MATERIAŁY DO HISTORII WOJSKOWYCH STOSUNKÓW POLSKO-FRANCUSKICH W CENTRALNYM ARCHIWUM WOJSKOWYM

Transkrypt

1 Jacek Woyno MATERIAŁY DO HISTORII WOJSKOWYCH STOSUNKÓW POLSKO-FRANCUSKICH W CENTRALNYM ARCHIWUM WOJSKOWYM Lata to okres, w którym nastąpiło szczególne uaktywnienie kontaktów politycznych, a zwłaszcza wojskowych miedzy Francją a Polską. Zagadnienie współpracy militarnej polsko-francuskiej znalazło stosunkowo szerokie odbicie w polskiej historiografii 1. Był to jak się wydaje najistotniejszy chyba aspekt w cale} problematyce wspólnych, nieraz bardzo skomplikowanych wzajemnych powiązań. Warto wiec, z uwagi na ciężar gatunkowy tego zagadnienia, scharakteryzować choćby w sposób ogólny zawartość materiałów źródłowych dotyczących tej problematyki, a znajdujących się w zbiorach Centralnego Archiwum Wojskowego. Dotychczasowe artykuły na ten temat, aczkolwiek posiadają niejednokrotnie charakter bardziej szczegółowy i sięgają głębiej do poruszonych w nich zagadnień, dotyczą jednak tylko niewielkiego wycinka problematyki związanej ze współpracą polsko-francuską w dziedzinie militarnej w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Stosunkowo najlepiej omówione zostały źródła związane z 1 M.in.: J. C i a ł o w i c z, Polsko-francuski sojusz wojskowy , Warszawa 1970; J. K u k u ł k a, Francja a Polska po traktacie wersalskim ( ), Warszawa 1970, M. L e c z y k, Komitet Narodowy Polski, a Ententa i Stany Zjednoczone, Warszawa 1966; W. G ą s i o r o w s k i, Historia Armii Polskiej we Francji , Bydgoszcz 1939; J. S i e r o c i ń s k i, Armia Polska we Francji. Dzieje wojsk generała Hallera na obczyźnie, Warszawa 1929; W. L i p i ń s k i, Bajończycy i Armia Polska we Francji, Warszawa 1929; A. G o r y w o d a, Echa społeczne pobytu wojsk francuskich w czasie plebiscytu na Górnym Śląsku, Zeszyty Gliwickie, t. 11, 1973; M. B u ł h a k, Generał Sikorski i sojusz z Francją w 1922 roku, Więź, nr 11, 1972.

2 dziejami armii Hallera. Podstawowe partie materiałów, takich jak zespoły akt wytworzone przez dowództwa, oddziały i instytucje Armii Polskiej we Francji oraz zbiór dokumentów pod nazwą Teki Teslara, zostały już w sposób szczegółowy opisane przez Tadeusza Wojciechowskiego 2. Na szczególną uwagę zasługuje artykuł Tadeusza Wawrzyńskiego charakteryzujący niemal całość źródeł dotyczących Armii gen. Hallera znajdujących się w Centralnym Archiwum Wojskowym 3. Trzeba w tym miejscu wspomnieć również o artykule Wiesławy Laur, omawiającym dokumentację zdjęciową związaną z tą tematyką 4. Archiwaliami związanymi z zagranicznymi misjami wojskowymi zajęła się Danuta Skrzypczak, poświęcając sporo miejsca Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce 5. Ze względu na swą różnorodność i ciężar gatunkowy poruszanych w nich problemów, akta związane z zagadnieniem szeroko pojętych stosunków polsko-francuskich w latach stanowią sporą część 71 zgromadzonych w CAW zespołów archiwalnych. Jak z tego widać archiwalia dotyczące omawianego zagadnienia są bardzo bogate, mimo że stan ich zachowania jest różnorodny. Wysunąć można również wniosek, że pewna część interesujących nas materiałów uległa rozproszeniu lub całkowitemu zniszczeniu w czasie wojny. Procent zniszczeń, który nastąpił wśród całości wytworzonych akt trudny jest w obecnej chwili do ustalenia, ale niewątpliwie był on dość znaczny. Mimo tego mamy z pewnością do czynienia z olbrzymim i różnorodnym materiałem. Informacje zawarte w kartach dokumentów dotyczą nie tylko zagadnień militarnych, ale również politycznych, gospodarczych, naukowych czy sportowych i wielu innych. W Centralnym Archiwum Wojskowym przechowywana jest przede wszystkim znaczna ilość akt obrazujących wspólne polsko-francuskie przedsięwzięcia na polu militarnym. Jest to tym bardziej istotne, że akta te wytworzone zostały przez najwyższe czynniki wojskowe, z opinią których liczyć musieli się wszyscy ówcześni 2 T. W o j c i e c h o w s k i, Zespoły akt Armii gen. Hallera, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej, nr 3, 1971; Tenże, Zawartość źródłowa Tek Teslara, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej nr 5, T. W a w r z y ń s k i, Źródła do dziejów Armii gen. Hallera przechowywane w Centralnym Archiwum Wojskowym, (w:) Armia Polska we Francji , Warszawa W. L a u r, Dokumentacja wizualna polskich formacji wojskowych na Zachodzie , Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej nr 6, D. S k r z y p c z a k, Archiwalia wojskowych misji zagranicznych z lat , Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej, nr 12, 1983.

