Wykład 7. Budżet paostwa. Polityka fiskalna

Transkrypt

1 Wykład 7. Budżet paostwa. Polityka fiskalna Pojęcie i funkcje budżetu paostwa Dochody budżetu paostwa - podatki Wydatki budżetu paostwa Mnożnikowy efekty wydatków i podatków Aktywna i pasywna polityka fiskalna Deficyt budżetowy i dług publiczny dr inż. Anna Kowalska-Pyzalska anna.kowalska@pwr.wroc.pl

2 Polityka fiskalna paostwa to ogół działao paostwa kształtujących budżet paostwa poprzez zmiany w dochodach i wydatkach paostwa. Polityka ekspansywna wzrost aktywności gospodarczej, zmniejszanie bezrobocia Polityka restrykcyjna np. ograniczenie inflacji. Podstawową częścią składową polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, określająca cele poboru podatków oraz sposoby ich realizacji.

3 Polityka fiskalna paostwa (2) Polityka fiskalna dopomaga w stabilizacji gospodarki narodowej tak długo, jak długo instytucje rządowe śledząc trendy rynkowe są w stanie skutecznie przewidywad ich makroekonomiczne skutki i podejmowad aktywne działania. Nowoczesny system fiskalny bazuje również na wbudowanych mechanizmach ekonomicznych pełniących rolę automatycznych stabilizatorów gospodarki. Pozwalają one utrzymad stabilnośd gospodarki zanim stosowne organy podejmą decyzje w konkretnych sprawach.

4 Budżet paostwa Plan finansowy zawierający dochody i wydatki paostwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest sporządzany na okres 1 roku i zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym umożliwiającym organom gromadzenie dochodów budżetowych oraz dokonywanie wydatków.

5 Funkcje budżetu (1): Funkcja fiskalna gromadzenie dochodów budżetowych (głównie z podatków) umożliwiających utrzymanie aparatu paostwowego i realizację określonych zadao. Funkcja redystrybucyjna podział dochodu narodowego między poszczególne grupy społeczne czy regiony (ulgi i zwolnienia podatkowe, zróżnicowanie stawek podatków pośrednich oraz świadczenia społeczne)

6 Funkcje budżetu (2): Funkcja stymulacyjna oddziaływanie dochodów i wydatków budżetu paostwa na życie gospodarcze i społeczne. Funkcja alokacyjna dokonanie zmian struktury wytworzonego dochodu narodowego (przeznaczenie środków np. na prace B+R, na infrastrukturę, etc.).

7 Zasady polityki budżetowej Zasada rocznego budżetowania Zasada zupełności (dotyczy wszystkich dziedzin) Zasada jedności (tworzy całośd, jedno zestawienie) Zasada jawności (jest znany opinii publicznej) Zasada równowagi budżetowej.

8 Budżet paostwa DOCHODY BUDŻET PAŃSTWA WYDATKI Jeśli DOCHODY < WYDATKI to mamy DEFICYT BUDŻETOWY Jeśli DOCHODY > WYDATKI to mamy NADWYŻKĘ BUDŻETOWĄ

9 Dochody budżetu paostwa podatki (1) Źródłami dochodów budżetowych są: Podatki Cła Dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw Opłaty skarbowe, sądowe, notarialne, etc.

10 System podatkowy: Realizacja funkcji budżetu nie byłaby możliwa bez odpowiedniego systemu podatkowego: określenie podmiotów podlegających opodatkowaniu, rodzajów podatków, wysokości stawek podatkowych, ulg i zwolnieo podatkowych.

11 Dochody budżetu paostwa podatki Podatki przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez paostwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków paostwowych. Płatnikami podatków są osoby fizyczne i prawne.

12 Dochody budżetu paostwa po co są podatki? Zdobycie pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego Dokonywanie redystrybucji dochodów między różne sektory gospodarki i grupy ludności Ograniczanie konsumpcji niektórych produktów Prowadzenie polityki antycyklicznej i antyinflacyjnej.

13 Dochody budżetu paostwa klasyfikacja podatków (1) Podatki dochodowe pobierane od dochodów osób fizycznych (od płac, wynagrodzeo, rent, emerytur, odsetki od posiadanego kapitału) oraz od dochodów osób prawnych Podatki konsumpcyjne nakładane na dobra i usługi będące przedmiotem obrotu (podatek obrotowy, VAT, akcyza) Podatki majątkowe płacone od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku (podatki spadkowe).

14 Dochody budżetu paostwa klasyfikacja podatków (2) Podatki bezpośrednie - nakładane na dochody i majątek Podatki pośrednie - nakładane na dobra i usługi. Zawarte są one w cenie nabywanego dobra lub usługi.

