Żywieniowe czynniki ryzyka insulinooporności w grupie pomenopauzalnych kobiet z otyłością wisceralną
|
|
|
- Joanna Zalewska
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 440 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): Żywieniowe czynniki ryzyka insulinooporności w grupie pomenopauzalnych kobiet z otyłością wisceralną Nutritional risk factors of lipid disorders in the group of postmenopausal obese women with visceral obesity Bogna Grygiel-Górniak 1/, Juliusz Przysławski 1/, Marta Stelmach-Mardas 1/, Marian Grzymisławski 2/ 1/ Katedra i Zakład Bromatologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2/ Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Metabolicznych i Dietetyki, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Cel pracy. Oszacowanie wybranych czynników ryzyka rozwoju zaburzeń gospodarki węglowodanowej w grupie pomenopauzalnych kobiet z wisceralnym rozmieszczeniem tkanki tłuszczowej oraz różnym stopniem otyłości. Materiał. W grupie 61 kobiet, u których rozpoznano otyłość brzuszną, przeprowadzono ocenę stanu odżywienia i sposobu żywienia oraz oznaczono glukozę, insulinę i obliczono wskaźnik HOMA-IR. Wyniki. Pomimo brzusznego rozmieszczenia tkanki tłuszczowej nie zaobserwowano istotnych zaburzeń gospodarki węglowodanowej, o czym świadczą prawidłowe stężenia glukozy (średnio 91,9-99,0 mg/dl, p=0,2766) i insuliny na czczo (9,66-11,8 mu/ml, p=0,2889). Wprawdzie wartości wskaźnika HOMA-IR były nieco podwyższone, jednak nie wskazują na istotnie zwiększoną insulinooporność obwodową (2,28-3,05 mmol mu/l2, p=0,6832). Całodzienne racje pokarmowe były źle zbilansowane i charakteryzowały się nadmiarem białka (76,7-81,6 g/dzień, p=0,5894), tłuszczu (75,8-81,2 g/dzień, p=0,3622) i cholesterolu pokarmowego ( mg/dzień) oraz wysoką podażą energii pochodzącej z nasyconych kwasów tłuszczowych (12,2 13,1% energii, p=0,4073). Uwagę zwraca niska podaż węglowodanów ( g/dzień, p=0,2368), kwasów tłuszczowych wielonienasyconych (4,34-5,23% energii) oraz błonnika pokarmowego (21,1-23,6 g/dzień). Wnioski. Sposób żywienia otyłych kobiet z wisceralnym rozmieszczeniem tkanki tłuszczowej nie różnił się istotnie pomiędzy poszczególnymi grupami o różnym stopniu otyłości oraz nie stwierdzono istotnych zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Słowa kluczowe: otyłość wisceralna, postmenopauza, insulinooporność, sposób żywienia Aim. The assessment of selected risk factors of carbohydrate metabolism in the group of postmenopausal women with visceral fat tissue deposition and different degrees of obesity. Material & methods. The estimation of nutritional status and dietary habits were conducted in the group of 61 women with visceral obesity. Glucose and insulin concentrations were measured in the blood and HOMA-IR was calculated. Results. Despite visceral deposition of fat tissue the essential disturbances of carbohydrate metabolism were not found which was confirmed by proper fasting glucose level (average value mg/dl, p=0.2766) and insulin concentration ( mu/ml, p=0.2889). Admittedly the values of HOMA-IR were a bit higher then normal, however they did not in-dicate the higher peripheral insulin resistance ( mmol mu/l2, p=0.6832). Daily food rations were improperly balanced and were characterized by excess of protein ( g/day, p=0.5894), fat ( g/day, p=0.3622) and dietary cholesterol con-sumption ( mg/day), and high energy intake from saturated fatty acids ( % energy, p=0.4073). Low intake of carbohydrates ( g/day, p=0.2368), polyunsaturated fatty acids ( % energy) and dietary fibre ( g/day) were also assessed. Conclusions. Nutritional habits of viscerally obese women did not significantly differ be-tween the groups with different degrees of obesity. The essential disturbances of carbohydrate metabolism were not found. Key words: Visceral obesity, postmenopause, insulin resistance, nutritional habits Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Bogna Grygiel-Górniak Katedra i Zakład Bromatologii, Uniwersytet Medyczny, Poznań bgrygiel@ump.edu.pl Przeprowadzone badania były realizowane w ramach projektu finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji N Wstęp Okres menopauzalny wiąże się ze zwiększoną zachorowalnością na choroby sercowo-naczyniowe oraz metaboliczne. Przyczyna tego zjawiska nie jest całkowicie wyjaśniona, jednak w literaturze często
2 Grygiel-Górniak B i wsp. Żywieniowe czynniki ryzyka insulinooporności w grupie pomenopauzalnych kobiet z otyłością wymienia się pośredni wpływ hipoestrogenizmu na zmniejszone wydatkowanie energii [1, 2]. Konsekwencją tego jest brzuszne odkładanie się tkanki tłuszczowej, insulinooporność, dysfunkcja śródbłonka oraz stan prozapalny w obrębie naczyń krwionośnych [3, 4]. Działania prewencyjne zmierzające do zmniejszenia ryzyka zaburzeń gospodarki węglowodanowej oraz rozwoju cukrzycy powinny obejmować prawidłowo zbilansowaną dietę, dostosowaną do wieku aktywność fizyczną oraz częstą kontrolę laboratoryjną glukozy i insuliny [3, 5]. Biorąc pod uwagę powyższe fakty przeprowadzono ocenę sposobu żywienia i stanu odżywienia w grupie kobiet po menopauzie z rozpoznaną otyłością brzuszną, u których rozpoznano różny topień otyłości. Cel pracy Ocena żywieniowych czynników ryzyka zaburzeń gospodarki węglowodanowej w grupie otyłych kobiet po menopauzie z wisceralnym rozmieszczeniem tkanki tłuszczowej. Materiał i metody Badania przeprowadzono w grupie 176 otyłych kobiet (BMI>30 kg/m 2 ) po menopauzie. Po wstępnych badaniach ogólnolekarskich, zebraniu wywiadu chorobowego oraz ginekologicznego do dalszych badań zakwalifikowano 62 kobiety, u których rozpoznano otyłość wisceralną. Wykonano oznaczenia profilu lipidowego z wykorzystaniem odczynników firmy Roche na aparacie COBAS. Kryteria wyłączenia obejmowały: leczenie hipolipemizujące, hormonalną terapię zastępczą, cukrzycę, niewyrównane hormonalnie zaburzenia endokrynologiczne (głównie niedoczynność lub nadczynność tarczycy), chorobę nowotworową, zawał serca w wywiadzie oraz żylną chorobę zakrzepowo-zatorową. Oznaczenia antropometryczne zostały wykonane za pomocą miary centymetrowej oraz wagi firmy SECA. Ocenę sposobu żywienia przeprowadzono metodą wywiadu o spożyciu z ostatnich 24 godzin przez 