DOSKONALENIE SOMATOGNOZJI ORIENTACJI W SCHEMACIE WŁASNEGO CIAŁA

Transkrypt

1 DOSKONALENIE SOMATOGNOZJI ORIENTACJI W SCHEMACIE WŁASNEGO CIAŁA Somatognozja, czyli identyfikacja własnego ciała nazywana także schematem lub obrazem własnego ciała. Jest to integracja mózgu polegająca na poczuciu świadomości własnego ciała, jego granic, na odczuwaniu poszczególnych części i ich przynależności do jednej całości. We wczesnym dzieciństwie proces somatognozji przebiega szczególnie dynamicznie i zależy od szybkości dojrzewania poszczególnych struktur ośrodkowego układu nerwowego oraz całości doznań pochodzących ze skóry, narządów wewnętrznych i mięśni. Do odbioru różnorodnych bodźców ze środowiska przystosowane jest unerwienie skóry. Liczne zakończenia nerwowe pochodzące ze splotu nerwowego znajdującego się w tkance podskórnej, rozgałęziają się tworząc sieć, która kończy się w skórze właściwej i naskórku w postaci wolnych zakończeń nerwowych lub wyspecjalizowanych narządów czucia, tzw. receptorów. Ich rolą jest odbieranie i kodowanie informacji ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego organizmu w postaci impulsów nerwowych i przekazywaniu ich do CUN. Receptory skóry odbierają różne bodźce: dotyk, ucisk, wibrację, temperaturę, ból. Dotyk jest jednym z najwcześniej rozwijających się zmysłów. Ma on fundamentalne znaczenie dla całego organizmu i wpływa na fizyczny i psychiczny rozwój dziecka. Dotyk jest bodźcem stymulującym układ nerwowy. Przyspiesza on tworzenie się połączeń nerwowych między komórkami. Tworzą się one szybciej, rozrastają się poszczególne pola i okolice kory mózgowej oraz przyspieszeniu ulega proces mielinizacji włókien nerwowych. Jest to istotne, gdyż włókno zmielinizowane przewodzi impuls bioelektryczny prawie pięć razy szybciej niż włókno niezmielinizowane. W odczuwaniu samego siebie pomaga nam również zmysł propriocepcji, czyli czucia pozycji i ruchu ciała w przestrzeni. Proprioceptory znajdują się w mięśniach, stawach, okostnej, ścięgnach i więzadłach. Niektóre z nich zlokalizowane są również w uchu wewnętrznym, by wspomóc naszą zdolność utrzymywania równowagi, a inne połączone z oczami, by ułatwić nam poruszanie się, przyjmowanie pozycji w przestrzeni. Receptory przesyłają informację do ośrodka koordynacyjnego w móżdżku, gdzie dokonuje się bardziej złożona analiza ruchu. Propriocepcja wraz ze zmysłem dotyku należą do najwcześniej rozwijających się i dojrzewających, dlatego tak ważna jest ich stymulacja.

2 Schemat ciała rozwija się stopniowo, w ściśle określony sposób. Dziecko najpierw wie, że ma brzuch, plecy, nogi, ręce, następnie, że dłonie i palce, dopiero potem doświadcza istnienia każdego palca oddzielnie. Jedną z metod kształtowania poczucia własnego ciała jest metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne. W swoim programie wyróżniła ona kilka grup ćwiczeń: ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała; ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu; ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą ćwiczenia twórcze; Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała, to: Wyczuwanie brzucha, pleców, pośladków: - leżenie na plecach; - leżenie na brzuchu; - ślizganie się w kółko na brzuchu, to samo na plecach; - siedząc przyciąganie kolejno nóg (ręce oparte wzdłuż boków); - siedząc: a) kręcenie się w kółko na pośladkach, b) przewrót na plecy; - siedząc przyciąganie kolan, chowanie głowy, rozprostowywanie się do pozycji leżącej; - czołganie się na brzuchu do przodu, z wyciąganiem i zginaniem na przemian rąk i nóg; - czołganie się na plecach do przodu z wyciąganiem i zginaniem na przemian rąk i nóg; Wyczuwanie nóg i rąk: - podciąganie kolan do siadu skulnego; - pchanie kolan do siadu prostego (pokonując opór); - w siadzie prostym rozcieranie i poklepywanie kolan; - maszerowanie i bieganie z podnoszeniem wysoko kolan; Wyczuwanie nóg (w ruchu): - chodzenie, bieganie na sztywnych nogach; - chodzenie, bieganie na miękkich ( gumowych ) nogach; Wyczuwanie nóg siedząc (nogi wyprostowane): - dotykanie palcami stóp podłogi;

