbywa kary pozbawienia wolności nie odbywa szkolenia ani staŝu 102 W USA - metoda badań ankietowych co tydzień 47 tys. rodzin bezrobotny: nie wykonywał pracy przynoszącej dochód, nie miał zamówień, aktywnie szukał pracy; W Polsce: obliczanie bezrobotnych przez rejestrację w Urzędach Pracy; metoda BAEL od 1992/1999 (badań aktywności ekonomicznej ludności): bezrobotny: nie pracował zarobkowo ani godziny, nie miał zamówień, aktywnie szukał pracy, był gotowy do jej podjęcia Badania ankietowe są standaryzowane (rekomendacje MOP) i umoŝliwiają porównania międzynarodowe

9 BEZROBOCIE Poziom bezrobocia kształtuje relacja podaŝy i popytu na pracę: jeŝeli krańcowa wydajność pracy jest wyŝsza niŝ płaca realna to występuje tendencja do wzrostu zatrudnienia Stopa bezrobocia: relacja liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej (bezrobotni + pracujący) Rodzaje bezrobocia: jawne rejestrowane ukryte wynikające z cech systemu gospodarczego 103

10 BEZROBOCIE Rodzaje bezrobocia jawnego: frykcyjne wynika z dynamiki rynków pracy gdzie zajmowanie nowych miejsc nie jest natychmiastowe strukturalne : niedopasowanie struktury podaŝy do struktury popytu wynikające z niedostatecznego popytu: osłabienia ogólnej aktywności gospodarczej klasyczne: wynikające ze sztywności systemu płacowego 104

11 BEZROBOCIE Neoklasyczna interpretacja bezrobocia: w warunkach wolnego rynku występuje skłonność do ustalania równowagi przy pełnym zatrudnieniu. Bezrobocie wynika tylko z niedoskonałości rynku i ma charakter dobrowolny. Przy pełnej informacji o rynkach i pełnej mobilności siły roboczej rynek dąŝy do oczyszczenia. Zdaniem neoklasyków polityka przeciwdziałania bezrobociu powinna polegać na poprawie funkcjonowania rynków pracy, bez interwencji państwa. Keynesowska interpretacja bezrobocia: bezrobocie powstaje przy niedostatecznym popycie. Bezrobocie moŝe mieć charakter przymusowy. Państwo powinno wpływać na wzrost popytu i przez to na obniŝenie bezrobocia. 105 Bezrobocie frykcyjne, strukturalne i klasyczne: dobrowolne Bezrobocie keynesowskie: przymusowe Naturalna stopa bezrobocia: poziom bezrobocia dobrowolnego w równowadze

12 BEZROBOCIE Krzywa Phillipsa (1958): na podstawie badań statystycznych Phillips uznał Ŝe istnieje ujemna zaleŝność między wzrostem płac nominalnych a stopą bezrobocia. Im większa nadwyŝka popytu na pracę nad podaŝą tym szybszy wzrost płac nominalnych i tym niŝsze bezrobocie. Samuelson i Solow (1960 przedstawili krzywą Phillipsa w postaci zaleŝności stopy bezrobocia i tempa wzrostu cen. Z ujęcia wynikał wniosek o wymienności inflacji i bezrobocia oraz o moŝliwości ograniczania bezrobocia kosztem wyŝszej inflacji. Koncepcja była zgodna z ujęciem Keynesa, który uwaŝał Ŝe wzrostowi popytu towarzyszy wzrost podaŝy ale i wzrost cen po osiągnięciu pełnego wykorzystania czynników produkcji W latach siedemdziesiątych koncepcja krzywej Phillipsa przestała objaśniać rzeczywistość: pojawiła się stagflacja czyli stagnacja gospodarcza z jednoczesną inflacją. Wzrost łącznego popytu nie zmniejszał bezrobocia ale podtrzymywał inflację. 106