7 kolejnych dni [6]. Do analizy wyników badań wykorzystano komputerowe bazy danych przygotowane w programie Microsoft Access 2000 [7] na podstawie tabel składu i wartości odżywczej produktów spożywczych [8]. Ocenę sposobu żywienia przeprowadzono w oparciu o obowiązujące normy żywieniowe, przyjmując jako podstawę obliczeń należną masę ciała i niską aktywność fizyczną deklarowaną przez badane kobiety [9]. Uzyskane wyniki poddano dalszej analizie żywieniowej i porównano do wartości zalecanych w trzech grupach kobiet o różnym stopniu otyłości [10]. Z uwagi na rozkłady analizowanych parametrów, które odbiegały od rozkładu normalnego, do wykazania istotności różnic pomiędzy analizowanymi zmiennymi wykorzystano test ANOVA Kruskala-Wallisa oraz test mediany na poziomie istotności a=0.05. Wyniki W badanej grupie otyłych kobiet rozpoznano występowanie trzech stopni otyłości: pierwszy (I OB) mieszczący się w zakresie wartości wskaźnika BMI=30 kg/m 2 34,9 kg/m 2 (n=26), drugi (II OB) charakteryzujący się BMI=35,0 kg/m 2 39,9 kg/m 2 (n=21) oraz trzeci stopień otyłości (III OB, otyłość olbrzymia), który był określony przez BMI 40 kg/m 2 (n=15). Średni wiek badanych kobiet wynosił od 57 do 62 lat (p=0,1592), a wysokość ciała równała się cm. Ze względu na przyjęty podział zaobserwowano znaczne różnice dotyczące masy ciała wynoszące kolejno 84,8±7,75 kg (I OB), 97,4±8,69 kg (II OB) oraz 121±14,0 kg (III OB), (p=0,00001). Średni obwód pasa wynosił 99,3±7,31 cm (I OB), 106±7,42 cm (II OB) oraz 117±8,50 cm (III OB), (p=0,00001). Konsekwencją tego były wysokie wartości wskaźnika WHR, które we wszystkich grupach były większe od 0,85 (p=0,3528). Stężenia glukozy w surowicy krwi w analizowanych grupach wynosiły średnio 91,9-99,0 mg/dl (p=0,2766), a wartości insuliny kształtowały się na poziomie 9,66-11,8 mu/ml (p=0,2889). Wyliczone wartości wskaźnika HOMA-IR osiągnęły wartość 2,28-3,05 mmol mu/l2 (p=0,6832). Analizę sposobu żywienia przedstawiono w tabeli II. Wartość energetyczna całodziennych racji pokarmowych mieściła się w zakresie od 2032±346 kcal (I OB) do 2147±365 kcal (II OB) (tab. II), p=0,7893. Racje te dostarczały 76,7 81,6 g białka całkowitego (p=0,5894), w tym 50,1-55,6 g białka zwierzęcego i 26,0-27,5 g białka roślinnego. Poziom spożycia węglowodanów osiągnął g/dzień, (p=0,2368), a tłuszczu 75,8-81,2 g/dzień (p=0,3622), przy czym udział energii z kwasów nasyconych osiągnął 12,2 13,1% energii (p=0,4073), a kwasów jednonienasyconych 12,1-14,1% energii (p=0,1593). Udział energii z kwasów wielonienasyconych przedstawiał się następująco: IOB: 5,67±1,49%, IIOB: 5,23±2,22% oraz IIIOB: 4,34±0,97% energii (p=0,0377). Podaż kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 wynosiła I OB: 4,46±1,29%, II OB: 4,28±2,00%, III OB: 3,49± 0,82% wartości energetycznej diety (p=0,0290), a z rodziny n-3 nie przekroczyła wartości 0,73% energii i malała wraz ze wzrastającym stopniem otyłości. Stosunek kwasów wielonienasyconych C18:2/C18:3 mieścił się w przedziale 6,15-7,20 (p=0,0941), natomiast poziom spożycia cholesterolu pokarmowego osiągnął średnio mg/dzień. Całodzienne racje pokarmowe badanych kobiet dostarczały od 21,1 do 23,6 g błonnika, a poziom
![Konsekwencją tego jest brzuszne odkładanie się tkanki tłuszczowej, insulinooporność, dysfunkcja śródbłonka oraz stan prozapalny w obrębie naczyń krwionośnych [3, 4].](/docs-images/49/20372957/images/page_2.jpg "Działania prewencyjne zmierzające do zmniejszenia ryzyka zaburzeń gospodarki węglowodanowej oraz rozwoju cukrzycy powinny obejmować prawidłowo zbilansowaną dietę, dostosowaną do wieku aktywność")
3 442 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): Tabela I. Charakterystyka antropometryczna oraz wybrane parametry gospodarki węglowodanowej badanej grupy otyłych kobiet po menopauzie Table I. Anthropometric characteristics and selected parameters of glucose metabolism in the group of obese postmenopausal women Badana grupa otyłych kobiet I stopień (I OB) II stopień (II OB) BMI=35,0 III stopień (III OB) Stopnie otyłości BMI=30,0 34,9 kg/m 2 39,9 kg/m 2 BMI 40 kg/m 2 n=26 n=21 n=15 p Analizowany parametr X±SD X±SD X±SD Wiek [lata] 58,7±5,36 62,4±8,32 57,3±5,71 0,1592 Wysokość ciała [cm] 162±5,70 162±7,41 163±5,53 0,7647 Masa ciała [kg] 84,8±7,75 97,4±8,69 121±14,0 0,00001 Obwód pasa [cm] 99,3±7,31 106±7,42 117±8,50 0,00001 BMI [kg/m 2 ] 31,1±1,39 37,1±1,60 44,6±4,61 0,00001 WHR 0,88±0,05 0,88±0,05 0,86±0,04 0,3528 Glukoza (mg/dl) 94,4±10,5 99,0±16,3 91,9±9,96 0,2766 Insulina (mu/ml) 9,66±4,56 11,8±6,34 9,95±6,74 0,2889 HOMA-IR(mmol x mu/l2) 2,28±1,16 3,05±2,03 2,31±1,68 0,6832 n liczba kobiet, X średnia, SD odchylenie standardowe, BMI wskaźnik masy ciała, WHR wskaźnika talia/biodra, HOMA-IR wskaźnik isnulinooporności Tabela II. Ocena poziomu spożycia wybranych składników pokarmowych w grupie otyłych kobiet po menopauzie Table II. Assessment of selected nutritional components in the group of obese postmeno-pausal women Badana grupa otyłych kobiet I stopień (I OB) II stopień (II OB) III stopień (III OB) Stopnie otyłości BMI=30,0 34,9 kg/m 2, BMI=35,0 39,9 kg/m 2 BMI 40 kg/m 2 n=26 n=21 n=15 p Analizowany parametr X±SD X±SD X±SD Energia (kcal) 2032± ± ±365 0,7893 Białko całkowite(g) 76,7±13,7 81,6±19,8 79,2±15,3 0,5894 Białko zwierzęce (g) 50,1±11,3 55,6±16,6 51,7±11,4 0,6836 Białko roślinne (g) 26,0±7,17 26,0±5,83 27,5±6,01 0,9300 Tłuszcz (g) 81,2±19,7 81,0±24,2 75,8±13,7 0,3622 Węglowodany (g) 252±55,7 254±63,7 290±55,7 0,2368 S-%en 12,7±2,57 13,1±2,43 12,2±1,87 0,4073 M-%en 14,1±3,36 13,5±2,62 12,1±1,75 0,1593 P-%en 5,67±1,49 5,23±2,22 4,34±0,97 0,0377 C18-2 %en 4,46±1,29 4,28±2,00 3,49±0,82 0,0290 C18-3 %en 0,73±0,21 0,70±0,22 0,60±0,10 0,2234 C18-2/C18-3 7,20±1,52 6,60±1,98 6,15±1,24 0,0941 Cholesterol (mg) 428± ± ±125 0,2368 Błonnik (g) 21,1±6,14 23,6±6,10 21,1±4,99 0,2789 Sacharoza-%en 9,29±3,53 9,37±4,64 10,3±3,01 0,6428 n liczba kobiet, X średnia, SD odchylenie standardowe, S nasycone kwasy tłuszczowe, M jednonienasycone kwasy tłuszczowe, P wielonienasycone kwasy tłuszczowe, C18:2 kwas linolowy, C18:3 kwas linolenowy spożycia sacharozy nie przekroczył 10% energii pochodzącej z tego składnika tylko w przypadku kobiet charakteryzujących się trzecim stopniem