Alloplastyki rewizyjne stawu biodrowego powikłane złamaniami kości udowej - wyniki leczenia i rehabilitacji

Transkrypt

1 Edward GOLEC1-2 Sebastian NOWAK2 Joanna GOLEC2 Dariusz SIENKIEWICZ1 Piotr JURCZAK1 Piotr ZUZEK1 Alloplastyki rewizyjne stawu biodrowego powikłane złamaniami kości udowej - wyniki leczenia i rehabilitacji Klinika Chirurgii Urazowej i Ortopedii 5 Wojskowego Szpitala Klinicznego z Polikliniką SP ZOZ w Krakowie 2Zakładu Fizjoterapii Instytutu Fizjoterapii Wydziału Ochrony Zdrowia Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie Kierownik Kliniki i Dyrektor Instytutu: Dr hab. n. med. Edward Golec Dodatkowe słowa kluczowe: alloplastyka rewizyjna stawu biodrowego złamania okołoprotezowe kości udowej Additional key words: revision hip arthroplasty femur periprosthetic fractures Autorzy dokonują oceny wyników leczenia powikłanych złamaniami kości udowej alloplastyk rewizyjnych stawów biodrowych endoprotezami cementowanymi. Dokonują tego w oparciu o materiał kliniczny obejmujący lata Do badania włączono 16 chorych, którzy w czasie przeprowadzanego zabiegu rewizyjnego doznali złamania kości udowej. W grupie tej było 5 mężczyzn, co stanowi 31, 25% oraz 11 kobiet, czyli 68, 75%. Typ doznanych złamań kości udowej ustalono w oparciu o kryteria Vancouver. Badanie kontrolne wykonano po 12 miesiącach od dnia przeprowadzonego zabiegu rewizyjnego w oparciu o zmodyfikowane kryteria podane przez Golca i wsp. Autorzy uzyskali wyniki bardzo dobre i dobre w złamaniach typu B2, B3 i C, a wynik zły w złamaniu typu B2. Zwracają jednocześnie uwagę na znaczenie wykorzystania rozdrobnionych przeszczepów kości auto- lub allogenicznej w czasie przeprowadzanego rewizyjnego zabiegu operacyjnego. Authors have done evaluation of treatment outcomes of femur periprosthetic fractures complicating cemented revision hip arthroplasty. It was done based on clinical material aged from 1996 to patients with femur intraoperative peri-prosthetic fractures complicating cemented revision hip arthroplasty were included to the study. 5 male (31. 25%) and 11 females (68. 75%) were included in this group. Type of femur periprosthetic fracture was established according to Vancouver classification. Follow up evaluation was done 12 months after revision operation according to modified enterions announced by Golec and all. Authors obtained very good and good results in type B2, B3 and C fracture, but bad results in type B2 fracture. They pointed simultaneously on importance of use crumbled auto or allogenic bone grafts to perform revision operation. Adres do korespondencji: Dr hab. med. Edward Golec Kraków, ul. Zachodnia 10/37 Telefon: lub służbowy: 0-12, lub 203 Fax: 0-12, bolec@poczta. onet. pl Wstęp Alloplastyki stawu biodrowego już od połowy ubiegłego stulecia stały się powszechnie akceptowanym i stale rozwijanym sposobem leczenia jego zmian zwyrodnieniowych. Od roku 1960, a wiec od chwili implantacji pierwszej endoprotezy do stawu biodrowego wykonanej przez Charnleya, nastąpił nie tylko dynamiczny technologiczny i konstrukcyjny rozwój implantowanych endoprotez, ale również wdrażano i doskonalono nowe techniki operacyjne, co w zasadniczy sposób przyczyniło się do rozpowszechnienia i sukcesu metody [24]. Należy jednak pamiętać, że ten sposób postępowania zagrożony jest występowaniem różnorodnych powikłań miejscowych i ogólnoustrojowych. Z pewnościąnależądo nich między innymi powikłania zatorowo-zakrzepowe [5, 6], aseptyczne [18] i septyczne obluzowanie elementów endoprotezy [8, 10] oraz ich mechaniczne uszkodzenia [19, 25]. Aseptyczne lub septyczne obluzowanie panewki bądź trzpienia endoprotezy lub obu elementów jednocześnie wymaga wykonania zabiegu rewizyjnego z wykorzystaniem przeszczepów autogenicznej lub allogenicznej kości zamrożonej [3]. Możliwe jest również całkowite lub czasowe usunięcia endoprotezy [24]. U chorych, u których zdecydowano się, i u których możliwe było czasowe usunięcie implantu należy wziąć pod uwagę wszczepienie endoprotez tymczasowych typu spacer [2, 20], co obrazuje rycina 1. Nie tylko powodują one bezpośrednią penetrację zawartego w nich antybiotyku w zapalnie zmienione środowisko stawu biodrowego, a więc redukcję procesu zapalnego, ale również umożliwiają obciążanie stawu oraz zapobiegają jego przykurczom i bliznowaceniu. Stwarzają tym samym korzystne warunki do odroczonego osadzenia endoprotezy ostatecznej. Z pewnością bolesnym i niepokojącym śródoperacyjnym powikłaniem alloplastyki rewizyjnej stawu biodrowego są złamania okołoprotezowe kości udowej [13, 23]. Cel pracy Celem przeprowadzonych badań była ocena wyników leczenia operacyjnego złamań kości udowych doznanych w czasie 8 Przegląd Lekarski 200x / 6x / x E. Golec i wsp.