15 Dochody budżetu paostwa naliczanie obciążeo podatkowych Proporcjonalne wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów (obowiązuje jedna stopa podatkowa) Progresywne osoby uzyskujące wyższe dochody są obciążone wyższą stopą podatkową Regresywne wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze procentowe stawki podatkowe.

16 Dochody budżetu paostwa VAT: podatek od towarów i usług (1) VAT stanowi ok. 30% dochodów budżetowych paostwa (w ustawie budżetowej na 2011, dochody z VAT stanowią aż 48,2%) Pełni funkcję fiskalną i redystrybucyjną Niższą stawką VAT objęte są podstawowe artykuły żywnościowe, książki, gazety, energia elektryczna, odzież dziecięca czy lekarstwa.

17 Dochody budżetu paostwa VAT: podatek od towarów i usług (2) Z opodatkowania VAT em mogą byd wyłączone usługi lekarskie, bankowe czy ubezpieczeniowe (lub obowiązuje niższa stawka) Towary eksportowe nie są obciążone VAT em Na wybrane grupy produktów (alkohol, papierosy, benzyna, kosmetyki) nakładana jest dodatkowo akcyza.

18 Dochody budżetu paostwa VAT: podatek od towarów i usług (3) Zmiany systemowe w podatku VAT od 2011 do 2013: tymczasowe podwyższenie stawek podatku VAT (22% i 7%) o 1 punkt procentowy obniżenie stawki podatku VAT z 7% na 5% na podstawowe art. spożywcze (chleb, nabiał, przetwory mięsne, produkty zbożowe oraz soki), wzrost stawek VAT na niektóre nieprzetworzone i niskoprzetworzone art. spożywcze oraz książki i czasopisma specjalistyczne(z 3% do 5% oraz z 0% do 5%)

19 Dochody budżetu paostwa podatek PIT Stanowi ok. 26% dochodów sektora publicznego z podatków Stopa podatkowa waha się od 0 do 50% (stawka 0 dla rocznych dochodów do określonej kwoty) Ulgi podatkowe dla pewnych rodzajów działalności czy sposobów wydatkowania dochodów (np. internet)

20 Dochody budżetu paostwa niski udział podatków od dochodów firm (CIT) Wpływy z tego zakresu nie przekraczają na ogół 10%. Paostwo nie chce ograniczad działalności i aktywności przedsiębiorstw przez nadmierny fiskalizm

21 Dochody budżetu paostwa Składki na ubezpieczenie społeczne Stanowią ok. 25% dochodów budżetowych Składki są płacone częściowo przez pracodawcę, a częściowo przez pracownika Mają charakter powszechny i obowiązkowy Ich wysokośd i zakres ubezpieczenia regulują odpowiednie przepisy.

22 Dochody ze środków UE i innych źródeł niepodlegających zwrotowi Środki z UE oraz środki na realizację projektów pomocy technicznej. Wg ustawy budżetowej na 2011r., w 2011 r. planuje się uzyskanie kwoty 2425 mln zł, 26,7% niższej niż w roku 2010.

23 Dochody budżetu paostwa krzywa Laffera Szkoła ekonomii podaży, lata 80-te XX wieku. Punkt M wyznacza optymalną stopę podatkową. Nadmierne obciążenie podatkowe wpływa na niski poziom oszczędności, recesję, brak wzrostu produkcyjności i wysoką inflację. Wg Laffera dochody budżetowe wynoszą 0 gdy stopa podatkowa wynosi 0 jak i 100%.

24 Dochody budżetu paostwa 4 zasady A. Smitha 1) Podatki powinny byd sprawiedliwe i nie powinny przekraczad możliwości podatnika 2) Wysokośd podatków powinna byd z góry określona 3) Sposób i warunki płatności powinny byd wygodne dla płatnika 4) Koszty poboru podatku powinny byd niskie, a podatki nie powinny wypływad hamująco na aktywnośd i przedsiębiorczośd podatników.

25 Wydatki budżetu paostwa Wydatki związane z obrona narodową, administracją i wymiarem sprawiedliwości, Wydatki związane z realizacją celów społecznych (oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne) Wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce (subsydia, wydatki transferowe, etc.) Wydatki na składkę do UE mają stanowid w ,7 mld zł (ok. 5% wydatków budżetu paostwa).

26 Wydatki budżetu paostwa (2) Wydatki publiczne rosły w XX w., ale obecnie dominują poglądy konserwatywne i liberalne na rolę paostwa stąd próby ograniczania wydatków. Ale i tak stanowią one na ogół nawet 40-50% PKB.

