ISBN
|
|
- Bronisław Stankiewicz
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Opracowanie graficzne: Zenon Porada Recenzenci: prof. Andrzej Kokowski prof. Andrzej Ostrowski Redakcja: Wanda Kossobudzka-Or³owska Zdjêcie na ok³adce: Rawenna, elewacja frontowa koœcio³a San Spirito (fot. Dominika D³ugosz) Podrêcznik akademicki dotowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy szego Copyright by Dominika D³ugosz and Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2010 Powielanie zawartych w ksi¹ ce tekstów, zarówno w ca³oœci, jak i we fragmentach, bez zgody wydawcy stanowi naruszenie praw autorskich i jest karalne. Dotyczy to równie t³umaczenia, wykonywania mikrofilmów i reprodukowania metodami elektronicznymi ISBN Wydawnictwo TRIO, Warszawa, ul. Miedziana trio@wydawnictwotrio.pl Wydanie pierwsze, Warszawa 2011 Ark. wydaw. 24,0, nak³ad 1300 egz. Druk i oprawa: Read Me, odÿ, ul. Olechowska 83
2 Spis treœci S³owo wstêpne 9 Czêœæ I. NAD WIEKAMI CIEMNYMI PRZEJAŒNIA SIÊ Rozdzia³ 1. Historia badañ 17 Pocz¹tki archeologii wczesnego œredniowiecza Pó³nocnych W³och 17 Polsko-w³oskie badania na Torcello i w Castelseprio impulsem do dalszych poszukiwañ 21 Rozwój archeologii miejskiej w latach osiemdziesi¹tych i dziewiêædziesi¹tych XX wieku 23 Koniec XX stulecia miêdzy histori¹ a archeologi¹ 24 Pod¹ aj¹c w kierunku nowej dyscypliny: ku archeologii architektury 25 Rozdzia³ 2. Miêdzyteori¹apraktyk¹ 30 Wzorcowy model miasta antycznego i jego brak we wczesnym œredniowieczu 33 Model bresciañski i weroñski 37 Koncepcja miasta wyra ona w s³owach 40 Terminologia klasyczna 41 Terminologia germañska 45 Toponomastyka œredniowieczna 56 Wspó³czesny spór o kontynuacjê i lukê osadnicz¹ 59 CZÊŒÆ II. ZANIM BARBARZYÑCY OSIEDLILI SIÊ NA PÓ WYSPIE APENIÑSKIM 65 Rozdzia³ 1. Kryzys póÿnoantyczny 67 Italia przed wielk¹ wêdrówk¹ ludów 67 Przyczyny i skutki kryzysu 71 Przeczucie schy³ku i braku stabilnoœci: fortyfikacja miast 74 Niezgodnoœæ: zastój czy rozwój budowlany? 78 Spichlerze 79 Termy 81 Rozdzia³ 2. Topografia miast po przyjêciu chrzeœcijañstwa 84 Zmiany w uk³adzie przestrzennym miast 84 Miêdzy sacrum i profanum zabudowa 86 Oratoria i domus ecclesiae 86 Dom czy koœció³? 90 Bazyliki wczesnochrzeœcijañskie i martyriony 92 Pochówki 96 Epoka wêdruj¹cych kamieni 96 CZÊŒÆ III. OSTROGOCI NA WPÓ GERMANIE, NA WPÓ RZYMIANIE 99 Rozdzia³ 1. Geneza Ostrogotów 101 Greutungowie i Terwingowie 101
3 6 Ród Amalów 102 Pierwsze germañskie królestwo w Italii 104 Rozdzia³ 2. Teodoryk Wielki... lub Dytryk z Bernu 108 Naœladownictwo czy twórczy eklektyzm? 111 Dualizm politycznych inspiracji 111 Kulturowe osi¹gniêcia Gotów 112 Rawenna, tym razem rzecz nie o mozaikach 118 Miejskie siedziby Teodoryka Wielkiego 120 Wiejskie rezydencje i kasztele 128 Rozdzia³ 3. Koniec snów o potêdze 133 Schy³ek dynastii Amalów w Italii 133 Konsekwencje wojny grecko-gockiej 135 Czêœæ IV. LONGOBARDOWIE I ICH KRÓLESTWO PRZED ALPAMI 137 Rozdzia³ 1. Kto opowiedzia³ nam longobardzkie dzieje? 139 Œredniowieczne Ÿród³a pisane: tam gdzie koñczy siê mit, zaczyna siê historia 139 Origo Genesis i Edictum Rotami 140 Historia Longobardorum Paw³a Diakona (oko³o 790 r.) 141 ¾ród³a ikonograficzne 146 Œredniowiecze 146 Od XVI do XVII wieku 149 Barbarzyñcy a propaganda w sztuce XIX wieku 151 Literatura i muzyka: uwagi na marginesie 155 Rozdzia³ 2. Podbój Italii 159 D³ugobrodzi wojownicy na alpejskich i apeniñskich szlakach 159 Podbój miast 159 Najazd na castra 160 Gente in fuga, czyli ucieczka ludów 162 ycie codzienne 163 Ustrój, administracja i prawo 164 Obyczaje 165 S³ynni Longobardowie 171 Rozdzia³ 3. Miasta, kasztele i wsie 177 Trzy czy cztery stolice królestwa? 177 Werona 177 Mediolan 178 Pawia 181 A co z Bresci¹? 182 Rola miasta w zagospodarowaniu przestrzennym 185 Zwi¹zek miasta z regionem 186 Miasto a kasztel 187 Rozdzia³ 4. Akulturacja i inkulturacja 189 Reorganizacja i przebudowa 189 Ci¹g³oœæ typologiczna? 189 Kontynuacja technologiczna 191 Zerwanie z rzymsk¹ tradycj¹ 194
4 Zmiany funkcjonalne przestrzenni 195 Zabudowa inna ni u Rzymian 196 Spolia 202 Czy miasto sta³o siê wsi¹? 203 Rola religii w procesie asymilacyjnym 207 Longobardzki styl czy longobardzka sztuka? 211 Ceramika 211 Wyroby z metalu 212 Broñ 214 Kamienne detale architektoniczne 215 Rozdzia³ 5. Zmierzch bogów 219 Ostatnie nadzieje Dezyderiusza 219 Upadek pó³nocnego królestwa, ale nie upadek ksiêstw 221 Na zakoñczenie: Nieustaj¹ce w¹tpliwoœci 223 Tabele 230 Tabela 1. Ostrogoci w Italii (od 493 do 553 r.), tablica chronologiczna 230 Tabela 2. Papie e i egzarchowie Rawenny 231 Tabela 3. Zestawienie dat panowania królów longobardzkich w Italii 232 Tabela 4. Piramida hierarchii w³adzy u Longobardów 234 Tablice genealogiczne 235 Tablica 1. Genealogia rodu Amalów w Italii (wg Jordanesa). Rz¹dy Ostrogotów w Italii po wygaœniêciu linii Amarów 234 Tablica 2. Genealogia pó³nocnoitalskich królów i ksi¹ ¹t longobardzkich, z poboczn¹ lini¹ w³adców ksiêstw po³udniowych 236 Bibiliografia 238 Summary 255 Indeks nazw geograficznych 256 Spis map 0???????????/
5
6 S³owoS OWO wstêpne WSTÊPNE Wszystkim Czytelnikom, którzy siêgn¹ po niniejsz¹ lekturê, ju na wstêpie winna jestem kilka s³ów wyjaœnienia. W ten sposób chcê uprzedziæ ewentualne rozczarowanie, które pojawi siê, gdy nie znajd¹ w ksi¹ ce tego, czego, wnosz¹c z jej tytu³u, oczekiwali lub bêd¹ czuæ niedosyt informacji po jej przeczytaniu. Bycie niew³oskim autorem, choæ sam tytu³ zwi¹zany jest z rzymsk¹ i wczesnoœredniowieczn¹ Itali¹, ma w tym przypadku du e znacznie. Nie maj¹c korzeni w³oskich, nie uto samiam siê z histori¹, kultur¹ i mentalnoœci¹ narodu, moimi zachowaniami nie kieruj¹ archetypy kulturowe w³aœciwe jedynie mieszkañcom Italii. Dziêki temu mam przywilej odpowiedniego dystansu, który jest niezbêdny w warsztacie badacza. Dystans ten mo e raz siê zwiêkszaæ, a innym znów razem zmniejszaæ, co zale y wy³¹cznie od stopnia zaanga owania wynikaj¹cego z wieloletniej pasji zami³owania do kraju, do jego tradycji i bogatej przesz³oœci. Pozwala on jednak, jak s¹dzê, trafniej oceniæ pewne zjawiska lub wskazaæ takie, których inni wczeœniej, byæ mo e, nie dostrzegali. Specyfika omawianego tematu polega na tym, e rozwa ania dotycz¹ przemian z pogranicza dwóch okresów historycznych: póÿnego antyku i wczesnego œredniowiecza. Celem nie bêdzie ocenianie, wartoœciowanie i faworyzowanie jednej epoki wzglêdem drugiej, choæ nie ulega w¹tpliwoœci, e Ÿród³a archeologiczne dotycz¹ce okresu Imperium Rzymskiego s¹ we W³oszech, przynajmniej pod wzglêdem estetycznym, o wiele ciekawszym i wdziêczniejszym materia³em badawczym. Wystarczy przespacerowaæ siê wœród ruin bêd¹cych pozosta³oœciami po zabudowie miast rzymskich, by wci¹ zachwycaæ siê proporcjami, harmoni¹, detalem architektonicznym, ró norodnoœci¹ materia³u budowlanego, jego faktur¹, a tak e podziwiaæ precyzyjne i konsekwentne sposoby konstrukcji. Niew³aœciw¹ metod¹ sta³oby siê wiêc porównywanie tego, co by³o przedtem i co nasta³o potem, gdy ludy spoza limesu zachodniego Cesarstwa Rzymskiego najecha³y, podbi³y a niektóre z nich zajê³y na d³u ej miasta ufundowane przez Rzymian. Spróbujê zatem przekonaæ Czytelnika, e ze wzglêdu na wartoœæ poznawcz¹ temat dotycz¹cy burzenia starego i wznoszenia nowego jest równie, jeœli nie bardziej, zajmuj¹cy i ekscytuj¹cy. Pierwotnym moim zamierzeniem by³o opisanie miast poprzez analizê ich planów i rozpatrywanie poszczególnych etapów ich architektonicznej przebudowy. Szybko jednak zorientowa³am siê, jak uboga by³aby tego rodzaju lektura. Wszak miasto to nie tylko kamienie i zaprawa murarska je spajaj¹ca, lecz równie, je eli nie przede wszystkim, historia, obyczaje i sposób ycia jego mieszkañców. W ksi¹ ce poruszam ró ne zagadnienia, które odnosz¹ siê g³ównie do dziejów pó³nocnych W³och od koñca V do drugiej po³owy VIII wieku, gdy na