otyłości. Dyskusja Średni wiek menopauzy w Polsce wynosi 52 lata, zatem badane kobiety były w okresie pomenopauzalnym. Wysokie wartości masy ciała, zdecydowanie przekraczające należną masę ciała wskazują na zwiększone ryzyko rozwoju zaburzeń metabolicznych w tym okresie [12]. Uwzględniając wytyczne ATP III (Adult Treatment Panel III) można powiedzieć, że w przypadku badanej grupy kobiet obwód pasa zdecydowanie przekraczał 88 cm, a wartości wskaźnika WHR przekroczyły 0,85 [11]. Fakt ten wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zespołu metabolicznego. Brzuszne rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w okresie pomenopauzalnym zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy i chorób metabolicznych [4]. Dodatkowo wysoka zawartość tkanki wisceralnej jest związana ze zwiększoną insulinoopornością, podwyższonym stężeniem wolnych kwasów tłuszczowych w surowicy (FFA, free fatty acids) oraz zmniejszonym stężeniem adiponektyny. Wszystkie wymienione czynniki przyczyniają się do wzrostu sekrecji cząsteczek zawierających apoliproteinę B (apo B) prowadząc do hipertri-
![stopień (III OB) Stopnie otyłości BMI=30,0 34,9 kg/m 2 39,9 kg/m 2 BMI 40 kg/m 2 n=26 n=21 n=15 p Analizowany parametr X±SD X±SD X±SD Wiek [lata] 58,7±5,36 62,4±8,32 57,3±5,71 0,1592 Wysokość ciała](/docs-images/49/20372957/images/page_3.jpg "[cm] 162±5,70 162±7,41 163±5,53 0,7647 Masa ciała [kg] 84,8±7,75 97,4±8,69 121±14,0 0,00001 Obwód pasa [cm] 99,3±7,31 106±7,42 117±8,50 0,00001 BMI [kg/m 2 ] 31,1±1,39 37,1±1,60 44,6±4,61 0,00001 WHR")
4 Grygiel-Górniak B i wsp. Żywieniowe czynniki ryzyka insulinooporności w grupie pomenopauzalnych kobiet z otyłością glicerydemii, zwiększonego stężenia małych gęstych LDL oraz redukcji antyaterogennych HDL2 [12]. W przypadku otyłości wisceralnej istotnym zagrożeniem jest zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy. Początkowo obserwuje się hiperglikemię i kompensacyjną hiperinsulinemię, która jest konsekwencją rozwijającej się insulinooporności [13, 14]. W analizowanych grupach stwierdzono prawidłowe surowicze stężenia glukozy i insuliny na czczo, jednak stężenie glukozy u kobiet z drugim stopniem otyłości było najwyższe i osiągnęło wartości graniczne, powyżej których rozpoznaje się podwyższone stężenie glukozy na czczo. Jednocześnie zaobserwowano w tej grupie wartości wskaźnika HOMA-IR przekraczające 3,05±2,03 mmol mu/l2. Wartości te mogą sugerować zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy w tej grupie kobiet [15]. Ocenę sposobu żywienia badanej grupy kobiet, pod kątem analizy gospodarki węglowodanowej, przedstawiono w tabeli II. Ze względu na to, że okres pomenopauzalny wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju wielu chorób metabolicznych (zwłaszcza cukrzycy) poszukuje się czynników wpływających na ich występowanie. Często podkreśla się rolę nieprawidłowej podaży składników pokarmowych oraz niskiej aktywności fizycznej. W przypadku badanej grupy otyłych kobiet zaobserwowano porównywalną podaż energii we wszystkich trzech grupach (p=0,7893), która w niewielkim stopniu przekraczała wartości rekomendowane dla niskiej aktywności fizycznej tj kcal [9]. Biorąc pod uwagę fakt, że pomenopauzalna supresja estrogenów powoduje zmniejszenie zarówno podstawowej przemiany materii [1] jak i zmniejszenie termogenicznego efektu po spożyciu posiłku [2] wartość energetyczna analizowanych racji pokarmowych powinna być jeszcze niższa. Ponadto udowodniono, że fizjologiczne zmiany metaboliczne zachodzące w okresie pomenopauzalnym mogą być przyczyną zwiększonego ryzyka rozwoju otyłości, zwłaszcza gdy nie zmniejszy się podaży energii z dietą lub zwiększy aktywności fizycznej [1, 3]. W badanych grupach otyłych kobiet zaobserwowano wysoki poziom spożycia białka osiągający średnio od 76,7 g (IOB) do 81,6 g (IIOB) i 79,2 g (IIIOB) (p=0,5894). Stosunek białka zwierzęcego do roślinnego wynosił około 2,0, co pośrednio może sugerować wysoką podaż metioniny proeterogennego prekursora homocysteiny [16]. Poziom spożycia tłuszczu był wysoki i wynosił 76 81g/dzień (p=0,3622). Uwzględniając prawidłową podaż energii (2000 kcal/dzień) oraz niską aktywność fizyczną deklarowaną przez badane kobiety podaż tłuszczu nie powinna przekraczać 65 g/dzień (co stanowi 30% energii z tego składnika), a biorąc pod uwagę występującą otyłość podaż ta powinna wynosić nawet 55 g/dzień (25% energii) (stanowisko Eurodiet z 2000 roku) [17]. Konsekwencją wysokiego poziomu spożycia białka i tłuszczu była stosunkowo niska zawartość węglowodanów w diecie, która osiągnęła g/dzień (co stanowi 50-54% energii). Według ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia podaż węglowodanów w przypadku występującej otyłości powinna wynosić 55-75% wartości energetycznej diety, w tym powinny dominować węglowodany złożone [10]. We wszystkich badanych grupach zaobserwowano wysoką podaż kwasów tłuszczowych nasyconych, która przekroczyła 12% energii i była najwyższa w przypadku drugiego stopnia otyłości. Tak wysoka zawartość kwasów tłuszczowych jest czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia zmian proaterogennych, zwłaszcza przy rozpoznanej otyłości wisceralnej [9, 10]. Korzystna jest stosunkowo wysoka podaż kwasów tłuszczowych jednonienasyconych, których wpływ na zmniejszenie ryzyka sercowo-naczyniowego udowodniono podczas oceny diety Śródziemnomorskiej [18]. Uwagę zwraca niska podaż kwasów tłuszczowych wielonienasyconych (p=0,0377), co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia oraz cukrzycy w badanej grupie otyłych kobiet [9, 17]. Najniższa podaż kwasów tłuszczowych jedno- i wielonienasyconych występowała w grupie charakteryzującej się trzecim stopniem otyłości. Jednocześnie zaobserwowano niski poziom spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 (C18:2 n-6), który nie osiągnął 5-8% wartości energetycznej analizowanych racji pokarmowych (p=0,0290) oraz niewystarczająca podaż kwasów z rodziny n-3 (C18:3 n-3) [9]. Te ostatnie wykazują liczne korzystne działania w organizmie człowieka. Oprócz działania hipolipemizującego (głównie wpływającego na obniżenie stężenie triacylogliceroli), hipotensyjnego i przeciwzapalnego podkreśla się również ich wpływ na obniżenie aktywności trombogennej osocza poprzez zmniejszenie agregacji płytek krwi oraz działanie hipotensyjnie [10]. Stąd zaleca się, by spożycie wielonienasyconych kwasów z rodziny n-3 wynosiło minimum 1-2% wartości energetycznej racji pokarmowej [9, 19]. W przeprowadzonych badaniach stosunek kwasów z rodziny n-6 do n-3 (C18:2/C18:3) mieścił się wprawdzie zakresie wartości rekomendowanych między 5, a 10 we wszystkich badanych grupach [20], był jednak najniższy w przypadku kobiet z trzecim stopniem otyłości, a różnice były bliskie statystycznej istotności. Wysokie spożycie cholesterolu osiągnęło 142% wartości zalecanej. Jest to fakt bardzo niepokojący ze względu na działanie proaterogenne tego składnika [5]. Niska podaż włókna pokarmowego, które ma istotne znaczenie w profilaktyce miażdżycy może być