3 działacze polityczni i gospodarczy. Ogromny wpływ wywierało również wówczas wojsko na osobistości sprawujące władzę, a jak wiadomo karta francuska była jednym z najważniejszych czynników wpływających na stabilizację i bezpieczeństwo międzynarodowej pozycji Polski. Są więc wśród archiwaliów materiały dotyczące tak ważkiej problematyki jak stosunek Francji do wojny polsko-sowieckiej i powstań śląskich oraz konfliktu polsko-ukraińskiego. Wśród archiwaliów znalazły odbicie również sprawy: współdziałania w dziedzinie szkolenia kadry zawodowej Wojska Polskiego, opracowywania nowych regulaminów dla wszystkich rodzajów wojsk i służb, dostaw i produkcji sprzętu wojskowego, uzupełniania stanów osobowych, wykorzystania francuskiego kredytu finansowego do celów uzbrojenia Wojska Polskiego, funkcjonowania Polskiej Wojskowej Misji Zakupów w Paryżu oraz Wojskowej Misji we Francji, pracy Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce i wielu innych szczegółowych zagadnień będących odzwierciedleniem wspólnych kontaktów w sferze nie tylko militarnej. W powyższym krótkim omówieniu źródeł zwrócono uwagę tylko na ważniejsze grupy archiwaliów, które mają ogromne znaczenie dla badań historycznych. Na podstawie zgromadzonej dokumentacji aktowej, aczkolwiek częściowo zdekompletowanej, można w sposób syntetyczny przedstawić zarys polskofrancuskich stosunków w dziedzinie wojskowej. Poniżej podano w tabeli wykaz zespołów archiwalnych, w których znaleźć można materiały na omawiany temat. W tabeli podano także zwięźle informacje o zawartości zespołu pod kątem jego przydatności do badań nad dziejami stosunków polsko-francuskich. Nazwa zespołu archiwalnego i sygnatura Pozycja w zespole Daty skrajne ARMIA GEN. HALLERA (I.123) Dowództwo Armii gen. Hallera (I.123.1) A) Biuro Dowódcy Korespondencja, zarządzenia, rozkazy dotyczące organizacji Armii gen. Hallera

4 B) Oddział 1 Sztabu Zarządzenia, instrukcje Kwatery Głównej Armii Francuskiej. Raporty stanu liczbowego oddziałów C) Oddział n Sztabu Koresp. poufna dotycząca spraw rekrutacji ochotników w USA, plany rozbudowy D) Oddział III Sztabu Dzienniki działań operacyjnych, koresp. dotycząca spraw szkolenia E) Oddział IV Sztabu Zarządzenia administracyjne dotyczące służby: uzbrojenia, intendentury i finansów F) Dowództwo Artylerii Korespondencja w sprawie organizacji magazynów administracyjnych i zaopatrzenia w amunicję G) Dowództwo Inżynierii Zaopatrzenie materiałowe i finansowe jednostek saperów, sprawy finansowe H) Dowództwo Łączności Korespondencja w sprawie organizacji i zaopatrzenia służby łączności I) Dowództwo Lotnictwa Raporty o stanie lotnictwa w Polsce, lista imienna oficerów lotnictwa Armii gen. Hallera J) Wydział Sprawiedliwości Korespondencja własna dotycząca skazanych żołnierzy przez sądy polowe Centralne Biuro Rachunkowe Zarządzenia oraz przepisy finansowe Dowództwo 1 Korpusu Armii gen. Hallera (I.123.2) Dowództwo 1 Dywizji Strzelców Polskich (I ) Jednostki 1 Dywizji Strzelców Polskich (I.123.4) Dowództwo 2 Dywizji Piechoty Armii gen. Hallera (I.123.5) Dowództwo III Korpusu Armii gen. Hallera (I.123.6) Jednostki III Korpusu Armii gen. Hallera (I.123.7)