7 10 S OWO WSTÊPNE tych terenach uformowa³y siê pierwsze, wzglêdnie sta³e królestwa germañskie Ostrogotów, a nastêpnie Longobardów. Jest to wyjaœnienie konieczne, gdy dawna Italia boryka³a siê te we wczeœniejszych okresach z najazdami ludów zamieszkuj¹cych tereny poza granicami Imperium Rzymskiego. W II i III wieku wtargnêli na jej teren Markomanowie i Kwadowie, w III stuleciu najechali j¹ Jutungowie i Alamanowie, a w V wieku przez jej ziemie przeszli Hunowie, Wizygoci, Wandalowie i s¹ oni w ksi¹ ce przywo³ywani. Tereny zjednoczonych dopiero pod koniec XIX wieku W³och, które zapocz¹tkowa³o Il Risorgimento w 1859 roku, ju od okresu przedrzymskiego by³y niejednorodne. Mo na porównaæ je do tygla pe³nego plemion, rozwarstwionych ludów, które wci¹ spiera³y siê i toczy³y walki o wp³ywy i hegemoniê na Pó³wyspie Apeniñskim. Œwiadectwem bogatej i ró norodnej przesz³oœci jest sytuacja spo³eczna wspó³czesnych W³och i ich obywateli. Pozosta³oœci¹ tych rozwarstwieñ s¹ odmienne dialekty w ka dym regionie kraju, inna mentalnoœæ i zachowania jego mieszkañców, co przek³ada siê na ich wygl¹d (cechy fizjonomiczne), sposób bycia i nawyki choæby przyzwyczajenia kulinarne. Ka dy region pielêgnuje swoj¹ tradycjê, w domach czêsto s³ychaæ jêzyk daleki od wspó³czesnego w³oskiego i jak wieki temu, tak i dziœ ludzie biesiaduj¹c przy suto zastawionych sto³ach spieraj¹ siê, który z regionów jest g³ównym spadkobierc¹ bogatej przesz³oœci. Czy jest to rzymskie Lacjum z dawn¹ stolic¹ antycznego œwiata? Czy jest to etruska Toskania? Czy jest to wybrze e Morza Adriatyckiego, wzd³u którego rozwinê³a siê kultura bizantyjska? A mo e bêdzie to Friuli i Lombardia, gdzie longobardzkie dzieje, nigdzie indziej jak w³aœnie tam, odcisnê³y na trwa³e swój œlad? Moje spostrze enia dotycz¹ g³ównie miast po³o onych w czêœci pó³nocnej W³och. Tu i tam, ze wzglêdu na poszukiwanie odpowiednich analogii, przywo- ³ujê oœrodki miejskie lub wiejskie le ¹ce w ich centrum. Wspominam tak e po³udniowe ksiêstwa w Spoleto i Benewencie, które najd³u ej przetrwa³y pod longobardzkim panowaniem. Taki zasiêg terytorium ograniczaj¹cy siê do pó³nocnej Italii nie jest jednak przypadkowy. Ziemie po³o one przed i za rzek¹ Pad by³y od III wieku p.n.e. stopniowo romanizowane i zosta³y w³¹czone do rzymskiej prowincji Gallia Cisalpina, rozci¹gaj¹cej siê miêdzy pó³nocn¹ stref¹ wp³ywów œwiata barbarzyñskiego a po³udniowym centrum i sercem Imperium w Rzymie. Pod koniec III wieku Dioklecjan podzieli³ Imperium Romanum na trzynaœcie diecezji obejmuj¹cych zespo³y prowincji. Diecezj¹ pi¹t¹ by³a Italia Annonaria z rezydencj¹ arcybiskupa w Mediolanie, a centrum i po³udnie wchodzi³o w granice szóstej diecezji Italia Suburbicaria ze stolic¹ ustanowion¹ w Rzymie. Dziêki takiemu po³o eniu geograficznemu, szczególnie na ³uku przedalpejskim, uwidaczniaj¹ siê intensywniej skutki upadku Cesarstwa Zachodniego, bardziej ni mia³o to mo e miejsce w innych, oddalonych na wschód i po³udnie od Rzymu prowincjach. Rozwa aniom podda³am losy rzymskich miast ulegaj¹cych stopniowym przemianom urbanistycznym i architektonicznym, co odzwierciedli³o stan ówczesnej dezintegracji i upadku, a nastêpnie powstawania i kszta³towania siê nowego œwiata. Zderzenie dwóch pozornie
8 S OWO WSTÊPNE 11 tylko antagonistycznych kultur rzymskiej i germañskiej uruchomi³o nowe procesy ze zwielokrotnion¹ si³¹, co widoczne jest zw³aszcza na tak w¹skim obszarze, niewielkim przecie w stosunku do ca³ego Imperium Romanum. D³ugo siê zastanawia³am, z kim chcê podzieliæ siê obserwacjami i do kogo je kierujê. Temat zosta³ opracowany przez archeologa, interesuj¹cego siê tak e histori¹ i histori¹ sztuki. Mo e z takiej lektury nie bêdzie mia³ adnego po ytku historyk, bo nie znajdzie on tu przecie krytyki Ÿróde³ pisanych i cezur czasowych zastosowanych jako jedyny pewnik dla opisywanych zjawisk. Na podstawie dokumentacji archeologicznej chronologia zmienia siê i jest polemiczna: œwiat antyczny wydaje siê przed³u aæ w swoim istnieniu, a wczesne œredniowiecze jako okres historyczny opóÿnia wci¹ swoje nadejœcie (Delogu 1994b: 7). Przyjmuj¹c za punkt wyjœcia, e póÿny antyk i wczesne œredniowiecze to dwie odrêbne epoki, neguje siê ci¹g³oœæ i stopniowe przemiany bêd¹ce konsekwencj¹ nastêpuj¹cych po sobie procesów. Wyodrêbniaj¹c dwie samodzielnie rozwiniête kultury, pomija siê aspekt ich wzajemnego przenikania i wywierania na siebie wp³ywu, ale jak s³usznie zauwa y³ Glen Bowersock: adna periodyzacja nie jest obiektywna: jest to zawsze tylko rodzaj pewnej interpretacji (Bowersock 2004: 12). Zaznaczam wiêc, e ramy chronologiczne s¹ schematycznym t³em dla poruszanej problematyki i œciœle jej nie ograniczaj¹. Archeologia bez historii, ale i historia bez archeologii, nie mog¹ istnieæ samodzielnie i chadzaæ, jak to czêsto bywa, swoimi utartymi œcie kami. Jestem zwolenniczk¹ teorii, e dyscypliny, zw³aszcza humanistyczne, i nie tylko, powinny wzajemnie siê uzupe³niaæ. Pytania zadawane przez archeologa s¹ potrzebne i konieczne, a swej w³aœciwej odpowiedzi mog¹ doczekaæ siê niekiedy od historyka, historyka sztuki, konserwatora zabytków, geologa, paleontologa czy antropologa. Czêsto dziêki syntetycznemu, a nie analitycznemu, ujêciu problemu wzbudza siê w¹tpliwoœci i proponuje kontrowersyjne tezy. Obowi¹zkiem badacza jest umiejêtnoœæ stawiania pytañ, wszczynania polemicznych dyskusji oraz prowadzenia merytorycznych sporów umo liwiaj¹cych niejednokrotnie podwa anie dawnych i konstruowanie nowych hipotez. Krok po kroku zbli amy siê przecie do prawdy, po czym nowe dane obalaj¹ j¹ i nasz¹ wêdrówkê rozpoczynamy od nowa. Tekst nie jest przygotowany dla historyka sztuki, chocia mo e byæ dla niego interesuj¹cy, zw³aszcza ze wzglêdu na przywo³ywane dzie³a sztuki. Nie bêdê jednak ich szczegó³owo opisywaæ, mierzyæ i skupiaæ siê przesadnie na technikach. Ka dy ma prawo do swojej interpretacji i prze ywania owych dzie³ w ciszy, a nie w gêstwinie danych technicznych. W dzie³ach sztuki poci¹ga mnie przedstawiony temat, jego symbolika, rodzaj tajemnicy, niewyra onej przecie w s³owach. Siêgam zatem g³êbiej raz mniej, innym razem bardziej udolnie do pierwotnej ich istoty: dociekam powodu i przes³anek, jakimi móg³ kierowaæ siê artysta i co chcia³ nam, odbiorcom jego dzie³a, w gruncie rzeczy powiedzieæ. Nie zabraknie te Ÿróde³ ikonograficznych oraz problemów z zakresu planowania przestrzennego i architektury.
