dr inż. Anna Kowalska-Pyzalska

Transkrypt

1 Pojęcie i funkcje budżetu państwa Dochody budżetu państwa - podatki Wydatki budżetu państwa Mnożnikowy efekty wydatków i podatków Aktywna i pasywna polityka fiskalna Deficyt budżetowy i dług publiczny dr inż. Anna Kowalska-Pyzalska anna.kowalska@pwr.wroc.pl

2 Z uwzględnieniem państwa

3 Nadal nie uwzględniamy wymiany handlowej z zagranicą (NX=0) Y=PKB=PNB=PNN W krótkookresowej równowadze gospodarka wytwarza dokładnie tyle, na ile jest zapotrzebowanie AEpl = Cpl + Ipl + Gpl (planowane zagregowane wydatki = planowanej konsumpcji, inwestycjom i wydatkom rządowym)

4 Skoro w gospodarce nic się nie marnuje Y C I G 1. Część produkcji konsumują gospodarstwa domowe; 2. Firmy i gospodarstwa kupują dobra inwestycyjne; 3. Rząd kupuje dobra i usługi.

5 AE 45 AE = C + I + G AEr E W krótkim okresie czasu w stanie równowagi wielkość planowanych wydatków = wielkości produkcji: AEr = Yr Yr Y

6 G = Gpl (wydatki rzeczywiste = wydatkom planowanym) Te = 0, D=0 T (podatki netto) = Td B Podatki netto są proporcjonalne do dochodu: T = t Y, gdzie t to stopa podatkowa netto Yd = Y T = Y ty = Y (1-t) C = Ca + ksk (1-t) Y

7 Dochód (Y) Podatki (T) Dochód netto (Y-T) Oszczędności (S) Konsumpcja (C)

8 Jeżeli uwzględnimy obecność państwa, to: konsumpcja jest funkcją dochodu netto: C C C Ca Y T ksk Krańcowa skłonność do konsumpcji (KSK) ( Y T) KSK C( Y T) ( Y T)

9 C Przed wprowadzeniem podatków Yd = Y Po wprowadzeniu podatków Yd= Y T = Y ty = Y (1-t) C=0,7 Y C =0,7*(1-0,2)*Y=0,56 Y Y

10 W rozbudowanym o państwo modelu gospodarki oszczędności indywidualne są różnicą między dochodem netto i konsumpcją S i ( Y T) C Oszczędności publiczne są różnicą między podatkami i wydatkami, czyli mamy deficyt lub nadwyżkę budżetową S p T G

11 Całkowite oszczędności (S) to suma oszczędności prywatnych i publicznych S Y T C T G Y C G Założenie: dla uproszczenia modelu przyjmiemy, że poziom oszczędności nie zależy od stóp procentowych

12 Wiemy, że gdy dochody Pawła są równe 0, to wówczas na bieżącą konsumpcję wydaje on 200 zł. Jednocześnie wiadomo, że z każdej dodatkowej złotówki dochodu 30 groszy przeznacza on na oszczędności. Wiemy, że jego dochody rozporządzalne wynoszą 800 zł, a stawka podatkowa wynosi 10%. Na podstawie tych danych oszacuj: Realizowany przez Pawła poziom konsumpcji, Poziom dochodów brutto jakie osiąga Paweł, Poziom jego oszczędności, Jak zmieni się poziom jego konsumpcji, jeżeli stawka podatkowa zostanie podniesiona o 5 punktów procentowych?

13 Przychody i wydatki państwa

14 Te podatki pośrednie Td podatki bezpośrednie D dochody z tytułu własności G + B gospodarka Te + Td + D W modelu zakładamy obecność podatków netto: T = Td B oraz wydatków państwa G

15 Rząd zbiera podatki, by finansować z nich wydatki na dobra i usługi. Budżet kraju może być zbilansowany, gdy wydatki i podatki są sobie równe. G T Częściej spotykamy się z deficytem lub nadwyżką budżetową.