13 BEZROBOCIE Naturalna stopa bezrobocia: koncepcja Friedmana (1968) i Phelpsa (1967) modyfikująca podejście Phillipsa. Istnieje poziom równowagi na rynku pracy który nie jest wraŝliwy na zmiany popytu, a wynika z charakteru rynku pracy. Jest to nieunikniony poziom bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego wynikający z niedoskonałości funkcjonowania rynku pracy. W ujęciu Friedmana Phelpsa krzywa Phillipsa jest tylko szczególnym przypadkiem krótkookresowej zaleŝności W latach osiemdziesiątych keynesiści zaproponowali inne podejście do bezrobocia w równowadze: istnieje pewien poziom bezrobocia stabilizujący procesy inflacyjne: NAIRU Non-accelerating inflation rate of unemployment. Bezrobocie niŝsze od tego poziomu powoduje wzrost inflacji ze względu na wzrost siły przetargowej związków zawodowych 107

14 BEZROBOCIE 108 Instrumenty ograniczania bezrobocia: zwiększające rozmiary popytu na zasoby pracy: prace publiczne, kredyty na uruchomienie działalności, redukcja stóp procentowych; zmniejszające rozmiary zasobów siły roboczej: wcześniejsze emerytury, zasiłki przedemerytalne; poprawiające funkcjonowanie rynków pracy: systemy szkoleń, doradztwa i pośrednictwa zawodowego. Aktywna polityka zatrudnienia: programy tworzenia miejsc pracy; subsydiowanie zatrudnienia programy szkoleniowe Pasywna polityka zatrudnienia zasiłki dla bezrobotnych wcześniejsze emerytury subsydia na zmianę kwalifikacji skracanie czasu pracy

15 INFLACJA Inflacja to proces trwałego wzrostu ogólnego poziomu cen towarów, usług i czynników produkcji w gospodarce. Proces odwrotny do inflacji zwany jest deflacją. Inflacja ma miejsce tylko wtedy gdy rośnie ogólny poziom cen, a nie ceny wybranych pojedynczych towarów. Inflacja szkodzi gospodarce, choć niewielka inflacja jest akceptowana w większości krajów i zdaniem części ekonomistów sprzyja wzrostowi. NaleŜy rozróŝniać inflację oczekiwaną i nieoczekiwaną, szczególnie niekorzystna jest wysoka inflacja nieoczekiwana. 109

16 INFLACJA Gospodarcze skutki inflacji: koszty zmiany karty dań; koszty zdzieranych zelówek inflacja antycypowana (oczekiwana) niepoŝądana redystrybucja dochodów: prowadzi do powiększenia róŝnic niewłaściwa alokacja zasobów w gospodarce: zniekształcenie rachunku ekonom. spadek skłonności do oszczędzania straty właścicieli pieniądza gotówkowego spadek realnych dochodów sfery budŝetowej wzrost niepewności i trudniejsze prowadzenie rachunku ekonomicznego osłabienie motywacji do prowadzenia działalności gospodarczej marnotrawstwo dochodów i wymuszona konsumpcja powstanie rynku producenta i spadek jakości produkcji 110

17 INFLACJA Podział inflacji ze względu na tempo wzrostu cen: pełzająca (łagodna, jednocyfrowa): 3-5%, z reguły poddająca się kontroli i nie zagraŝająca prawidłowemu przebiegowi procesów gospodarczych krocząca (biegnąca): kilkanaście procent rocznie, deformuje procesy gospodarcze i hamuje realny przyrost PKB galopująca (superinflacja): z reguły 20-50% rocznie, niebezpieczna dla prawidłowego przebiegu procesów gospodarczych hiperinflacja (szalejąca, histeryczna): kilkaset procent rocznie, uniemoŝliwia prowadzenie rachunku ekonomicznego, powrót do gospodarki barterowej inflacja korekcyjna: wywołana urynkowieniem cen administracyjnych (energia, paliwa), zwykle ma charakter przejściowy. 111