9 12 S OWO WSTÊPNE Syntetyczne ujêcie tematu na podstawie badañ o charakterze interdyscyplinarnym wymaga³o podjêcia wysi³ku z pe³n¹ œwiadomoœci¹ pu³apek czyhaj¹cych przy takim sposobie pracy. Nie mo na byæ przecie specjalist¹ w ka dej dziedzinie, ale fakt czerpania z ich pogranicza fascynacji i pasji niechaj bêdzie w tym miejscu usprawiedliwieniem. Ka dy odmienny punkt widzenia, ka de ujêcie tego samego problemu, ale z wielu perspektyw, wspomaga dialog wzbogacaj¹cy naukê. Powinien on byæ prowadzony miêdzy ró nymi specjalistami, integruj¹c tym samym ró ne dziedziny nauki. Dziêki kompleksowym badaniom historycznym, archeologicznym i architektonicznym, a tak e przy u yciu najnowszych metod i osi¹gniêæ techniki, mo na obecnie poszukiwaæ znaczenia dla s³owa miasto, pojmuj¹c rolê i rangê tego pojêcia w przesz³oœci, niezale nie od zmian, jakie odcisnê³y na nim ró ne epoki. Wyra am nadziejê, e to opracowanie w³aœnie tego dowiod³o. Lekturê tej ksi¹ ki proponujê wszystkim osobom zainteresowanym konsekwencjami wynikaj¹cymi z procesów rozwijaj¹cych siê na starym gruncie, zdominowanym przez antyczn¹ cywilizacjê rzymsk¹, ale w nowej rzeczywistoœci politycznej, spo³ecznej, kulturowej nasta³ej wraz z przybyciem do Italii i osiedleniem siê w niej germañskich plemion pod wodz¹ ostrogockich i longobardzkich królów. Na koniec jeszcze kilka s³ów na temat uk³adu ksi¹ ki. Zosta³a ona podzielona na cztery czêœci. Pierwsz¹ z nich poœwiêci³am historii i stanowi badañ oraz nowym tendencjom rozwijaj¹cym siê we wspó³czesnej archeologii w³oskiej, zajmuj¹cej siê dob¹ póÿnego antyku i wczesnego œredniowiecza. Dalej przybli- am Czytelnikom rozwa ania teoretyczne europejskich badaczy. Jest to swoisty zbiór refleksji na temat nastêpuj¹cych w¹tpliwoœci: czym by³o miasto dla Rzymian, a czym sta³o siê ono dla barbarzyñców? Jak idea miasta prze³o y³a siê na rzeczywistoœæ u Rzymian i czy Germanie obcuj¹cy z cywilizacj¹ rzymskiego antyku jeszcze przed przybyciem do Italii mieli w ogóle idealne wyobra enie w³asnej siedziby? Przedstawiê tak e w¹tki dotycz¹ce wspó³czesnego sporu o kontynuacjê osadnicz¹ i lukê osadnicz¹, która mia³a niejako nast¹piæ w okresie epoki przejœciowej miêdzy antykiem a œredniowieczem, zasadniczo miêdzy koñcem wieku III a IX stuleciem. Niemo liwe okaza³o siê opisanie tylko samego miasta bez osadzenia go w szerszym kontekœcie, dlatego uwagê poœwiêcam nie tylko du ym centrom, ale tak e ma³ym miasteczkom, przekszta³conym dawnym rzymskim castra i terytoriom podleg³ym miastom. Interesowa³y mnie ich wzajemne relacje. Druga czêœæ to nadal preludium do zasadniczej treœci, zawartej w trzeciej iczwartejczêœciksi¹ ki.przedomówieniemhistorycznejikulturowejsytuacji Italii pod rz¹dami Ostrogotów i Longobardów przygl¹dam siê jej z perspektywy kilku wieków poprzedzaj¹cych wejœcie tam owych germañskich plemion. Dlaczego uda³o im siê opanowaæ te tereny, zdominowaæ ludnoœæ i zaprowadziæ na nich swoje rz¹dy? To nie wiek V, gdy do tego ju dosz³o, jest momentem decyduj¹cym, lecz ca³a atmosfera polityczna i uwarunkowania historyczne siê-
10 S OWO WSTÊPNE 13 gaj¹ce swymi korzeniami wieków III i IV. Pierwszych, zasadniczych i czytelnych w Ÿród³ach archeologicznych transformacji miast dopatrujê siê w³aœnie w drugiej po³owie III wieku. Dlaczego tak wczeœnie? Odpowiem na to pytanie doœæ przewrotnie, zadaj¹c pytania kolejne: czy aby na pewno by³o wy³¹cznie win¹ barbarzyñców, e rzymskie miasta zamieni³y siê w ruinê? A mo e w ogóle w ni¹ nie popad³y? Czy istotnie barbarzyñcom, gdy przekraczali Alpy w V wieku, pozosta³o jeszcze cokolwiek do burzenia? Nurtuje mnie dalej zasadniczy problem: kiedy i co po raz pierwszy spowodowa³o przemiany w kszta³cie i zabudowie rzymskich miast po³o onych w pasie od Morza Adriatyckiego do Morza Liguryjskiego? Skoro uwa am, e by³ to swoisty efekt domina jeden proces wywo³ywa³ nastêpny, jedno zjawisko by³o zapowiedzi¹ kolejnego to gdzie bierze on swój pocz¹tek? Który klocek tego domina upad³ pierwszy i czyj¹ rêk¹ zosta³ wprawiony w ruch? Wszystkie zmiany doprowadzi³y do upadku zachodniego Cesarstwa Rzymskiego i przekszta³ci³y uk³ad si³ rz¹dz¹cych na terytorium Imperium, które stopniowo traci³o blask promieni s³oñca odbijaj¹cych siê od polerowanego marmuru fasad rzymskich budowli. Przygl¹daj¹c siê przyczynom tego upadku, obejrzymy Italiê od momentu tzw. kryzysu póÿnoantycznego do czasu zmian spowodowanych powolnym powstawaniem na jego ruinach œwiata zrodzonego z nowej si³y i ideologii z religii chrzeœcijañskiej. Trzecia czêœæ ksi¹ ki traktuje o tym, jak po upadku zachodniego Cesarstwa Rzymskiego, z wejœciem Ostrogotów do Italii zaczê³a siê dla jej pó³nocnej czêœci nowa epoka. Wspomnienie o potêdze Imperium Romanum nadal by³o w niej ywe, co uwidacznia siê nie tylko w samych rz¹dach, ale tak e w ochronie, naœladownictwie i wzorowaniu siê na rzymskich osi¹gniêciach budowlanych i in ynieryjnych. Przedstawiona zostanie wêdrówka Gotów, ich roz³am na dwa plemiona. Uwagê skoncentrujê na rodzie Amalów i jego wybitnych reprezentantach, którzy piastowali urzêdy w pierwszym germañskim królestwie w Italii, powsta³ym po pokonaniu w 493 roku Herulów. Omówiê siedziby miejskie i wiejskie Teodoryka, œledz¹c lata jego panowania oraz kryzys, który nast¹pi³ wraz z jego œmierci¹ w 526 roku. Przygl¹dam siê temu w³adcy przywo³uj¹c jego zalety, dziêki którym nadano mu przydomek Wielki, lecz nie przemilczam jego s³aboœci i wad. Ostatnia czêœæ, czwarta, najbli sza mi i najbardziej mnie zajmuj¹ca, traktuje o ponad dwustuletnim panowaniu Longobardów na Pó³wyspie Apeniñskim: od pewnego wiosennego dnia roku 568, gdy przez via Postumia pod¹ ali oni grupami ku Weronie, do upadku ich królestwa Langobardia Maior, kiedy w 774 roku Karol Wielki za³o y³ koronê i obwo³a³ siê królem Longobardów i Franków. Jest to emocjonuj¹cy czas przenikania siê kultur, zderzenia z cywilizacj¹ rzymsk¹, a raczej z jej ostrogockim substytutem, na powrót jej przyswajania i odrzucania, to intensywny czas naœladownictwa i innowacji. Jest to te okres walki cz³owieka z w³asn¹ to samoœci¹ i odmiennoœci¹ walki skoñczonej, na szczêœcie, kompromisem polegaj¹cym na umiejêtnoœci dostosowania siê i adaptacji do nowych warunków.