![Początkowo obserwuje się hiperglikemię i kompensacyjną hiperinsulinemię, która jest konsekwencją rozwijającej się insulinooporności [13, 14].](/docs-images/49/20372957/images/page_4.jpg "W analizowanych grupach stwierdzono prawidłowe surowicze stężenia glukozy i insuliny na czczo, jednak stężenie glukozy u kobiet z drugim stopniem otyłości było najwyższe i osiągnęło wartości")
5 444 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): dodatkowym czynnikiem zwiększającym ryzyko chorób sercowo-naczyniowych w przypadku badanej grupy otyłych kobiet. Rozpuszczalne w wodzie składniki włókna (beta-glukany) zmniejszają ilość cholesterolu zawartego we frakcjach LDL i VLDL oraz sprzyjają zwiększeniu wartości HDL/LDL, co prawdopodobnie wynika ze zwiększonego wydalania krótkołańcuchowych lotnych kwasów tłuszczowych z kałem, którym przypisuje się zdolność zmniejszania aktywności wątrobowej HMGCoA-reduktazy [18, 19]. Za korzystny w badanym sposobie żywienia należy uznać niski poziom spożycia sacharozy, który w analizowanych racjach pokarmowych oscylował wokół 10%, (p=0,6428) [9]. Wysoka podaż tego dwucukru sprzyja rozwojowi otyłości oraz predysponuje do wzrostu stężenia triacylogliceroli w surowicy krwi [21]. Wnioski 1. Pomimo występującej otyłości wisceralnej i znacznie podwyższonych wartości obwodu pasa nie zaobserwowano istotnych zaburzeń gospodarki węglowodanowej w badanych grupach kobiet z różnym stopniem otyłości z wyjątkiem podwyższonych wartości wskaźnika HOMA-IR w grupie kobiet charakteryzujących się drugim stopniem otyłości. 2. Całodzienne racje pokarmowe były źle zbilansowane i charakteryzowały się nadmiarem białka, tłuszczu, cholesterolu pokarmowego i nasyconych kwasów tłusz-czowych. Jednocześnie zaobserwowano niską podaż węglowodanów, kwasów tłuszczowych wielonienasyconych oraz błonnika. 3. Pomimo występowania różnego stopnia otyłości nie wykazano istotnych różnic pomiędzy grupami dotyczących sposobu żywienia (z wyjątkiem kwasów tłuszczowych wielonienasyconych z rodziny n-6). Piśmiennictwo / References 1. Day DS, Gozansky WS i wsp. Sex hormone suppression reduces resting energy expenditure and (beta) ad-renergic support of resting energy expenditure. J Clin Endocrinol Metab 2005, 90: Cooper BC, Sites CK i wsp. Ovarian hormone deficiency decreases the thermogenic response to intravenous nutrients. Fertil Steril 2005, 84: S Cooper B.C., Sites C.K. Cardiovascular and metabolic disease in menopause: exploring the mechanisms. Review Endocrinol 2007, Toth MJ, Tchernof A i wsp. Effect of menopausal status on body composition and abdominal fat distribution. Int J Obes Relat Metab Disord 2000, 24: Szostak W. Otyłość problem o rosnącym znaczeniu na przełomie wieków. Medycyna po dyplomie, wydanie specjalne, kwiecień 2000, 4: Charzewska J. Instrukcja przeprowadzania wywiadu o spożyciu z 24 godzin. Zakład Epidemiologii Żywienia. IŻŻ, Warszawa Przysławski J, Walkowiak J i wsp. Wartość odżywcza całodziennych racji pokarmowych dzieci chorych na mukowiscydozę. Ped Pol 1998, 5: Kunachowicz H, Nadolna I i wsp. Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych. IŻŻ, Warszawa Jarosz M, Bułhak-Jachymczyk B. Normy żywienia człowieka. Wydawnictwo PZWL Warszawa WHO. Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases. Report of a WHO Study Group. Technical Report Series 916, WHO, Geneva, chapter 5, Executive Summary of The Third Report of The National Cholesterol Education Program (NCEP) Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults (Adult Treatment Panel III), JAMA 2001, 285: Jensen J, Nilas L i wsp. Influence of menopause on serum lipids and lipoproteins. Maturitas 1990, 12: Matthews DR, Hosker JP i wsp. Homeostasis model assessment: insulin esistance and Bcell function from fasting plasma glucose and insulin concentrations in man. Diabetologia 1985, 28: Cobelli C, Toffolo GM i wsp. Assessment of b-cell function in humans, simultaneously with insulin sensitiv-ity and hepatic extraction, from intravenous and oral glucose tests. Am J Physiol Endocrinol Metab 2007, 293: E1-E Emoto M, Nishizawa Y, Maekawa K, et al. Homeostasis model assessment as a clinical index of insulin resistance in type 2 diabetic patients treated with sulfonylureas. Diabetes Care 1999, 22: Naruszewicz M. Homocysteina - cholesterol XXI wieku. Czyn Ryz 2000,7(4suppl), Kafatos A, Codrington CA. Eurodiet CoreReport. Public Health Nutrition, Special Issue, April 2000, vol Kushi L, Lenart E i wsp. Health implications of Mediterranean diets in light of contemporary knowledge. 2. Meat, wine, fats, and oils. Am J Clin Nutr 1995, 61: 1416S-1427S. 19. FAO/WHO, Fats and oils in human nutrition. Report of a joint expert consultation (19-26 October 1993), FAO, Rome Galli C, Simopoulos A. Dietary n-3 and n-6 fatty acidsbiological effects and nutritional essentiality. Executive summary Plenum, New York, Macintosh M, Miller C. A diet containing food rich in soluble and insoluble fiber improves glycemic control and reduces hyperlipidemia among patients with type 2 diabetes mellitus. Nutr Rev 2001, 59(2):
![zwiększonego wydalania krótkołańcuchowych lotnych kwasów tłuszczowych z kałem, którym przypisuje się zdolność zmniejszania aktywności wątrobowej HMGCoA-reduktazy [18, 19].](/docs-images/49/20372957/images/page_5.jpg "Za korzystny w badanym sposobie żywienia należy uznać niski poziom spożycia sacharozy, który w analizowanych racjach pokarmowych oscylował wokół 10%, (p=0,6428) [9].")
