ZAWARTOŚĆ AKTOWA ZESPOŁU AKT DEPARTAMENTU KAWALERII MINISTERSTWA SPRAW WOJSKOWYCH

Transkrypt

1 Andrzej Wrona ZAWARTOŚĆ AKTOWA ZESPOŁU AKT DEPARTAMENTU KAWALERII MINISTERSTWA SPRAW WOJSKOWYCH Początek rozwoju organizacyjnego Departamentu Kawalerii MSWojsk. datuje się od 22 sierpnia 1921 roku. Wówczas to rozkazem Oddziału I Sztabu Generalnego nr 4900/Org/21 zlikwidowano Departament I Broni Głównych i Wojsk Taborowych, a z jego Sekcji Jazdy utworzono Departament II Jazdy, włączając do niego również Sekcję Taborową jako Wydział Wojsk Taborowych i Sekcję Weterynaryjną ze zlikwidowanego Departamentu IV Koni jako Wydział Służby Weterynaryjnej 1. W sierpniu 1923 roku włączono do Departamentu II Jazdy Wydział Remontu działający poprzednio w Departamencie X Spraw Poboru 2. Dnia 29 kwietnia 1924 roku ukazał się rozkaz zmieniający nazwę Departamentu II Jazdy na Departament Kawalerii MSWojsk 3. W roku 1926 nastąpiły dalsze zmiany w zakresie funkcjonowania Departamentu Kawalerii. Wiązało się to z organizacją kawalerii na stopie pokojowej, którą wprowadzono rozkazem MSWojsk. z sierpnia 1925 roku 4. Reorganizację tę przeprowadzono w trzech fazach w ciągu lutego 1926 roku. Wtedy też zaczynają się zarysowywać konkretne ramy działalności Departamentu Kawalerii, które w sensie 1 Spis władz wojskowych , Warszawa 1936, część 3 Ministerstwo Spraw Wojskowych i władze centralne (maszynopis). 2 Dod. tjn. do Rozk. Dziennego MSWojsk. nr 130, poz roku. 3 Dz. Rozk. MSWojsk. nr 17, poz roku. 4 Organizacja kawalerii na stopie pokojowej. MSWojsk. Sztab Gen. Oddz. I L. dz /Org/25. CAW, Departament Kawalerii, t. 27 (dalej: Dep. Kaw.).

2 ogólnym przejawiały się w kierowaniu kawalerią z ramienia II wiceministra. Do zadań szczególnych tego organu MSWojsk. należały: a) sprawy organizacyjno-mobilizacyjne (współpraca ze Sztabem Głównym i Departamentem Dowodzenia Ogólnego nad organizacją kawalerii na stopie wojennej i pokojowej, wydawanie rozkazów wykonawczych w zakresie organizacji i przeprowadzanie. próbnych mobilizacji oddziałów kawalerii, administrowanie szeregowymi służby czynnej, współpraca z Biurem Personalnym w zakresie spraw oficerów i podoficerów zawodowych, zapotrzebowanie poborowych i współpraca z Departamentem Uzupełnień nad ich rozdzielnikiem); b) sprawy materiałowe i budżetowe (współpraca z Biurem Administracji Armii i odpowiednimi departamentami nad materiałowym wyposażeniem kawalerii, prace związane z budżetem wyszkoleniowym, preliminowanie i realizacja ryczałtu wyszkoleniowego formacji podległych, współpraca z Departamentem Intendentury i Biurem Budżetowym w zakresie spraw ustalania budżetu, gospodarka końmi w kawalerii w porozumieniu z dowódcą Taborów i Remontu); c) sprawy studiów i