2 alioplastyki rewizyjnej stawu biodrowego. Materiał badawczy Cel pracy zrealizowano w oparciu o materia! kliniczny obejmujący lata Do badania włączono 16 chorych, którzy byli leczeni w Klinice Chirurgii Urazowej i Ortopedii 5 Wojskowego Szpitala Klinicznego z Polikliniką w Krakowie z powodu aseptycznego obluzowania endoprotez cementowanych stawu biodrowego. W czasie przeprowadzanego zabiegu rewizyjnego doznali oni złamania kości udowej. W grupie tej było 5 mężczyzn, co stanowi 31, 25% oraz 11 kobiet, czyli 68, 75%. Złamania okołoprotezowe kości udowej przedstawia tabela I. Do oceny typu złamania okołoprotezowego przyjęto klasyfikację Vancouver [5], której wskaźniki obrazuje tabela II. W związku z tym, że wskazaniem do wykonana alloplastyki rewizyjnej było aseptyczne obluzowanie elementów endoprotez w poniższej klasyfikacji uwzględniono jedynie lokalizację i charakter samego złamania bez elementu destabilizacji implantu. Typ doznanego śródoperacyjnego złamania kości udowej według klasyfikacji Vancouver w zależności od typu aseptycznie obluzowanej endoprotezy przedstawia tabela III. Śródoperacyjnie, w oparciu o klasyfikację Papro- skyego [17, 18] ustalono typy ubytków tkanki kostnej, co obrazuje tabela IV. Tabela I Złamania okołoprotezowe śródoperacyjne kości udowej czasie alloplastyki rewizyjnej. Femur intraoperative periprosthetic fractures during revision hip arthroplasty. Typ endoprotezy liczba % liczba % liczba % Austin-Moore'a 1 6, , Welleria 2 12, , Ultima 2 12, , , , Tabela II Klasyfikacja Vancouver złamań okołoprotezowych kości udowej. Vancouver classification of femur periprosthetic fractures. Charakterystyka złamania Typ A Złamanie krętarza większego lub mniejszego kości udowej Typ B Złamania kości udowej w otoczeniu trzpienia endoprotezy Typ B1 Złamania kości udowej w otoczeniu trzpienia endoprotezy z zachowaniem jego stabilności Typ B2 Złamania kości udowej w otoczeniu trzpienia endoprotezy z jego obluzowaniem Złamania kości udowej w otoczeniu trzpienia endoprotezy z jego obluzowaniem oraz Typ B3 z ubytkami kostnymi, osteopenią lub osteolizą wokół niego TypC Złamanie tizonu kości udowej poniżej trzpienia endoprotezy Metoda W leczeniu śródoperacyjnych złamań okołoprote- zowych kości udowej po reponowaniu odłamów kostnych w miejsca anatomicznie im należne, zastosowano ich stabilizację siatkami z vitalium, udową płytą mostującą dodatkowo wzmacnianą pętlami drutu lub śrubami AO, bądź obu stabilizatorami" jednocześnie, co przedstawia rycina 2. Dalszą część zabiegu przeprowadzano zgodnie z techniką X-change [24]. Uzupełniano, więc zidentyfikowane wcześniej ubytki tkanki kostnej panewki stawu i kikuta kości udowej przeszczepami allogenicznej kości zamrożonej. Przygotowano tym samym podłoże i stworzono biomechaniczne warunki do ostatecznego osadzenia elementów endoprotezy. W tak przygotowane środowisko implantowano endoprotezę typu Exeter, a osadzano ją na gentamycynowym cemencie akrylowym. U 4 operowanych, czyli u 25%, w tym u 1 mężczyzny, czyli u 6, 25% oraz u 3 kobiet, czyli u 18, 75% dodatkowo obłożono okolicę okołopanewkową gąbkami garamycyno- wi z powodu śródoperacyjne zrodzonego podejrzenia o możliwej septycznej etiologii obluzowania obu elementów endoprotezy. Pobrany materiał natomiast, przekazano do badania bakteriologicznego, który nie potwierdził wcześniejszego podejrzenia. W okresie okołoope- racyjnym u wszystkich operowanych stosowano antybio- tykoterapię przez okres 4-6 dni (tarcefandol, zinacef, metronidazol, fortum) oraz profilaktykę zatorowo-zakrze- pową przez tygodni od dnia wykonania zabiegu (clexane, fraxiparyna). U 4 operowanych, u których istniało podejrzenie septycznej etiologii obluzowania elementów endoprotezy przedłużono stosowanie antybiotyków od dni, to znaczy do chwili wielokrotnego wykluczenia septycznego tła obluzowania endoprotezy. Drenaż ssący z rany operacyjnej do butelek Redona utrzymywano do drugiej doby. W okresie tym chorzy wymagali przetoczenia średnio 2-4 jednostek masy ery- trocytarnej oraz 1-2 jednostek mrożonego osocza. Operowani chorzy byli pionizowani w 2-3 dobie po zabiegu operacyjnym. Było to poprzedzone siadaniem w łóżku ze spuszczonymi nogami poza jego krawędź. Naukę chodzenia rozpoczynano od 4-5 doby - początkowo z asekuracją balkonika ortopedycznego, a następnie kul łokciowych bez obciążania operowanej kończyny. Bezwzględny zakaz obciążania operowanego stawu utrzymywano średnio do 6 miesięcy. Indywidualizowano go w zależności od typu i rozległości zidentyfikowanych ubytków tkanki kostnej w obrębie panewki stawu oraz kikuta kości udowej i wynikającej z tego stanu rzeczy konieczności użycia przeszczepów kostnych oraz w zależności od typu doznanego złamania okołoprotezo- Tabela III okołoprotezowego kości udowej w oparciu o klasyfikację Vancouver. Type of femur periprosthetic fracture according to Vancouver classification. Typ endoprotezy w oparciu o klasyfikację Vancouver A B1 B2 B3 C A B1 B2 B3 C Austin-Moore'a Wellefa Ultima wego. Po tym czasie zezwalano na stopniowe i kontrolowane obciążanie operowanej kończyny rozpoczynając od ciężaru nie przekraczającego 20% masy ciała operowanego chorego. Badanie kontrolne przeprowadzano, co 30 dni przez pierwsze 3 miesiące od dnia wykonanego zabiegu operacyjnego, a następne po kolejnych 2 miesiącach do czasu pełnej przebudowy wykorzystanych przeszczepów kostnych i wygojenia złamania okołoprotezowego. Pierwsze kontrolne badanie radiologiczne wykonano po 3 miesiącach od przebytego zabiegu rewizyjnego. Badanie kontrolne wykonane po 12 miesiącach od dnia wykonanego zabiegu rewizyjnego stało się podstawą do oceny uzyskanych wyników leczenia. W tym celu przyjęto zmodyfikowane kryteria Golca [4], które obrazuje tabela V. Modyfikacja ta polega na poszerzeniu skali istniejących już kryteriów o wynik bardzo dobry, dokonaniu oceny ruchomości operowanego stawu i jego przykurczu zgięciowego Wyniki U mężczyzn w zależności od typu aseptycznie obluzowanej endoprotezy uzyskano 1 wynik bardzo dobry, co stanowi 6, 25% oraz 4 wyniki dobre, co daje 25%. Wyniki te obrazuje tabela VI. U kobiet natomiast, uzyskano 1 wynik bardzo dobry, co daje 6, 25%, 9 wyników dobrych, czyli 56, 25% oraz 1 wynik zły, czyli 6, 25%. Wyniki te obrazuje tabela VI. W zależności od typu złamania okołoprotezowego kości udowej w złamaniach typu B2 uzyskano 1 wynik bardzo dobry, co daje 6, 25%, 2 wyniki dobre, czyli 12, 5% oraz 1 wynik zły, czyli 6, 25%. W złamaniach typu B3 uzyskano 11 wyników dobrych, czyli 68, 75%. W złamaniach typu C uzyskano 1 W zależności od typu złamania okołoprotezowego kości udowej w złamaniach typu B2 uzyskano 1 wynik bardzo dobry, co daje 6, 25%, 2 wyniki dobre, czyli 12, 5% oraz 1 wynik zły, czyli 6, 25%. W złamaniach typu B3 uzyskano 11 wyników dobrych, czyli 68, 75%. W złamaniach typu C uzyskano 1 wynik bardzo dobry stanowiący 6, 25%. Dane te obrazuje tabela VII. Dyskusja Śródoperacyjne złamania okołoprotezowe kości udowej jako powikłania