27 Wydatki budżetu paostwa (3) Wydatki budżetowe charakteryzują się wysokim stopniem inercji, Trudno jest zmniejszyd wydatki na cele socjalne, Wydatki na obsługę długu publicznego, Rośnie stosunek wydatków sztywnych (np. wzrost zobowiązao wobec banków, rosnące dopłaty do systemu ubezpieczeo społecznych) do dochodów budżetu paostwa.

28 Ustawa budżetowa na 2011r. (Wieloletni Plan Finansowy) Dochody *mld zł+ 268,2 290,7 304,4 W tym dochody z podatków *mld zł+ 240,7 266,6 283,7 Wydatki *mld zł+ 313,2 330,7 334,4 Deficyt budżetowy *mld zł PKB [%] 3,5 4,8 4,1 Dług publiczny *% PKB] 54,4 54,6 53,7 Bezrobocie [%] 9,9 8,6 7,3

29 Mnożnikowy efekt wydatków i podatków jak wpływają wydatki rządowe na koniunkturę? Y=C+I+G (ale G traktujemy jako autonomiczne wydatki rządowe) Mnożnik wydatków rządowych m g Y G 1 1 k sk Wydatki rządowe mogą wpływad na gospodarkę stabilizująco lub destabilizująco.

30 Mnożnikowy efekt wydatków i podatków Jak podatki wpływają na dochód narodowy? Podatki netto (Tn) = suma podatków suma transferów Mnożnik podatkowy (założenie: całe podatki są autonomiczne) Mnożnik jest ujemny, a zmiany podatków i dochodu narodowego dwukierunkowe. m t Y T ksk 1 k sk

31 Mnożnik podatkowy a mnożnik wydatków rządowych Wpływ zmiany wydatków rządowych na dochód jest większy niż podatków (mnożnik podatkowy < mnożnik wydatków rządowych) Spowodowanie pożądanej zmiany dochodów wymaga większej zmiany podatków niż wydatków rządowych.

32 Mnożnik podatkowy a mnożnik wydatków rządowych Podwyższenie podatków powoduje mniejszy dochód do dyspozycji, mniejsze wydatki konsumpcyjne, zmniejszenie popytu i obniżenie dochodu narodowego.

33 Co się stanie kiedy wydatki rządowe G będą równe dochodom budżetowym Tn? Jednoczesny wzrost wydatków budżetowych i podatków może prowadzid do wzrostu dochodu narodowego, jeśli: Zwiększone wydatki budżetowe zostaną w całości przeznaczone na wydatki konsumpcyjne Wzrost podatków nie obniży wielkości wydatków konsumpcyjnych o kwotę zapłaconych podatków (nie całe dochody są przeznaczane na konsumpcję; cześd wydatków może byd pokryta z oszczędności) Mnożnik zrównoważonego budżetu = 1. Y mzb * G

34 Przykład Wydatki budżetowe (G) wzrosły o 10 mln zł w wyniku zwiększenia podatków (Tn) o tę kwotę. Wzrost G podnosi łączny popyt o 10 mln zł. Z kolei spadek dochodów do dyspozycji związany z zapłaceniem podatków w wysokości 10 mln zł zmniejszy popyt konsumpcyjny w zależności od kraocowej skłonności do konsumpcji (ksk). Gdy: ksk = 0,8 to popyt spadnie o 8 mln zł. W sumie popyt wzrasta o 10-8=2 mln zł, a to daje przy ksk = 0,8 i mg = 5 wzrost dochodu narodowego o 10 mln zł.

35 Przykład obliczeniowy Jeśli wydatki rządowe i przychody z podatków wzrosły jednocześnie o 100, to co się stało z dochodem narodowym zgodnie z zasadą mnożnika zrównoważonego budżetu?

36 Deficyt budżetowy i dług publiczny Deficyt budżetowy wydatki > dochodów Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem paostwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności, w wyniku których paostwo płaci odszkodowanie (np. wywłaszczenie mienia, orzeczenia sądu)

37 Deficyt budżetowy i dług publiczny (2) Paostwo zaciąga pożyczki u ludności i przedsiębiorstw oraz w bankach i instytucjach finansowych. Przez sprzedaż obligacji lub bonów skarbowych paostwo mobilizuje niewykorzystane oszczędności i przeznacza je na finansowanie wydatków publicznych, ale jednocześnie zmniejsza potencjalny popyt.

38 Deficyt budżetowy i dług publiczny (3) Emisja dodatkowych pieniędzy rząd zleca bankowi emisyjnemu zakup obligacji pod zastaw rządowych papierów wartościowych; w zamian za obligacje bank emisyjny otwiera paostwu długoterminowy kredyt umożliwiający finansowanie wydatków. Kreacja dodatkowego popytu, ale też ryzyko inflacji kiedy w gospodarce moce wytwórcze są prawie lub w pełni wykorzystane i kreacja popytu nie powoduje kreacji podaży, a może wywoład wzrost cen.