16 Jak wydatki rządowe i podatki wpływają na gospodarkę?

17 Mnożnik inwestycyjny: Mnożnik wydatków rządowych: mg < mi Y 1 mi I 1 ksk Y 1 mg G 1 ksk(1 t) ksk t ksk(1-t) mi mg 0,9 0 0,9 10,00 10,00 0,9 0,2 0,72 10,00 3,57 0,7 0 0,7 3,33 3,33 0,7 0,20 0,56 3,33 2,27 0,7 0,40 0,42 3,33 1,72

18 Y=C+I+G (ale G traktujemy jako autonomiczne wydatki rządowe) Mnożnik wydatków rządowych m g Y G 1 k sk 1 (1 Wydatki rządowe mogą wpływać na gospodarkę stabilizująco lub destabilizująco. t)

19 Przy T=0, wzrost G powoduje wzrost Y równy: ΔY = mi x ΔG Przy T>0, wzrost G powoduje spadek popytu a tym samym zmniejszenie produkcji równowagi AE 45 AE 45 AE AE AE AE G C+I G C+I ΔY Y ΔY Y Zagregowane wydatki AE zwiększają się do poziomu AE o poziom wydatków państwa G. Wywołuje to efekt mnożnikowy, czyli wzrost popytu i wzrost produkcji ΔY (ΔY> ΔG) Państwo finansuje wydatki poprzez podatki netto NT. Wzrost wydatków powoduje zwiększenie stopy podatkowej t, a tym samym zmniejszenie krańcowej skłonności do konsumpcji: Ksk = ksk (1-t) Y Powoduje do zmianę kąta nachylenia wykresu zagregowanych wydatków AE do AE. Spadek popytu powoduje zmniejszenie produkcji o ΔY

20 Podwyżka stopy podatkowej netto prowadzi do zmniejszenia poziomu produkcji zapewniającego równowagę Obniżka stopy podatkowej netto prowadzi do ustalenia się równowagi na wyższym poziomie produkcji

21 Mnożnik podatkowy (założenie: całe podatki są autonomiczne) Mnożnik jest ujemny, bo zmiany podatków i dochodu narodowego są dwukierunkowe. m t Y T ksk 1 k (1 t) sk

22 Wpływ zmiany wydatków rządowych na dochód jest większy niż podatków Spowodowanie pożądanej zmiany dochodów wymaga większej zmiany podatków niż wydatków rządowych. m t m ksk 1 1 k (1 t) 1 k (1 t) sk g sk

23 Podwyższenie podatków powoduje mniejszy dochód do dyspozycji, mniejsze wydatki konsumpcyjne, zmniejszenie popytu i obniżenie dochodu narodowego. I odwrotnie Inaczej jeśli rząd przeznacza 1 zł na G, to całe 1 zł zwiększa dochód narodowy, natomiast obniżenie podatków o 1 zł spowoduje zgodnie z ksk, że tylko część tej zaoszczędzonej złotówki zostanie przeznaczona na konsumpcję C i przyczyni się do wzrostu dochodu narodowego.

24 Jeśli jednocześnie wydatki państwa wzrastają z G1=0 do G2=200, a stopa podatkowa netto z t1=0 na t2=0,2, przy Ia=300, ksk=0,7 to: Dla G1 i t1: Y1 = 1000 Dla G2 i t2: Y2=1136

25 Co by było, gdyby wydatki państwa ΔG były równe dokładnie zwiększonym podatkom netto ΔNT? Wielkość popytu i produkcji równowagi wzrosłaby! Zadziałałby mnożnik zrównoważonego budżetu mechanizm polegający na tym, że wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy TAKI SAM wzrost podatków, powoduje zwiększenie produkcji.

26 Jednoczesny wzrost wydatków budżetowych i podatków może prowadzić do wzrostu dochodu narodowego, jeśli: Zwiększone wydatki budżetowe zostaną w całości przeznaczone na wydatki konsumpcyjne Wzrost podatków nie obniży wielkości wydatków konsumpcyjnych o kwotę zapłaconych podatków (nie całe dochody są przeznaczane na konsumpcję; cześć wydatków może być pokryta z oszczędności) Mnożnik zrównoważonego budżetu = 1. Y mzb * G

27 Niech gospodarka w stanie równowagi wynosi Y=1000. Stopa podatkowa wynosi t=0,2, a wydatki państwa G=200. Budżet jest zrównoważony, bo G=T=200. Wzrost wydatków zwiększa AE o 200. Wzrost podatków zmniejsza zaś dochód rozporządzalny o 200. Powoduje to jednak spadek popytu tylko o 140! (=0,7 * 200). W sumie globalny popyt wzrasta o 60, a to wywołuje dalszy wzrost popytu konsumpcyjnego. Nowy poziom równowagi będzie dla Y=1136