5 Władze etapowe Armii gen. Hallera (I.123.8) Ewidencja Armii gen. Hallera (I.123.9) Dyrekcja Kontroli Służby Ministerialnej Wydatków Zagranicznych (wojna); sekcja francusko-polska (I ) Akcja wojskowa w Ameryce Południowej; Komitet Obrony Narodowej w Kurytybie (I ) Polska Misja Wojskowa w Anglii (I ) Polski Komitet Narodowy Wydział Wojskowy (I ) Delegacja Polskiego Komitetu Narodowego w Belgii (I ) Delegacja Polska we Włoszech (I ) Komisja Odbiorcza Materiałów Armii gen. Hallera Ministerstwa Spraw Wojskowych (I ) Dowództwo Grupy Polskiej we Francji płk Jasieńskiego (I ) MINISTERSTWO SPRAW WOJSKOWYCH Gabinet ministra (I.300.1) Korespondencja w sprawach projektów-ustaw i 231, 349, rozporządzeń Rady Ministrów dotyczących 367, 373 poszczególnych ministerstw. Materiały dotyczące 402, 419 repatriacji Hallerczyków. Korespondencja z 424, 427, towarzystwami dobroczynnymi, własnymi i 429, 433, zagranicznymi. Sprawy stowarzyszeń b , wojskowych. Listy żołnierzy polskich z b. armii francuskiej. Korespondencja w sprawach organizacji cywilnych instytucji zagranicznych. Korespondencja , 575, 574, z przedstawicielami dyplomatycznymi i 628, 636, konsularnymi własnymi i obcymi. Sprawy , zagraniczne wystąpienia dyplomatyczne, 855, 860, audiencje, życzenia, zaproszenia, przyjazdy 871, 882, delegacji. Zezwolenia władz wojskowych na nabycie nieruchomości przez obcokrajowców (towarzystwa, 884, 886, 890, 913, spółki akcyjne i osoby prywatne). Sprawy 943, 950, zagranicznych misji wojskowych własnych i obcych Francuska Misja Wojskowa w Polsce. Umowy dotyczące Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce. 961, 997, 1102, 1106, 1109, Redukcje składu osobowego Misji. Sprawy personelu cywilnego Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce.

6 Plan wykorzystania kredytu francuskiego. Zapotrzebowanie na materiał wojenny z pożyczki francuskiej 400 mln. franków francuskich. Wycinki z prasy francuskiej i polskiej dotyczące stosunków polsko-francuskich Wiceminister (I.300.2) Zarządzenie na wypadek cofnięcia się dywizji francuskiej na Górnym Śląsku. Sprawy przewozu amunicji artyleryjskiej z Galatz do Polski. Raport tygodniowy Polskiej Misji Zakupów w Paryżu. Opinie dotyczące mjr. de Gaull a. Zakupy amunicji we Francji. Korespondencja z Francuską Misją Wojskową w Polsce. Raporty Polskiej Misji Wojskowej Zakupów w Paryżu. Rozkaz w sprawie utworzenia we Francji Polskiej Misji Wojskowej. Korespondencja związana z Francuską Misją Wojskową w Polsce. Sprawy reorganizacji Polskiej Misji Wojskowej Zakupów w Paryżu 2, 3, 6, 7, 9, 13, , 28 II Wiceminister (I.300.3) Korespondencja z instytucjami Ministerstwa Spraw 3, 5 8, 10 Wojskowych, dowództwami, jednostkami i Francuską Misją Wojskową w sprawach zaopatrzenia armii, zagranicznych dostaw wojskowych, organizacyjnych, uzupełnienia stanów osobowych, personalnych, szkolnictwa wojskowego, służby zdrowia i budownictwa wojskowego. Meldunki oficerów łącznikowych przy Naczelnym Dowództwie i Szefie Francuskiej Misji Wojskowej. Raport czynności Misji Wojskowej Zakupów w Paryżu. Artykuł G. Cury zawierający krytykę polskiej organizacji wojskowej Rada Wojskowa (I.300.6) Sprawozdania z inspekcji wytwórni wojskowych. Korespondencja w sprawie produkcji uzbrojenia. Umowy na zakup sprzętu wojskowego. 1, 5, 13, 15 Oddział I Mobilizacyjno-Organizacyjny Sztabu (I.300.7) Zestawienie oddziałów i dowództw powstałych z Armii generała Hallera przy zjednoczeniu z armią krajową. Ustawa o zaopatrzeniu wojskowych i ich rodzin, inwalidów wojennych z armii państw obcych, wdów i sierot po poległych wojskowych w armiach 23, 24, 84,

7 obcych podczas wojny światowej wraz z motywami i objaśnieniami projekt do Sejmu. Tekst umowy między rządem francuskim a polskim o prawach i obowiązkach wojskowych francuskich Oddział III Naukowo-Szkolny Sztabu (I.300.8) Zatwierdzenia list kandydatów do szkół wojskowych we Francji. Raporty w sprawach wydania oficerów do szkół wojskowych we Francji. Podstawowe wiadomości z balistyki zewnętrznej tłumaczenie z języka francuskiego. Korespondencja dotycząca wysłania oficerów do szkół wojskowych we Francji. Sprawozdanie z organizacji i działalności Szkoły Intendentów w Paryżu. Wykaz oficerów-słuchaczy szkół wojskowych za granicą. Warunki egzaminów konkursowych dla oficerów-kandydatów do Wyższej Szkoły Wojennej w Paryżu. Raport z pobytu oficerów na kursie instrukcyjnym we Francji 5, 6. 9, 33, 44, 65, 67, 99 Inspektorat Szkół Wojennych Piechoty (I.300.9) Ustanowienie Komisji przygotowawczej dla zjednoczenia wojsk polskich we Francji i w kraju. Organizacja kursu francuskiej musztry formalnej i polowej. Lista oficerów wysłanych do szkół wojskowych we Francji Oddział IV Zaopatrzenia i Komunikacji Sztabu (I ) Raporty, referaty, korespondencje dotyczące warunków wojskowej umowy polsko-francuskiej w związku z organizacją Wojskowej Misji Francuskiej w Polsce. Sprawozdanie Polskiej Wojskowej Misji Zakupów w Paryżu, oferty firm prywatnych i zagranicznych, wykazy dostawców, wycinki prasowe dotyczące Polskiej Misji Wojskowej w Paryżu 6, 13, , 9 21, 27, 33 38, 48, 59, Oddział V Personalny Sztabu (I ) Projekt układu między rządem polskim a francuskim o prawach i obowiązkach wojskowych francuskich wchodzących w skład Misji w Polsce. Korespondencja Szefa Misji Francuskiej w sprawie przydziału oficerów francuskich, uwagi odnośnie zakupów w Paryżu. Materiały dotyczące mieszanej komisji polsko-francuskiej. Opinie dotyczące redukcji personelu Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce 8 10