39 Dług publiczny krajowy i zagraniczny Następstwem wewnętrznego zadłużenia jest redystrybucja dochodu narodowego w obrębie danego społeczeostwa. Efekty jakie społeczeostwo uzyskuje z tytułu zadłużenia zagranicznego zależą od sposobu wykorzystania pożyczek (inwestycje + efektywny eksport -> wzrost dochodu narodowego; jeśli na bieżącą konsumpcję ->rośnie dług publiczny). Wg Traktatu z Maastricht deficyt budżetowy nie może przekraczad 3% PKB, a dług publiczny 60% PKB.

40 Finansowanie długu publicznego wg Planu Finansowego z 2011 r. Podstawowym rynkiem finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu paostwa pozostanie rynek krajowy. Przewiduje się, że średni udział długu zagranicznego wyniesie 26,6 proc. (z możliwymi odchyleniami w przedziale proc.). Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu w walutach obcych ma uwzględniad potrzeby pożyczkowe budżetu w walutach obcych, które będą obejmowad spłaty rat kapitałowych i odsetki od długu zagranicznego, ma też wzmacniad pozycję Polski na rynku euro oraz stabilizowad rynek krajowy, zapewniając bezpieczeostwo finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu paostwa w sytuacjach zaburzeo na rynku krajowym.

41 Wykład 8. Pieniądz Istota i funkcje pieniądza Ewolucja pieniądza i systemu pieniężnego Zasoby pieniądza Koszt posiadania pieniądza Popyt na pieniądz i podaż pieniądza Czynniki determinujące popyt na pieniądz dr inż. Anna Kowalska-Pyzalska anna.kowalska@pwr.wroc.pl

42 Istota i funkcje pieniądza Pieniądz powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy Najbardziej istotna jest umowa społeczna, na mocy której dany towar jest bezwarunkowo akceptowany jako środek płatniczy.

43 Istota i funkcje pieniądza Funkcje pieniądza: Środek wymiany (cyrkulacji) Jednostka rozrachunkowa (miernik wartości dóbr i usług); w tej jednostce wyrażone są ceny i prowadzone są rozliczenia Środek płatniczy (realizacja odroczonych płatności) Środek przechowywania bogactwa (tezauryzacja), ponieważ można go wykorzystad do dokonania zakupów w przyszłości.

44 Pieniądz symboliczny Środek płatniczy, którego wartośd czy siła nabywcza znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartośd jako towaru w innych niż pieniądz zastosowaniach. Ważne, by był ograniczony kręg uprawnionych podmiotów do wytwarzania pieniądza.

45 Pieniądz bezgotówkowy (wkładowy) Środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelnośd przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej. Przykładem są depozyty bankowe: wkład jest to zobowiązanie banku wobec klienta. Jeśli ulokowaliśmy w banku pieniądze, to oznacza to, że bank ma wobec nas dług.

46 Pieniądz elektroniczny Jest to elektroniczny zapis wartości na karcie magnetycznej w postaci zespołu znaków. Rachunki bankowe znajdują się w pamięci komputera i są obciążane lub uznawane elektronicznie za pomocą kart magnetycznych. W rozliczeniach międzybankowych przelewy pieniędzy są dokonywane za pomocą komputerów, bez konieczności prowadzenia dokumentacji księgowej.

47 Pieniądz jako środek wymiany Musi byd powszechnie akceptowany Musi byd przenośny Musi byd łatwo podzielny na mniejsze jednostki Musi byd trudny do podrobienia.

48 Pieniądz jako jednostka obrachunkowa Wartośd jednostki pieniężnej wprowadza paostwo, wprowadzając skalę cen (podstawowa jednostka pieniężna i jej mniejsze części) Np. 1 zł = 100 gr

49 Agregaty pieniężne Agregat M0 - baza monetarna, który obejmuje wartośd krążącego w gospodarce pieniądza gotówkowego, wartośd rachunków bieżących banków komercyjnych w banku centralnym, za pomocą których dokonują codziennych rozliczeo z NBP oraz wartośd rachunków rezerwy obowiązkowej Agregat M1 - oprócz pozycji agregatu M0 obejmuje dodatkowo całą wartośd depozytów na żądanie w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych i instytucji finansowych nie będących bankami.

50 Agregaty pieniężne (2) Agregat M2 - oprócz agregatu M1 obejmie dodatkowo wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie. Agregat M3 - jest najszerszym pojęciem pieniądza, zawiera oprócz pozycji z M2 bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu do 2 lat oraz zobowiązania banków z tytułu operacji przeprowadzonych z podmiotami niebankowymi.