pierwotnych i rewizyjnych alloplastyk stawów biodrowych stanowią technicznie trudny i złożony problem leczniczy. Z pewnością wymagają one rozszerzenia zabiegu operacyjnego o repozycję odłamów kostnych w miejsca anatomicznie im należne oraz ich skutecznego i przekonywującego ustabilizowania [4]. Sytuacja ta wymaga również kontynuowania zabiegu rewizyjnego, a więc oczyszczenia rannych powierzchni kostnych z cementu akrylowego, tkanek martwiczych i ziarninujących, wypełnienia ubytków tkanki kostnej rozdrobnionymi przeszczepami kości autogenicznej lub allogenicznej kości zamrożonej oraz osadzenia endoprotezy Przegląd Lekarski 200x / 6x / x 9

3 Tabela IV Typ ubytków tkanki kostnej wg Paproskyego. Bonę type defect by Paprosky. Typ ubytku tkanki kostnej jamisty segmenlamy mieszany jamisty segmentamy mieszany liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % B , , B , , , , , 75 C r 1 6, , , , , , Tabela V Zmodyfikowane kryteria Golca oceny uzyskanych wyników leczenia operacyjnego złamań okołoprotezowych kości udowej. Modified Golec's enterions for evaluation obtained outcomes of operative treatment femur periprosthetic fracture. Tabela VI Wyniki leczenia w zależności od typu aseptycznie obluzowanej endoprotezy. Outcomes of treatment according to the type of aseptic hip endoprothesis loosening. Wynik bardzo dobry dobry dostateczny zły Oceniane wskaźniki Złamanie okołoprotezowe wygojone, endoproteza klinicznie i radiologicznie stabilna, operowany staw biodrowy bezbolesny o czynnym zgięciu powyżej 1000, bez przykurczu zgięciowego, chód wydolny Złamanie wygojone, endoproteza klinicznie i radiologicznie stabilna, umiarkowanego stopnia i okresowo występujące dolegliwości bólowe operowanego stawu, zwłaszcza powysiłkowe, czynne zgięcie stawu od , przykurcz zgłęciowe do 200, chód asekurowany kulami łokciowymi Złamanie wygojone, endoproteza klinicznie i radiologicznie niestabilna wymagająca zabiegu rewizyjnego, stałe dolegliwości bólowe operowanego stawu, bolesne czynne zgięcie od , chód asekurowany kulami łokciowymi lub balkonikiem ortopedycznym Złamanie nie wygojone, endoproteza klinicznie i radiologicznie niestabilna, w tym z przyczyn septycznych, kolejny zabieg rewizyjny lub konieczność usunięcia endoprotezy (staw wiszący), stałe dolegliwości bólowe operowanego stawu, jego czynne zgięcie poniżej 600 i bolesne, przykurcz zgięciowe powyżej 200, chód asekurowany balkonikiem ortopedycznym lub chory porusza się na wózku inwalidzkim Typ ubytku tkanki kostnej Austin-Moore'a Wellesa Ultima Austin-Moore'a Wellesa Ultima liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % Bardzo dobry , , , 5 Dobry 1 6, , 5 1 6, , , , 75 Dostateczny Zły , , , , , , , , Tabela VII Wyniki leczenia w zależności od typu złamania okołoprotezowego kości udowej u obu płci. Outcomes of treatment according to the type of femur periprosthetic fracture in both genders. Wynik bardzo dobry dobry dostateczny zły liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % B2 1 6, , , B , , 75 C 1 6, , , , , rewizyjnej. Od szeregu lat w tym celu posługujemy się metodąx-change, wierni zasadzie - jak najwięcej przeszczepów kostnych, jak najmniej cementu [24]. Śródoperacyjne złamanie kości udowej nie pozostawia naszym zdaniem operatorowi żadnej alternatywy, jak tylko zrealizować i zakończyć wcześniej zaplanowany zabieg operacyjny bez względu na zaistniała sytuację. Jego rokowanie pozostaje jednak wielką niewiadomą. Stanowisko to jest zbieżne z zasadami