3 - uderzanie o podłogę piętami; - uderzanie o podłogę całą stopą (szybko i wolno); Wyczuwanie łokci siedząc (kolana zgięte): - dotykanie łokciami kolan; - dotykanie prawym łokciem lewego kolana i odwrotnie; Wyczuwanie twarzy: - wytrzeszczanie oczu, mrużenie oczu; - zabawne miny; Wyczuwanie całego ciała: - leżenie na plecach; - turlanie się (mięśnie naprężone i rozluźnione); - leżenie z rękami wzdłuż ciała (napinanie i rozluźnianie mięśni); Inną metodą służącą poznawaniu własnego ciała są ćwiczenia bierne oparte o metodzie relaksacji H. Wintreberta. Istotę tej metody stanowi wykonywanie ruchów biernych całego ciała przez osobę prowadzącą na osobie leżącej na plecach z nogami wyprostowanymi, rękami ułożonymi wzdłuż tułowia. Oprócz tego, że dziecko poznaje własne ciało, metoda ta ma duże wartości terapeutyczne. Schemat ruchów biernych obejmuje kolejno: ręce, szyję, twarz, nogi. W metodzie tej wyróżniamy następujące rodzaje ruchów: ruchy unoszenia i opuszczania, obroty, huśtanie (balansowanie). Metoda ruchów biernych może być poprzedzona masażem, który sprzyja redukcji napięć mięśniowych. Propozycja ruchów biernych całego ciała wzorowana na metodzie Wintreberta: Poczujmy dłoń: wykonujemy ruchy unoszenia i opuszczania dłoni, Jedną ręką przytrzymujemy przegub dziecka, drugą przytrzymujemy dłoń dziecka za palce. Podnosimy dłoń dziecka do góry i opuszczamy w dół. wykonujemy ruch unoszenia i samodzielnego opadania dłoni. Trzymamy dłoń jak w poprzednim ćwiczeniu. Unosimy dłoń do góry, puszczamy i pozwalamy jej samodzielnie opaść na podłoże wykonujemy ruch krążenia dłoni wykonujemy ruchy dłoni w płaszczyźnie poziomej Każdy z przedstawionych ruchów powtarzamy kilkakrotnie. Poczujmy przedramię: wykonujemy ruchy unoszenia i opuszczania przedramienia. Jedną dłonią przytrzymujemy łokieć dziecka, drugą trzymamy przegub dziecka. Wykonujemy naprzemienne ruchy unoszenia i opuszczania przedramienia

