Potencjał wykorzystania instrumentów inżynierii finansowej przez podmioty ekonomii społecznej w województwie opolskim

Transkrypt

1 [Wpisz tekst] Samorząd Województwa Opolskiego REGIONALNY OŚRODEK POLITYKI SPOŁECZNEJ W OPOLU Obserwatorium Integracji Społecznej O P O L E ul. Głogowska 25C TEL. (77) ; FAX (77) ROPS w Opolu Potencjał wykorzystania instrumentów inżynierii finansowej przez podmioty ekonomii społecznej w województwie opolskim Badanie wykonane na zlecenie Obserwatorium Integracji Społecznej Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Opolu Listopad 2014 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Raport z badania pt. Potencjał wykorzystania instrumentów inżynierii finansowej przez podmioty ekonomii społecznej w województwie opolskim. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3 Spis treści WSTĘP... 3 NOTA METODOLOGICZNA... 4 Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo CATI... 4 Wywiad telefoniczny pogłębiony ITI... 5 Charakterystyka podmiotów ekonomii społecznej w regionie... 7 Diagnoza zainteresowania zwrotnymi instrumentami wsparcia PES Wnioski i rekomendacje

4 WSTĘP Niemniejszy raport powstał z przeprowadzonego badania pt. Potencjał wykorzystania instrumentów inżynierii finansowej przez podmioty ekonomii społecznej w województwie opolskim. Na wstępie istotne zdaje się być przybliżenie głównego celu badawczego, jaki przyświecał realizacji zadania. Cel ten można określić jako próbę odpowiedzi na następujące pytanie: Z jakich źródeł finansowania korzystają obecnie podmioty ekonomii społecznej w województwie opolskim? Ponadto znaczącym było również odpowiedzenie na kolejne pytanie, wiążące się z bezpośrednio z poprzednim: Dlaczego PES korzystają częściej z pewnych rodzajów instrumentów inżynierii finansowej niż z innych? Również ważną informacją dla przyszłości badanych podmiotów, jak i województwa opolskiego było uzyskanie odpowiedzi na pytania: Jak zmieniła się sytuacja finansowa Organizacji w ciągu ostatnich 2 lat?, Które z przedstawionych czynników ograniczają rozwój działalności? Co w perspektywie najbliższych lat planuje NGO? Odpowiedzi na te pytania, które znajdują się w dalszych częściach raportu, zostały uzyskane na drodze działań badawczych składających się z wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI) oraz wywiadu telefonicznego pogłębionego (ITI). Dzięki wykorzystaniu pierwszej techniki, przebadanych zostało 105 przedstawicieli Podmiotów Ekonomii Społecznej. Ponadto wyniki CATI pogłębiono w oparciu o 10 wywiadów ITI. 3

5 NOTA METODOLOGICZNA Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo CATI Telefoniczne wywiady wspomagane komputerowo (CATI) są powszechnie wykorzystywane w badaniach opinii z uwagi na ich wiele zalet. Są jednym z nowoczesnych sposobów pozyskiwania danych, ograniczającymi czas realizacji i koszt badania, przy jednoczesnej trosce o jakość zebranych danych. W wywiadzie telefonicznym wspomaganym komputerowo osoba prowadząca wywiad dysponuje terminalem komputerowym i zadaje respondentom pytania przez telefon, które wyświetlają się na ekranie monitora. Następnie koduje odpowiedź udzieloną przez osobę poddawaną badaniu i przystępuje do kolejnego pytania. Każdy ankieter zostaje wcześniej przeszkolony, by dobrze zrozumiał tematykę badania i sposób posługiwania się oprogramowaniem komputerowym. Jego wykorzystywanie nie wymaga zaawansowanych umiejętności każde pytanie wyświetla się na ekranie, ankieter zaznacza wskazaną przez respondenta odpowiedź i przechodzi do następnego pytania. System automatycznie filtruje pytania, nie pozwalając tym samym na pomyłki osobie prowadzącej badanie. Filtrowanie oznacza, że jeśli respondent zadeklarował brak działań w zakresie ochrony własności przemysłowej, nie zostanie zapytany o termin zgłoszenia ostatniego wynalazku, ponieważ system samodzielnie przejdzie do kolejnego, niewykluczającego się z udzielonymi odpowiedziami pytania. Pozwala to na sprawną realizację badania, a także uniknięcie rozdrażnienia respondenta spowodowanego zadawaniem niepotrzebnych pytań. System sygnalizuje również niepoprawne zaznaczenie odpowiedzi (np. dwie zamiast jednej) i nie pozwala przejść do kolejnego pytania, jeśli nie zaznaczono żadnej odpowiedzi, co wpływa na jakość uzyskanego materiału badawczego. Nieocenioną zaletą techniki badawczej wywiadu CATI jest możliwość zebrania dużej ilości danych w stosunkowo krótkim czasie. Ponadto, co szczególnie ważne w kwestii jakości wyników badawczych, wywiad kwestionariuszowy wspomagany komputerowo, ze względu na swoją jednolitą strukturę (względem każdej z indagowanych osób) daje możliwość uzyskania danych zobiektywizowanych. 4