postępowania w powikłanych złamaniami okołoprotezowymi allopiastykach pierwotnych stawu biodrowego głoszonymi między innymi przez Linahla i wsp. [13], czy też Kleina i wsp. [11]. Warto również przypomnieć, że jeszcze w 1981 roku Johansson, Mc Broom i Barrington [9] na łamach Journal Bonę Joint Surgery zalecali nieoperacyjne leczenie odległych złamań okołoprotezowych kości udowej, mimo tego, że proponowaną metodą uzyskali 60% wyników niezadowalających. Już w 1974 roku między innymi Mc Elfresh i Coventry [14] oraz Johannsson, Mc Broom, Barrington i Barrington [9] przyczyn złamań kości udowej u chorych po alloplastyce stawu biodrowego upatrywali przede wszystkim w procesach przeciążeniowych i nadmiernym eksploatowaniu operowanej kończyny, w śródoperacyjnym, jatrogennym jej uszkodzeniu skutkującym w obserwacji odległej osłabieniem jej struktury i zmianami osteolitycznymi, a także w nieprawidłowym osadzeniem implantu. Na zmiany biochemiczne i biomechaniczne kości zachodzące u operowanych alloplastyką totalną stawu biodrowego jako procesom zwiększającym ryzyko wystąpienia złamań okołoprotezowych, zwraca uwagę również Hedstrom i wsp. [7]. Ich zdaniem zmiany te nabierają szczególnej ekspresji i znaczenia w alloplastykach rewizyjnych. Należy również zwró- 10 Przegląd Lekarski 200x / 6x / x E. Golec i wsp.

4 Rycina 1 Endoproteza typu "spacer" stawu biodrowego lewego. Rtg w projekcji a-p. Left hip spacer type endoprothesis. a-p radiograph. Rycina 2 Złamanie okoloprotezowe kości udowej lewej typu B2 wg klasyfikacji Vancouver zespolone płytą mostującą (bridge-plate). Rtg w projekcji a-p. Left femur periprosthetic fracture type B2 acording to Vancouver classification stabilised by bridge plate, a-p radiograph. cić uwagę na stopień destrukcji kości udowej towarzyszący aseptycznemu obluzowaniu trzpienia endoprotezy. W tym celu powszechnie stosowane są kryteria Amerykańskiej Akademii Ortopedów (AAOS) oraz kryteria Paproskyego [17, 18]. Jak wynika z obserwacji własnych złamaniom kości udowej w czasie rewizyjnego zabiegu operacyjnego najczęściej towarzyszyły mieszane ubytki tkanki kostnej. Stwierdzono je u 11 operowanych, co stanowi 68, 75%. Rozpatrując problematykę zarówno alloplastyk pierwotnych, jak i rewizyjnych stawu biodrowego powikłanych złamaniami okołoprotezowymi kości udowej, część autorów zwraca uwagę na znaczenie przeszczepów kostnych w procesie osteointegracji i odtwórczej osteogenezy. Zdaniem miedzy innymi Hedstroma i wsp. [7] zniszczenie kości pierwotnym zabiegiem operacyjnym, w tym jej złamaniami, nie może być kompensowane jedynie substytucją przeszczepami kostnymi. Należy pamiętać, że złamania okołoprotezowe kości udowej zdecydowanie częściej dotyczą chorych z septycznymi powikłaniami alloplastyki pierwotnej. Nie tylko więc osłabienie" kości zabiegiem operacyjnym, ale przede wszystkim agresywny, miejscowy proces zapalny i wynikające z niego zaburzenia ogólnoustrojowe z pewnością sprzyjają ewentualnym złamaniom kości udowej [4]. Na konieczność leczenia operacyjnego złamań okołoprotezowych kości udowej z wykorzystaniem przeszczepów kostnych zwracają również uwagę Springer, Berry i Lewallen [22] oraz Meek i wsp. [15]. Z pewnością również przeprowadzenie alloplastyki rewizyjnej stawu biodrowego u chorych dotkniętych chorobą Pageta lub innymi schorzeniami metabolicznymi tkanki kostnej jest w znacznym stopniu zagrożone powikłaniem pod postacią śródoperacyjnego złamania kości udowej. Takie stanowisko prezentują