Hipercholesterolemia i jej żywieniowe uwarunkowania w grupie otyłych kobiet po menopauzie z różnym stopniem otyłości
Przysławski Probl Hig Epidemiol J i wsp. Hipercholesterolemia 2011, 92(3): 545-549 i jej żywieniowe uwarunkowania w grupie otyłych kobiet po menopauzie... 545 Hipercholesterolemia i jej żywieniowe uwarunkowania
SPOSÓB ŻYWIENIA A INSULINOOPORNOŚĆ W GRUPIE KOBIET OTYŁYCH PO MENOPAUZIE Z DYSLIPIDEMIĄ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 277-283 Bogna Grygiel-Górniak 1), Juliusz Przysławski 1), Marta Stelmach-Mardas 1), Maria Mosor 2), Jerzy Nowak 2) SPOSÓB ŻYWIENIA A INSULINOOPORNOŚĆ W GRUPIE
Żywieniowe czynniki ryzyka aterogenezy w grupie otyłych kobiet po menopauzie z hipercholesterolemią
Grygiel-Górniak Probl Artykuły Hig Epidemiol oryginalne B i wsp. 2010, Żywieniowe 91(4): / original 537-543 czynniki papers ryzyka aterogenezy w grupie otyłych kobiet po menopauzie... 537 Żywieniowe czynniki
POZIOM SPOŻYCIA SKŁADNIKÓW PODSTAWOWYCH W GRUPIE KOBIET STOSUJĄCYCH TRADYCYJNY I OPTYMALNY MODEL ŻYWIENIA*
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 615 619 Izabela Bolesławska, Juliusz Przysławski, Marian Grzymisławski 1) POZIOM SPOŻYCIA SKŁADNIKÓW PODSTAWOWYCH W GRUPIE KOBIET STOSUJĄCYCH TRADYCYJNY I OPTYMALNY
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 240-244 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia
POZIOM SPOŻYCIA WYBRANYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GRUPIE STUDENTÓW FARMACJI I DIETETYKI UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W POZNANIU
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 455 460 Izabela Bolesławska, Ilona Górna, Juliusz Przysławski POZIOM SPOŻYCIA WYBRANYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GRUPIE STUDENTÓW FARMACJI I DIETETYKI UNIWERSYTETU
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
ENZYMY ANTYOKSYDACYJNE A SPOSÓB ŻYWIENIA ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 880 884 Bogna Grygiel-Górniak, Juliusz Przysławski, Iwona Krela-Kaźmierczak 1), Krzysztof Linke 1), Adam Szczepanik 2) ENZYMY ANTYOKSYDACYJNE A SPOSÓB ŻYWIENIA
odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I
Niedźwiedzka-Stadnik Probl Hig Epidemiol 2013, M i wsp. 94(4): Zawartość 773-779składników odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I 773 Zawartość składników odżywczych w dietach wybranej
Waldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 285 290 Waldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska OCENA WARTOŚCI ODŻYWCZEJ I KALORYCZNEJ JADŁOSPISU DLA DOROSŁYCH Z CUKRZYCĄ TYPU II PROPONOWANEGO W JEDNEJ Z PORADNI
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 140 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 140 SECTIO D 2004 Katedra i Zakład Bromatologii Akademii Medycznej w Poznaniu Department of Food and Human Nutrition,
OCENA SPOŻYCIA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH I CHOLESTEROLU W WYBRANEJ GRUPIE STUDENTÓW
ROCZN. PZH 2011, 62, Nr 2, 173 179 OCENA SPOŻYCIA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH I CHOLESTEROLU W WYBRANEJ GRUPIE STUDENTÓW EVALUATION OF FATTY ACIDS AND CHOLESTEROL INTAKE BY A GROUP OF STUDENTS Agata Wawrzyniak,
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 2008, 4, str. 987 991 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska WARTOŚĆ ENERGETYCZNA ORAZ ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW PODSTAWOWYCH W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH
Ocena stanu odżywienia oraz sposobu żywienia osób ze zdiagnozowanym zespołem metabolicznym
948 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): 948-955 Ocena stanu odżywienia oraz sposobu żywienia osób ze zdiagnozowanym zespołem metabolicznym Assessment of nutritional status and supply of essential nutrients
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW Z CUKRZYCĄ TYPU 2
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 1, str. 89 94 Katarzyna Cieloszczyk, Małgorzata E. Zujko, Anna Witkowska OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW Z CUKRZYCĄ TYPU 2 Zakład Technologii i Towaroznawstwa Żywności
Kwasy tłuszczowe nasycone, a choroba układu krążenia
Kwasy tłuszczowe nasycone, a choroba układu krążenia Broszura informacyjna IDF (Factsheet) kwiecień 2016 Uwaga krajowa: tłumaczenie na język polski zostało sfinansowane ze środków FUNDUSZU PROMOCJI MLEKA
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW I ROKU AKADEMII ROLNICZEJ WE WROCŁAWIU
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 327-332 JOANNA WYKA, ALICJA ŻECHAŁKO-CZAJKOWSKA OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW I ROKU AKADEMII ROLNICZEJ WE WROCŁAWIU ASSESING THE FOOD INTAKE IN FIRST YEAR STUDENTS OF AGRICULTURAL
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
Aterogenność diety a profil lipidowy u pacjentów poradni kardiologicznej w Szczecinie
Bogacka Probl Hig A Epidemiol i wsp. Aterogenność 2018, 99(2): diety 155-161 a profil lipidowy u pacjentów poradni kardiologicznej w Szczecinie 155 Aterogenność diety a profil lipidowy u pacjentów poradni
Terapia hormonalna a stan od ywienia i sk³ad cia³a kobiet ze wskaÿnikiem masy cia³a powy ej 25 w wieku lat
Terapia hormonalna a stan od ywienia i sk³ad cia³a kobiet ze wskaÿnikiem masy cia³a powy ej 25 w wieku 30 64 lat Effect of the hormone therapy on the nutritional status and body composition of women aged
Rafał Ilow, Bożena Regulska-Ilow, Jadwiga Biernat, Alicja Kowalisko 1)
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XL, 2007, 3, str. 293 298 Rafał Ilow, Bożena Regulska-Ilow, Jadwiga Biernat, Alicja Kowalisko 1) OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA WYBRANYCH GRUP POPULACJI DOLNOŚLA SKIEJ 50-LATKOWIE Katedra
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)
parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,
1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK DIETETYKI UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W BIAŁYMSTOKU
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 699 703 Wioleta J. Charkiewicz, Renata Markiewicz, Maria H. Borawska OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK DIETETYKI UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W BIAŁYMSTOKU Zakład