51 Koszt posiadania pieniądza Przechowywanie majątku w formie pieniądza kosztuje. Trzeba brad pod uwagę koszty alternatywne (inne formy przechowywania majątku, np. obligacje, nieruchomości, obrazy). Koszt alternatywny utrzymywania pieniądza: odsetki utracone w wyniku trzymania aktywów finansowych w postaci pieniędzy, a nie w formie oprocentowanych obligacji. Przyjmijmy, że jedyną alternatywą dla trzymania gotówki w domu jest zakup paostwowych obligacji.

52 Koszt posiadania pieniądza (2) Nominalna stopa oprocentowania obligacji (r) czyli majątek przechowywany w obligacjach będzie rósł w tempie równym r. W warunkach inflacji: realna stopa oprocentowania (nominalna stopa (r) stopa inflacji (πo)) Trzymanie gotówki przy inflacji może oznaczad dochód ujemny (straty) Koszt przechowywania bogactwa w formie pieniądza (Km): K ( r ) ( ) r m o o Oczekiwany koszt posiadania pieniądza = nominalnej stopie procentowej

53 Popyt na pieniądz i podaż pieniądza Popyt na pieniądz ilośd pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze. Podaż pieniądza ilośd pieniądza wprowadzona do obiegu. Pieniądz gotówka w obiegu + depozyty w bankach które można w każdej chwili zamienid na gotówkę.

54 Popyt na pieniądz motyw trzymania pieniądza Motyw transakcyjny realizacja przewidzianych zakupów dóbr i usług, Motyw przezorności realizacja nieoczekiwanych zakupów dóbr i usług, Motyw spekulacyjny posiadanie pieniędzy w nadziei na przyszłe dochody.

55 Funkcja popytu transakcyjnego Łączy motyw transakcyjny z przezornościowym (popyt na pieniądz w jego roli środka cyrkulacji i środka płatniczego). Czasowe różnice w otrzymywaniu dochodów i dokonywaniu płatności. Na popyt przeznornościowy wpływa też stopa procentowa (alternatywny koszt trzymania pieniądza) Y realny dochód narodowy, P średni poziom cen, Ltr popyt transakcyjny L tr f ( P Y)

56 Funkcja popytu spekulacyjnego Istnieje odwrotna zależnośd między stopą procentową a spekulacyjnym popytem (Ls) na pieniądz. Cena obligacji zmienia się w kierunku odwrotnym niż rynkowa stopa procentowa. Im wyższa rynkowa stopa procentowa, tym więcej ludzi przewiduje jej spadek i równocześnie wzrost ceny obligacji -> rośnie popyt na obligacje, a spada popyt spekulacyjny na pieniądz.

57 Funkcja popytu na pieniądz L = Ltr + Ls: zależy głównie od dochodu narodowego w ujęciu nominalnym oraz od nominalnej stopy procentowej. L f ( P Y, r) Popyt na pieniądz rośnie, gdy rośnie dochód narodowy, a maleje, gdy rośnie nominalna stopa procentowa.

58 Preferencja płynności Wg Keynes a popyt na pieniądz można określad mianem płynności. Najbardziej płynną formą pieniądza jest gotówka. Preferencja płynności to skłonnośd do utrzymywania aktywów w formie płynnej (do zamiany ich na pieniądz) i w tym sensie jest to popyt na pieniądz.

59 Poziom cen Zależnośd nominalnego popytu na pieniądz od poziomu cen (a), realnego dochodu narodowego (b), stopy procentowej (c)

60 Teorie Friedmana popyt na pieniądz w ujęciu realnym popyt na realne zasoby pieniądza (zasoby nominalne odniesione do średniego poziomu cen) L P f ( Y, r, k ) tr Popyt na pieniądz w ujęciu realnym: Rośnie wraz ze wzrostem realnego dochodu narodowego Maleje wraz ze wzrostem nominalnej stopy procentowej Rośnie wraz ze wzrostem przeciętnych kosztów zamiany różnych aktywów na pieniądz.

61 Czynniki determinujące popyt na pieniądz: Popyt na pieniądz zależy od instytucjonalnych rozwiązao: zwyczajów płatniczych, technik i metod rozliczeo finansowych stosowanych przez system bankowy (np. powszechnośd kart kredytowych) Nominalny popyt na pieniądz rośnie proporcjonalnie do wzrostu cen i realnego dochodu narodowego, a maleje, gdy rośnie stopa procentowa.