wyszkolenia (studiowania nowych kierunków w dziedzinie unowocześnienia kawalerii i dostosowywanie jej do przyszłej wojny, studia nad kawalerią państw obcych przy współpracy z Centrum Wyszkolenia Kawalerii i Oddziałem II Sztabu Generalnego, rozpatrywanie i ujmowanie w nowym świetle aktualnie ważnych zagadnień w Sekcji Naukowej Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i na doświadczeniach praktycznych zastosowanych podczas różnego rodzaju ćwiczeń organizowanych z inicjatywy Departamentu Kawalerii, organizowanie wydawnictw regulaminowych oraz ich ciągłe aktualizowanie, formułowanie stanowiska i reprezentowanie doktryny kawalerii w komisjach regulaminowych przy współpracy z innymi rodzajami broni, opracowywanie planów i programów wyszkolenia, praktyk w kraju i za granicą oraz szkół kawalerii, gospodarka amunicją z dostosowaniem programów wyszkolenia strzeleckiego do aktualnej dotacji amunicji, współpraca z Państwowym Urzędem WFiPW i Centrum Wyszkolenia Kawalerii w sprawach organizacji i szkolenia p.w. konnego Krakusów, wydawania wytycznych oraz stawiania wniosków odnośnie sportu konnego w wojsku i zestawiania zespołów

3 reprezentacyjnych na zawody międzynarodowe, przeprowadzanie zawodów konnych o mistrzostwo wojska, tzw. Militari ) 5. W roku 1926 Departament Kawalerii MSWojsk. składał się z czterech wydziałów ogólnego, remontu, weterynarii i taborów oraz samodzielnego referatu rachunkowo-budżetowego 6. W marcu 1927 roku wyłączono z Departamentu Kawalerii Wydział Weterynaryjny i Wydział Taborowy, włączając: pierwszy do Departamentu VIII Sanitarnego, drugi do Departamentu Artylerii. Lata to okres stabilizacji organizacyjnej. Dopiero w kwietniu 1938 roku przeprowadzono zmiany strukturalne według nowego składu osobowego. Wówczas to Departament Kawalerii podzielono na cztery podstawowe komórki organizacyjne: Sekretariat Wydział Organizacyjny Wydział Wyszkolenia Samodzielny Referat Studiów 7. Tak zorganizowany Departament Kawalerii MSWojsk. istniał i prowadził swoją działalność do wybuchu II wojny światowej. * * * Departament Kawalerii MSWojsk., jako instytucja działająca i rozstrzygająca różne problemy natury ogólno-wojskowej, wytworzył różnego rodzaju akta dotyczące kawalerii, jak również innych rodzajów broni. Pierwszą grupę akt w tym zespole stanowią materiały obejmujące problematykę ogólno-państwową. Z ciekawszych źródeł wymienić należy: zarządzenie kierownictwa MSWojsk. związane z wyborami do Sejmu w roku 1935, które 5 Tymczasowa instrukcja organizacyjna MSWojsk. Dep. Dow. Og. L. dz. 3201/Org./35. CAW, Dep. Kaw., t Schemat organizacji Departamentu Kawalerii. CAW, Dep. Kaw., t Rozkaz i regulamin wewnętrzny Departamentu Kawalerii MSWojsk. CAW, Dep. Kaw., t. 27.