8 Oddział VI Prawny Sztabu (I ) Instrukcje mobilizacyjne i administracji rezerw 6 Dział Kontroli Gospodarczej Władz i Zakupów Centralnych (I ) Korespondencja w sprawach Misji Francuskiej w 19, 20, 79, Polsce i rozliczeń b. Armii gen. Hallera. Główne 80, 94, 134, księgi kasowe Polskiej Misji Wojskowej Zakupów w 148, 149, 195 Paryżu. Zestawienie wydatków attache wojskowych w Paryżu i Waszyngtonie za 1922 rok. Preliminarze Budżetowe Polskiej Misji Wojskowej we Francji Wojskowa Kontrola Generalna (I ) Sprawozdania miesięczne z działalności Polskiej Misji Wojskowej we Francji za 1921 rok korespondencje. Materiały dotyczące działalności Polskiej Misji Wojskowej Zakupów we Francji (lokowanie funduszy w bankach zagranicznych) Korpus Kontrolerów (I ) Materiały, sprawozdania oficerów Korpusu Kontrolerów ze studiów we Francji, projekt instrukcji w sprawie wydatków i rozrachunków Ministerstwa Wojny we Francji. Raporty Biura Ogólno-Organizacyjnego Ministerstwa Spraw Wojskowych o funkcjonowaniu służb i dowództw we Francji. Projekty umów Departamentu IV Żeglugi Powietrznej. Umowy Wojskowego Zakładu Zaopatrzenia Aeronautyki i Kierownictwa Marynarki Wojennej z firmami zagranicznymi na dostawę materiałów, sprzętu lotniczego, technicznego i broni 1, 2, 9, 107, Biuro Kontroli (I ) Rozrachunki firm z zakładami wojskowymi (firmy zagraniczne) likwidacja zrealizowanych umów i zamówień. Korespondencja w sprawie urządzenia działu polskiego w Muzeum Vincennes w Paryżu 6, 13 14, 56 Kierownictwo Marynarki Wojennej (I ) Sprawy dotyczące attaches wojskowych wizyty, wycieczki, przyjęcia. Materiały dot. Francuskiej Misji Morskiej w Polsce (rola, organizacja, zadania) skrypt. Sprawy dot. Polskiej Misji Wojskowej Zakupów we Francji. Sprawy dotyczące reorganizacji i wyszkolenia w armii francuskiej. Wykazy oficerów na studiach we Francji. Sprawozdanie z podróży instrukcyjnej do Francji w 1 71

9 1923 roku. Graficzne porównanie flot wojennych Anglii, USA, Francji, ZSRR, Japonii, Włoch, Niemiec. Korespondencja Komisji Zakupów we Francji dotycząca zakupów okrętów we Francji. Umowa na dostawę kontrtorpedowców. Umowy na dostawę łodzi podwodnych. Uznanie École Navale za szkołę wyższą Centralny Inspektorat Wyszkolenia Armii (I ) Współpraca z oficerami francuskimi Generalny Inspektorat Piechoty (I ) Opinia Generalnego Inspektora Piechoty o konwencji 1, 3 polsko-francuskiej. Materiały w sprawie zjednoczenia Armii Generała Hallera i Armii Wielkopolskiej z Armią Krajową Generalny Inspektorat Jazdy (I ) Organizacja i zależności władz na obszarze 8, 10 wojennym (etapowym) oraz dywizji instrukcyjnej armii gen. Hallera. Sprawy komisji przygotowawczej do zjednoczenia Wojsk Polskich sformowanych we Francji z Armią Krajową Generalny Inspektorat Artylerii (I ) Reorganizacja, zestawienia pułków Armii generała Hallera; przydziały rekruta, wykazy i zapotrzebowanie na sprzęt artyleryjski francuski Departament I Broni Głównych i Wojsk Taborowych (I ) Instrukcja budowy karabinu maszynowego Mitrailleuse Automatique BRIXIA Modele Departament Piechoty (I ) Studia i referaty dotyczące organizacji i wyszkolenia 14 armii obcych, w tym m.in. armii francuskiej Departament IV Koni (I ) Organizacja Polskiej Misji Wojskowej we Francji 1 Departament Kawalerii (I ) Załączniki do sprawozdania ze stażu w armii francuskiej kpt. Hermana. Materiały dotyczące studiów nad kawalerią francuską fotokopia. Materiały do przygotowań ekip jeźdźców polskich na 21, 192, 198, 200, 222, 213