11 14 S OWO WSTÊPNE Moj¹ ambicj¹ by³o opisanie w szerszym kontekœcie dziejów barbarzyñców, którzy Italiê obrali za swoj¹ ostatni¹ po d³ugiej tu³aczce przystañ. Siêgnê³am wiêc do europejskiej spuœcizny sztuki, literatury, muzyki, w której to w¹tki historii Ostrogotów i Longobardów przeplataj¹ siê od XI stulecia po wiek XXI. Przez dziesiêæ stuleci twórcy inspirowali siê ich dziejami. I dziœ, podziwiaj¹c te doœæ rzadkie pod wzglêdem treœci dzie³a, zadajê sobie pytania: czy ich autorzy ulegli pewnym modom na barbarzyñców i czy skoro byli sumieniem swoich narodów przywo³ywali w³aœnie te, a nie inne tematy ku chwale, czy te ku przestrodze? W tym miejscu nie mo e zabrakn¹æ podziêkowañ dla wszystkich, którzy wprowadzili mnie w arkana nauki, zaszczepili we mnie pasjê oraz s³u yli fachow¹ rad¹ i wspierali yczliwym s³owem. Za otwarcie mi drzwi na œwiat dziêkujê mojej pierwszej Mistrzyni, Profesor Iwonie Modrzewskiej-Pianetti z Uniwersytetu w Warszawie. Szczególne s³owa podziêkowania sk³adam Profesorowi Andrzejowi Buko, równie z Warszawy, za wsparcie i wiarê w moje naukowe pomys³y. Wyrazy wdziêcznoœci niechaj zechce przyj¹æ Profesor Janusz Andrzej Ostrowski, który towarzyszy³ moim zmaganiom podczas studiów w Krakowie. Specjalne podziêkowania kierujê do Profesora Lecha Leciejewicza, z którym szczêœliwie przysz³o mi wspó³pracowaæ we Wroc³awiu. Dziêkujê tak e tym, którzy nie szczêdzili mi konstruktywnej krytyki i wyrazili chêæ wszczêcia naukowej polemiki, prezentuj¹c odmienny i przez to czêsto interesuj¹cy punkt widzenia na te same problemy. Osobne podziêkowania sk³adam tym, których spotka³am na swej drodze naukowej we W³oszech: za d³ugoletni¹ wspó³pracê Profesor Sarze Santoro Bianchi oraz za serdecznoœæ i pomoc Profesorowi Domenico Vera za okazane mi przez nich wsparcie podczas nauki na Uniwersytecie w Parmie. Wspomnieæ pragnê osoby, które znalaz³y czas i chêtnie podzieli³y siê cennymi uwagami, a s¹ to miêdzy innymi Profesor Gino Bandelli z Uniwersytetu w Trieœcie, Profesor Sauro Gelichi z Uniwersytetu w Wenecji, Profesor Paola Galetti z Uniwersytetu w Bolonii, Profesor Silvia Lusuardi Siena z Uniwersytetu Katolickiego w Mediolanie. Szczególnie jestem wdziêczna œp. Profesorowi Riccardo Francovichowi z Uniwersytetu w Sienie za to, e pewnego zimowego dnia w poci¹gu relacji Rawenna Florencja doda³ mi si³ i odwagi do kontynuowania badañ, bez których ta praca zapewne by nie powsta³a. Jemu dedykujê tê ksi¹ kê. S³owa wdziêcznoœci nale ¹ siê studentom uczestnicz¹cym w moich wyk³adach na Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie Wroc³awskim. ywo dzielili ze mn¹ pasjê do Barbarzyñskiej Italii, nie szczêdz¹c mi trafnych uwag. Za m¹droœæ ich pytañ i za œwie y, nieskalany rutyn¹ ich zmys³ obserwacji, dziêkujê.
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI PODCZAS BADANIA SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI Wprowadzenie (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r.
Bardziej szczegółowoWYROK z dnia 7 wrzeœnia 2011 r. III AUa 345/11
WYROK z dnia 7 wrzeœnia 2011 r. III AUa 345/11 Sk³ad orzekaj¹cy:ssa Maria Sa³añska-Szumakowicz (przewodnicz¹cy) SSA Daria Stanek (sprawozdawca) SSA Gra yna Czy ak Teza Podanie przez p³atnika sk³adek, o
Bardziej szczegółowoDLACZEGO WARTO G OSOWAÆ NA PSL?