28 Funkcja konsumpcji ma postać: C=C a +k sk (Y-T), gdzie C a =100, I=100, G=100, k sk =0,5, a przychody z podatków T=tY, gdzie stopa opodatkowania t=0,2. Czy budżet jest zrównoważony, jeśli poziom dochodu narodowego zapewnia równowagę w gospodarce? Y Y T T G Ca I G 1 ksk(1 t) Ca ksk(1 t) Y t Y 0, I G ,5 0,8 500

29 Wydatki inwestycyjne wynoszą 450, a konsumpcja stanowi 80% dochodu rozporządzalnego. Początkowo wydatki państwa wynoszą 250, a podatki bezpośrednie równe są 10% dochodu. Oblicz początkowy poziom dochodu narodowego zapewniający równowagę. Oblicz sumę wydatków konsumpcyjnych, wielkość wpływów podatkowych oraz saldo budżetu państwa. Jeśli wydatki państwa rosną o 500, a stopa podatkowa wzrasta z 10% do 25% to: O ile obniży się dochód rozporządzalny zanim produkcja dostosuje się do nowej sytuacji? Oblicz związaną z tym zmianę poziomu wydatków konsumpcyjnych i zmianę netto popytu globalnego, pamiętając o wzroście wydatków państwa. Jaki jest nowy stan równowagi w gospodarce? Jaki jest stan budżetu? Oblicz mnożnik zrównoważonego budżetu.

30 Budżet państwa

31 Plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest sporządzany na okres 1 roku i zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym umożliwiającym organom gromadzenie dochodów budżetowych oraz dokonywanie wydatków. W uproszczonym modelu: G + B Td = G (Td B) = G - NT

32 Rząd zbiera podatki, by finansować z nich wydatki na dobra i usługi. Budżet kraju może być zbilansowany, gdy wydatki i podatki są sobie równe. G T Częściej spotykamy się z deficytem lub nadwyżką budżetową.

33 DOCHODY BUDŻET PAŃSTWA WYDATKI Jeśli DOCHODY < WYDATKI to mamy DEFICYT BUDŻETOWY Jeśli DOCHODY > WYDATKI to mamy NADWYŻKĘ BUDŻETOWĄ

34 Większość krajów doświadcza deficytu budżetowego G T Deficyt jest finansowany przez sprzedaż bonów skarbowych (rodzaj pożyczki) Kraj Deficyt budżetowy (2010) Wielka Brytania -11,5% Francja -7,5% Hiszpania -11,2% Japonia -10,5%

35

36 W niektórych krajach występuje nadwyżka budżetowa G T Kraje z nadwyżką budżetową mogą spłacać zaciągnięte kredyty. Kraj Nadwyżka budżetowa (2010) Norwegia +10,7%

37

38 G, NT NT Równowaga budżetowa Nadwyżka budżetowy G<NT G Deficyt budżetowy G>NT Przy danym poziomie G i t, nadwyżka lub deficyt budżetu zależą od wysokości dochodu Y Y

39 Państwo wydatkuje na dobra i usługi 100 mld dolarów i wypłaca transfery równe 10% dochodu narodowego. Stopa podatków bezpośrednich wynosi 30%. Narysuj wykres przedstawiający autonomiczne wydatki państwa i zmiany sumy podatków netto zachodzące pod wpływem zmian wielkości dochodu narodowego. Przy jakim poziomie dochodu narodowego budżet państwa znajduje się w równowadze? W jakim przedziale wartości dochodu narodowego występuje deficyt budżetowy? W jakim przedziale wartości dochodu narodowego występuje nadwyżka budżetowa? Jaki byłby deficyt lub nadwyżka budżetowa, gdyby dochód narodowy w stanie równowagi wynosił 400 mln dolarów? Jeżeli dla zapewnienia pełnego zatrudnienia dochód narodowy miałby wynieść 750 mln dolarów to jakim saldem musiałby zamknąć się budżet państwa?