10 Olimpiadę w Paryżu (1924 rok). Korespondencja między MSZ Francji i Polski w sprawie udziału zespołu polskiego jeździeckiego w zawodach konnych w Nicei (zarządzenia wyjazdu, nagrody, sprawozdania). Fragmentaryczne materiały z zawodów hippicznych w Paryżu. Referat mjr. de Mazarat nt. Jazda kolonialna francuska. Materiały w sprawie pożegnania oficerów Misji Wojskowej Francuskiej Departament Artylerii i Uzbrojenia (I ) Sprawy realizacji kredytu francuskiego. Skrypty wyszkoleniowe: Kurs szczegółowy amunicji francuskiej. Zapotrzebowanie na poczet I raty kredytu francuskiego. Materiały z realizacji kredytu francuskiego. Sprawozdania z działalności Wydziału Artylerii Polskiej Misji Wojskowej Zakupów. Spostrzeżenia dotyczące wartości technicznej broni francuskiej. Zakupy surowców i półfabrykatów (oferty, przetargi, umowy, zamówienia, cena). Sprawy zakupów zagranicznych 12, 25, 35, 36, 37, 41, 64 Departament Artylerii (I ) Protokoły z posiedzeń komisji studiów chemicznych armii francuskiej. Sprawozdania z prac nad prochami i gazami bojowymi prowadzonymi w armii francuskiej. Katalogi sprzętu i materiałów artyleryjskich armii francuskiej. Katalogi sprzętu przeciwlotniczego. Kurs szczegółowy amunicji amunicja francuska , , 221 Departament Uzbrojenia (I ) Sprawozdanie o przemyśle chemicznym Francji. 15, 16, 107 Sprawozdania z praktyk i zwiedzania zakładów francuskiego przemysłu chemicznego. Referat o zużyciu amunicji 75 mm w armii francuskiej w czasie I wojny światowej Departament Uzupełnień (I ) Instrukcje paszportowe, sprawy wyjazdów 66, 67 zagranicznych oficerów zawodowych Dowództwo Lotnictwa (I ) Akta dotyczące handlu zagranicznego, sprawy importu i eksportu. Materiały z Sesji Międzynarodowej Komunikacji Powietrznej, projekty 2, 13, 42 45, 94, 119, ,

11 umów konwencji międzynarodowych dotyczących , lotnictwa. Informacje o organizacji lotnictwa , francuskiego, korespondencje dotyczące wystaw 161 sprzętu lotniczego, materiały z rajdów lotniczych o zasięgu międzynarodowym. Umowy handlowe, oferty firm zagranicznych dotyczące sprzętu lotniczego Inspektorat Wojsk Lotniczych (I ) Sprawy organizacyjne wojsk lotniczych, protokoły z konferencji poświeconej tym zagadnieniom, informacje o reorganizacji lotnictwa frontowego, ocena wartości użytkowej sprzętu sprowadzonego z Francji. Akta dotyczące przeformowania eskadr lotniczych utworzonych we Francji i przybyłych z Armią gen. Hallera. Raporty Polskiej Misji Zakupów w Paryżu, wykazy pojazdów mechanicznych z określeniem ich przydatności Departament Techniczny (I ) Materiały dotyczące personelu Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce. Raporty Polskiej Misji Wojskowej Zakupów w Paryżu. Materiały dotyczące Polskiej Misji Wojskowej we Francji. Sprawozdania z wyjazdów do Francji. Materiały wysłane z Francji. Sprawozdania Polskiej Misji Wojskowej Zakupów w Paryżu. Korespondencja z Polską Misją Zakupów w Paryżu w sprawie kupna i dostaw sprzętu samochodowego. Sprawozdanie z podróży dla zbadania stanu broni pancernej we Francji. Instrukcja w sprawie zakupów we Francji. Raport Polskiej Misji Wojskowej w Paryżu o dostawach przybyłych z Francji. Rozkaz o rozwiązaniu Polskiej Misji Wojskowej we Francji. Protokoły odbioru sprzętu (reflektorów) z Francji 4, 8, 21, 29 31, 35 38, 52, 54, 55, 68, 76, 79, 107, 111, 149, 151, 160, 178 Inspektorat Inżynierii i Saperów (I ) Sprawy organizacyjne, szkolenia i uzupełnień 5 program szkolenia, instrukcja w sprawie demobilizacji Armii gen. Hallera, uzupełnienie ludzi i koni, wykazy oficerów i podoficerów Inspektorat Wojsk Łączności (I ) Organizacja i reorganizacja służby i wojsk łączności 1 (w tym Armii gen. Hallera)