6 Dodatkowo, uzyskane wyniki zapisywane są w specjalistycznym systemie do zbierania wyników ankietowych Lime Survey, co pozwala gromadzić wyniki, eksportować je i w późniejszej fazie poddawać analizie. W wypadku przeprowadzonych przez Openfield badań na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Opolu, wszystkie te kroki zostały odpowiednio poczynione. Nie można przy tym pominąć istotnego faktu, że CATI pozwala na generalizację wyników badawczych, ze względu na drogę losowego doboru próby, którego zastosowanie zostało dokonane w badaniu. Agencja Openfield dopilnowała procedury losowości w przeprowadzonych badaniach, co oznacza, że każdy element z populacji złożonej z Podmiotów Ekonomii Społecznej miał identyczne szanse na dostanie się do próby badawczej. Należy podkreślić przy tym, że operatem losowania były dane pochodzące z Wieloletniego Regionalnego Planu Działań Województwa Opolskiego na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w regionie na lata oraz dane pozyskane od przedstawicieli Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Opolu. W efekcie końcowym próba badawcza wyniosła 105 Podmiotów Ekonomii Społecznej. Na potrzeby badania skonstruowana została ankieta, której pytania odnosiły się do istotnych kwestii związanych między innymi ze źródłami finansowania, z jakich korzystają PES, z ich zasobami kadrowymi czy doświadczeniem osób zarządzających. Ankieta powstała w konsultacji z pracownikami ROPS-u w Opolu. Ankietę, której pytania czytały i zaznaczały na platformie internetowej osoby pracujące w call center, umieszczono w systemie Lime Survey. Badania z użyciem techniki wywiadu wspomaganego telefonicznie trwały od 11 do 18 września. Przebadano tyle PES, ile zakładano. Wywiad telefoniczny pogłębiony ITI Wywiad telefoniczny pogłębiony (ITI) polega na prowadzeniu przez badacza indywidualnej rozmowy z respondentem, wybranym ze względu na jego powiązanie z tematyką badań. Celem wywiadu jest poznanie poglądów, opinii i oczekiwań jednostek oraz uzyskanie możliwie największej ilości ważnych dla badania szczegółów. Pogłębione wywiady telefoniczne pozwalają skutecznie określić 5

7 przyczyny zidentyfikowanych zjawisk, wyjaśnić obecność zaobserwowanych faktów, a to wszystko dzięki odwoływaniu się do doświadczeń respondentów, zapewnieniu im większej swobody wypowiedzi, a przede wszystkim możliwości dopytywania ich o ważne dla realizacji badania kwestie. Również scenariusz rozmowy powinien zawierać wszystkie najważniejsze dla realizacji badania kwestie, których nie można pominąć. Wywiad telefoniczny pogłębiony (ITI) stanowi unowocześnienie indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI). Pozwala uzyskać pogłębione dane. Zaletami pogłębionego wywiadu telefonicznego jest możliwość dotarcia do osób rozproszonych przestrzenie. Poza tym ITI umożliwia poruszać i wyczerpywać kwestie, które nie zostały założone przed badaniem, co znacznie podnosi jakość uzyskanych wyników. Należy podkreślić, że firma Openfield przy realizacji telefonicznych wywiadów pogłębionych korzysta z dostępu do platformy umożliwiającej przeprowadzenie i zarejestrowanie pogłębionych wywiadów telefonicznych, które następnie poddawane są transkrypcji i analizie. Wszystkie wymienione wyżej atuty i możliwości techniki badawczej ITI zostały wykorzystane przy realizacji badań na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej. W badaniach prowadzonych przez agencję badawczą Openfield przeprowadzono 10 pogłębionych wywiadów telefonicznych. Osobami indagowanymi byli przedstawiciele Podmiotów Ekonomii Społecznej, których dobrano w sposób celowy z uwagi na rodzaj prowadzonej działalności. Wywiady, które przeprowadzili doświadczeni badacze, odbyły się w dniach od 12 do 15 września. W dalszej części raportu w wyniki uzyskane za pomocą techniki CATI zostały wplecione cytaty pochodzące z pogłębionych wywiadów telefonicznych. 6