18 INFLACJA Miary inflacji: deflator PKB indeks cen dóbr konsumpcyjnych (Consumer Price Index - CPI) indeks cen dóbr produkcyjnych (Producer Price Index - PPI) 112 Deflator: średnia waŝona zmiana cen wszystkich dóbr i usług wytwarzanych w gospodarce. Obejmuje największy koszyk dóbr, najlepiej szacuje zmianę ogólnego poziomu cen, ale nie jest odczuwana przez konsumentów tak jak CPI. CPI, PPI: dotyczą grup produktów i przez to mogą zniekształcać rzeczywistą inflację, ale lepiej pokazują inflację odczuwaną przez dana grupę. Inflacja bazowa: wskaźniki cen po wyeliminowaniu z koszyka niektórych wielkości: po wyłączeniu cen kontrolowanych po wyłączeniu cen o największej zmienności po wyłączeniu cen o Ŝywności i cen paliw (tzw. inflacja netto)

19 INFLACJA Monetarystyczna interpretacja przyczyn inflacji (ilościowa): Inflacja pojawia się gdy zwiększeniu ilości pieniądza nie towarzyszy wzrost produkcji. Monetaryści twierdzą, Ŝe produkcja realna jest nieelastyczna względem ilości pieniądza i poziomu cen (tzw. klasyczna dychotomia w długim okresie). Wzrost podaŝy pieniądza powoduje wzrost cen bez zmiany realnego produktu. Inflacja ilościowa: nadmierna ilość pieniądza w stosunku do potrzeb gospodarki. Według monetarystów inflacja jest zjawiskiem monetarnym dlatego konieczne jest ograniczanie podaŝy pieniądza na wielkości wynikających z potrzeb transakcyjnych gospodarki. 113

20 INFLACJA Keynesowska interpretacja przyczyn inflacji: W przypadku niepełnego wykorzystania moŝliwości produkcyjnych gospodarki wzrost ilości pieniądza prowadzi do wzrostu zatrudnienia i wzrostu produkcji bez wywierania większego wpływu na ceny: produkcyjny efekt wzrostu globalnego popytu. Przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych wzrost ilości pieniądza w obiegu doprowadzi do ruchu cen w górę i spowoduje cenowy efekt wzrostu globalnego popytu. Zdaniem keynesistów wielkość produkcji jest elastyczna względem ilości pieniądza oraz poziomu cen krzywa podaŝy nie jest pionowa. 114

21 INFLACJA 115 Inflacja popytowa: wzrost podaŝy pieniądza powoduje niewielki wzrost cen przy duŝym bezrobociu i duŝy wzrost cen przy niewielkim bezrobociu. Zdaniem keynesistów produkcja jest elastyczna względem ilości pieniądza wzrost podaŝy pieniądza powoduje mieszany efekt produkcyjny i cenowy. Inflacja kosztowo-strukturalna: przyczyny leŝące po stronie podaŝowej, wynikające z siły przetargowej instytucji funkcjonujących w gospodarce: inflacja płacowa: płace sztywne w dół, presja ze strony związków zawodowych na nominalny wzrost płac, inflacja cen sterowanych: polityka cenowa wielkich korporacji prowadząca do podnoszenia cen w celu podtrzymania ekspansji i/lub realizacji załoŝonych zysków. Podejście instytucjonalne: inflacja kosztowa wywołana przez presje na koszty ze strony silnych organizacji gospodarczych (duŝe firmy i związki zawodowe) przy małym wpływie firm działających na wolnym rynku. Inflacja kosztowa wzrost płac i cen spowodowany wzrostem kosztów, które rosną pod wpływem wzrostu płac: spirala cenowo-płacowa.

22 INFLACJA Przeciwdziałanie inflacji (dezinflacja): uwolnienie cen administracyjnych, ograniczenie spirali c/p, kotwice nominalne (kurs walutowy), realna stopa procentowa, zmiany strukturalne gospodarki. redukcja oczekiwań inflacyjnych Deficyt budŝetowy a inflacja: zaleŝy od sposobu finansowania deficytu druk pieniądza zwiększa presję inflacyjną, emisja obligacji nie ale podnosi stopy procentowe wypierając prywatne inwestycje. 116

23 INFLACJA Cele inflacyjne NBP 117