DLACZEGO WARTO G OSOWAÆ NA PSL? 1. Bo jest Stronnictwem politycznym, którego g³ówne idee programowe siêgaj¹ bogatej, nieprzerwanej tradycji ruchu ludowego. Ma za sob¹ najd³u sz¹ spoœród wszystkich polskich
Bardziej szczegółowoEWA CHYLAK-WIÑSKA. Afryka KAPUŒCIÑSKIEGO
EWA CHYLAK-WIÑSKA Afryka KAPUŒCIÑSKIEGO POZNAÑ 2007 Redakcja Piotr Szmajda Redakcja techniczna Jerzy Witkowski Korekta Wojciech Nowakowski Projekt ok³adki Dominik Szmajda Zdjêcie na ok³adce Grafika czarno-bia³a
Bardziej szczegółowoSYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ JAKO NIEZBÊDNY ELEMENT POWSZECHNEJ TAKSACJI NIERUCHOMOŒCI**
GEODEZJA l TOM 12 l ZESZYT 2/1 l 2006 Piotr Cichociñski*, Piotr Parzych* SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ JAKO NIEZBÊDNY ELEMENT POWSZECHNEJ TAKSACJI NIERUCHOMOŒCI** 1. Wstêp Nieunikniona zapewne w przysz³oœci
Bardziej szczegółowoTemat: Zasady pierwszej pomocy
LEKCJA 1 Temat: Zasady pierwszej pomocy Formy realizacji: œcie ka edukacyjna. Cele szczegółowe lekcji: rozwijanie umiejêtnoœci dostrzegania niebezpiecznych sytuacji i zachowañ w otoczeniu i yciu codziennym
Bardziej szczegółowoAktualne informacje pomocne w pełnieniu funkcji opiekuna stażu
Awans zawodowy nauczycieli VERLAG DASHÖFER Jaros³aw Kordziñski PRAKTYCZNE INFORMACJE DLA OPIEKUNA STAŻU Aktualne informacje pomocne w pełnieniu funkcji opiekuna stażu Copyright 2006 ISBN 83-88-285-22-X
Bardziej szczegółowoROCZNIKI 2010 GEOMATYKI. Metodyka i technologia budowy geoserwera tematycznego jako komponentu INSPIRE. Tom VIII Zeszyt 3(39) Warszawa
POLSKIE TOWARZYSTWO INFORMACJI PRZESTRZENNEJ ROCZNIKI 2010 GEOMATYKI Metodyka i technologia budowy geoserwera tematycznego jako komponentu INSPIRE Tom VIII Zeszyt 3(39) Warszawa PROPOZYCJA ZASAD POLSKIE
Bardziej szczegółowoUmiejscowienie trzeciego oka
Umiejscowienie trzeciego oka Tilak czerwony, cynobrowy znak, wprowadzono jako wskaÿnik i symbol nieznanego œwiata. Nie mo na go na³o yæ gdziekolwiek i tylko ktoœ, kto potrafi przy³o yæ rêkê do czo³a i
Bardziej szczegółowoWymagania programowe
Wymagania programowe dla klasy IV szkoły podstawowej według programu Nowej Ery adana czynność uczniów 1 I. HISTORI WOKÓŁ NS wie, czym jest historia zna, kto tworzy historiê wie, co to s¹ Ÿród³a historyczne
Bardziej szczegółowoPsychologia zeznañ œwiadków. (w æwiczeniach)
Psychologia zeznañ œwiadków (w æwiczeniach) NR 105 Psychologia zeznañ œwiadków (w æwiczeniach) Redakcja naukowa Jan M. Stanik, Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego Katowice 2009 Redaktor serii: Psychologia
Bardziej szczegółowoKONFERENCJE PRZEDZJAZDOWE
KONFERENCJE PRZEDZJAZDOWE XXXIV Nadzwyczajny Zjazd ZHP, okreœlany mianem Zjazdu Programowego, ma byæ podsumowaniem ogólnozwi¹zkowej dyskusji na temat aktualnego rozumienia Prawa Harcerskiego, wartoœci,
Bardziej szczegółowoZespó³ Dandy-Walkera bez tajemnic
Zespó³ Dandy-Walkera bez tajemnic www.fundacja.dandy-walker.org.pl Fundacja chorych na zespó³ Dandy-Walkera 64-100 Leszno ul. Bu³garska 5/10 tel./fax +48 65 520 02 33 mob. +48 662 015 362 fundacja@dandy-walker.org.pl
Bardziej szczegółowoMIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 530 BADANIE WYRYWKOWE (PRÓBKOWANIE) SPIS TREŒCI
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 530 BADANIE WYRYWKOWE (PRÓBKOWANIE) (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej)
Bardziej szczegółowoAdam Dusiñski* Metody zmieniania kultury organizacyjnej: Hutmen S.A.
ORUM LIDERÓW Adam Dusiñski* Metody zmieniania kultury organizacyjnej: Hutmen S.A. orum liderówartyku³ przedstawia kszta³towanie siê kultury organizacyjnej w polskich realiach na przestrzeni ostatnich kilkudziesiêciu
Bardziej szczegółowoOd autora... 9. Mezopotamia kolebka cywilizacji... 19 Fenicjanie àcznicy mi dzy Bliskim Wschodem a Êwiatem Êródziemnomorskim... 21 Egipt...
Spis treêci Od autora... 9 Wprowadzenie Poj cie cywilizacji klasycznej... 11 èród a poznania cywilizacji klasycznej... 11 Ramy czasowe cywilizacji klasycznej... 14 Âwiat Êródziemnomorski... 15 I. Kr gi
Bardziej szczegółowoBogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw
Bogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw Artyku³ zawiera rozwa ania zwi¹zane ze sposobami motywowania pracowników w sektorze MŒP. Autorzy
Bardziej szczegółowoIdea i Projekt Sieci Najciekawszych Wsi
Idea i Projekt Sieci Najciekawszych Wsi INSPIRACJA: Sieci Najpiękniejszych Wsi Francja, Walonia, Włochy, Quebek, Japonia, Hiszpania, Rumunia, Saksonia) INSPIRACJA: SIEĆ NAJPIĘKNIEJSZYCH WSI Francji Ochrona
Bardziej szczegółowoPrzeszczepienie nerek Najczêœciej zadawane pytania
Przeszczepienie nerek Najczêœciej zadawane pytania Witamy w naszej Stacji Dializ Dlaczego potrzebujê przeszczepienia nerki? Kiedy nerki przestaj¹ funkcjonowaæ istniej¹ trzy dostêpne metody leczenia: Hemodializa
Bardziej szczegółowoMIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 520 PROCEDURY ANALITYCZNE SPIS TREŒCI
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 520 PROCEDURY ANALITYCZNE (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej) Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoSPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej.
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 805 BADANIE POJEDYNCZYCH SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH ORAZ OKREŒLONYCH ELEMENTÓW, KONT LUB POZYCJI SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO UWAGI SZCZEGÓLNE (Niniejszy MSRF stosuje
Bardziej szczegółowoIII. TECHNIKI PREZENTACJI PRODUKTU \ US UGI
III. TECHNIKI PREZENTACJI PRODUKTU \ US UGI PREZENTACJA DOPASOWANA DO OSOBOWOŒCI ROZMÓWCY Psychograf to metoda okreœlenia, kim jest mój partner. Za jej pomoc¹ jesteœmy w stanie lepiej dostosowaæ siê i
Bardziej szczegółowoZAWODOWIEC HARCERZ. Ten artyku³ jest rozszerzeniem krótkiego tekstu, który ukaza³ siê w grudniowym wydaniu internetowego Na tropie.
HARCERZ Ten artyku³ jest rozszerzeniem krótkiego tekstu, który ukaza³ siê w grudniowym wydaniu internetowego Na tropie. ZAWODOWIEC Zwi¹zek Harcerstwa Polskiego jest jedn¹ z organizacji pozarz¹dowych, które
Bardziej szczegółowoMaty Filtracyjne FILTRACJA POWIETRZA W KOMORACH MALARSKICH
Maty Filtracyjne FILTRACJA POWIETRZA W KOMORACH MALARSKICH FILTRACJA POWIETRZA W KOMORACH MALARSKICH Stosowane na rynku farby i lakiery posiadaj¹ bardzo ró ne w³aœciwoœci fizyzyko-chemiczne, co wymaga
Bardziej szczegółowoPLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną)
PLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną) NR PROGRAMU: DKOS 4015 90/02. I. Dzieje najdawniejsze - źródła archeologiczne i materialne do dziejów najdawniejszych, - systemy periodyzacji
Bardziej szczegółowoReguła Życia. spotkanie rejonu C Domowego Kościoła w Chicago JOM 2014-01-13
spotkanie rejonu C Domowego Kościoła w Chicago JOM 2014-01-13 Reguła życia, to droga do świętości; jej sens można również określić jako: - systematyczna praca nad sobą - postęp duchowy - asceza chrześcijańska
Bardziej szczegółowoinstrukcja obs³ugi EPI NO Libra Zestaw do æwiczeñ przepony miednicy skutecznoœæ potwierdzona klinicznie Dziêkujemy za wybór naszego produktu
P O L S K A instrukcja obs³ugi EPI NO Libra Zestaw do æwiczeñ przepony miednicy skutecznoœæ potwierdzona klinicznie Dziêkujemy za wybór naszego produktu created & made in Germany Opis produktu Zestaw do
Bardziej szczegółowoWYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ
WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ Poniżej zapisano ogólne i szczegółowe wymagania podstawy programowej kształcenia ogólnego z historii na III etapie kształcenia,
Bardziej szczegółowo============================================================================
Czy po fiskalizacji nale y rejestrowaæ sprzeda Autor: Sylwek - 2015/01/27 21:24 Czy zaraz po fiskalizacji nale y obowi±zkowo rejestrowaæ sprzeda na kasie? Za³o enia: 1. podatnik traci zwolnienie z obowi±zku
Bardziej szczegółowoCharakterystyka ma³ych przedsiêbiorstw w województwach lubelskim i podkarpackim w 2004 roku
42 NR 6-2006 Charakterystyka ma³ych przedsiêbiorstw w województwach lubelskim i podkarpackim w 2004 roku Mieczys³aw Kowerski 1, Andrzej Salej 2, Beata Æwierz 2 1. Metodologia badania Celem badania jest