8 CHARKTERYSTYKA PODMIOTÓW EKONOMII SPOŁECZNEJ W REGIONIE Badanie zostało przeprowadzone na losowej próbie podmiotów ekonomii społecznej techniką wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo na losowej próbie n=105. Wyniki wskazują, że najczęściej wybieraną formą prawną jest stowarzyszenie rejestrowe (57%). Do popularnych form zaliczyć należy również fundacje (18%) i spółdzielnie socjalne (13%). Podmioty te swoją działalność prowadzą najczęściej w takich obszarach jak: pomoc społeczna (30%), działalność edukacyjna (28%), ochrona zdrowia (26%) Należy również podkreślić, że PES często prowadzą działalność w kilku obszarach jednocześnie, w badaniu wskazywany był obszar dominujący. Spółdzielnia socjalna 12% Forma prawna organizacji Inna forma 0% Fundacja 24% Stowarzyszenie rejestrowe 64% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. Spośród badanych podmiotów ekonomii społecznej 29% rozpoczęło działalność w ciągu ostatnich 4 lat (od 2010 roku). Największa grupa podmiotów (36%) swoją działalność zaczęła pomiędzy rokiem 2000 a 2009, co czwarta organizacja 7

9 powstała w latach 90-tych, natomiast co dziesiąta przed rokiem Oznacza to, że w regionie dominują podmioty, które istnieją co najmniej 4 lata (w sumie stanowią one 71% organizacji). Rok rozpoczęcia działalności organizacji przed % od % % % Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. Organizacje różnią się między sobą przede wszystkim ilością osób w nich działających. Wyniki badania wskazują, że średnio organizacje zrzeszają 77 osób, przy czym mediana 1 wynosi 20. W 30% podmiotów działa do 10 osób, natomiast najczęściej w podmiotach tych aktywność podejmuje od 10 do 49 osób. Należy również zwrócić uwagę, że istnieją organizacje, w których działa nawet ponad 1000 osób, jednak stanowią one niewielki odsetek wszystkich podmiotów. 1 Mediana (zwana też wartością środkową, wartością przeciętną lub drugim kwartylem) w statystyce wartość cechy w szeregu uporządkowanym, powyżej i poniżej której znajduje się jednakowa liczba obserwacji. 8

10 Średnia liczba osób działających w organizacji 250 i więcej 7% % do 9 30% % Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. Większość badanych podmiotów swoją siedzibę ma w miastach powyżej 50 tys. mieszkańców (45%), jednak w mniejszych miejscowościach również one funkcjonują. Należy zauważyć, że 13% badanych wskazało wieś jako miejsce w którym znajduje się ich organizacja. Siedziba organizacji 13% wieś 45% 16% 9% 17% miasto do 5 tys. Mieszkańców miasto od 5 tys. do 15 tys mieszkańców miasto od 15 do 50 tys. Mieszkańców miasto powyżej 50 tys. mieszkańców Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. Podmiotami ekonomii społecznej w regionie częściej zarządzają mężczyźni (53%). Przypadki, w których tylko kobiety zajmują się zarządzaniem organizacją 9