40 Funkcje budżetu Fiskalna gromadzenie dochodów na wydatki i realizację zadań państwa Redystrubucyjna podział DN między poszczególne grupy społeczne i regiony Alokacyjna zmiany w strukturze DN poprzez wydatki np. na B+R, infrastrukturę Stymulacyjna wpływ na życie gospodarcze i społeczne

41 Zasada rocznego budżetowania Zasada zupełności (dotyczy wszystkich dziedzin) Zasada jedności (tworzy całość, jedno zestawienie) Zasada jawności (jest znany opinii publicznej) Zasada równowagi budżetowej.

42

43 Dochody

44 Źródłami dochodów budżetowych są: Podatki Cła Dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw Opłaty skarbowe, sądowe, notarialne, etc.

45

46 System podatkowy: Realizacja funkcji budżetu nie byłaby możliwa bez odpowiedniego systemu podatkowego: określenie podmiotów podlegających opodatkowaniu, rodzajów podatków, wysokości stawek podatkowych, ulg i zwolnień podatkowych.

47 Dochody budżetu państwa podatki Podatki przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych. Płatnikami podatków są osoby fizyczne i prawne.

48 Zdobycie pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego Dokonywanie redystrybucji dochodów między różne sektory gospodarki i grupy ludności Ograniczanie konsumpcji niektórych produktów Prowadzenie polityki antycyklicznej i antyinflacyjnej.

49 Podatki dochodowe pobierane od dochodów osób fizycznych (od płac, wynagrodzeń, rent, emerytur, odsetki od posiadanego kapitału) oraz od dochodów osób prawnych Podatki konsumpcyjne nakładane na dobra i usługi będące przedmiotem obrotu (podatek obrotowy, VAT, akcyza) Podatki majątkowe płacone od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku (podatki spadkowe).

50 Podatki bezpośrednie - nakładane na dochody i majątek Podatki pośrednie - nakładane na dobra i usługi. Zawarte są one w cenie nabywanego dobra lub usługi.

51 Proporcjonalne wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów (obowiązuje jedna stopa podatkowa) Progresywne osoby uzyskujące wyższe dochody są obciążone wyższą stopą podatkową Regresywne wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze procentowe stawki podatkowe.

52 VAT stanowi ok. 30% dochodów budżetowych państwa (w ustawie budżetowej na 2011, dochody z VAT stanowiły aż 48,2%) Pełni funkcję fiskalną i redystrybucyjną Niższą stawką VAT objęte są podstawowe artykuły żywnościowe, książki, gazety, energia elektryczna, odzież dziecięca czy lekarstwa.

53 Z opodatkowania VAT em mogą być wyłączone usługi lekarskie, bankowe czy ubezpieczeniowe (lub obowiązuje niższa stawka) Towary eksportowe nie są obciążone VAT em Na wybrane grupy produktów (alkohol, papierosy, benzyna, kosmetyki) nakładana jest dodatkowo akcyza.

54 Stanowi ok. 26% dochodów sektora publicznego z podatków Stopa podatkowa waha się od 0 do 50% (stawka 0 dla rocznych dochodów do określonej kwoty) Ulgi podatkowe dla pewnych rodzajów działalności czy sposobów wydatkowania dochodów (np. internet)

55 Wpływy z tego zakresu nie przekraczają na ogół 10%. Państwo nie chce ograniczać działalności i aktywności przedsiębiorstw przez nadmierny fiskalizm

56 Dochody budżetu państwa Składki na ubezpieczenie społeczne Stanowią ok. 25% dochodów budżetowych Składki są płacone częściowo przez pracodawcę, a częściowo przez pracownika Mają charakter powszechny i obowiązkowy Ich wysokość i zakres ubezpieczenia regulują odpowiednie przepisy.

57 Środki z UE oraz środki na realizację projektów pomocy technicznej. Stanowią ok. 20% planowych dochodów.

58 Szkoła ekonomii podaży, lata 80-te XX wieku. Punkt M wyznacza optymalną stopę podatkową. Nadmierne obciążenie podatkowe wpływa na niski poziom oszczędności, recesję, brak wzrostu produkcyjności i wysoką inflację. Wg Laffera dochody budżetowe wynoszą 0 gdy stopa podatkowa wynosi 0 jak i 100%.

