Rola zajęć relaksacyjnych w funkcjonowaniu dziecka z niepełnosprawnością intelektualną na przykładzie masażu dźwiękiem wg metody Petera Hess a.

Transkrypt

1 Rola zajęć relaksacyjnych w funkcjonowaniu dziecka z niepełnosprawnością intelektualną na przykładzie masażu dźwiękiem wg metody Petera Hess a. Analizując wykorzystanie muzyki, instrumentów muzycznych w pracy, terapii z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną i sprzężeniami nie trudno zauważyć, że jest to bardzo istotna forma oddziaływań terapeutycznych. Dzieci z tej grupy charakteryzują się poważnymi ograniczeniami funkcjonowania procesów poznawczych. Słabo rozwinięte spostrzeganie, pamięć, uwaga są przyczyną trudności w zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu nabytej wiedzy. Procesy intelektualne pozostają w fazie myślenia konkretno - obrazowego, co powoduje ograniczoną analizę własnego postępowania i interpretowania zachodzących sytuacji społecznych. Również istotne znaczenie mają problemy natury emocjonalnej. Cechą charakterystyczną w zakresie emocjonalności dzieci z niepełnosprawnością intelektualną jest jej sztywność oraz małe zróżnicowanie. Trudności z opanowaniem emocji nierzadko powodują agresywne reakcje w stosunku do siebie i otoczenia. Często występuje labilność emocjonalna, a wraz z nią nadpobudliwość i zaburzenia w zachowaniu utrudniające funkcjonowanie w grupie rówieśniczej. Wobec dużego problemu, jakim są zaburzenia wynikające z niepełnosprawności intelektualnej, nauczyciele, terapeuci są zobowiązani do stosowania różnorodnych terapii wspomagających rozwój dzieci. Wśród wielu możliwych terapii bardzo skutecznym oddziaływaniem oprócz działań psychologicznych staje się muzyka. Jej wpływ na psychikę jest często określany mianem psychotropowego. Jest ona źródłem uspokojenia, rozluźnienia w zakresie napięcia mięśniowego. Podstawowym zadaniem i celem muzykoterapii jest korekcja zaburzonych funkcji, usuwanie napięć psychofizycznych, przekazywanie dziecku z niepełnosprawnością intelektualną prawidłowych doświadczeń. Terapia muzyką powinna przyczyniać się do ogólnej poprawy funkcjonowania całego organizmu, a także poprawy społecznego komunikowania się oraz wyrażania własnych emocji przez dziecko. W pracy terapeutycznej z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną muzyka ma trzy podstawowe zadania:

2 1. Aktywowanie i uwalnianie od nagromadzonych emocji. Spontaniczne muzykowanie pozwala na swobodną ekspresję i wyrażanie swoich uczuć, również tych negatywnych. W celu rozładowania emocji stosować można także różne instrumenty perkusyjne. W aktywnej muzykoterapii ważną role odgrywają zabawy ruchowe oraz rytmiczne. Zabawy te przynoszą odprężenie i radość. Służą ćwiczeniu spostrzegawczości, kształtowaniu wyobraźni i rozwijają myślenie. Dzięki nim dziecko koncentruje się na wykonywanym zadaniu, zapamiętuje lepiej polecenia, nawiązuje kontakty społeczne. Najczęściej stosowane zabawy polegają na naśladowaniu tekstu piosenek, trudniejsze na odgrywaniu przez dzieci ról. Innym sposobem dotyczącym organizacji zabaw ruchowych jest wykorzystanie akompaniamentu muzycznego. Dzieci podczas wspólnego muzykowania uczą się nawiązywania kontaktów społecznych, pozytywnych relacji z terapeutą, same wskazują drogę do dalszej zabawy i pracy. Głównym celem zajęć muzykoterapeutycznych z dziećmi niepełnosprawnymi jest odkrycie mocnych stron dziecka oraz jego możliwości rozwojowych. Niezmiernie ważnym staje się aspekt dotyczący pozytywnego spostrzegania własnej osoby, co korzystnie wpływa na motywacje dziecka na drodze doskonalenia swoich umiejętności. 2. Relaksacja i wyciszenie nagromadzonych emocji. Aby osiągnąć ten cel ważne jest zastosowanie receptywnych i aktywnych technik muzykoterapii. Techniki receptywne polegają na słuchaniu muzyki i przekazywaniu odczuć muzycznych. Pracując z dziećmi niepełnosprawnymi należy wziąć pod uwagę fakt, iż nie zawsze uzyskamy oczekiwane rezultaty. Dopiero długotrwałe stosowanie tej formy działań może przynieść efekty, które będą zapowiedzią postępów w rozwoju. Aktywne słuchanie muzyki powinno rozpocząć się od dopasowania do nastroju dziecka utworu muzycznego o charakterze relaksacyjnym. Dziecko powinno w trakcie słuchania muzyki leżeć. Ta część zajęć służy wyciszeniu, odprężeniu. 3. Działania stymulujące na rozwój zaburzonych procesów poznawczych i intelektualnych.

