Tkanka nabłonkowa HISTOLOGIA OGÓLNA (TKANKI)

Transkrypt

1 HISTOLOGIA OGÓLNA (TKANKI) Elementy składowe tkanki: komórki (o zbliŝonej strukturze i funkcji) substancja międzykomórkowa (produkowana przez komórki) Tkanka nabłonkowa Główne rodzaje tkanek zwierzęcych: tkanka nabłonkowa tkanka łączna tkanka mięśniowa tkanka nerwowa FORMY: wyściółki (pokrywające zewnętrzne i wewnętrzne powierzchnie organizmu) gruczoły (zespoły komórek nabłonkowych pełniących funkcje wydzielnicze) FUNKCJE: ochronna (np. naskórek) resorbcyjna (np. nabłonek jelitowy) wydzielnicza (np. gruczoły) barierowa - regulacja transportu przez nabłonek (np. śródbłonek wyścielający naczynia krwionośne) zmysłowa (np. kubki smakowe) KLASYFIKACJA NABŁONKÓW liczba warstw: - jednowarstwowe - wielowarstwowe kształt komórek: - płaskie - sześcienne - walcowate W klasyfikacji należy zawsze uwzględniać oba kryteria W przypadku nabłonków wielowarstwowych, określamy kształt komórek warstwy powierzchniowej Nabłonek jednowarstwowy płaski Nabłonek jednowarstwowy sześcienny kontrola transportu naczynia (śródbłonek), pęcherzyki płucne (pneumocyty) wchłanianie, wydzielanie kanaliki nerkowe, gruczoły i ich przewody 1

2 Nabłonek jednowarstwowy walcowaty Nabłonek wieloszeregowy (wielorzędowy) Odmiana nabłonka jednowarstwowego walcowatego - komórki róŝnej wysokości i/lub jądra na róŝnych poziomach wchłanianie, wydzielanie, kontrola transportu, ochrona przewód pokarmowy ochrona, wydzielanie, funkcja zmysłowa drogi oddechowe, kubki smakowe, ucho wewnętrzne Nabłonek wielowarstwowy płaski kom. baldaszkowata Nabłonek przejściowy (urotelium) Odmiany: nierogowaciejący rogowaciejący wielowarstwowy, na powierzchni specjalne komórki baldaszkowate ochrona naskórek (rogowaciejący) jama ustna, przełyk, rogówka oka ochrona (szczelny, bardzo rozciągliwy) Lokalizacja: drogi moczowe Komórki nabłonkowe są spolaryzowane: mają powierzchnię przyszczytową, boczną i przypodstawną Mikrokosmki brzeŝek szczoteczkowy Struktury występujące na powierzchni przyszczytowej: mikrokosmki migawki (rzęski) Powierzchnia boczna: połączenia międzykomórkowe K-K kanaliki międzykomórkowe Powierzchnia przypodstawna: połączenia międzykomórkowe K-SM Funkcja: zwiększają powierzchnię błony, ułatwiając wchłanianie (brzeŝek szczoteczkowy jest typowy dla nabłonków resorbcyjnych) 2

3 ciałko podstawne część wolna migawki Migawki Migawki (=rzęski) Skoordynowany ruch (metachronia) licznych migawek tworzących tzw. brzeŝek migawkowy transportuje po powierzchni nabłonka róŝne obiekty: śluz z przylepionymi cząstkami pyłów w drogach oddechowych oocyty w jajowodzie plemniki w męskich drogach rozrodczych Ruch migawek generuje mechanoenzym dyneina, która przesuwa względem siebie pary mikrotubul Połączenia międzykomórkowe Blaszka podstawna Komórka nabłonkowa Strefa zamykająca - połączenia ścisłe: strefa zamykająca (zonula occludens) Strefa przylegania Desmosom - połączenia mechaniczne: blaszka podst. strefa przylegania (zonula adhaerens) desmosom - połączenia komunikacyjne: połączenie szczelinowe (neksus) Połączenie szczelinowe Błony sąsiadujących komórek są połączone za pośrednictwem stykających się ze sobą białek transbłonowych Funkcje: przytwierdza nabłonek do podłoŝa uczestniczy w regulacji przechodzenia substancji wysokocząsteczkowych do rejonu podnabłonkowego (filtr) ukierunkowuje migrację komórek nabłonkowych w procesach rozwoju i regeneracji 3