4 szczególnie podkreśla za chowanie się wojska w tym okresie, projekt zarządzenia wykonawczego do rozporządzenia prezydenta RP z 1927 roku o rzeczowych świadczeniach wojennych, przepisy regulujące administrowanie Funduszem Obrony Narodowej, państwowym funduszem budowy dróg oraz pięcioprocentową pożyczką państwową na cele obrony przeciwlotniczej 8. W grupie tej zachowały się też powszechnie dostępne dokumenty, jak dekret prezydenta RP o służbie wojskowej podoficerów i szeregowców oraz projekt ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym 9. Do ważniejszych przekazów źródłowych dotyczących organizacji kawalerii jako broni, zaliczyć należy zarządzenie w sprawie organizacji kawalerii na stopie pokojowej z sierpnia 1925 roku 10 oraz z tym związane rozkazy, zarządzenia i instrukcje. Na podstawie tych materiałów możliwe jest odtworzenie struktury organizacyjnej kawalerii władz centralnych, dywizji, brygad, pułków, szwadronów, szkół i zakładów remontu. Ponadto w zespole Departamentu Kawalerii MSWojsk. znajdują się bogate materiały dotyczące organizacji innych broni i służb, takich jak oddziały pancerno-motorowe, artyleria, cykliści i łączność 11. Ciekawymi dokumentami są sprawozdania polskich oficerów kawalerii ze stażów odbytych za granicą m.in. w Czechosłowacji, Francji, na Łotwie, w Rumunii i na Węgrzech. Uzupełnieniem są materiały Oddziału II Sztabu Głównego, obrazujące stan i rozwój armii obcych. Z tej dziedziny Departament Kawalerii MSWojsk. wydawał półroczne komunikaty dotyczące kawalerii państw obcych 12. Celem wydawania komunikatu było umożliwienie studiowania poszczególnych zagadnień z dziedziny organizacji, taktyki i wyposażenia kawalerii obcych, przede wszystkim państw ościennych. Z porównań naszej kawalerii z kawalerią niemiecką i radziecką wynikało m.in. charakterystyczne ubóstwo polskiego pułku kawalerii w stosunku do pułków sąsiadów zachodniego i wschodniego, co obrazują sprawozdania z 8 CAW, Dep. Kaw., t Tamże, t Organizacja kawalerii na stopie pokojowej z CAW, Dep. Kaw., t CAW, Dep. Kaw., t. 10, 29 30, Tamże, t. 15, 18.

5 wyników studiów nad kawalerią radziecką i niemiecką, prowadzonych przez Departament Kawalerii MSWojsk 13. W 4 jednostkach archiwalnych są etaty i składy osobowe Departamentu Kawalerii oraz jednostek kawalerii, piechoty, artylerii, saperów, wojsk łączności i służby remontu 14. W oparciu o akta działu poboru i uzupełnień można odtworzyć zagadnienia związane z wcielaniem rekruta oraz powoływaniem na ćwiczenia oficerów, podoficerów i szeregowych rezerwy. Na specjalną uwagę w tej grupie akt zasługują materiały dotyczące rozwoju psychotechniki w wojsku 15. W aktach zespołu Departamentu Kawalerii MSWojsk. znajdują też swoje odzwierciedlenie uroczystości, jakie odbyły się w Krakowie w październiku 1933 roku w związku ze Świętem Kawalerii. Wzięli w nich udział najwyżsi dostojnicy państwowi cywilni i wojskowi. Polską kawalerię reprezentowali ułani z 12 pułku ułanów i 4 pułku strzelców konnych 16. Obszerny dział w grupie akt wyszkolenia wojska stanowią instrukcje i regulaminy. Te źródła mogą zainteresować badacza zajmującego się dziejami życia i organizacji armii w okresie międzywojennym; mogą też służyć celom praktycznym wojska doby współczesnej. Do specjalnie ciekawych należy projekt regulaminu lotnictwa z roku 1938 (t. 94), którego treścią jest ogólna charakterystyka lotnictwa, organizacja jego działania w polu, zagadnienia łączności, jednostek i szyków w powietrzu, walki, przesunięć jednostek lotnictwa w polu, zaopatrywania i ewakuacji. Na uwagę badacza zasługują też Wytyczne walki kawalerii z bronią pancerną z roku 1937 wraz z uzupełniającą instrukcją walki ręcznym granatem przeciwpancernym (t. 95). Na treść wytycznych składają się: zasady walki kawalerii z bronią pancerną, użycie broni pancernej, jej właściwości, walka kawalerii w różnych rodzajach działań oraz kierunki szkolenia kawalerii w walce z bronią pancerną nieprzyjaciela. 13 MSWojsk. Dep. Kaw. Sprawozdanie z wyników studiów za rok CAW, Dep. Kaw., t Tamże, t Tamże, t , 118. Sprawy psychotechniki omawia J. B a l i ń s k i, Zagadnienia psychotechniki w kawalerii, Przegląd kawaleryjski nr 3 (89), 1933, s Program uroczystości w Krakowie w związku ze Świętem Kawalerii i meldunki dowództw pułków kawalerii dotyczące uczestnictwa w rewii kawalerii w dniu roku. CAW, Dep. Kaw., t. 39.