3 Muzyka w tym kontekście powinna stanowić podkład dla działań edukacyjnych. Jednym ze sposobów pracy jest zastosowanie tzw. bitów informacyjnych w postaci jednoelementowych obrazków, pokazywanych w starannie przygotowanych wcześniej zbiorach. W ten sposób można dziecku przedstawić odgłosy przyrody np. burzy, deszczu z jednoczesną ekspozycją w formie graficznej. Materiał przyswajany jest szybciej, a oddziaływanie na dziecko ma charakter polisensoryczny. Wówczas zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie materiału przebiega szybciej i ma trwały efekt. Również w nauce pojęć i nazw przedmiotów, rzeczy i zwierząt ta metoda przynosi rezultaty. Stymuluje rozwój poznawczy, przyczynia się do wydłużania czasu koncentracji podczas trwania zajęć. Wpływa korzystnie na procesy rozumowania, pamięć i logikę, gdyż pod jej wpływem zwiększa się poziom katecholamin oraz serotoniny tzw. neuroprzekaźników biorących udział w procesie uczenia się. Ponadto oddziałuje ona na rozwój wyobraźni ogólnej oraz artystycznej. Zwiększa możliwości kreatywne u dzieci. W swojej pracy skupiłam się szczególnie na relaksacyjnej roli muzyki. Działania te wykorzystuję podczas pracy terapeutycznej z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną i sprzężeniami. Podczas zajęć oprócz aktywnego i receptywnego słuchania muzyki wykorzystuję metodę Petera Hess a. Na czym polega metoda Petera Hess a (masaż dźwiękiem, kąpiel w dźwiękach)? Do masażu potrzebujemy trzy misy terapeutyczne (małą sercową, średnią stawową i dużą brzuszną), pałeczki zakończone filcem, koc, przytulne, wyciszone pomieszczenie i oczywiście osoby, które chcą wziąć udział w masażu. Podczas masażu dźwiękiem wg metody Petera Hess a na ciele masowanej osoby ustawia się misy terapeutyczne a następnie uderza je filcową pałką. Wprowadza to instrument w wibracje odczuwane na całym ciele. Klasyczny masaż dźwiękiem odbywa się w pozycji leżącej na brzuchu i na plecach, ale występują warianty dopasowane do indywidualnych potrzeb i możliwości osoby masowanej. Praktykuje się masaż bardzo małych dzieci w wodzie, na sakwach. Zazwyczaj rozpoczyna się od stref refleksyjnych na stopach, a następnie misy układane są kolejno na środku pleców, w obszarze lędźwi, kości ogonowej, klatki piersiowej, ramion i dłoni. Przez uderzanie pałeczką w poszczególne misy dźwięki rozchodzą się koncentrycznie, prowadząc do głębokiego odprężenia całego organizmu. Szczególnie przyjemnie odczuwany jest