Bardziej szczegółowoRozdzia³ 1 ROZPOZNANIE
Rozdzia³ 1 ROZPOZNANIE Dolegliwoœci i objawy Co siê ze mn¹ dzieje? Co mo e wskazywaæ na problem z tarczyc¹? Prawdê mówi¹c, trudno to jednoznacznie stwierdziæ. Niektórzy pacjenci czuj¹ siê zmêczeni i przygnêbieni,
Bardziej szczegółowoKoszty jakości. Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne
1 Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne Koszty jakości to termin umowny. Pojęcie to nie występuje w teorii kosztów 1 oraz nie jest precyzyjnie zdefiniowane ani przez teoretyków, ani
Bardziej szczegółowoInstytut Historii Historia Specjalność SYLABUS HISTORIA KULTURY GRECKO-RZYMSKIEJ
Instytut Historii Historia Specjalność SYLABUS Przedmiot HISTORIA KULTURY GRECKO-RZYMSKIEJ Prowadzący Dr Leonard Owczarek Forma zajęć konwersatorium Rok studiów I rok studiów II stopnia 2011/2012 (semestr
Bardziej szczegółowo1 Logowanie: 2 Strona startowa: WY SZA SZKO A FINANSÓW I ZARZ DZANIA W WARSZAWIE. Instrukcja korzystania z systemu
WY SZA SZKO A FINANSÓW I ZARZ DZANIA W WARSZAWIE SYSTEM SK ADANIA WNIOSKÓW O WYDANIE ZAŒWIADCZEŃ STUDENCKICH W roku akademickim 2006/2007 uruchomiony zosta³ internetowy system zg³aszania wniosków o wydanie
Bardziej szczegółowoSpołeczne podstawy ładu politycznego
Uniwersytet Warszawski Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Łukasz Zamęcki Społeczne podstawy ładu politycznego Warszawa 2011 Spis tre ci Wst p....................................... 9 I. Podstawy
Bardziej szczegółowoKRAJOBRAZY KULTUROWE
Urszula Myga Piątek KRAJOBRAZY KULTUROWE ASPEKTY EWOLUCYJNE I TYPOLOGICZNE Cultural landscape Evolutionary and typological aspects Uniwersytet Śląski Katowice 2012 KRAJOBRAZY KULTUROWE ASPEKTY EWOLUCYJNE
Bardziej szczegółowoKrzese³ko do karmienia dla jednego dziecka 0 15 kg
Krzese³ko do karmienia dla jednego dziecka 0 15 kg PRIMA PAPPA ZERO-3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 SERIAL NUMBER UWAGA! WA NE. ZACHOWAÆ W CELU POWO ANIA SIÊ W PRZYSZ OŒCI. TEGO WYSOKIEGO KRZES A NIE U YWAÆ
Bardziej szczegółowoWzorcowe efekty kształcenia dla kierunku studiów filologia klasyczna i studia śródziemnomorskie studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki
Załącznik nr 2: tabela zawierająca efekty kształcenia dla kierunku filologia klasyczna i studia śródziemnomorskie i ich relacje z efektami kształcenia dla obszaru nauk humanistycznych Wzorcowe efekty kształcenia
Bardziej szczegółowoPOWSZECHNE DZIEJE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTU
POWSZECHNE DZIEJE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTU Ryszard Wroczyński POWSZECHNE DZIEJE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTU Przedruk z wydania drugiego /W ydaw nictw o m Wrocław 2003 SPIS TREŚCI Przedmowa...
Bardziej szczegółowoO Królowaniu królowi Cypru fragmenty
œw. Tomasz z Akwinu* O Królowaniu królowi Cypru fragmenty Rozdzia³ 15: O tym, e pojêcie rz¹dów zaczerpniête zosta³o z rz¹dów boskich 15.1. I jak za³o enia miasta lub królestwa odpowiednio zaczerpniêto
Bardziej szczegółowodoskona³y_obywatel.pl
TEMAT Z OK ADKI CZY HARCERSTWO JEST DZIŒ JESZCZE POTRZEBNE? CZY RUCH, KTÓRY WKRÓTCE BÊDZIE OBCHODZIÆ STULECIE SWOJEGO ISTNIENIA, ZACHOWA IDEOW ŒWIE OŒÆ? CZY LUDZIE WYCHOWANI W HARCERSTWIE ODNAJD SIÊ W
Bardziej szczegółowojêzyk rosyjski Poziom podstawowy i rozszerzony Halina Lewandowska Ludmi³a Stopiñska Halina Wróblewska
rosyjski jêzyk Poziom podstawowy i rozszerzony Halina Lewandowska Ludmi³a Stopiñska Halina Wróblewska Wydawnictwo Szkolne OMEGA Kraków 2011 5 Spis treœci Wstêp 7 Przed egzaminem 9 Poziom podstawowy 11
Bardziej szczegółowoSkuteczne Zarządzanie Zespołem i motywacja pracowników
Skuteczne Zarządzanie Zespołem i motywacja pracowników Opinie o naszych szkoleniach: Agnieszka Sz. Wrocław: Ciekawie ujęty temat, świetna atmosfera, dużo praktycznych ćwiczeń, otwartość trenera, super
Bardziej szczegółowoSPIS TREŒCI. (Stosuje siê od dnia 15 grudnia 2009 r.) Paragraf. Wprowadzenie
MIÊDZYNARODOWY STANDARD KONTROLI JAKOŒCI 1 KONTROLA JAKOŒCI FIRM PRZEPROWADZAJ CYCH BADANIA I PRZEGL DY SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH ORAZ WYKONUJ CYCH INNE ZLECENIA US UG ATESTACYJNYCH I POKREWNYCH Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoREGULAMIN konkurs profilaktyczny pod hasłem Zdrowa adrenalina
REGULAMIN konkurs profilaktyczny pod hasłem Zdrowa adrenalina I. Postanowienia ogólne: 1. Organizatorem konkursu są Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Narkomanii w Ostrzeszowie oraz
Bardziej szczegółowoKARTA PRACY UCZNIA NR 1.
ZASADY BEZPIECZNEGO ZACHOWANIA W SZKOLE KARTA PRACY UCZNIA NR 1. Rozwi¹ krzy ówkê. 1. Budynek, w którym ucz¹ siê dzieci. 2. Pomieszczenie, w którym mo na zjeœæ obiad podczas du ej przerwy. 3. Miejsce przeznaczone
Bardziej szczegółowoKompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo
Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo Ma³gorzata Czajkowska Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ ARCHITEKTURY POLITECHNIKI GDAŃSKIEJ
WYDZIAŁ ARCHITEKTURY POLITECHNIKI GDAŃSKIEJ Zasady dyplomowania na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej dla studiów II stopnia na kierunku Architektura i urbanistyka przyjęty przez Radę Wydziału
Bardziej szczegółowoWyznaczanie charakterystyki widmowej kolorów z wykorzystaniem zapisu liczb o dowolnej precyzji
AUTOMATYKA 2011 Tom 15 Zeszyt 3 Maciej Nowak*, Grzegorz Nowak* Wyznaczanie charakterystyki widmowej kolorów z wykorzystaniem zapisu liczb o dowolnej precyzji 1. Wprowadzenie 1.1. Kolory Zmys³ wzroku stanowi
Bardziej szczegółowoPojêcie. Czym s¹ stopnie instruktorskie. Kto mo e byæ opiekunem próby. Warunki, jakie ma SYSTEM STOPNI INSTRUKTORSKICH 2011 1
Pojêcie w³aœciwej komisji I. POSTANOWIENIA OGÓLNE 1. Na podstawie 67 ust. 4 pkt 3 Statutu ZHP Rada Naczelna ZHP okreœla zasady zdobywania stopni instruktorskich i wymagania z nimi zwi¹zane. 2. Je eli w
Bardziej szczegółowoZBIGNIEW LASOCIK KILKA UWAG O ROLI ORGANIZACJI POZARZ DOWYCH W PAÑSTWIE DEMOKRATYCZNYM
ZBIGNIEW LASOCIK KILKA UWAG O ROLI ORGANIZACJI POZARZ DOWYCH W PAÑSTWIE DEMOKRATYCZNYM Warszawa 1994 Publikacja przygotowana w Centrum Informacji dla Organizacji Pozarządowych BORDO Wydawca: Fundusz Współpracy
Bardziej szczegółowoHISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego)
2019-09-01 HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego) Treści z podstawy programowej przedmiotu POZIOM PODSTAWOWY (PP) SZKOŁY BENEDYKTA Podstawa programowa HISTORIA klasa 1 LO (4-letnie po
Bardziej szczegółowoHistoria. (na podstawie Wikipedii) Strona 1
Historia (na podstawie Wikipedii) Strona 1 Spis treści 1 Wstęp...3 2 Periodyzacja...3 3 Nauki pomocnicze historii...3 3.A Archeologia...3 3.B Archiwistyka i archiwoznawstwo...4 3.C Chronologia...4 3.D
Bardziej szczegółowoPOMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA Z OPERONEM. Vademecum doradztwa edukacyjno-zawodowego. Akademia
POMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA Z OPERONEM PLANOWANIE DZIAŁAŃ Określanie drogi zawodowej to szereg różnych decyzji. Dobrze zaplanowana droga pozwala dojechać do określonego miejsca w sposób, który Ci
Bardziej szczegółowoKRÓLEWSKIE SERCE KOBIETY
KRÓLEWSKIE SERCE KOBIETY PAŁAC DZIAŁYŃSKICH W POZNANIU STARY RYNEK 78/79 23-24 MARCA 2013R. 13-14 KWIETNIA 2013R. PIĘKNO NALEŻY WSPIERAĆ, BO TWORZY JE NIEWIELU A POTRZEBUJE WIELU PIĘKNO BEZ DOBROCI JEST
Bardziej szczegółowoPRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Zadanie 1. (0 1) 6. Dziedzictwo antyku. Uczeń: 1) charakteryzuje
Bardziej szczegółowooznaczenie stosownym symbolem z jakiego obszaru jest efekt kształcenia 1 Symbol efektów kształcenia dla programu kształcenia Efekty kształcenia
Efekty kształcenia dla kierunku filologia polska, specjalność język literatura kultura, studia II stopnia prowadzonym na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, przyjęte uchwałą Rady Wydziału
Bardziej szczegółowoTo z tego poematu, co teraz piszesz? Nadal nie odpowiada. Bo e, on chyba naprawdê obrazi³ siê o tego obcego.