ANALIZA SPOŻYCIA WYBRANYCH MONO- I DWUCUKRÓW W GRUPIE MŁODYCH KOBIET
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 593 597 Joanna Myszkowska-Ryciak, Anna Harton, Danuta Gajewska ANALIZA SPOŻYCIA WYBRANYCH MONO- I DWUCUKRÓW W GRUPIE MŁODYCH KOBIET Katedra Dietetyki, Wydział
Zmodyfikowane wg Kadowaki T in.: J Clin Invest. 2006;116(7):1784-92
Magdalena Szopa Związek pomiędzy polimorfizmami w genie adiponektyny a wybranymi wyznacznikami zespołu metabolicznego ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: Prof. zw. dr hab. med. Aldona Dembińska-Kieć Kierownik
Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.
Suplement diety Składniki: Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać
Kinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Ocena stężenia wybranych miokin u dziewcząt z jadłowstrętem psychicznym i otyłością
lek. Agata Mikołajczak-Będkowska Ocena stężenia wybranych miokin u dziewcząt z jadłowstrętem psychicznym i otyłością rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: dr hab. n. med. Joanna Oświęcimska
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET W OKRESIE OKOŁOMENOPAUZALNYM W ASPEKCIE ZAGROŻENIA CHOROBAMI CYWILIZACYJNYMI SPOŻYCIE WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH
ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2007, 6 (55), 359 368 MONIKA BRONKOWSKA, BEATA SADOWSKA OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET W OKRESIE OKOŁOMENOPAUZALNYM W ASPEKCIE ZAGROŻENIA CHOROBAMI CYWILIZACYJNYMI SPOŻYCIE
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Kidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment
1 Kidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment Duża część nadmiaru przyjętego mięsa przechodzi w organizmie w postać mocznika i innych składników moczu, które
Zaburzenie równowagi energetycznej
Otyłość dzieci i młodzieży czy można jej zapobiec? Dr n. med. Andrea Horvath Dr n. med. Piotr Dziechciarz Klinika Pediatrii WUM Zaburzenie równowagi energetycznej wyrażonej nadmiernym odkładaniem tkanki
Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla chorych z cukrzycą proponowanych przez firmę Novo Nordisk w Polsce
Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla chorych z cukrzycą proponowanych przez firmę Novo Nordisk w Polsce Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa nr 2, 48-53 2009
ZAWARTOŚĆ ENERGII I WYBRANYCH SKŁADNIKÓW W RACJACH POKARMOWYCH PRZEDSZKOLI Z REJONU WARSZAWSKIEGO
ROCZN. PZH 2011, 62, Nr 2, 181-185 ZAWARTOŚĆ ENERGII I WYBRANYCH SKŁADNIKÓW W RACJACH POKARMOWYCH PRZEDSZKOLI Z REJONU WARSZAWSKIEGO ENERGY AND SELECTED NUTRIENTS CONTENT IN PRE-SCHOOL CHILDREN DIET OF
Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością?
Jerzy Maksymilian Loba Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytet Medyczny w Łodzi Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością? Definicja
Wymienniki dietetyczne w cukrzycy. Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.
Wymienniki dietetyczne w cukrzycy Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.2012 Zalecenia szczegółowe - węglowodany: 40 50% wartości energetycznej
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Ocena sposobu żywienia kobiet uczestniczących w zajęciach fitness na tle aktualnych zaleceń żywieniowych
Samolińska Probl Hig Epidemiol W, Kiczorowska 2014, B. 95(2): Ocena 339-345 sposobu żywienia kobiet uczestniczących w zajęciach fitness... 339 Ocena sposobu żywienia kobiet uczestniczących w zajęciach
STRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy
STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA LICEALISTÓW Z OLEŚNICY
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 598 603 Bożena Regulska-Ilow, Rafał Ilow, Dorota Sarzała-Kruk, Jadwiga Biernat OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA LICEALISTÓW Z OLEŚNICY Katedra i Zakład Bromatologii i
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka Ćwiczenie nr 4 Temat: Normy żywienia 1. Badania stosowane
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu. Karta przedmiotu. obowiązuje w roku akademickim 2012/2013
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Karta przedmiotu Instytut Zdrowia obowiązuje w roku akademickim 01/013 Kierunek studiów: Pielęgniarstwo Profil: Praktyczny Forma studiów: Stacjonarne Kod
Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie
3 Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie Samokontrolne, przesiewowe rozpoznanie ryzyka stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy utajonej mogą wykonać pacjenci w swoich rodzinach. W praktyce
Korzyści z wegetarianizmu
Korzyści z wegetarianizmu QQ QQ Wegetarianizm a choroby cywilizacyjne Przemiana lipidowa ustroju Lipidy (tłuszcze) dostarczają z 1 grama 9 kcal. Są naturalną formą gromadzenia zapasów energii magazynowanej
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 610 614 Anna Harton, Joanna Myszkowska-Ryciak OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE Katedra Dietetyki Wydziału
Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla osób chorych na cukrzycę proponowanych przez firmę Bayer w Polsce
Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla osób chorych na cukrzycę proponowanych przez firmę Bayer w Polsce Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa nr 2, 40-47 2009
WPŁYW SPOŻYCIA WAPNIA NA STĘŻENIE GLUKOZY I LIPIDÓW W SUROWICY KRWI PACJENTÓW Z NADWAGĄ
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 315-320 LUCYNA M. PACHOCKA, AGNIESZKA NOWAK, URSZULA TARGOSZ, LONGINA KŁOSIEWICZ-LATOSZEK, IRENA STOLARSKA WPŁYW SPOŻYCIA WAPNIA NA STĘŻENIE GLUKOZY I LIPIDÓW W SUROWICY KRWI
I WARSZAWSKI DZIEŃ DIETETYKI KLINICZNEJ
19.04.2018 I WARSZAWSKI DZIEŃ DIETETYKI KLINICZNEJ dr. hab. n. med. Lucyna Ostrowska mgr Barbara Pietraszewska Zakład Dietetyki i Żywienia Klinicznego Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Otyłość - epidemiologia
Czy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
SPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola
3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9
Cukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.
Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 2 Jeśli otrzymałeś tę ulotkę, prawdopodobnie zmagasz się z problemem cukrzycy. Musisz więc odpowiedzieć sobie na pytania: czy wiesz, jak żyć z cukrzycą? Jak postępować w wyjątkowych
Poziom wiedzy żywieniowej a sposób żywienia chorych na cukrzycę leczonych insuliną
292 A. Hołyńska i wsp. Poziom wiedzy żywieniowej a sposób żywienia chorych na cukrzycę leczonych insuliną ANNA HOŁYŃSKA 1, ALICJA KUCHARSKA 1, BEATA SIŃSKA 1, MARIUSZ PANCZYK 2 Warszawski Uniwersytet Medyczny,
OCENA ŻYWIENIA MŁODZIEŻY DWÓCH TYPÓW SZKÓŁ LICEALNYCH Z AUGUSTOWA (WOJ. PODLASKIE) W OPARCIU O PODAŻ PODSTAWOWYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 332 336 Barbara Smorczewska-Czupryńska, Jolanta Ustymowicz-Farbiszewska, Ewa Granacka, Jan Karczewski OCENA ŻYWIENIA MŁODZIEŻY DWÓCH TYPÓW SZKÓŁ LICEALNYCH Z
UWARUNKOWANIA ŻYWIENIOWE OTYŁOŚCI WŚRÓD DOROSŁYCH MIESZKAŃCÓW Z WROCŁAWIA
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 3, 541-548 JOANNA WYKA, LARYSA HIRSCHBERG, ALICJA ŻECHAŁKO-CZAJKOWSKA UWARUNKOWANIA ŻYWIENIOWE OTYŁOŚCI WŚRÓD DOROSŁYCH MIESZKAŃCÓW Z WROCŁAWIA NUTRITIONAL DETERMINATION OF OBESITY
Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla chorych z cukrzycą proponowanych przez firmę Servier w Polsce
Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla chorych z cukrzycą proponowanych przez firmę Servier w Polsce Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa nr 3, 63-68 2009 63 Alicja
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.
Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną
Zalecenia dietetyczne dla pacjenta z cukrzycą
Dietetyka lekwpolsce.pl Zalecenia dietetyczne dla pacjenta z cukrzycą według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) 2014 Polish Diabetology Association s 2014 nutrition recommendations for patients
WPŁYW DIETOTERAPII NA REDUKCJĘ MASY CIAŁA I WYRÓWNANIE METABOLICZNE U OSÓB Z CUKRZYCĄ TYPU 2 LECZONYCH WYŁĄCZNIE DIETĄ
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 89-94 KATARZYNA KOWALCZE, SA EED BAWA WPŁYW DIETOTERAPII NA REDUKCJĘ MASY CIAŁA I WYRÓWNANIE METABOLICZNE U OSÓB Z CUKRZYCĄ TYPU 2 LECZONYCH WYŁĄCZNIE DIETĄ EFFECT DIET THERAPY
Zaburzenia stanu odżywienia dzieci kończących szkołę podstawową w Łodzi a jakość kości ocena spożycia energii i wybranych składników pokarmowych
652 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 652-656 Zaburzenia stanu odżywienia dzieci kończących szkołę podstawową w Łodzi a jakość kości ocena spożycia energii i wybranych składników pokarmowych Disorders of
Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego.
Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Konferencja otwierająca realizację projektu. Wieruszów, 28.04.2015 DLACZEGO PROFILAKTYKA?
50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 20-50% sięga
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Część II Omówienie poszczególnych składników odżywczych Nutritional guidelines for healthy children aged 1 3 years Polish
Gdański Uniwersytet Medyczny. Polimorfizm genów receptorów estrogenowych (ERα i ERβ) a rozwój zespołu metabolicznego u kobiet po menopauzie
Gdański Uniwersytet Medyczny Mgr Karolina Kuźbicka Polimorfizm genów receptorów estrogenowych (ERα i ERβ) a rozwój zespołu metabolicznego u kobiet po menopauzie Rozprawa doktorska Promotor: dr hab. n.
WARTOŚĆ ENERGETYCZNA DIETY ORAZ SPOŻYCIE MAKROSKŁADNIKÓW POKARMOWYCH PRZEZ OTYŁE I NORMOSTENICZNE DZIECI UCZĘSZCZAJĄCE DO PRZEDSZKOLA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 747 753 Agnieszka Starbała, Sa eed Bawa, Magdalena Wojciechowska, Halina Weker WARTOŚĆ ENERGETYCZNA DIETY ORAZ SPOŻYCIE MAKROSKŁADNIKÓW POKARMOWYCH PRZEZ OTYŁE
Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego
Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Wacław Karakuła Katedra i Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii U.M. w Lublinie Kierownik Kliniki prof. Tomasz Zubilewicz Lublin, 27.02.2016 Zespół
OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH SPOŁECZNYCH CZ. III.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 2, str. 117 122 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH
SPOSÓB ŻYWIENIA OSÓB Z HIPERCHOLESTEROLEMIĄ STOSUJĄCYCH ODPOWIEDNIĄ DIETĘ I NIESTOSUJĄCYCH DIETY
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 608 613 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz SPOSÓB ŻYWIENIA OSÓB Z HIPERCHOLESTEROLEMIĄ STOSUJĄCYCH ODPOWIEDNIĄ DIETĘ I NIESTOSUJĄCYCH DIETY Zakład Epidemiologii,
CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com
CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ Co to jest cholesterol? Nierozpuszczalna w wodzie substancja, która: jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych wchodzi w
Aterogenność diety a profil lipidowy krwi młodych mężczyzn
P R A C A O R Y G I N A L N A ISSN 1734 3321 Małgorzata Szczuko, Teresa Seidler, Mariusz Mierzwa Zakład Podstaw Żywienia Człowieka Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie Aterogenność
zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)
HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej
OCENA ZAWARTOŚCI MAKROSKŁADNIKÓW W DIECIE MĘŻCZYZN W WIEKU ŚREDNIM ORAZ STOPNIA REALIZACJI ICH POTRZEB ENERGETYCZNYCH
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 620 624 Dariusz Włodarek, Agnieszka Gurtatowska OCENA ZAWARTOŚCI MAKROSKŁADNIKÓW W DIECIE MĘŻCZYZN W WIEKU ŚREDNIM ORAZ STOPNIA REALIZACJI ICH POTRZEB ENERGETYCZNYCH
Ocena stanu odżywienia oraz częstotliwości spożywania posiłków wybranej grupy funkcjonariuszy policji
778 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 778-782 Ocena stanu odżywienia oraz częstotliwości spożywania posiłków wybranej grupy funkcjonariuszy policji Evaluation of nutritional status and meal consumption
WPŁYW RYTMU I PORY DIALIZ NA SPOŻYCIE WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH PRZEZ PACJENTÓW ZE SCHYŁKOWĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ NEREK
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 159-163 AGNIESZKA WYSZOMIERSKA, LUCYNA NAROJEK, JOANNA MYSZKOWSKA-RYCIAK WPŁYW RYTMU I PORY DIALIZ NA SPOŻYCIE WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH PRZEZ PACJENTÓW ZE SCHYŁKOWĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ
STOPIEŃ REALIZACJI NORM ŻYWIENIOWYCH U KOBIET O RÓŻNEJ WARTOŚCI WSKAŹNIKA WAGOWO-WZROSTOWEGO
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVI, 2013, 2, str. 171 177 Elżbieta Głodek, Marian Gil STOPIEŃ REALIZACJI NORM ŻYWIENIOWYCH U KOBIET O RÓŻNEJ WARTOŚCI WSKAŹNIKA WAGOWO-WZROSTOWEGO Katedra Przetwórstwa i Towaroznawstwa
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Ciśnienie tętnicze klucz do zdrowego serca. ciśnienia tętniczego składa się z dwóch odczytów ciśnienie skurczowe i rozkurczowe.