11 stanowią 41%. Warto również zauważyć, iż w przypadku 6% badanych podmiotów kierowaniem zajmuje się jednocześnie kobieta i mężczyzna. Organizacje czerpią z wiedzy i doświadczenia osób zarządzających, dlatego też kierowanie podmiotem nie jest raczej domeną ludzi młodych - tylko co czwarty podmiot zarządzany jest przez osobę do 35 roku życia. Średni wiek lidera organizacji to 46 lat. Najliczniejszą grupę wiekową wśród liderów organizacji stanowią osoby w wieku lat (40%) oraz (31%). Wśród osób zarządzających podmiotami są również osoby w wieku emerytalnym, a najstarszy zarządzający ukończył 84 rok życia. Wiek osób zarządzających organizacją od 66 4% % do 35 25% % Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. Ważnym czynnikiem decydującym o kierunku rozwoju organizacji są kompetencje jej liderów. Działalność podmiotów wynika z wiedzy i doświadczenia osób, które nimi zarządzają, dlatego istotne jest zwrócenie uwagi na doświadczenie osób zakładających taki podmiot. W chwili rejestracji organizacja rzadko zarządzana jest przez osobę niemającą żadnego doświadczenia (taka sytuacja miała miejsce w co dziesiątym przypadku). Co druga organizacja zakładana jest przez osobę mającą doświadczenie w branży, związanej z działalnością organizacji, a w co czwartym przypadku liderem nowopowstałej organizacji zostaje osoba mająca doświadczenie w prowadzeniu działalności gospodarczej. 10

12 Doświadczenie osoby zarządzającej organizacją w chwili jej rejestracji Doświadczenie w prowadzeniu działalności gospodarczej 26% Doświadczenie w innej branży 14% Brak doświadczenia 11% Doświadczenie w branży, w której działa obecnie organizacja 49% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. Podmioty ekonomii społecznej dysponują również dużym potencjałem rozwojowym zasobów ludzkich - 43% przedstawicieli badanych organizacji stwierdziło, że liczebność zespołu jest zdecydowanie (37%) lub raczej (6%) wystarczająca. Natomiast na problem braków personalnych wskazuje 18% badanych. Ponadto mocną stroną organizacji są kompetencje osób skupionych w tej organizacji. Zdecydowana większość (63%) badanych stwierdziła, że kompetencje zespołu są zupełnie wystarczające. Nikt natomiast nie dokonał stwierdzenia jakoby kompetencje te były choćby częściowo niewystarczające (pozostałe 37% miało trudności z określeniem poziomu kompetencji stwierdzając, że nie są one ani wystarczające, ani niewystarczające). 11

13 Deklarowane kompetencje personelu organizacji ani wystarczające ani niewystarczaja ce 37% zupełnie wystarczające 63% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. Podmioty ekonomii społecznej charakteryzują się stabilną sytuacją finansową. W ciągu ostatnich dwóch lat sytuacja finansowa organizacji nie zmieniła się w co drugim badanym podmiocie. Warto również zauważyć, iż w przypadku co trzeciej instytucji sytuacja ta zmieniła się na lepsze. Zmiana w tym zakresie wskazuje na duży potencjał w zakresie rozwoju tych organizacji. Badanie pozwoliło zidentyfikować źródła finansowania działalności organizacji w województwie opolskim. Najczęściej wskazywanym źródłem są dotacje budżetowe, z których korzysta 60% badanych podmiotów. Swoją działalność podmioty finansują również poprzez korzystanie z bezzwrotnych źródeł finansowania takich jak dotacje unijne (40%) i granty (25%). Do mało popularnych źródeł finansowania zaliczyć należy natomiast zwrotne źródła takie jak fundusze inwestycyjne (5%), pożyczki/ kredyty obrotowe (3%) lub inwestycyjne (2%). Wśród innych źródeł badani wskazywali na finansowanie działalności ze składek członkowskich, 1% podatku, darowizn, czy odpłatnej działalności statutowej. 12