między innymi Oakley [16] oraz Sochart i Porter [21]. W leczeniu operacyjnym złamań okołoprotezowych kości udowej stosowane są różnorodne materiały zespalające. Są nimi między innymi pętle drutu, system BMP [4, 12], płyty integrujące [26] czy też szew kostny. W materiale własnym wykorzystywaliśmy płyty udowe mostujące, popręg Webera oraz pętle drutu [4]. Płyta udowa mostującą wydaje się być przydatną w złamaniach typu B (B1, B2, B3) oraz w złamaniach typu C wg klasyfikacji Vancouver. Dodatkowo wzmacniana szwem kostnym lub pętlami drutu daje dobrą stabilizację uzyskanej repozycji odłamów kostnych. W złamaniach typu B (B1, B2, B3) zastosowanie jedynie pętli drutu nie zapewnia stabilnego zespolenia odłamów kostnych, a tym samym stabilności trzpienia endoprotezy. Zwłaszcza w septycznych alloplastykach rewizyjnych szybko tracąone swojąpierwotnąi pozorną stabilność przyczyniając się nie tylko do destabilizacji zespolenia, ale również trzpienia endoprotezy [4]. Przedmiotem jednak prezentowanego opracowania były powikłane złamaniami kości udowej alloplastyki rewizyjne bez septycznej etiologii. Istotnym elementem postępowania leczniczego z chorymi po alloplastykach rewizyjnych stawu biodrowego powikłanych złamaniami kości udowej jest z pewnością konieczność realizacji przemyślanego i indywidualizowanego programu rehabilitacji [4]. Na konieczność takiego właśnie przebiegu ich usprawniania zwracają uwagę między innymi Wodzisławski i wsp. [26] oraz Abe, Tschuida, Ishibashi i Yamamoto [1]. Ich zdaniem chorzy ci wymagają długotrwałego odciążenia operowanej kończyny, prowadzenia ćwiczeń usprawniających w odciążeniu oraz izometrycznych. W materiale własnym zwracano szczególną uwagę na szybką pionizację operowanych, co miało miejsce w 2-3 dobie po przebytym zabiegu operacyjnym, oraz na naukę chodzenia z asekuracją balkonika ortopedycznego i kul łokciowych bez obciążania operowanej kończyny do 6 miesięcy od dnia wykonanej alloplastyki rewizyjnej. Po tym czasie dopiero Przegląd Lekarski 200x / 6x / x 11

5 zalecano kontrolowane obciążanie operowanej kończyny rozpoczynając je od obciążania ciężarem nie przekraczającym 20% masy ciała osoby operowanej. Dalsza część procesu rehabilitacji związana była z rozległością ubytków tkanki kostnej panewki stawu biodrowego i kikuta kości udowej, z charakterem odniesionego złamania kości udowej, sposobem jego zespolenia, ewentualnym wystąpieniem powikłań w okresie okołooperacyjnym oraz z ogólną psycho-fizyczną kondycją operowanych. Podobnie jak w zaleceniach Wodzisławskiego i wsp. [26] oraz Abe i wsp. [1] zwracano również uwagę na siłę mięśni pośladkowych, zginających i prostujących staw biodrowy oraz na kontrolę nad stabilizacją operowanego stawu biodrowego, ale również stawu kolanowego i stopy. Piśmiennictwo 1. Abe T., Tschuida N., Ishibashi H. et al.: Comparison between the short program and the long program of post-operative rehabilitation of hip fracture for making the critical path. Nippon Ronen Igakkai Zasshi 2001, 38, Bartazzoni Minęli E., Benini A., Magnan B.: Release of gentamicin and vancomycin from temporary human hip spacers in two-stage revision of infected arthroplasty. J. Antimicrob. Chemotherap. 2004, 53, Gażdzik T.: Zastosowanie przeszczepów kostnych w rekonstrukcji ubytków ścian panewki miednicy w czasie endoprotezoplastyki stawu biodrowego. Chir. Narz. Ruchu Ortop. Pol. 1997, 62, Golec E., Nowak S., Golec J. i wsp.: Złamania okołoprotezowe jako powikłania alloplastyki totalnej stawu biodrowego - wyniki odległe leczenia i rehabilitacji. Kwart. Ortop. 