4 wykonujemy ruchy unoszenia i samodzielnego opadania przedramienia. Przedramię uniesione do góry puszczamy i pozwalamy jemu samodzielnie opaść na podłoże wykonujemy ruch przedramienia w płaszczyźnie poziomej wykonujemy ruch krążenia przedramienia Poczujmy ramię: wykonujemy ruch unoszenia i opuszczania ramienia. Rękę dziecka przytrzymujemy od spodu za łokieć i z góry za przegub, unosimy ją do góry i opuszczamy wykonujemy ruch unoszenia i opadania ramienia. Unosimy rękę do góry i puszczamy, pozwalając jej samodzielnie opaść na podłoże. wykonujemy ruchy krążenia ramienia wykonujemy ruchy ramienia w płaszczyźnie poziomej wykonujemy ruch huśtania Poczujmy całą rękę: wykonujemy ruch unoszenia i opuszczania ręki. Trzymamy rękę dziecka pod dłonią, podnosimy ją i opuszczamy. wykonujemy ruch unoszenia i samodzielnego opadania ręki na podłoże wykonujemy ruch huśtania ręki wykonujemy ruch krążenia ręki wykonujemy ruchy ręki w płaszczyźnie poziomej Poczujmy szyję: Siadamy za głową dziecka. Obracamy ją naprzemiennie raz w lewo raz w prawo. Wykonujemy z dłoni kołyskę, podkładamy ją pod szyję dziecka i wykonujemy: ruchy krążenia szyi ruchy unoszenia i opuszczania szyi wykonujemy ruchy głowy w płaszczyźnie poziomej Poczujmy twarz: Wykonujemy masaż twarzy, wykorzystując ruchy głaskania, ugniatania palcami: głaskanie od podbródka do skroni głaskanie, ugniatanie palcami okolic ust głaskanie dookoła oczu z delikatnym ugniataniem w okolicy nasady nosa głaskanie czoła od środka do skroni Poczujmy nogę: Przytrzymując nogę w kostce wykonujemy stopą: ruchy unoszenia i opuszczania ruchy w płaszczyźnie poziomej ruchy krążenia Przytrzymując jedną dłonią kolano dziecka od spodu, a drugą za stopę: podnosimy kolano do góry i opuszczamy podnosimy kolano dziecka i pozwalamy mu samodzielnie opaść na podłoże wykonujemy wyrzut zgiętego kolana w bok wykonujemy ruchy zginania i prostowania kolana ruch żabki

5 Korzystając z lustra oraz lampy UV (może być samo lustro, ale lampa wzmacnia odbiór bodźców wzrokowych) możemy przeprowadzić kilka ćwiczeń łączących w sobie doskonalenie orientacji w schemacie własnego ciała i zabawę. Potrzebne nam będą do tego odblaskowe sznurówki, białe rękawiczki, białe skarpetki, biały podkoszulek oraz odblaskowy steropian. Mówiąc wierszyki, bądź śpiewając piosenki (przed lustrem) odznaczamy poszczególne partie ciała lub twarzy, lub też przyklejamy na nie odblaskowe elementy. Przykładowe wierszyki: Paluszek Tu paluszek, tam paluszek A tu śliczny mały brzuszek Tu jest rączka, a tu druga A tu oczko do mnie mruga Tu jest czoło Tu są włosy Wszyscy mamy czyste nosy Tu są rączki do klaskania A tu nóżki do tupania Muchy Bierzemy muchy w paluchy Robimy z muchy placuchy Kładziemy muchy na blachy I mamy radochy po pachy Zabawy paluszkowe, np.: Ten pierwszy to mój dziadziuś A przy nim babunia Najwyższy jest tatuś A przy nim mamunia A to jest dziecina mała, tra la la la tra la la la

6 Zabawy pomagające w doskonaleniu somatognozji: przywitanie za pomocą różnych części ciała (witają się nasze ręce, pięty, kolana..); tworzenie rzeźby bez użycia słów (modelujemy poszczególne części ciała partnera, który zastyga w wymyślonej przez nas pozie); cień odtwarzamy pozycję drugiej osoby; ludzie do ludzi chodzimy po sali i na hasło prowadzącego dotykamy się: ramionami, plecami, stopami, kolanami, itp.; słuchanie muzyki całym ciałem uczestnicy leżą lub siedzą. Zamykają oczy. Zajmują najodpowiedniejszą dla siebie pozycję. Prowadzący podaje instrukcję: uświadom sobie, w których miejscach ciało styka się z podłożem. Ułóż dłonie wewnętrzną stroną do góry. To są miseczki, w które wpadać będą dźwięki muzyki. Kiedy usłyszysz muzykę, spróbuj odbierać ją dłońmi. Spróbuj teraz słuchać muzyki klatką piersiową i brzuchem. Otwórz całe ciało na muzykę. Muzyka zaczyna wibrować w całym ciele. Wpływa na ciebie, obejmuje całe ciało. Pod koniec utworu niech muzyka wybrzmi w tobie. Poruszaj palcami, zegnij ręce, przeciągnij, wyciągnij się. Otwórz oczy. Literatura Bogdanowicz M., Kisiel B., Przasnyka M. Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka WSiP Warszawa 1992; Kaja B. Zarys terapii dziecka Bydgoszcz 1995; Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia człowieka wyd.lek. PZWL 2009;