14 Źródła finansowania działalności Dotacje budżetowe Dotacje unijne Granty Fundusze inwestycyjne Pożyczki/kredyty obrotowe Pożyczki/kredyty inwestycyjne Inne: składki członkowskie 1% podatku darowizny odpłatna działalność statutowa 5% 3% 2% 0% 5% 3% 2% 1% 25% 40% 60% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania, pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do 100%. Większość badanych organizacji nie prowadzi obecnie działalności gospodarczej - stanowią one 60%. Spośród podmiotów, które swoją aktywność podejmują w ramach działalności gospodarczej zdecydowana większość deklaruje zamiar kontynuacji tej formy. Tylko dwóch przedstawicieli PES prezentuje niechęć w stosunku do kontynuacji prowadzenia działalności gospodarczej wyjaśniając to problemami z biurokracją i formalnymi aspektami jakie się z tym wiążą oraz brakiem sponsora. Prowadzenie działalności gospodarczej przez podmiot tak 40% nie 60% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. 13

15 Z działalności gospodarczej prowadzonej przez podmioty ekonomii społecznej korzystają przede wszystkim klienci indywidualni (83%), chociaż zauważyć należy, że PES prowadzą również działalność na rzecz firm (33%), klientów biznesowych (21%) oraz administracji publicznej (19%). 83% Korzystający z działalności gospodarczej prowadzonej przez podmiot 33% 21% 19% Klient indywidualny Klient biznesowy Firmy Administracja publiczna Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania wśród przedstawicieli podmiotów ekonomii społecznej, podmioty prowadzące działalność gospodarczą (n=42), pytanie wielokrotnego wyboru. Wśród PES województwa opolskiego 32% prowadzi nieodpłatną działalność pożytku publicznego. Większość tych podmiotów planuje pozostać przy dotychczasowej formie działalności, jednak co czwarty z nich planuje bądź już rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej w ramach organizacji. Wśród powodów przekształcenia działalności nieodpłatnej w działalność gospodarczą wskazuje się większe możliwości uzyskania finansowania ze funduszy europejskich, czynniki prospołeczne, a także wymagania prawne wiążące się ze zmianą rozwiązań prawnych (np. wejście w życie obowiązywania nowej ustawy). 14

16 Prowadzenie przez organizację nieodpłatnej działalności pożytku publicznego Tak 32% Nie 68% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. 15

17 DIAGNOZA ZAINTERESOWANIA ZWROTNYMI INSTRUMENTAMI WSPARCIA PES Przedstawiciele podmiotów ekonomii społecznej wykazują dość ograniczone zainteresowanie korzystaniem ze zwrotnych instrumentów wsparcia takich jak kredyty, pożyczki, czy poręczenia. Zainteresowanie takimi formami wsparcia stanowi łącznie 36,2% wszystkich odpowiedzi. Stosunkowo największe zainteresowanie budzą poręczenia kredytowe - taką formą wsparcia byłby zainteresowany prawie co dziesiąty przedstawiciel PES, natomiast najmniej atrakcyjne wydają się być kredyty obrotowe, które wskazało niecałe 5% organizacji. Warto natomiast zauważyć, iż dużo większe zainteresowanie budzą bezzwrotne formy wsparcia, które badani sami wskazywali w kwestionariuszu (w odróżnieniu od instrumentów zwrotnych, z których zbudowana została kafeteria odpowiedzi). Wśród takich spontanicznych wypowiedzi wynika, że najatrakcyjniejszą formę wsparcia stanowią dotacje (26,7%) oraz darowizny (12,4%). Z badania wyraźnie wynika, iż podmioty ekonomii społecznej zdecydowanie częściej oczekują wsparcia, które nie będzie wymagało zwrotu, niż możliwości skorzystania ze zwrotnych instrumentów, które umożliwiają pozyskanie środków na preferencyjnych warunkach. Zainteresowanie różnymi formami wsparcia Poręczenie kredytowe Pożyczka inwestycyjna Kredyt inwestycyjny Pożyczka obrotowa Kredyt obrotowy Inne: dotacje darowizna 1% podatku granty składki członkowskie 1,9% 9,5% 8,6% 7,6% 5,7% 4,8% 7,6% 4,8% 12,4% 26,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania, pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do 100%. 16