59 1) Podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny przekraczać możliwości podatnika 2) Wysokość podatków powinna być z góry określona 3) Sposób i warunki płatności powinny być wygodne dla płatnika 4) Koszty poboru podatku powinny być niskie, a podatki nie powinny wypływać hamująco na aktywność i przedsiębiorczość podatników.

60 Wydatki

61 Wydatki związane z obrona narodową, administracją i wymiarem sprawiedliwości, Wydatki związane z realizacją celów społecznych (oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne) Wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce (subsydia, wydatki transferowe, etc.) Wydatki na składkę do UE.

62 Wydatki publiczne rosły w XX w., ale obecnie dominują poglądy konserwatywne i liberalne na rolę państwa stąd próby ograniczania wydatków. Ale i tak stanowią one na ogół nawet 40-50% PKB.

63 Wydatki budżetowe charakteryzują się wysokim stopniem inercji, Trudno jest zmniejszyć wydatki na cele socjalne, Wydatki na obsługę długu publicznego, Rośnie stosunek wydatków sztywnych (np. wzrost zobowiązań wobec banków, rosnące dopłaty do systemu ubezpieczeń społecznych) do dochodów budżetu państwa.

64

65

66

67

68 Deficyt budżetowy i dług publiczny Deficyt budżetowy wydatki > dochodów Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności, w wyniku których państwo płaci odszkodowanie (np. wywłaszczenie mienia, orzeczenia sądu)

69 Deficyt budżetowy: G > NT Dodrukowanie pieniędzy Zaciągniecie długu poprzez sprzedaż obligacji lub bonów skarbowych własnym lub zagranicznym obywatelom Wyprzedanie majątku skarbu państwa

70 Państwo zaciąga pożyczki u ludności i przedsiębiorstw oraz w bankach i instytucjach finansowych. Przez sprzedaż obligacji lub bonów skarbowych państwo mobilizuje niewykorzystane oszczędności i przeznacza je na finansowanie wydatków publicznych, ale jednocześnie zmniejsza potencjalny popyt.

71 Emisja dodatkowych pieniędzy rząd zleca bankowi emisyjnemu zakup obligacji pod zastaw rządowych papierów wartościowych; w zamian za obligacje bank emisyjny otwiera państwu długoterminowy kredyt umożliwiający finansowanie wydatków. Kreacja dodatkowego popytu, ale też ryzyko inflacji kiedy w gospodarce moce wytwórcze są prawie lub w pełni wykorzystane i kreacja popytu nie powoduje kreacji podaży, a może wywołać wzrost cen.

72 Następstwem wewnętrznego zadłużenia jest redystrybucja dochodu narodowego w obrębie danego społeczeństwa. Efekty jakie społeczeństwo uzyskuje z tytułu zadłużenia zagranicznego zależą od sposobu wykorzystania pożyczek (inwestycje + efektywny eksport -> wzrost dochodu narodowego; jeśli na bieżącą konsumpcję ->rośnie dług publiczny). Wg Traktatu z Maastricht deficyt budżetowy nie może przekraczać 3% PKB, a dług publiczny 60% PKB.

73

74 Dług publiczny to całkowite pozostające do spłaty zadłużenie państwa. Dług publiczny powinien być liczony w wartościach realnych (uwzględniających inflację) Niepokojące jest kiedy dług publiczny staje się zbyt wysoki w stosunku do PKB wówczas konieczna jest podwyżka stopy opodatkowania, aby pokryć zwiększone koszty obsługi długu. Z drugiej strony jeśli państwo nie może podnieść stopy podatkowej ponad pewien pułap, to wysokie zadłużenie może spowodować nadmierny deficyt, który państwo będzie musiało sfinansować z kolejnych pożyczek lub dodrukować pieniądze.

75 ograniczenie potencjału wzrostu gospodarczego, zwiększenie wysokości inflacji, ograniczenie inwestycji prywatnych, ograniczenie dostarczania usług obywatelom.