12 Dowództwo Broni Pancernych (I ) Przepisy służbowe, korespondencja, charakterystyka 3 6 i zestawienie porównawcze Polski, Niemiec i Francji organizacja, wyposażenie i szkolenie Dowództwo Saperów (I ) Wnioski nad studiami armii obcych zestawienie 1 3 porównawcze Dowództwo Łączności (I ) Regulaminy, instrukcje wyszkoleniowe i 7 8 korespondencie odnośnie dowództwa łączności. Biuletyn Francuskiego Towarzystwa Radioelektrycznego Dowództwo Żandarmerii (I ) Sprawy dotyczące przedstawicielstw 11 dyplomatycznych i konsularnych Departament Przemysłu Wojennego (I ) Korespondencja w sprawie zakupów na kredyt, 2. 3, 27 wykazy zamówień gotówkowych i realizacji kredytu francuskiego Polskiej Misji Wojskowej we Francji. Instrukcje i sprawozdania dotyczące praktyk personelu technicznego w zakładach przemysłu chemicznego we Francji Biuro Przemysłu Wojennego (I ) Plany zakupów zagranicznych, korespondencja w 5, sprawie zwolnień celnych na potrzeby wojska. Wyjazdy zagraniczne pracowników Dowództwa Lotnictwa Departamentu Aeronautyki RP Departament Sprawiedliwości (I ) Protokoły komisji prawa międzynarodowego, 74, 135, 138 wyciągi z kontraktu Wojskowej Misji we Francji. Materiały dotyczące przestępstw politycznych i innych, materiały śledztwa przeciwko Wojskowej Misji Zakupów w Paryżu Departament Intendentury (I ) Akta dotyczące armii gen. Hallera: demobilizacja 11, 31, 85, roczników starszych, zatrzymanie personelu 110, 112 francuskiego, koszty związane z organizacją armii na terenie Francji, umowy i rozliczenia. Instrukcja w sprawie zaopatrzenia materiałowego Armii gen. Hallera. Tymczasowa organizacja gospodarki wojskowej i zarządzenia gospodarcze dla byłej armii gen. Hallera

13 Główny Urząd Zaopatrzenia Armii (I ) Zamówienia, protokoły odbiorcze, korespondencja w sprawie dostaw dla wojska przez firmy zagraniczne. Sprawozdanie ze studiów zagranicznych we Francji zarządzenia personalne (nominacje, przeniesienia) wykazy żołnierzy byłej armii gen. Hallera pochodzących z Ameryki Północnej. Sprawy dotyczące kosztów pogrzebów żołnierzy francuskich w latach , 50, 51, 58 MISJE WOJSKOWE Francuska Misja Wojskowa w Polsce (I.305.1) Przepisy, umowy i korespondencja w sprawach 1 34 reorganizacji Misji. Biuletyny informacyjne francuskiego Sztabu Generalnego o Armii Radzieckiej. Biuletyny dotyczące lotniczego rozpoznania na poszczególnych frontach. Skrypty wykładów Oficerów Francuskiej Misji Wojskowej: mjr Dido, płk Noël i ppłk Landrot z organizacji armii, taktyki i ćwiczeń aplikacyjnych na kursie informacyjnym dla wyższych oficerów. Wykłady i ćwiczenia z kursu dla wyższych dowódców, artylerii i lotnictwa. Listy uposażeń, oficerów, podoficerów i szeregowych Misji. Zestawienia miesięczne wydatków Francuskiej Misji Wojskowej. Zestawienia budżetowo-finansowe Misji i wykazy składek oraz potrąceń na cele specjalne Polska Wojskowa Misja Zakupów w Paryżu (I.305.3) Zarządzenia, instrukcje i raporty dotyczące 1 28 organizacji Misji obsada personalna. Sprawozdania i raporty z działalności poszczególnych wydziałów. Komunikaty, opisy i korespondencje dotyczące aktualnych zagadnień politycznych. Wewnętrzna organizacja i instrukcja służbowa Misji. Zakres czynności poszczególnych wydziałów instrukcje i uzupełnienia w sprawie sposobów zawierania kontraktów. Rozkazy dzienne. Korespondencja dotycząca spraw ogólnych oficerskich i podoficerskich: przeniesień, przydziałów i przyjazdów. Spisy imienne personelu oficerskiego, podoficerskiego i szeregowych w bazach: Cherbourg i Saint-Nazaire. Opisy dotyczące organizacji zakupów we Francji. Wykazy,