18 Podmioty ekonomii społecznej mają bardzo małe doświadczenie w korzystaniu ze zwrotnych instrumentów wsparcia. W ciągu ostatnich dwóch latach z pożyczki/kredytu obrotowego, funduszu inwestycyjnego lub pożyczki/kredytu inwestycyjnego skorzystało 7% organizacji (przy czym każda z tych organizacji skorzystała tylko z jednej z form zwrotnych instrumentów finansowych). W porównaniu z bezzwrotnymi zewnętrznymi źródłami finansowania jest to bardzo niewielki odsetek. Badanie wykazało, że w ostatnich dwóch latach najczęstszym zewnętrznym źródłem finansowania działalności były dotacje budżetowe (55%) oraz dotacje z funduszy europejskich (42%). Są to najpopularniejsze sposoby pozyskiwania środków z zewnątrz organizacji. Co piąty podmiot realizował również granty pozwalające na pozyskanie funduszy. Zwrócić uwagę należy również na fakt, iż bez żadnego zewnętrznego źródła w ciągu ostatnich dwóch lat nie skorzystało 13% organizacji, co wskazuje na ich samowystarczalność finansową. Mimo dużej popularności dotacji budżetowych i pochodzących ze środków UE, podmioty ekonomii społecznej mają kłopot w bieżącym finansowaniu działalności. Konkursy i granty nie wymagają na nas jakiś szczególnych zabezpieczeń, prawdą jednak jest, że mamy czasem kłopot z bieżącym finansowaniem a na komercyjne kredyty nas nie stać. Największe trudności są w fazie szybkich wzrostów, kiedy organizacja robi dużo zadań, wówczas brakuje pieniędzy na sfinansowanie bieżącej działalności. Dotacje są fajne, ale często nie pozwalają zaopatrzyć stowarzyszenia w środki trwałe niezbędne do funkcjonowania. Trzeba dobrze planować zakupy, tak aby po zakończonych zadaniach sprzęt był przydatny do bieżącej pracy. Na początku zdążało się tak, że członkowie używali prywatnych komputerów do pracy. 17

19 Korzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania dotacje budżetowe 55% Dotacje unijne 42% granty 21% Z żadnego źródła finansowania 13% Pożyczki/kredyty obrotowe 3% Fundusze inwestycyjne 2% Pożyczki/kredyty inwestycyjne 2% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania, pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do 100%. Mała popularność korzystania ze zwrotnych instrumentów finansowania wynikać może z niewielkiej wiedzy na ten temat przedstawicieli badanych podmiotów. Tylko co dziesiąty badany zadeklarował, iż posiada dużą wiedzę w tym zakresie. Co trzeci przedstawiciel PES ocenił swoją wiedzę na ten temat jako przeciętną, a co czwarty jako małą. Żadnej wiedzy na temat zwrotnych instrumentów, kredytów finansowych dla podmiotów ekonomii społecznej nie posiada 30% przedstawicieli. Założenia te potwierdzają przedstawiciele PES, którzy wskazują takie argumenty: Nie wiem czy na rynku istnieją dofinansowane produkty inżynierii finansowej dedykowane fundacjom. Kiedyś się orientowaliśmy w tym zakresie i w prawdzie była oferta inwestycyjna ale my mamy duże potrzeby w zakresie płynności funkcjonowania. Pozyskanie kredytu komercyjnego jest trudnie ponieważ nie posiadamy wystarczającego zabezpieczenia finansowego. Nie ma na rynku narzędzi, które dałyby poręczenie na potrzeby pozyskania zewnętrznego finansowania. 18

20 Stowarzyszenia to takie dziwne twory, ni to firmy ni to urzędy. Prowadzą działalność społeczną, nie zawsze mogą zarabiać i banki są niechętne do konstruowania produktów dedykowanych dla NGO sa. Produkty dla firm często są nie do zaakceptowania przez stowarzyszenia. Organizacje, które działają długo na rynku i mają już jakąś historię mają o wiele łatwiej. Kłopoty są w przypadku nowych podmiotów, które praktycznie mogą się wspierać tylko środkami prywatnymi członków lub zarządu. Wiedza na temat zwrotnych instrumentów/ kredytów finansowych w PES Brak wiedzy 30% Jest duża 10% Jest przeciętna 35% Jest mała 25% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. Jednocześnie większość badanych nie uważa, jakoby zwrotne instrumenty finansowe dla PES wymagały zbyt dużych wkładów własnych (takiego zdanie jest 29,5% badanych), czy że okres spłaty takich zobowiązań jest zbyt krótki (z taką opinią zgadza się 21,9% badanych). Przedstawiciele organizacji zazwyczaj nie mają również poczucia, że instrumenty te są dla nich niedostępne - taką opinię wyraziło 21,9% respondentów. Banki też chcą zarabiać, otrzymanie kredytu to tylko kwestia zabezpieczeń. Produkty finansowe w bankach są tworzone dla ludzi, banki nie mogą dawać zbyt zaporowych warunków. Niemniej jednak dla organizacji, które nie prowadzą 19