My cztery na fotografii: Liza, Julia, Dorota i ja Ma³a, jak wtedy wszyscy na mnie mówili. Nie wiem dlaczego, bo na zdjêciu wyraÿnie widaæ, e w naszej czteroosobowej grupie to nie ja by³am najmniejsza,
Bardziej szczegółowoAktywizacja osób starszych. Istota zadania mo liwoœci i ograniczenia
Aktywizacja osób starszych. Istota zadania mo liwoœci i ograniczenia Walentyna Wnuk 13 dr Walentyna Wnuk Doradca Prezydenta Miasta Wroc³awia ds. Seniorów walentynawnuk@poczta.fm Jest andragogiem, gerontologiem
Bardziej szczegółowoWykres 1. Płeć respondentów. Źródło: opracowanie własne. Wykres 2. Wiek respondentów.
Ogółem w szkoleniach wzięły udział 92 osoby, które wypełniły krótką ankietę mającą na celu poznanie ich opinii dotyczących formy szkolenia, osób prowadzących, a także przydatności przekazywanych informacji.
Bardziej szczegółowoEGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZUM W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 CZĘŚĆ 1. HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ GH-H7
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZUM W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 CZĘŚĆ 1. HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ GH-H7 KWIECIEŃ 2017 Zadanie 1. (0 1) 2. Cywilizacje Bliskiego
Bardziej szczegółowoRenesans. Spis treści
Spis treści Rozdział 1) Renesans...3 Rozdział 2) Nazwa...5 Podrozdział 2.1) Ramy czasowe i periodyzacja...5 Podrozdział 2.2) Kontekst historyczno-kulturowy...5 Strona nr 2 z 6 Rozdział 1) Renesans Odrodzenie,
Bardziej szczegółowoUniwersalna baza mebli kuchennych. www.cadprojekt.com.pl
Uniwersalna baza mebli kuchennych 2014 www.cadprojekt.com.pl Uniwersalna baza mebli kuchennych 2014 to baza, która pomo e zaprojektowaæ ka d¹ kuchniê. Zawiera ponad 2000 elementów, w tym: szafki kuchenne,
Bardziej szczegółowoStrategia rozwoju kariery zawodowej - Twój scenariusz (program nagrania).
Strategia rozwoju kariery zawodowej - Twój scenariusz (program nagrania). W momencie gdy jesteś studentem lub świeżym absolwentem to znajdujesz się w dobrym momencie, aby rozpocząć planowanie swojej ścieżki
Bardziej szczegółowoKszta³cenie w zakresie CNC: praktyka i programowanie na PC sinutrain Kszta³cenie stwarzaj¹ce perspektywy w zakresie CNC: SinuTrain Wykwalifikowani pracownicy s¹ decyduj¹cym czynnikiem sukcesu w przemyœle
Bardziej szczegółowoMETODA NAUKOWA. Biologia to nauka eksperymentalna. Cechuje się określoną metodologią i pragmatyzmem (podejmowanie
METODA NAUKOWA Weiner J., Życie i ewolucja biosfery. PWN 1999 Wudka J., http://physics.ucr.edu Wolfs F., http://teacher.pas.rochester.edu/ Biologia to nauka eksperymentalna. Cechuje się określoną metodologią
Bardziej szczegółowoKrzysztof Walczak* Wp³yw fuzji i przejêæ na zatrudnienie pracowników wybrane zagadnienia 1
Krzysztof Walczak* Wp³yw fuzji i przejêæ na zatrudnienie pracowników wybrane zagadnienia 1 Krzysztof Wp³yw fuzji Walczak i przejêæ uzje i przejêcia na zatrudnienie zak³adów pracowników... pracy maj¹ bardzo
Bardziej szczegółowosiê na produkcji ksi¹ ek. Czy rosn¹ca sprzeda e-booków Pana nie martwi?
t DRUKARNIA PERFEKT Na ksi kach da si zarobi Warszawsk¹ drukarniê Perfekt Janusza Banasiewicza od lat stawiamy jako przyk³ad w³aœciwie prowadzonego biznesu poligraficznego. Firma wyspecjalizowa³a siê w
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim Kultura i społeczeństwo wieków średnich 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim Anthropology of the middle
Bardziej szczegółowoPrzedmowa. Nauczyciele mog¹ stosowaæ ró ne gry i zabawy matematyczne:
Przedmowa Ksi¹ ka jest kontynuacj¹ mojej poprzedniej ksi¹ ki Gry i zabawy matematyczne dla uczniów szko³y podstawowej. Tak jak i ona adresowana jest do nauczycieli, uczniów szkó³ podstawowych i ich rodziców.
Bardziej szczegółowoPrzekszta³cenie spó³ki cywilnej w spó³kê
Przekszta³cenie spó³ki cywilnej w spó³kê jawn¹ Lucyna Ksi¹ ek-sperka (lucyna@kamsoft.com.pl) Za nami rok 2001, a przed nami kolejnych dwanaœcie miesiêcy, które mieliœmy rozpocz¹æ od wejœcia w ycie Prawa
Bardziej szczegółowoPiece rozp³ywowe. www.renex.com.pl. Maschinen- und Vertriebs GmbH & Co.KG
Piece rozp³ywowe Maschinen- und Vertriebs GmbH & Co.KG Historia SMT W ci¹gu ponad dwadziestu lat od powstania firmy w 1987 roku, nasze rodzinne przedsiêbiorstwo sta³o siê œwiatowym liderem w produkcji
Bardziej szczegółowoDecyzja o warunkach zabudowy i decyzja środowiskowa
Maciej J. Nowak Decyzja o warunkach zabudowy i decyzja środowiskowa Zasada bliskiego sąsiedztwa Obiekty wielkopowierzchniowe w planowaniu przestrzennym Decyzja wzizt a ochrona środowiska NIERUCHOMOŚCI
Bardziej szczegółowoPo co nam dobro wspólne, po co nam rzeczpospolita?
Wojciech Arndt* 42 Po co nam dobro wspólne, po co nam rzeczpospolita? Pojêcie dobra wspólnego jest obecne wœród nas. Okazuje siê jednak, e stanowi pewien k³opot czym w³aœciwie wyra enie to jest, jeœli
Bardziej szczegółowoCZY WIELKOTOWAROWE GOSPODARSTWA ROLNE MOG PRODUKOWAÃ ZDROW ÝYWNOÚÃ?
CZY WIELKOTOWAROWE GOSPODARSTWA ROLNE MOG PRODUKOWAà ZDROW ÝYWNOÚÃ? Istnieje doœã powszechne przekonanie, e tradycyjne, chùopskie, maùe gospodarstwa rolne stanowi¹ w obecnych czasach jedyn¹ gwarancjê produkcji
Bardziej szczegółowoGIMNAZJUM NR 60 IM. CYRYLA RATAJSKIEGO W POZNANIU
Wymagania edukacyjne z podstawy programowej Klasa pierwsza I półrocze Podstawa programowa Cele kształcenia Wymagania ogólne Treści nauczania -wymagania szczegółowe 1. Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje
Bardziej szczegółowoHISTORIA - GIMNAZJUM WYMAGANIA EDUKACYJNE
HISTORIA - GIMNAZJUM WYMAGANIA EDUKACYJNE KLASA I PRAHISTORIA Czas w historii. Klasyfikacja źródeł historycznych. Pradzieje ludzkości. Ocena dopuszczająca: zna pojęcia źródło historyczne, era ; zlokalizuje
Bardziej szczegółowoZarządzenie Nr 325/09 Burmistrza Miasta Bielsk Podlaski z dnia 29 czerwca 2009 r.