14 korespondencja w sprawie zakupów amunicji, części samochodowych i umundurowania dla wojska sprawy transportu. Raporty w sprawie zakupów artykułów i materiałów artyleryjskich we Francji Korespondencja dotycząca ekspedycji, transportu i konwoju zakupionych materiałów: samochodowych, amunicyjnych i sanitarnych do Polski z baz i ekspozytur Bourg, Yerneuil, Romarantin, Ambronay. Rozliczenia finansowe baz polskich w Moutoir de Bretagne, w Bourg i w Koblencji. Listy płac oficerów, podoficerów i pracowników cywilnych. SZKOŁY WOJSKOWE Wyższa Szkoła Wojenna (I.340.1) Materiały dotyczące rekrutacji personelu 1 francuskiego. Sprawozdania z pobytu w szkołach francuskich 137 Akta budowy pomnika Napoleona przed gmachem 146 Szkoły Wykazy absolwentów od I promocji 1919 do promocji XVII Korespondencja z Wojskową Komisją francuską 545 Wyższa Szkoła Intendentury (I.340.2) Ćwiczenia j wykłady z tematyki zaopatrzenia Armii 7 9 francuskiej przed i po wojnie Szkoła Podchorążych Saperów (I.340.7) Wykłady ppłk Bosta z kierownictwa Inżynierii, 96, 403, 420 Wojskowej Misji Francuskiej Szkoła Uzbrojenia (I ) Skrypty: Amunicja francuska album. Wykłady na 54, 67 temat sprzętu francuskiego NACZELNE DOWÓDZTWO WP Oddział I (I.301.7) Utworzenie batalionów zapasowych dla Armii gen. Hallera. Zaciąg ochotniczy do Armii gen. Hallera. Dekret Piłsudskiego o przygotowaniu zjednoczenia Armii gen. Hallera z WP. Reorganizacja Armii gen. Hallera. Zależność dywizji Armii gen. Hallera. Utworzenie etapów dla Armii gen. Hallera. 3 20, 26, 29, 30, 31, 35 38, 40, 45, 50, 52, 54, 57, 60, 62, 64, 75,

15 Zależność organizacyjna Armii gen. Hallera. 84, 85, 89, Utworzenie w Nowym Dworze kadry uzupełniającej 96, 140, 144 dla Armii gen. Hallera. Demobilizacja Armii gen. Hallera. Zamówienia amunicji działowej we Francji. Zmiana nazwy oddziałów Armii gen. Hallera. Organizacja oddziałów zapasowych dla 2 dywizji Armii gen. Hallera, Wykaz francuskiego materiału artyleryjskiego przybyłego do Polski i podzielonego między jednostki. Zakup haubic polowych we Francji dla uzbrojenia WP. Skierowanie oficerów do szkół francuskich. Mianowanie gen. Castellaca inspektorem oddziałów zapasowych Armii gen. Hallera. Wykaz statystyczny ilości żołnierzy Armii gen. Hallera wg roczników i rodzajów broni. Zjednoczenie Armii gen. Hallera z armią krajową. O. de B. Armii gen. Hallera. Obowiązki oficerów francuskich jako instruktorów w artylerii. Demobilizacja wojskowych francuskich w Polsce. Poprawki do instrukcji dla oficerów francuskich. Przeniesienie oddziałów zapasowych Armii gen. Hallera z Modlina na Wołyń. Werbunek zdemobilizowanych żołnierzy polskich do pracy przy Odbudowie Francji. Przydział oficerów Dowództwa Armii gen. Haliera. Dyslokacja jazdy Armii gen. Hallera. Instrukcja dla personelu francuskiego armii polskiej zorganizowanej we Francji Odejście artylerii ciężkiej I i III Korpusu Armii gen. Hallera na front Litewsko-Białoruski. Awansowanie aspirantów oficerskich z Armii gen. Hallera. Instrukcja o demobilizacji wojskowych francuskich służących w Polsce. Likwidacja I i III Korpusu Armii gen. Hallera. Konwencja polsko-francuska i organizacja Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce. Odtransportowanie żołnierzy z Armii gen. Hallera pochodzących z Ameryki. Demobilizacja starszych roczników w oddziałach Armii gen. Hallera. Organizacja Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce. Projekt polsko-francuskiej umowy w sprawie Misji Wojskowej. Odwołanie oficerów francuskich z pułku czołgów. Szkolenie formacji Armii gen. Hallera w mustrze krajowej. Użycie personelu francuskiego. Rozwiązanie grupy taktycznej gen. Petitdemange. Francuski materiał artyleryjski przybyły do Polski. Wprowadzenie regulaminu musztry krajowej do formacji Armii gen. Hallera. Przezbrojenie 15 pap w

16 działa francuskie 75 mm. Uwagi Misji Francuskiej o rozmieszczeniu centrów wyszkolenia. Uprawnienia oficerów francuskich służących w armii polskiej. Sprawozdanie z konferencji międzyministerialnej w sprawie użycia personelu francuskiego w Polsce. Zasady regulaminowe Wojskowej Misji Francuskiej do wyszkolenia w centrach instrukcyjnych frontów i dowództwach okręgów generalnych. Pismo Francuskiej Misji Wojskowej w sprawie utworzenia stanowiska Centralnego Inspektora Stanów Liczebnych. Użytkowanie niektórych zasad regulaminów francuskich w regulaminach polskich. Organizacja centralnej kadry warsztatów reperacyjnych artyleryjskich materiałów francuskich w Warszawie etat. Sprawa dalszego przebywania oficerów francuskich jako instruktorów w armii polskiej. Instrukcja w sprawie demobilizacji roczników Armii gen. Hallera nie objętych tymczasową ustawą o powszechnym obowiązku służby wojskowej. Redukcja francuskiego personelu instruktorskiego. Zakup granatomiotaczy dla WP we Francji. Raport o nieużyteczności francuskich dział górskich. Wstrzymanie repatriacji hallerczyków do Ameryki. Współdziałanie z generałami francuskimi przydzielonymi do wyższych dowództw. Reorganizacja szkolenia w armii francuskiej. Rejestracja i repatriacja żołnierzy Armii gen. Hallera, pochodzących z Ameryki Północnej. GENERALNY INSPEKTORAT SIŁ ZBROJNYCH (I.302) Korespondencja z generałami i oficerami armii obcych w tym z reprezentantami armii francuskiej. Korespondencja w sprawie kredytu francuskiego. Memoriał w sprawie emigracji polskiej we Francji. Przegląd prasy zagranicznej w tym i francuskiej. Materiały i korespondencja dotycząca niektórych danych o siłach zbrojnych Francji. Raporty attache wojskowego w Paryżu. Materiały informacyjne o wojsku francuskim. Materiały z manewrów armii francuskiej. Dane o czołgach francuskich. Sprawozdania ze stażów oficerów polskich w armii francuskiej. Uwagi szefa Wojskowej Misji Francuskiej o funkcjonowaniu Wyższych Studiów Wojskowych. Program rozwoju lotnictwa 11, 18, 113, 142, , 477, 483, 488, 496, 502, 585, 594, , 819, 1949, 2033, 2091