21 działalności gospodarczej sfinansowanie odsetek bywa problemem bo nie zawsze da się znaleźć źródło finansowania. Opinia na temat zwrotnych instrumentów finansowych Tak Nie Są wymagane za duże wkłady własne 29,5% 70,5% Okres spłaty jest za krótki 21,9% 78,1% Są niedostępne 21,9% 78,1% Żadne z powyższych 49,5% 50,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. Dostrzeżenie czynników ograniczających rozwój w zakresie prowadzonej działalności daje szansę na zminimalizowanie ich oddziaływania i umożliwienie rozwoju. Główne problemy, z jakim mają do czynienia przedstawiciele PES, które ograniczają ich możliwości rozwoju wiążą się z kwestiami finansowymi. Najczęściej wskazywany problem dotyczy braku funduszy na bieżące potrzeby organizacji (42,9%). Rozwój PES jest również zagrożony przez ograniczony dostęp do źródeł finansowania - na taki czynnik uwagę zwróciło 38,1% badanych - w tym brak dostępu do kredytowania (16,2%), a także przez brak potrzebnych funduszy na realizację zadań publicznych przez PES (12,4%). Respondenci zwrócili również uwagę na czynniki związane z kapitałem ludzkim, dostrzegając, że rozwój organizacji ograniczać może również brak systemu specjalistycznych szkoleń (12,4%) oraz brak dostatecznej wiedzy o możliwościach finansowania działalności (9,5%). Fundusz mikro pożyczkowy daje pieniądze tylko na działania inwestycyjne, my jako stowarzyszenie nie musimy ponosić inwestycji, potrzebujemy środków na bieżącą działalność i obsługę zadań publicznych. 20

22 Kredyty tak zwane obrotowe generalnie są droższe i trudniej osiągalne, w przypadku NGO s zwłaszcza. Banki dają zbyt zaporowe warunki kredytów, organizacja która z założenia nie przynosi dochodu nie ma praktycznie szans na sensowne sfinansowanie działalności lub chociażby zbudowanie płynności finansowej. Czynniki ograniczające rozwój organizacji Brak finansowania na działania bieżące Ograniczony dostęp do źródeł finansowania 42,9% 38,1% Brak dostępu do kredytowania Brak finansowania realizacji zadań publicznych Brak systemu specjalistycznych szkoleń Brak dostępu do poręczeń kredytowych Brak dostatecznej wiedzy o możliwościach finansowania Obowiązek uiszczania wadiów 16,2% 12,4% 12,4% 9,5% 9,5% 7,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania, pytanie wielokrotnego wyboru, odpowiedzi nie sumują się do 100%. W 69,5% podmiotów planuje się zwiększenie kompetencji kadrowych, co stanowi istotny czynnik rozwoju każdej organizacji. Świadomość potrzeby inwestowania w ludzi pozwala na obranie odpowiedniego kierunku wzmocnienia pozycji PES. Ponadto, wiedza, umiejętności i kompetencje personelu organizacji stanowią czynnik leżący u podstaw podejmowania wszelkich inicjatyw w organizacji. Co drugi podmiot planuje w ciągu najbliższych trzech lat wprowadzenie na rynek nowych produktów lub usług, natomiast zwiększenia wielkości sprzedaży i rozszerzenia działalności o nowe rynki spodziewa się około 40% przedstawicieli PES. Zdecydowana większość podmiotów nie zamierza w najbliższych latach zmieniać profilu działalności ani branży w jakiej jest ona obecnie prowadzona. 21