4 TKANKA ŁĄCZNA Funkcje tkanki łącznej: łączy, utrzymuje i podpiera inne tkanki pośredniczy w rozprowadzaniu tlenu, substancji odŝywczych i biologicznie czynnych w organizmie odpowiada za większość procesów obronnych Klasyfikacja tkanki łącznej: tkanka łączna właściwa (wiotka, zbita, siateczkowata, tłuszczowa) tkanki łączne podporowe (chrząstka, kość) krew Substancja międzykomórkowa Komórki 1. Substancja podstawowa związki białkowo-cukrowcowe (proteoglikany) białka woda (substancja podstawowa jest silnie uwodniona) Włókna Substancja podstawowa Tkanka łączna zawiera więcej substancji międzykomórkowej niŝ komórek Funkcja: umoŝliwia dyfuzję gazów i substancji do rozproszonych komórek 2. Włókna Włókna kolagenowe: CZĄSTECZKI FIBRYLE WŁÓKNA PĘCZKI zbudowane z kolagenu I grube (kilka µm), utworzone przez prąŝkowane fibryle (włókienka) tworzą pęczki odporne na rozerwanie i rozciąganie Włókna srebrochłonne zbudowane z kolagenu III cienkie (1-2 µm) tworzą sieci o drobnych oczkach 4

5 M Komórki tkanki łącznej właściwej: F fibroblasty makrofagi komórki plazmatyczne (plazmocyty) komórki tuczne (mastocyty) komórki tłuszczowe (adipocyty) T Pochodzenie komórek: bezpośrednio z komórek mezenchymy (fibroblasty i adipocyty) Włókna spręŝyste zbudowane z elastyny cienkie (1 µm) tworzą sieci lub blaszki bardzo rozciągliwe i elastyczne z komórek szpiku krwiotwórczego lub krwi (pozostałe) Fibroblasty produkują składniki substancji międzykomórkowej a w dojrzałej tkance łącznej przekształcają się z mniej aktywne fibrocyty wydłuŝone siateczka szorstka aparat Golgiego A Makrofagi fagocytują mikroorganizmy, uszkodzone komórki, ciała obce, a takŝe wytwarzają substancje biologicznie czynne uczestniczące w procesach obronnych Główne produkty wydzielnicze: kolageny elastyna glikozoaminoglikany proteoglikany Pochodzenie: z monocytów Komórki plazmatyczne produkują immunoglobuliny (przeciwciała) Komórki tuczne (mastocyty) pod wpływem stymulacji wydzielają mediatory stanu zapalnego (procesy obronne, reakcje alergiczne) Zawartość ziarn: - histamina - heparyna - proteazy Pochodzenie: z limfocytów B 5

6 Odmiany tkanki łącznej właściwej 1. Tkanka łączna wiotka komórki tkanki łącznej i migrujące krwinki białe substancja podstawowa i włókna w równej ilości 2. Tkanka łączna zbita: komórki (głównie fibrocyty) włókna (głównie kolagenowe, mało substancji podstawowej nieregularna 3. Tkanka łączna siateczkowata: komórki gwiaździste (głównie fibroblasty i makrofagi) włókna srebrochłonne (Tkanka łączna siateczkowata tworzy rusztowanie tkankowe w narządach limfatycznych i w szpiku krwiotwórczym) regularna (ścięgno) 4. Tkanka tłuszczowa Ŝółta: adipocyty jednopęcherzykowe (zwarty układ) mała ilość substancji międzykomórkowej Funkcja: gromadzenie, przemiana i uwalnianie tłuszczów duŝa kropla lipidowa Tkanka tłuszczowa brunatna: adipocyty wielopęcherzykowe (zwarty układ) mała ilość substancji międzykomórkowej Funkcje: gromadzenie, przemiana i uwalnianie lipidów produkcja ciepła przez mitochondria Tkanki podporowe - chrząstka - kość 6