2006, 3, Harkess J. W.: Atrhroplasty of hip. Campbell's Operative Orthopedics. Wydanie 9. Mosby, St. Louis, London, Toronto, Hayers T. M.: Managment of venous thromboembolism: past, present and future. Arch. Int. Med. 2003, 163, Hedstrom M., Sjoberg K., Sson J. et al.: Changes in biochemical markers of bone metabolism and BMD during the first year after a hip fracture. Acta Orthop. Scand. 2001, 72, Jabłoński J., Serafin J., Kowalski M.: Analiza porównawcza endoprotezoplastyki cementowej i bezcementowej biodra w aspekcie obluzowania aseptycznego. Chir. Narz. Ruchu Ortop. Pol. 1996, 61, (Supl. 3A), Johannsson J. E., McBroom R., Barrington T. W. et al.: Fracture of ipsilateral femur in patients wih total hip replacement. J. Bone Joint Surg. 1981, 63, Jóżwiak M., Bednarek J.: Wykrywanie i anatomiczna lokalizacja powikłań zapalnych po totalnej endoprotezoplastyce stawów biodrowych przy użyciu nanokolloidu albuminowego znakowanego technetem (Tc99). Chir. Narz. Ruchu Ortop. Pol. 1994, 59, (Supl. 3), Klein G., Parviz J., Rapuri V. et al.: Proximal femoral replacement for the treatment of periprosthetic fracture. J. Bone Joint Surg. 2005, 87, Lachowicz J., Romaniu W., Grzyl J. i wsp.: Rzadkie zaopatrzenie powikłania protezoplastyki stawu biodrowego. Kwart. Ortop. 2002, 1, Lidhal H., Malchau H., Herberts P. et al.: Peri-prosthetic femoral fractures. J. Arthrop. 2005, 20, Mc Elfresh E. C., Coventry M. M.: Femoral and pelvic fractures after total hip arthroplasty. J. Bone Joint Surg. 1974, 56-A, Meek R. M. D., Garbuz D. S., Marsi B. A. et al.: Interoperativ fracture of the femur in revision total hip arthroplasty with a diaphyseal fitting stem. J. Bone Joint Surg. 2004, 86, Oakley A. P.: Rapid osteolysis after revision hip arthroplasty in Paget's disease. The J. Arthrop. 2003, 18, Paprosky W. G., Perona P. G., Lawrance J. M.: Acetabular defect classification and surgical reconstruction in revision arthroplasty a 6 year follow-up evolution. J. Arthrop. 1992, 9, Paprosky W. G., Magnus R. E.: Principles of bone grafting in revision total hip arthroplasty. Acetabular technique. Clin. Ortop. 1994, 298, Porez-Radziszewska M., Halmann K., Dudziński W. i wsp.: Uszkodzenia endoprotezy stawu biodrowego jako przyczyna niepowodzeń alloplastyki. Chir. Narz. Ruchu Ortop. Pol. 2003, 68, Schoellner C., Fuerderer S., Rompe J. D. et al.: Indyvidual bone cement spacer (IBCS) for septic hip revision-preliminary report. Arch. Orthop. Trauma. Surg. 2003, 123, Sochart D. H., Porter M. I.: Charnley low-friction arthroplasty for Paget's disease of the hip. J. Arthrop. 2000, 15, Springer B. D., Berry D. J., Lawellen D. G.: Treatment of periprosthelic femoral fractures following hip arthroplasty with femoral component revision. J. Bone Joint Surg. 2003, 85, Tabsh I., Weddell J. P., Morton J.: Total hip arthroplasty for complications of proximal femoral fractures. J. Orthop. Trauma. 1997, 11, Widawski A., Golec E., Nowak S.: Odległe wyniki rewizyjnych alloplastyk stawu biodrowego metodą X-change. Chir. Narz. Ruchu Ortop. Pol. 2003, 68, Włodarski J., Żołyński K.: Wpływ czynników mechanicznych na wynik niepowodzeń po całkowitych endoprotezoplastykach stawu biodrowego. Kwart. Ortop. 1996, 4, Wodzisławski W., Lewczyk L., Kentel M. i wsp.: Złamania kości udowej u pacjentów z endoprotezą stawu biodrowego. Kwart. Ortop. 2003, 2, Przegląd Lekarski 200x / 6x / x E. Golec i wsp.