Zarządzenie Nr 325/09 Burmistrza Miasta Bielsk Podlaski z dnia 29 czerwca 2009 r. w sprawie wprowadzenia w Urzędzie Miasta Bielsk Podlaski regulaminu okresowej oceny pracowników Na podstawie art. 28 ustawy
Bardziej szczegółowookreślone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013
Załącznik Nr 2.9 do Uchwały Nr 156/2012/2013 Senatu UKW z dnia 25 września 2013 r. EFEKTY KSZTAŁCENIA określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013 z dnia 25 września 2013
Bardziej szczegółowoWychowanie komunikacyjne
Wychowanie komunikacyjne Kluczowym zadaniem szkoły i każdego w niej pracującego nauczyciela jest wyposażenie uczniów w wiadomości i umiejętności oraz nawyki niezbędne do bezpiecznego zachowania się na
Bardziej szczegółowoSPIS TREŒCI. (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej) Paragraf
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 720 ODPOWIEDZIALNOŒÆ BIEG EGO REWIDENTA DOTYCZ CA INNYCH INFORMACJI ZAMIESZCZONYCH W DOKUMENTACH ZAWIERAJ CYCH ZBADANE Wprowadzenie (Stosuje siê przy badaniu
Bardziej szczegółowoC U K I E R N I A. K-2 02-201 Warszawa, ul. Opaczewska 85 (róg ul. Kurhan) tel.: 0-22 846 15 74, 846 39 96 fax: 0-22 846 25 34 e-mail: k-2@k-2.com.
C U K I E R N I A ZAAWANSOWANE CH ODZENIE I MRO ENIE HI-TECH Od wielu lat, IRINOX jest g³ównym partnerem dla Profesjonalnych Cukierników, tworz¹c i produkuj¹c systemy ch³odzenia i mro enia uderzeniowego.
Bardziej szczegółowoSPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej.
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 800 BADANIE SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH SPORZ DZONYCH ZGODNIE Z RAMOWYMI ZA O ENIAMI SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA UWAGI SZCZEGÓLNE (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu
Bardziej szczegółowo2. KIEROWNIK PRACOWNI Dr hab. Weronika Węcławska-Lipowicz prof. ndzw. UAP
WYDZIAŁ ARCHITEKTURY WNĘTRZ I SCENOGRAFII KIERUNEK ARCHITEKTURA WNĘTRZ STUDIA I STOPNIA STACJONARNE ROK AKADEMICKI 2018/2019 PROGRAM PRACOWNI 1. NAZWA PRACOWNI Pracownia Architektury Wnętrz II 2. KIEROWNIK
Bardziej szczegółowoZakupy poniżej 30.000 euro Zamówienia w procedurze krajowej i unijnej
biblioteczka zamówień publicznych Agata Hryc-Ląd Małgorzata Skóra Zakupy poniżej 30.000 euro Zamówienia w procedurze krajowej i unijnej Nowe progi w zamówieniach publicznych 2014 Agata Hryc-Ląd Małgorzata
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA Nr 5/2014 SPOŁECZNEGO KOMITETU ODNOWY ZABYTKÓW KRAKOWA z dnia 1 marca 2014 roku
UCHWAŁA Nr 5/2014 SPOŁECZNEGO KOMITETU ODNOWY ZABYTKÓW KRAKOWA z dnia 1 marca 2014 roku w sprawie ustanowienia programów szczegółowych Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa na rok 2015 Społeczny
Bardziej szczegółowoHISTORIA KLASA I GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA
2016-09-01 HISTORIA KLASA I GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA Cele kształcenia wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje je
Bardziej szczegółowoBo ena Domañska-Skorupa
Budownictwo VERLAG DASHÖFER Bo ena Domañska-Skorupa D OKUMENTAC JA EK SPLOATAC JI I REMONTU BUDYNKU Praktyczne formularze wraz z komentarzem Copyright 2008 ISBN 978-83-88285-71-4 Wydawnictwo Verlag Dashofer
Bardziej szczegółowoBezpieczeństwo społeczne
Bezpieczeństwo społeczne Potrzeby współczesnego społeczeństwa w zakresie bezpieczeństwa Potrzeba - odczuwany brak czegoś i chęć jego zaspokojenia. W literaturze znana jest hierarchia potrzeb według Maslowa
Bardziej szczegółowoTECHNIKI KREATYWNEGO MYŒLENIA STOSOWANE W BIZNESIE
ul. Narutowicza 16\18\22 20-804 Lublin tel. 081 536 26 07, fax 081 532 13 51, tel. 604 720 161 szkolenia@edisonteam. zaproszenie na szkolenie: TECHNIKI KRETYWNEGO MYŒLENI STOSOWNE W BIZNESIE twórczoœæ
Bardziej szczegółowoBo ena Kaniuczak Ma³gorzata Kruczek. Abstrakt. Biblioteka G³ówna Politechniki Rzeszowskiej wypozycz@prz.rzeszow.pl
221 Bo ena Kaniuczak Ma³gorzata Kruczek Biblioteka G³ówna Politechniki Rzeszowskiej wypozycz@prz.rzeszow.pl Wp³yw nowoczesnych technologii na podniesienie standardu us³ug biblioteki (na podstawie badañ
Bardziej szczegółowoZa³o enia Lokalnego Programu. Niniejszy artyku³, dotycz¹cy UWARUNKOWANIA I SPOSOBY REWITALIZACJI CENTRUM LESZNA. Wstêp
UWARUNKOWANIA I SPOSOBY REWITALIZACJI CENTRUM LESZNA Opracowanie zawiera rozwa ania nt. problemów rewitalizacji w mieœcie œredniej wielkoœci jakim jest Leszno. Przedstawiono w nim za³o enia koncepcyjne
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ ARCHITEKTURY WNĘTRZ I SCENOGRAFII KIERUNEK ARCHITEKTURA WNĘTRZ STUDIA I STOPNIA STACJONARNE ROK AKADEMICKI 2018/2019 PROGRAM PRACOWNI
WYDZIAŁ ARCHITEKTURY WNĘTRZ I SCENOGRAFII KIERUNEK ARCHITEKTURA WNĘTRZ STUDIA I STOPNIA STACJONARNE ROK AKADEMICKI 2018/2019 PROGRAM PRACOWNI 1. NAZWA PRACOWNI Pracownia Projektowania Wnętrz w Przestrzeni
Bardziej szczegółowo2. Kod modułu kształcenia 05-ARSK1-11DU, 05-ARSK2-11DU, 05-ARSK3-11DU, 05-ARSK4-11DU
OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Archeologia regionów i stref kulturowych - moduł złożony z 4 części, a każda z tych części z dwóch, odmiennych ów 15- godzinnych,
Bardziej szczegółowoMotoFocus.pl - to nowoczesne rozwiązania w badaniach marketingowych
MotoFocus.pl - dział badania rynku i opinii MotoFocus.pl jest polską firmą badawczą specjalizującą się w badaniach rynku motoryzacyjnego. Już od blisko 10 lat przeprowadzamy badania marketingowe oraz sondaże
Bardziej szczegółowoZAPYTANIE OFERTOWE. Nazwa zamówienia: Wykonanie usług geodezyjnych podziały nieruchomości
Znak sprawy: GP. 271.3.2014.AK ZAPYTANIE OFERTOWE Nazwa zamówienia: Wykonanie usług geodezyjnych podziały nieruchomości 1. ZAMAWIAJĄCY Zamawiający: Gmina Lubicz Adres: ul. Toruńska 21, 87-162 Lubicz telefon:
Bardziej szczegółowoCo najbardziej podoba³o siê uczestnikom poprzednich specjalistycznych kursów i szkoleñ Integralnego tenisa sto³owego?
Studia trenerskie Autor: Jerzy Grycan 31.08.2009. Zmieniony 02.01.2016. Studia trenerskie specjalizacja tenisa sto³owego w Wy szej Szkole Trenerów Sportowych w Warszawie Dla absolwentów szkó³ rednich;
Bardziej szczegółowoArtur Samojluk Zostań inwestorem
Artur Samojluk Zostań inwestorem 1 e-bookowo ZOSTAŃ INWESTOREM Artur Samojluk ZOSTAŃ INWESTOREM Czyli sztuka podejmowania dobrych decyzji finansowych Sekrety praktyków. Poznaj kompletną strategię dochodowych
Bardziej szczegółowo