6 Omawiając wytyczne walki kawalerii z bronią pancerną należy też zwrócić uwagę na znajdującą się w zespole akt Departamentu Kawalerii tymczasową instrukcję dotyczącą armatki 37 mm wz. 36, w której poruszono zagadnienie taktycznego jej użycia, musztry, strzelania oraz sprzętu wyszkoleniowego 17. Do podstawowych regulaminów w grupie akt dotyczących szkolenia należy również wydany w roku 1935 przez Dowództwo Wojsk Łączności regulamin służby ruchu radiotelegraficznego i radiotelefonicznego 18. Należy, podkreślić, że wśród regulaminów i instrukcji polskich obejmujących wszystkie rodzaje broni i służb występują też materiały dotyczące armii obcych 19. W zespole akt Departamentu Kawalerii MSWojsk. znajdują się ponadto akta informujące o organizowanych przez wojsko różnych kursach w zakresie wszystkich specjalności wojskowych. Oprócz planów i programów, do ciekawszych należą materiały dotyczące kursu informacyjno-wywiadowczego dla wyższych dowódców, kursu unifikacyjno-doskonalącego oficerów sztabowych kawalerii oraz kursów dla oficerów i podoficerów w takich rodzajach broni jak: kawaleria, broń pancerna, lotnictwo, artyleria oraz wojska saperskie i łączności 20. W 4 jednostkach archiwalnych zespołu zgromadzony został materiał aktowy w sprawach szkół wojskowych. Wśród interesujących wymienić można wydawnictwo z 1932 roku pt. Organizacja szkoły kawalerii na stopie pokojowej oraz akta dotyczące szkół podchorążych i podoficerskich lotnictwa, kawalerii i piechoty (t. 109). Są to wykazy i stany ewidencyjne podchorążych oraz ich przydziały do poszczególnych pułków w celu odbycia praktyki. Dalej występują tabele statystyczne podchorążych Centrum. Wyszkolenia Kawalerii informujące o ich wykształceniu, pochodzeniu społecznym i stanie majątkowym (t. 111). W jednej teczce znajdują się akta związane tylko ze Szkołą Podchorążych Rezerwy Kawalerii. Są to: sprawozdania 17 Tamże, t Tamże, t Tamże, t. 61, 74, 86, 91, Program rocznego kursu aplikacyjnego na oficerów broni pancernej w roku 1936 (t. 126), Omówienie ćwiczenia gen. dyw. Fabrycznego na kursie wyższych dowódców w Rembertowie w 1937 roku (t. 115), pismo MSWojsk. Dep. Dow. Og. z dnia roku dotyczące zgłaszania się ochotniczego do lotnictwa podoficerów i szeregowych z innych rodzajów wojska (t. 134).