62 Czynniki determinujące popyt na pieniądz (2): Realny popyt na pieniądz nie zależy od poziomu cen; zależy od realnego dochodu narodowego, nominalnej stopy procentowej i kosztu zamiany różnych aktywów na pieniądz. Gdy rośnie realny dochód narodowy i koszt zamiany aktywów na pieniądz, popyt na pieniądz też rośnie; gdy rośnie stopa procentowa, popyt na pieniądz maleje.

63 Wykład 9. Polityka monetarna Powstanie i funkcje banków Kreacja pieniądza Bank centralny Czynniki determinujące podaż pieniądza Równowaga na rynku pieniężnym dr inż. Anna Kowalska-Pyzalska anna.kowalska@pwr.wroc.pl

64 Powstanie banków: Lichwa pożyczanie pieniędzy lub towarów osobom potrzebującym w zamian za wysokie odsetki. Średniowieczni złotnicy i handlarze pieniędzmi. Składanie sztabek złota w depozycie (tzw. wkład) u złotników. Zastosowanie w transakcjach dokumentów potwierdzających posiadanie u złotników sztabek ( czek ). Zasoby pieniężne = złoto w domu + złoto w depozytach. Pierwsze kredyty bankowe.

65 Powstanie banków (2) Pierwsze bank handlowe (komercyjne) pod koniec XVI we Włoszech, łączyły 2 funkcje: udziały pożyczek i przyjmowały depozyty Banki centralne (emisyjne) Bank banco ( po włosku: stół (przy którym prowadzono transakcje))

66 Funkcje banków Przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki Świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego, Udzielanie kredytów, Kreowanie pieniądza.

67 Bank centralny (bank emisyjny) Posiada monopol na emisję papieru gotówkowego Zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy w bankach i udziela im pożyczek, Prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet paostwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne paostwa, Stabilizuje rynki finansowe (kredytodawca ostatniej instancji) Współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej paostwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

68 Europejski Bank Centralny Wykorzystuje instrumenty polityki monetarnej: wysokośd rezerw obowiązkowych, poziom stóp procentowych, operacje otwartego rynku Posiada wyłączne prawo do emisji euro.

69 System clearingowy Ogół porozumieo, na mocy których wzajemne zobowiązania i należności banków rozlicza się przez zestawienie wszystkich transakcji dokonanych w danym okresie i dokonanie spłaty tylko zobowiązao netto powstałych w rozliczeniach międzybankowych.

70 Aktywa i pasywa banków Płynnośd z jaką pewnością i szybkością dana pozycja może byd z powrotem zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w którym zażyczą sobie tego jej posiadacze. Składnikiem aktywów o najwyższej płynności jest gotówka.

71 Rezerwy Ilośd pieniędzy pozwalająca dokonad natychmiastowych wypłat na żądanie właścicieli wkładów (ryzyko paniki finansowej). Stopa rezerw: stosunek rezerw do wkładów (depozytów). Im niższa stopa rezerw, tym więcej bank udziela kredytów (większe ryzyko dla banku, ale też większe zyski).

72 Przykłady obliczeniowe Stopa rezerw obowiązkowych banku komercyjnego wynosi 20%. W banku zostaje złożony depozyt gotówkowy w wysokości 1000 zł. Jaka będzie maksymalna wysokośd kredytu, który może udzielid bank?

73 Baza monetarna Zasób pieniądza wielkiej mocy łączna ilośd banknotów i bilonu znajdujących się w obiegu pozabankowym i będących w posiadaniu systemu bankowego. Mnożnik kreacji pieniądza wielkośd zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę. M mm B m

74 Mnożnik kreacji pieniądza: M=mm x Bm Podaż pieniądza = mnożnik kreacji pieniądza x baza monetarna Mnożnik będzie tym większy, im: niższa jest planowana przez banki stopa rezerw gotówkowych (tym większą sumę wkładów stworzą banki na podstawie danych rezerw tym większa podaż pieniądza) niższa jest planowana przez sektor prywatny stopa gotówki w obiegu do całkowitej wartości wkładów w bankach (tym większa podaż pieniądza, bo więcej w depozytach pozwala na większą kreację pieniądza).

75 Mnożnik kreacji pieniądza Wzrost planowanej stopy rezerw banków i/lub planowanej przez sektor prywatny stopy gotówka/ suma wkładów na rachunkach bankowych, spowoduje obniżenie wysokości mnożnika i mniejszą podaż pieniądza.