4 rezonans pomiędzy dwiema misami uderzanymi jednocześnie. Wówczas powstają alikwoty wspomagające uzyskanie stanu głębokiego odprężenia i przejście w stan alfa. Na pierwszy rzut oka metoda wydaje się bardzo prosta, ale należy pamiętać, że do profesjonalnego i skutecznego zastosowania wymaga wiedzy, doświadczenia i uważności. Są dzieci a także dorośli, dla których wibracje są zbyt silne i wtedy nie korzystają z masażu a jedynie uczestniczą w kąpieli dźwiękiem. Ograniczają się więc tylko do słuchania. Trzeba pamiętać o przeciwwskazaniu do stosowania tej metody u dzieci z rozrusznikiem serca. Metodę masażu dźwiękiem wg Petera Hess a można łączyć z innymi technikami masażu lub zaoferować relaksacje z towarzyszeniem dźwięków, tzw. kąpiele dźwiękowe. Masaż dźwiękiem wg metody Petera Hess a trwa średnio około 45 minut. Dla pełniejszego komfortu niemasowane części ciała okrywamy kocem. Co daje masaż misami dzieciom z niepełnosprawnością intelektualną i sprzężeniami? Przede wszystkim wyposaża dzieci w umiejętność relaksowania się poprzez: - osiągnięcie stanu relaksu w płaszczyźnie fizycznej - osiągnięcie stanu relaksu w płaszczyźnie emocjonalnej (emocje dzieci uspokajają się). - osiągnięcie stanu relaksu w płaszczyźnie duchowej (dźwięk nastraja i wprowadza w stan odprężenia). Ponadto poszerza wiedzę i umiejętności uczniów dotyczącą umiejętności odprężenia się podczas grania na instrumentach w tym przypadku na misach terapeutycznych. Kształtuje zdrowe nawyki relaksacji psychicznej. Wyposaża uczniów w zdolność do odczuwania, rozumienia i organizowania informacji dostarczanych przez zmysły z otoczenia oraz z własnego organizmu. Celowo w tej pracy podkreślałam znaczący wpływ wspomnianej metody w pracy z dziećmi ze sprzężeniami, a szczególnie wśród uczniów z autyzmem, którzy jako jedni z pierwszych w grupach uczestniczących w zajęciach dają się porwać dźwiękom i wibracjom mis. Niejednokrotnie zdarzyło mi się w mojej pracy, że

5 podczas sesji z misami dziecko z autyzmem pierwszy raz nawiązało i utrzymało ze mną kontakt wzrokowy. Mam wrażenie, że ten rodzaj terapii wspomagającej pracę terapeutyczną pozwala na chwilę wejść do świata, który na co dzień jest dla nas niedostępny. Przypomina mi to ekran smartfonów, który możemy na chwilę powiększyć i zobaczyć coś dokładniej. Tak jest w przypadku autyzmu, który jeszcze cały czas jest dla nas zagadką. Dzieci z autyzmem na ten moment otwierają się i zapraszają do swojego świata. Muzyka jest językiem bez słów, przenika bariery intelektualne, emocjonalne, charakterologiczne i motoryczne, jednoczy wszystkich bez względu na niepełnosprawność. W pracy z dziećmi niepełnosprawnymi często jest pierwszym sposobem na nawiązanie kontaktu z inną osobą. Ma także wpływ na rozwój mowy. Zabawy przy muzyce wpływają na większe uspołecznienie i umiejętności współpracy w grupie. Podsumowując, muzyka jest niezastąpionym elementem działań w pracy terapeutycznej. Atmosfera swobody, niewymuszonej dyscypliny i nastrój radości, jakie ze sobą niesie, pozwala na głębsze otwarcie się dzieci wobec nauczycieli, terapeutów, a co za tym idzie, pozwala skutecznie wpływać na ogólny rozwój dziecka. Nie jest tu barierą niepełnosprawność intelektualna ani sprzężenia typu: niepełnosprawność ruchowa, niedowidzenie, niedosłuch czy autyzm. Wzruszenie muzyczne dla osoby z deficytami jest oddziaływaniem na zmysły, dzięki, którym dziecko poznaje i doświadcza w sposób namacalny świat istniejący dookoła niego. Zajęcia z zakresu muzykoterapii redukują stres, depresję, lęki, motywują do aktywności poznawczej i ruchowej. Zwiększają poczucie bezpieczeństwa, podnoszą samoocenę, wzmacniają siły i wiarę we własne możliwości. Muzyka jest, więc niezastąpionym środkiem wykorzystywanym w pracy z dziećmi borykającymi się z różnego rodzaju problemami. Jest motorem do podejmowania dalszej pracy, nauki i działalności. autor artykułu: mgr Anna Kucz, pedagog szkolny Poznań,