7 roczne z pracy w szkole oraz szefa Departamentu Kawalerii z inspeikc.fi szkoły, sprawy fundacji sztandaru dla szkoły przez społeczeństwo m. Grudziądza 21. W zespole Departamentu Kawalerii stosunkowo licznie reprezentowane są różnego rodzaju archiwalia dotyczące wyszkolenia oddziałów wojska. Obejmują one problematykę ćwiczeń międzydywizyjnych, międzybrygadowych, letnich i zimowych. Do ciekawszych należą w tym dziale wytyczne szkolenia wojska w okresie letnim, gdzie poruszane są zagadnienia doskonalenia kadry zawodowej, szkolenia oddziałów w ramach wielkich jednostek, ćwiczeń garnizonowych, szkoły ognia artylerii, koncentracji wielkich jednostek, a w tym kawalerii, lotnictwa, wojsk saperskich i łączności. Poza tym w wytycznych znajdują się zarządzenia dotyczące obowiązków dowódców okręgów korpusów na czas ćwiczeń, organizacji sztabów i rozjemstwa, próbnego poboru koni, zagadnienia szyfrów, korzystania z pocztowej sieci łączności, służby bezpieczeństwa (żandarmerii) oraz sprawozdań z ćwiczeń 22. W tej grupie akt dotyczących ćwiczeń oddziałów wymienić należy wytyczne szkolenia kawalerii w latach W ćwiczeniach tych m.in. brały udział: dywizja kawalerii, brygady kawalerii Mazowiecka, Podlaska, Wołyńska i Wielkopolska oraz współtowarzyszące im oddziały broni pancernych. W świetle tych wytycznych znamienne było stanowisko dowódcy Wielkopolskiej BK z maja 1939 roku. Już w części wstępnej omawianego źródła stwierdził on, iż [...] na stojące na straży Kresów Zachodnich oddziały Wielkopolskiej Brygady spadnie zaszczyt pierwszej walki, pierwszego uderzenia. W gotowości i sile tego uderzenia nikt nie śmie nas prześcignąć [...]. Dalej dowódca brygady wskazywał jak należy osiągnąć najwyższą sprawność bojową, kładł nacisk przede wszystkim na bojowość żołnierza, jego wytrzymałość fizyczną i stan psychiczny oraz na umiejętność walki szczególnie z bronią pancerną i lotnictwem nieprzyjaciela 23. Wśród archiwaliów informujących o sprawach szkolenia kadry zawodowej i żołnierzy służby czynnej, do ciekawszych należą materiały związane z ćwiczeniami 21 Pismo komendanta Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii z dnia roku do ministra spraw wojskowych w sprawie nadania szkole sztandaru ufundowanego przez społeczeństwo miasta Grudziądza. CAW, Dep. Kaw., t Wytyczne wyszkolenia brygad kawalerii w okresie letnim w roku i broni pancernych w roku CAW, Dep. Kaw., t CAW, Dep. Kaw., t. 97.

8 aplikacyjnymi sztabów brygad kawalerii oraz sprawozdania ze szkolenia wojska w okresach letnim i zimowym, z uwzględnieniem czynników utrudniających tok szkolenia 24. Poza tym nie można tu pominąć rozkazów i wytycznych organizacyjnych do koncentracji (letnich i zimowych) oddziałów kawalerii oraz do różnego rodzaju gier wojennych 25. Na osobną wzmiankę zasługują sprawozdania z podróży taktycznych oficerów Wyższej Szkoły Wojennej i wytyczne organizacji zespołowych zawodów wyszkoleniowych kontyngensu oraz szkolenia oficerów i podchorążych rezerwy 26. W dwóch jednostkach archiwalnych zawarty jest materiał dotyczący szkół ckm. Są to przede wszystkim programy i zarządzenia dotyczące ich organizowania przez jednostki kawalerii w poszczególnych pułkach (t. 140, 141). Szkolenie wojska omawiane jest też w sprawozdaniach z ćwiczeń oddziałów reprezentujących różne rodzaje broni i służb, prowadzonych przez inspektorów armii 27. Interesujące są archiwalia dotyczące ćwiczeń doświadczalnych. Wymienić tu należy m.in. programy ćwiczeń grup pancerno-motorowych, oddziałów lotnictwa towarzyszącego kawalerii w zagonie oraz materiały z ćwiczenia operacyjnej służby sztabu kawalerii, z ćwiczeń łączności i z ćwiczenia dotyczącego działania tyłów wielkich jednostek kawalerii 28. Przy charakterystyce akt dotyczących szkolenia kadry zawodowej należy jeszcze wspomnieć o fragmentarycznym materiale omawiającym niedociągnięcia w czasie ćwiczeń, złe stosowanie kryptonimów, nie zawsze sprawne funkcjonowanie 24 Rozkazy organizacyjne i sprawozdania z ćwiczeń aplikacyjnych sztabów dywizji i brygad kawalerii z lat i (t. 132). Rozkazy, zarządzenia organizacyjne, założenia i sprawozdania z ćwiczeń aplikacyjnych dla oficerów sztabowych kawalerii i brygad kawalerii z lat i (t. 134). 