76 Mnożnik pieniężny r m m d r d g d g m r g d g m m m z u u M M M M M M m M M M M m B M m 1 1 Um stopa ubytku gotówki z systemu bankowego Zr stopa całkowita rezerw banków M podaż pieniądza: suma gotówki w obiegu Mg + wkłady na żądanie Md Bm - baza monetarna: suma gotówki w obiegu Mg + rezerwy gotówkowe systemu bankowego Mr

77 Co wpływa na wysokośd stopy rezerw gotówkowych w bankach? Im wyższe oprocentowanie kredytów w stosunku do oprocentowania wkładów, tym większa skłonnośd banków do rozszerzania skali kredytowania i na tym niższym poziomie będą chciały utrzymad stopę rezerw.

78 Co wpływa na wysokośd stopy rezerw gotówkowych w bankach? Im trudniej przewidzied skalę ewentualnego wycofania pieniędzy z rachunków na żądanie oraz im mniejsze są możliwości udzielania przez banki kredytów o wysokim stopniu płynności, tym wyższe rezerwy gotówkowe będą one zmuszone utrzymywad przy każdych rozmiarach działalności kredytowej.

79 Co wpływa na wysokośd zamierzonej stopy gotówki w obiegu w sektorze pozabankowym do wkładów na żądanie? Forma wypłacania wynagrodzenia przez firmy (gotówkowo czy bezgotówkowo) Stopa opodatkowania i siła bodźców do regulowania nie zarejestrowanych płatności gotówką Stopieo wykorzystania kart kredytowych i depozytywych (obrót bezgotówkowy)

80 Mechanizm kreacji pieniądza (2) Współczynnik kreacji depozytów decyduje o podaży pieniądza bankowego wywołanej pierwszym wkładem, Odwrotnośd stopy obowiązkowych rezerw bankowych, Informuje ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego. Aby ten wzór był prawdziwy banki komercyjne muszą utrzymywad rezerwy na poziomie stopy rezerw obowiązkowych; oraz uzyskane kredyty muszą byd w pełni przekształcane w depozyty bankowe. k dp z 1 ro

81 Przykład obliczeniowy Stopa rezerw obowiązkowych banków komercyjnych wynosi 0,1. Banki nie utrzymują rezerw dobrowolnych. Baza monetarna wynosi 20 mld zł, stopa ubytku gotówki z systemu jest równa 0,5. a) Oblicz wielkośd podaży pieniądza b) Ile wyniesie podaż pieniądza, jeśli bank centralny podniesie poziom rezerw obowiązkowych banków komercyjnych do wysokości 20% wkładów, ceteris paribus? c) Ile wyniesie podaż pieniądza, jeśli bank centralny wykorzysta operacje otwartego rynku i zmniejszy bazę monetarną o 2 mld zł, ceteris paribus?

82 Mechanizm kreacji pieniądza (3) Stopa rezerw bankowych faktycznie utrzymywanych przez banki komercyjne zr jest na ogół wyższa od stopy rezerw obowiązkowych: jeżeli zr>zro to możliwośd kreacji pieniądza się obniża, Tylko częśd środków przyznanych w formie kredytów jest przekształcana w depozyty bankowe.

83 Mechanizm kreacji pieniądza Banki A B C D E F Wkłady pieniężne wsp. kreacji Rezerwy obowiązkowe (20%) suma depozytów depozytów Rezerwy nadobowiązkowe umożliwiające udzielenie kredytu 1 0, Banki A-F Pozostałe banki System bankowy ogółem

84 Przykład obliczeniowy Załóżmy, że w danej gospodarce działa 30 banków komercyjnych. Do banku pierwszego wpłacono gotówkę w wys j.p. jako wkład na żądanie. Uzupełnij tabelę ukazującą mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym, wiedząc, że stopa rezerw obowiązkowych wynosi 10% a pieniądze z udzielonych kredytów są lokowane w kolejnych bankach. Ile pieniądza wykreuje cały system bankowy? Banki Depozyty j.p. Kredyty j.p. Rezerwy obowiązkowe j.p Razem

85 Działalnośd banków a podaż pieniądza Podaż pieniądza całkowita wartośd znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza występującego w roli środka wymiany. Podaż pieniądza = pieniądz w obiegu + depozyty bankowe + kredyty bankowe Kredyty udzielane przez banki zwiększają zasób pieniądza w gospodarce. Podaż pieniądza jest tym większa, im niższa jest stopa rezerw.

86 Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza Zmiany stopy rezerw obowiązkowych, Zmiany stopy redyskontowej, Operacje otwartego rynku.

87 Stopy rezerw obowiązkowych: Podwyższenie: Ogranicza możliwośd ekspansji kredytowej banków Obniża potencjalne zyski banków komercyjnych (obniżenie rozmiarów kredytu) Podraża kredyt Mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników Zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych.