23 Plany rozwoju organizacji na najbliższe 3 lata Tak Nie Nie wiem zwiększenie kompetencji kadrowych 69,5% 23,8% 6,7% wprowadzenie nowych produktów, usług 48,6% 45,7% 5,7% zwiększenie wielkości sprzedaży 41,0% 51,4% 7,6% zwiększenie zasięgu obsługiwanego rynku 40,0% 46,7% 13,3% zwiększenie kosztów działalności 37,1% 49,5% 13,3% rozwój działalności gospodarczej 34,3% 58,1% 7,6% zmianę profilu działalności, zmianę branży 11,4% 84,8% 3,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. Przedstawiciele podmiotów ekonomii społecznej są podzieleni: połowa z nich jest zdania, iż zwrotne instrumenty finansowe mogłyby pomóc im w sfinansowaniu działań ukierunkowanych na rozwój organizacji. Biorąc pod uwagę niewielkie doświadczenie PES w zakresie korzystania z takich form wsparcia, a także deklarowany przez nich poziom wiedzy w tym zakresie, otrzymany rozkład zmiennej dzielący organizacje objęte badaniem na dwie niemal równe połowy jest optymistyczny z punktu widzenia prognozowania intensyfikacji korzystania z zewnętrznych zwrotnych źródeł finansowania. Oznacza to, iż mimo niepełnej wiedzy na temat zwrotnych instrumentów finansowania, a także mimo braku doświadczenia w tym zakresie, przedstawiciele PES okazują przynajmniej wstępne zainteresowanie taką formą wsparcia i dostrzegają jej potencjał jako ścieżkę dotarcia do zamierzonego celu - rozwoju własnej działalności. 22

24 Opinia na temat tego, czy zwrotne instrumenty finansowe pomogłyby w sfinansowaniu planowanych działań rozwoju Nie 49,52% Tak 50,48% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania. 23

25 Wnioski i rekomendacje Poniższe wnioski i rekomendacje zostały sporządzane na podstawie wyników pochodzących z badań przy pomocy techniki wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo CATI. Wniosek I: Należy zauważyć, że Podmioty Ekonomii Społecznej (PES) w ciągu dwóch ostatnich lat nie rozwinęły się znacznie pod względem finansowym. Tylko jedna trzecia przedstawicieli badanych podmiotów w ankiecie opowiedziała się za odpowiedzią, świadczącą o zmianie sytuacji finansowej organizacji na lepszą. Szesnaście procent badanych stwierdziło, że sytuacja finansowa ich podmiotu zmieniła się na gorsze. Natomiast za brakiem zmian w sytuacji finansowej opowiedziała się ponad połowa badanych (52%). Rekomendacja I: W takiej sytuacji można stwierdzić, że dodatkowe środki finansowe pozyskane przez PES mogłyby przyczynić się do polepszenia sytuacji finansowej, a co za tym idzie do stymulowania rozwoju podmiotów w odpowiednich dla nich obszarów. Dodatkowo środki te powinny wpłynąć pozytywnie na sytuację ekonomiczno-finansową a co za tym idzie trwałość działania tych Podmiotów. Wniosek II: Badanie dostarczyło istotnych informacji dotyczących głównych instrumentów finansowych, z których korzystają PES. Najwięcej podmiotów, bo 60% z nich korzysta z dotacji budżetowych, co z pewnością utrudnia podmiotom tym rozwój. Powodem tego ograniczenia jest fakt, że PES bazując głównie na dotacjach budżetowych nie mogą dokonywać zakupu potrzebnego im w działalności sprzętu. Rekomendacja II: Rozszerzenie możliwości finansowania o instrumenty zwrotne tj. pożyczki i poręczenia powinno rozszerzyć zakres finansowania zakupów inwestycyjnych, które są niezbędne dla działania PES a nie będą się mieścić z przyczyn obiektywnych w katalogu kosztów kwalifikowanych dotacji. Wniosek III: Badania pokazały, że dużym zainteresowaniem ze strony przedstawicieli PES cieszą się poręczenia kredytowe. Niestety wiedza w zakresie zwrotnych instrumentów finansowania działalności jest niewystarczająca. 24