Świadomość naszego zdrowia to oprócz odczuwania dolegliwości, wiedza na temat podstawowych parametrów pozwalających ocenić, czy nasz organizm funkcjonuje prawidłowo. Zapoznaj się z nimi i regularnie kontroluj
Odżywianie osób starszych (konspekt)
Prof. dr hab. med. Tomasz Kostka Odżywianie osób starszych (konspekt) GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY WIEŃCOWEJ (CHD) wg. Framingham Heart Study (Circulation, 1999, 100: 1481-1492) Palenie papierosów Nadciśnienie
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Podstawy dietetyki KOD WF/II/st/19
KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Podstawy dietetyki KOD WF/II/st/19 2. KIERUNEK: Wychowanie fizyczne 3. POZIOM STUDIÓW 1 : II stopień studia stacjonarne 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: II rok/iii semestr
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK
KURS 15.04.2016 Szczecinek DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK dr hab. n. med. Sylwia Małgorzewicz, prof.nadzw. Katedra Żywienia Klinicznego Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański
OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW UCZELNI MEDYCZNEJ W LATACH 2003/2004 I 2008/2009
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 723 727 Danuta Czapska, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska, Jan Karczewski OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH
OCENA PODAŻY PODSTAWOWYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH ORAZ WARTOŚĆ ENERGETYCZNA DIET REDUKCYJNYCH W WYBRANYCH CZASOPISMACH DLA KOBIET
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVIII, 2015, 1, str. 25 31 Maciej Bienkiewicz, Ewa Bator, Monika Bronkowska OCENA PODAŻY PODSTAWOWYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH ORAZ WARTOŚĆ ENERGETYCZNA DIET REDUKCYJNYCH W WYBRANYCH
Cukrzyca. epidemia XXI wieku
Cukrzyca epidemia XXI wieku Typy cukrzycy Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 1 (Insulinozależna, Młodzieńcza) Cukrzyca ciążowa i przedciążowa Cukrzyca noworodków (wrodzona i przejściowa) Cukrzyca typu LADA
LP Panel tarczycowy 1. TSH 2. Ft3 3. Ft4 4. Anty TPo 5. Anty Tg. W przypadku występowania alergii pokarmowych lub wziewnych
Proszę o wykonanie następujących badań laboratoryjnych (z krwi), na część z nich można uzyskać skierowanie od lekarza*: Dodatkowo: Badania podstawowe: W przypadku podejrzenia nieprawidłowej pracy tarczycy
OCENA ZAWARTOŚĆI WITAMIN W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH KOBIET O PRAWIDŁOWEJ MASIE CIAŁA ORAZ Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ
ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2009, 4 (65), 286 294 EWA STEFAŃSKA, 1 LUCYNA OSTROWSKA, DANUTA CZAPSKA, JAN KARCZEWSKI OCENA ZAWARTOŚĆI WITAMIN W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH KOBIET O PRAWIDŁOWEJ
Fenotypy otyłości a skład masy ciała i profil metaboliczny
P R A C A P O G L Ą D O W A ISSN 1734 3321 Andrzej Milewicz Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami Akademii Medycznej we Wrocławiu Fenotypy otyłości a skład masy ciała i profil
Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
ATEROGENEZA JEJ ŻYWIENIOWE I KLINICZNE CZYNNIKI RYZYKA ROZWOJU W POMENOPAUZALNEJ OTYŁOŚCI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 284-289 Bogna Grygiel-Górniak 1), Juliusz Przysławski 1), Marta Stelmach-Mardas 1), Marian Grzymisławski 2), Marek Chuchracki 3), Marcin Kraśkiewicz 3) ATEROGENEZA
Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XL, 2007, 2, str. 131 135 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski JAKOŚCIOWA I ILOŚCIOWA OCENA ŻYWIENIA STUDENTÓW UCZELNI SPORTOWEJ Zakład Higieny i Epidemiologii
Ocena żywienia populacji polskiej z wykorzystaniem aplikacji internetowej Nutri-Day
Pac Probl A, Hig Sochacka-Tatara Epidemiol 2010, E, Majewska 91(3): 419-424 R. Ocena żywienia populacji polskiej z wykorzystaniem aplikacji internetowej... 419 Ocena żywienia populacji polskiej z wykorzystaniem
Ocena stanu odżywienia oraz sposobu żywienia pielęgniarek będących w okresie okołomenopauzalnym pracujących w systemie zmianowym
Przeor Probl Hig M, Epidemiol Goluch-Koniuszy 2013, Z. 94(4): Ocena 797-801 stanu odżywienia oraz sposobu żywienia pielęgniarek będących w okresie... 797 Ocena stanu odżywienia oraz sposobu żywienia pielęgniarek
Zagadnienia na egzamin dyplomowy studia pierwszego stopnia maj 2016
Zagadnienia na egzamin dyplomowy studia pierwszego stopnia maj 2016 1. Co to jest wartość odżywcza żywności? Czynniki wpływające na wartość odżywczą produktów spożywczych i posiłków. 2. Zastosowanie tabel
Spis treści. Wstęp... 7
LUCYNA NAROJEK C iągłość i zmiana w postępowaniu dietetycznym w wybranych schorzeniach Wydawnictwo SGGW Spis treści Wstęp... 7 1. Dieta w cukrzycy... 9 Era przedinsulinowa... 9 Ograniczenie węglowodanów