88 Stopy rezerw obowiązkowych (2): Kryteria różnicowania stóp obowiązkowej rezerwy: Terminy zobowiązao (wkłady na żądanie mają na ogół wyższą stopę obowiązkowej rezerwy) niż wkłady terminowe Wielkośd wkładu Rodzaj właściciela wkładu (osoby prywatne lub fizyczne)

89 Stopa redyskontowa Jej wysokośd wpływa na wielkośd pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Jej wzrost zmniejsza wartośd redyskontowych weksli i podnosi koszt kredytu. Zmniejszają się rezerwy banków komercyjnych (ograniczona działalnośd kredytowa). Kontyngenty redyskonta i wymagania jakościowe dotyczące weksli.

90 Operacje otwartego rynku Polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych przeważnie paostwowych. Bezpośrednie oddziaływanie na rozmiar podaży pieniądza w gospodarce. Jest to instrument najczęściej stosowany i najbardziej skuteczny przy prowadzeniu polityki pieniężnej.

91 Polityka banku centralnego Ekspansywna (cel zwiększenie płynności banków komercyjnych i podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności gospodarczej): Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych Obniżenie stopy redyskontowej Skup papierów wartościowych przez bank centralny.

92 Polityka banku centralnego (2) Restrykcyjna (cel zmniejszenie płynności banków komercyjnych i ograniczenie podaży pieniądza oraz zmniejszenie aktywności podmiotów gospodarczych): Podniesienie stopy rezerw obowiązkowych podniesienie stopy redyskontowej Sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny.

93 Czynniki determinujące podaż pieniądza Podaż pieniądza: M m m B m Bank centralny może oddziaływad na M poprzez operacje otwartego rynku, stopę redyskonta i stopę rezerw obowiązkowych. M M M g d Wysokośd mnożnika zależy od stopy ubytku gotówki z systemu bankowego i od stopy całkowitych rezerw bankowych. im wyższe te stopy tym niższy mnożnik. u z m r M M M M g d r d

94 Czynniki determinujące podaż pieniądza (2) Stopa um jest poza kontrolą banków i zależy głównie od zwyczajów ludności. Zwiększona skłonnośd ludzi do trzymania gotówki obniża, ceteris paribus, wielkośd podaży pieniądza, jednak w krótkim okresie czasu można założyd stabilnośd tej skłonności i stopy um.

95 Czynniki determinujące podaż pieniądza Wielkośd stopy rezerwy obowiązkowej zr, która znajduje się pod kontrolą banku centralnego. Zwiększenie tej stopy ogranicza możliwośd kreacji pieniądza i zmniejsza podaż. Im wyższa stopa procentowa r, tym wyższe są dla banków koszty utrzymania rezerw dobrowolnych, i tym niższy jest poziom tych rezerw i większa podaż pieniądza. M f, r) ( u z m ro, B m

96 Równowaga na rynku pieniężnym Zakładamy, że bank centralny utrzymuje realną podaż pieniądza (M) na stałym poziomie. Równowaga występuje w punkcie R (L=M). Mechanizm powrotu d równowagi przy założeniu, że firmy i gospodarstwa domowe przechowują aktywa wyłączenie w gotówce i obligacjach.

97 Równowaga na rynku pieniężnym Popyt w ujęciu realnym rośnie wraz ze wzrostem realnego dochodu narodowego oraz wzrostem kosztu zamiany rożnych aktywów na pieniądz. Wzrost stopy procentowej skłania gospodarstwa domowe i firmy do ograniczania popytu na pieniądz gotówkowy oraz przeznaczania części pieniędzy na wysoko oprocentowane aktywa. Bank centralny wykorzystując instrumenty kontroluje podaż pieniądza. O wysokości realnej podaży pieniądza decyduje poziom cen. Mówiąc o równowadze na rynku pieniężnym przyjmijmy ze ceny są stale wtedy nominalna podaż = realna podaż.

98 Równowaga na rynkach finansowych Bank centralny prowadząc politykę ekspansywną (a) lub restrykcyjną (b) wpływa na podaż pieniądza (krzywa podaży Mo lub M1)

99 Przykład obliczeniowy Równanie nominalnego popytu na pieniądz ma postad: L=0,25PY-100r, gdzie PY nominalny dochód narodowy, r nominalna stopa procentowa. Załóżmy, że PY=100, a nominalny podaż pieniądza jest pod kontrolą banku centralnego i wynosi M=20. Na rynku pieniężnym występuje stan równowagi. a) Jaki jest poziom stopy procentowej równoważącej rynek pieniężny? b) Jeżeli stopa procentowa wzrośnie o 10 pkt. proc., to na jakim poziomie powinna byd ustalona podaż pieniądza, aby rynek pieniężny pozostał w stanie równowagi?

100 Na następnych zajęciach KOLOKWIUM Bezrobocie i inflacja