7 Własności mechaniczne tkanek podporowych zaleŝą od składu ich substancji międzykomórkowej. Wspólne cechy wszystkich typów chrząstki: brak naczyń krwionośnych substancja podstawowa bogata w siarczany chondroityny chondrocyty zlokalizowane w jamkach otoczonych zagęszczoną substancją podstawową (terytoria chrzęstne) Komórki produkujące składniki substancji międzykomórkowej w chrząstce (chondroblasty chondrocyty) i w kości (osteoblasty - osteocyty) są wyspecjalizowanymi formami fibroblastów i fibrocytów. CHRZĄSTKA komórki: chondroblasty, chondrocyty substancja międzykomórkowa: - włókna kolagenowe (chrząstka szklista i włóknista) - włókna spręŝyste (chrząstka spręŝysta) - substancja podstawowa: proteoglikany, glikoproteidy Naczynia krwionośne odŝywiające chrząstkę są obecne w ochrzęstnej - warstwie tkanki łącznej zbitej pokrywającej powierzchnię chrząstki Chrząstka szklista zawiera włókna kolagenowe, duŝe agregaty proteoglikanów i jest bardzo odporna na ściskanie ochrzęstna Lokalizacja: usztywnia drogi oddechowe, buduje przymostkowe części Ŝeber Chrząstka spręŝysta zawiera dodatkowo włókna spręŝyste, które decydują o jej własnościach mechanicznych (sztywna i elastyczna) Lokalizacja: małŝowina uszna, trąbka słuchowa, niektóre chrząstki krtani Chrząstka włóknista zbudowana jest głównie z grubych, równoległych pęczków włókien kolagenowych, które nadają jej wytrzymałość na rozerwanie Lokalizacja: dyski międzykręgowe, staw skroniowo-ŝuchwowy, spojenie łonowe 7

8 KOŚĆ komórki: kom. osteogenne, osteoblasty, osteocyty, osteoklasty Osteoblasty tworzą nowe obszary kości: produkują substancję międzykomórkową kości i kontrolują jej mineralizację. Komó Komórki osteogenne osteoblasty osteocyty Otaczają się produkowaną substancją międzykomórkową i przekształcają w osteocyty. substancja międzykomórkowa: - fosforan wapnia (kryształki hydroksyapatytów) 65% masy - włókna kolagenowe (typ I) - substancja podstawowa (proteoglikany, białka) Aktywne w procesach rozwoju, przebudowy i naprawy uszkodzeń kości. Bardzo małe kryształki hydroksyapatytów znajdują się w włóknach kolagenowych i substancji podstawowej Okostna - unaczyniona warstwa tkanki łącznej zbitej otaczająca kość Osteocyty i ich wypustki zajmują niezmineralizowane przestrzenie w substancji międzykomórkowej: jamki i kanaliki kostne. Osteocyty kontaktują się wypustkami. System połączonych jamek i kanalików otwiera się do przestrzeni zawierającej naczynia krwionośne. Tlen i substancje odŝywcze dyfundują poprzez kanaliki, do jamek, umoŝliwiając funkcjonowanie osteocytów Jak osteoklast trawi kość? (1) wydzielenie H+ (pompa protonowa) zakwaszenie lokalna demineralizacja (2) wydzielenie enzymów hydrolitycznych (egzocytoza pęcherzyków hydrolazowych) trawienie zewnątrzkomórkowe (3) endocytoza nadtrawionych fragmentów kości trawienie wewnątrzkomórkowe Osteoklasty uczestniczą w procesach rozwoju, przebudowy i naprawy uszkodzeń kości. Osteoklasty to komórki spokrewnione z makrofagami - niszczą tkankę kostną trawiąc ją zewnątrz- i wewnątrzkomórkowo wielojądrzaste brzeŝek koronkowy liczne lizosomy i pęcherzyki endocytotyczne Jednostką strukturalną dojrzałej kości jest blaszka kostna o grubości 4-11µm Blaszki kostne zawierają jamki z osteocytami i kanaliki z ich wypustkami Odmiany dojrzałej kości: kość gąbczasta kość zbita 8

9 W kości gąbczastej, ułoŝone równolegle blaszki budują beleczki kostne. Beleczki tworzą sieć, a między nimi znajduje się szpik kostny W kości zbitej, blaszki ułoŝone koncentrycznie wokół naczyń tworzą osteony (systemy Haversa) Osteon walec, Ø < 200 µm, długość kilka mm 5-15 blaszek kostnych w centrum kanał Haversa, a w nim: - naczynie włosowate - niezmielinizowane włókno nerwowe (czasem) - nieaktywne osteoblasty i osteoklasty odśrodkowa dyfuzja tlenu i substancji odŝywczych Pomiędzy osteonami blaszki międzysystemowe 9