25 Rozkazy organizacyjne i sprawozdania dotyczące gier wojennych MSWojsk., inspektorów armii generałów dywizji L. Berbeckiego i A. Osińskiego. CAW, Dep. Kaw., t Sprawozdanie mjra L. Wysockiego z dnia roku z podróży taktycznej słuchaczy młodszego rocznika Wyższej Szkoły Wojennej przeprowadzonej w czasie gry wojennej w rejonie m. Stołpce Żukowy Borek, Mir Horodziej i rzeka Niemen do Uszy. CAW, Dep. Kaw., t Rozkazy organizacyjne generalnego inspektora sił zbrojnych do ćwiczeń kawalerii w roku 1935 (t. 170) oraz sprawozdania poszczególnych inspektorów armii (t ). 28 Sprawozdanie 3 Grupy Aeronautycznej z ćwiczeń doświadczalnych w okresie letnim 1930 roku oraz Dep. Kaw. z ćwiczeń doświadczalnych obrony przeciwpancernej i grupy pancerno-motorowej, przeprowadzonych przez 2 dywizję kawalerii dnia 19 i roku na osi m. Bielsk Podlaski Drohiczyn Siedlce. CAW, Dep. Kaw., t. 154.

9 służby tyłów, brak łączności, nieprawidłowe poruszanie się kolumn zmotoryzowanych po szlakach komunikacyjnych (szosach), nieekonomiczne zużywanie paliwa itp 29. W innych teczkach akt Departamentu Kawalerii zgromadzono materiały dotyczące przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego w wojsku 30. Są to zarządzenia MSWojsk. w sprawie planów rozwoju wf w wojsku wraz z uzupełniającymi je wnioskami niektórych dowództw okręgów korpusów, dowództw oddziałów kawalerii oraz okręgowych urzędów wf i pw. Inne akta tej grupy związane są z wyszkoleniem oddziałów Obrony Narodowej. W piętnastu jednostkach akt zespołu znajduje się obszerny, lecz niepełny materiał w sprawach rozwoju sportu wyczynowego w wojsku. Na uwagę zasługują akta dotyczące zawodów konnych o mistrzostwo armii tzw. Militari. Są to zarządzenia wykonawcze, instrukcje i rozkazy o organizacji zawodów i przeprowadzanych eliminacjach, krótkie biografie niektórych zawodników oraz sprawozdania 31. Niewielka ilość przekazów źródłowych związana jest z przygotowaniami naszych jeźdźców do zawodów olimpijskich; najbardziej wymowne są materiały odnoszące się do mających się odbyć w roku 1940 XII Igrzysk Olimpijskich w Helsinkach. Na uwagę zasługują również akta dotyczące udziału w zawodach hippicznych reprezentacyjnych jeźdźców polskich oficerów kawalerii, odnoszących wspaniałe sukcesy zarówno w państwach europejskich (Niemcy, Francja, Holandia), jak i za oceanem (Stany Zjednoczone) 32. Dział akt grupy szkoleniowej zamyka kilka jednostek archiwalnych, zawierających prace oficerów specjalistów różnego rodzaju broni, pisane na zlecenie Towarzystwa Wiedzy Wojskowej. Prace te są swego rodzaju odzwierciedleniem kierunków i metod szkolenia ówczesnej armii, w tym także i kawalerii (t ). 29 Korespondencja Wydziału Wyszkolenia Dep. Kaw. dotycząca wyjaśnienia niedociągnięć w czasie ćwiczeń międzybrygadowych w związku z pracami Dep. Kaw. nad sprawozdaniami z tych ćwiczeń, które prowadzono jesienią i zimą 1936 roku (t. 171) oraz uwagi o funkcjonowaniu tyłów zmotoryzowanej brygady kawalerii w czasie ćwiczenia międzybrygadowego pod kryptonimem Nakło, przeprowadzonego we wrześniu 1937 roku (t. 177). 30 CAW, Dep. Kaw., t Przeważają akta z lat , 1935 oraz CAW, Dep. Kaw., t Plany wyjazdów zagranicznych polskiej ekipy jeździeckiej, programy zawodów i sprawozdania z lat , CAW, Dep. Kaw., t O zawodach jeździeckich w okresie wcześniejszym wspomina A. K r ó l i k i e w i c z, Od Nicei do Nowego Jorku, Warszawa 1927.