17 opracowanie gen. Armanda Leveque a. Organizacja OPL we Francji. Sprawozdanie ppłk. A. Lukasa ze stażu fortyfikacyjnego we Francji. KOLEKCJA AKT TEKI TESLARA (I.475.1) Instrukcje dla Armii Polskiej we Francji i zestawienia jej stanu liczebnego. Rekrutacja do Armii Polskiej we Francji. Korespondencja w sprawie rekrutacji i organizacji Armii Polskiej we 1 55 Francji oraz organizacja 1 dywizji strzelców polskich. Korespondencja w sprawie organizacji 1, 3, 6 i 7 dywizji piechoty oraz jednostek broni i służb Armii Polskiej we Francji O. de B. i zestawienia stanu liczebnego żołnierzy i sprzętu Armii Polskiej. Korespondencja w sprawie rekrutacji personelu francuskiego do Armii Polskiej. Lista imienna Polaków żołnierzy armii francuskiej. Korespondencja w sprawach przydziału personelu i obsady personalnej Misji Wojskowej Francusko- Polskiej. Korespondencja w sprawach wyposażenia materiałowego Armii Polskiej we Francji. Korespondencja w sprawach organizacji obozów i rozmieszczenia centrów wyszkolenia oraz organizacji szkolenia oddziałów polskich na terenie Francji. Organizacja Komitetu Narodowego Polskiego we Francji. Materiały informacyjne o polskich partiach i organizacjach politycznych w kraju i we Francji. Listy imienne żołnierzy francuskich w Armii Polskiej. Lista alfabetyczna oficerów Armii Polskiej we Francji w końcu 1918 roku. Korespondencja z Komitetem Narodowym Polskim dotycząca sytuacji w obozach Sille le Guillaume i innych. Korespondencja w sprawie rekrutacji personelu francuskiego na wyjazd do Polski. Korespondencja w sprawach przydziałów umundurowania dla Armii Polskiej we Francji. Sprawy transportu do Polski Armii gen. Hallera. Korespondencja w sprawie umowy polskofrancuskiej z dnia roku. Korespondencja własna Francusko-Polskiej Misji Wojskowej dotycząca spraw organizacyjnych, personalnych, materiałowych, zaopatrzeniowych oraz finansowych. Lista imienna oficerów piechoty z armii francuskiej. Korespondencja, zarządzenia, instrukcje i raporty dotyczące organizacji akcji rekrutacyjnej do Armii

18 Polskiej na terenie Francji (organy zaciągu, rozmieszczenie obozów, obóz w Le Pay oraz rekrutacja w Alzacji i Lotaryngii). Szczegółowe O. de B. 1 Dywizji Strzelców Polskich i obsada oficerska. Korespondencja własna 2 Biura i Sekcji Kurierów Polsko-Francuskiej Misji Wojskowej w sprawach rekrutacji. Zestawienie sumaryczne wyników rekrutacji do Armii Polskiej we Francji. Korespondencja wpływająca Francusko-Polskiej Misji Wojskowej w sprawach rekrutacji i organizacji Armii Polskiej. Korespondencja dotycząca sytuacji politycznej i wojskowej Polski oraz ocena możliwości rozbudowy Armii Polskiej we Francji. Rozkazy i zarządzenia dotyczące organizacji Armii Polskiej we Francji. Rozkazy personalne szefa Francusko-Polskiej Misji Wojskowej we Włoszech. Umowa polsko-francuska z dnia roku o zwierzchnictwie marsz. Focha nad Wojskiem Polskim. Sprawozdania ppłk. Ernesta de Renty z działań wojskowych w Galicji Wschodniej. Sprawozdania 2 Biura Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce o sytuacji wewnętrznej i położeniu militarnym Polski. Raporty informacyjne oficerów Francuskiej Misji Wojskowej o sytuacji i działaniach poszczególnych armii. Zadania i działalność Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce. Akta sprawy szefa cenzury w Armii Polskiej we Francji Paula Casin.