10 W zespole Departamentu Kawalerii znajdują się też akta personalne; dotyczą one ewidencji oficerów, podoficerów i szeregowców oraz odznaczeń, awansów, przydziałów do szkół i skierowań na kursy. Ponadto występują karty powołania na ćwiczenia, sprawy karne i opinie 33. Zamykające zespół 20 j.a. zawiera materiał aktowy dotyczący zagadnień gospodarki finansowej, związanej z corocznym budżetem armii. Są to raporty i żądania budżetowe, projekty realizacji budżetu oraz dokumenty kalkulacji ryczałtów na wyposażenie wojska. Badacza mogą zainteresować też akta dotyczące gospodarki końmi wojskowymi, a więc: kwartalne raporty stanu koni z poszczególnych dowództw okręgów korpusów, ewidencja koni wojskowych oraz materiały związane z hodowlą koni w Polsce, opracowywane przez wojsko przy współpracy z Ministerstwem Rolnictwa 34. Inne akta zespołu ujmują problematykę wyposażenia techniczno-bojowego wojska. Wśród nich znajdują się sprawozdania o stanie broni, protokóły badań uzbrojenia oraz norm zużycia amunicji 35. Pozostałe przekazy źródłowe zawierają dane o służbie kartograficznej, nieruchomściach wojskowych, placach ćwiczeń i służbie zdrowia (z uwzględnieniem weterynarii). * * * Niniejsze opracowanie informuje tylko o niektórych archiwaliach zespołu Departamentu Kawalerii MSWojsk., liczącego w sumie 256 jednostek archiwalnych. Zasygnalizowano jedynie najbardziej charakterystyczne przekazy źródłowe dotyczące głównie organizacji i wyszkolenia kawalerii. Należy stwierdzić, że zespół akt Departamentu Kawalerii nie jest jedynym w zasobie aktowym Centralnego Archiwum Wojskowego, który zawiera materiały 33 CAW, Dep. Kaw., t Raporty kwartalne stanu koni w DOK I-VII z 1931 roku (t. 241). Korespondencja MSWojsk. z Ministerstwem Rolnictwa z lat w sprawie hodowli koni dla wojska (t. 244). 35 Miesięczne raporty stanu broni i amunicji oraz roczne sprawozdania i normy zużycia amunicji w pułkach kawalerii. Akta z lat CAW, Dep. Kaw., t

11 związane z życiem i rozwojem tak popularnej w okresie międzywojennym w wojsku i społeczeństwie broni, jaką była kawaleria. Badacz zajmujący się problematyką kawalerii znajdzie również interesujące materiały w innych zespołach akt instytucji wojskowych znajdujących się w CAW, takich jak: Gabinet Ministra Spraw Wojskowych, Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych, Departament Piechoty i Departament Artylerii MSWojsk. oraz Oddział I i IV Sztabu Głównego.