76

77 Źródła wykresów:

78 Zadłużenie sektora finansów publicznych w Polsce w podziale na zadłużenie krajowe i zadłużenie zagraniczne w latach

79

80 Zadłużenie wybranych państw strefy euro oraz średnia dla państw UE oraz strefy euro w latach

81 Zadłużenie w wybranych państwach Europy Środkowo Wschodniej (poza państwami bałtyckimi) będących członkami UE w latach

82 Rynek dóbr i usług oraz rynek finansowy (uwzględniamy państwo)

83 Odpływy = przypływom S+Im+Te+Td=I+G+B+Ex W rozważanym modelu mamy odpływy: S i NT a przypływy: I i G S+NT = I + G w stanie równowagi planowane oszczędności i planowane podatki netto muszą się równać planowanym wydatkom państwa i planowanym inwestycjom. S-I=G-NT w stanie równowagi zamierzone oszczędności minus zamierzone inwestycje są równe zamierzonemu deficytowi budżetowemu.

84 Wzrost G prowadzi do zwiększenia produkcji zapewniającej równowagę. Przy danej stopie podatkowej wpływy podatkowe rosną. Mimo to, powiększa się deficyt budżetowy (lub zmniejsza się nadwyżka budżetowa). Wzrost wydatków rządowych jest większy niż wzrost wpływów podatkowych wynikający ze wzrostu poziomu produkcji w punkcie równowagi: S-0= G- NT (Poziom inwestycji jest stały, I=0) S+ NT= G ( G> NT deficyt rośnie)

85 Przy danym poziomie wydatków państwa G wzrost stopy podatkowej powoduje zmniejszenie zarówno produkcji w stanie równowagi jak i deficytu budżetowego. Dzieje się tak, bo zmniejsza się dochód rozporządzalny i maleją zamierzone oszczędności. Rosną wpływy z podatków netto S+ NT= G ( G< NT deficyt maleje)

86 Uzupełnij tabelę na podstawie poniższych danych: planowana konsumpcja wynosi 70% rozporządzalnego dochodu, rząd wprowadza podatki netto (różnica między płatnościami transferowymi i podatkami bezpośrednimi) równe 20% dochodu narodowego brutto. Planowane inwestycyjne wynoszą 60 mld dolarów, a planowane wydatki państwa 50 mld dolarów. Oblicz: Dla każdego poziomu dochodu narodowego oblicz dochód rozporządzalny ludności, wielkość zamierzonych wydatków konsumpcyjnych, oszczędności i podatki netto. Dla każdej wielkości podaży globalnej oblicz wielkość popytu globalnego. Jeżeli w pewnym okresie dochód narodowy wyniesie 350 mld dolarów to jak zareagują producenci? Jaki poziom dochodu narodowego zapewni równowagę? Oblicz wielkość deficytu budżetowego przy dochodzie narodowym na poziomie zapewniającym równowagę. Załóżmy że wydatki państwa wzrosły o 22 mld dolarów: jaki jest nowy poziom dochodu narodowego zapewniający równowagę? Oblicz wielkość deficytu budżetowego w warunkach równowagi. Jaka jest wartość mnożnika? Produkcja i dochód narodowy Dochód rozporządzalny Planowana konsumpcja Planowane inwestycje Wydatki państwa Oszczędności Podatki netto Popyt globalny

87 Polityka ekspansywna i restrykcyjna

88 Obejmuje działania państwa zmierzające do utrzymania wielkości produkcji blisko poziomu zapewniającego pełne wykorzystanie czynników wytwórczych

89 to ogół działań państwa kształtujących budżet państwa poprzez zmiany w dochodach i wydatkach państwa. Polityka ekspansywna wzrost aktywności gospodarczej, zmniejszanie bezrobocia Polityka restrykcyjna np. ograniczenie inflacji. Podstawową częścią składową polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, określająca cele poboru podatków oraz sposoby ich realizacji.

90 Polityka ekspansywna Opis sytuacji w gospodarce Zagregowane wydatki AE są niewielkie, a rzeczywista produkcja jest mniejsza od potencjalnej, ludzie nie mają pracy. Recesja. Działanie państwa Obniżenie podatków netto Zwiększenie wydatków państwa EFEKT: zwiększenie zagregowanych wydatków państwa, wzrost produkcji (dochodu narodowego) i obniżenie bezrobocia Polityka restrykcyjna Opis sytuacji w gospodarce Zagregowane wydatki AE przekraczają zdolność gospodarki do wytworzenia dóbr i usług Działanie państwa Zmniejszenie wydatków państwa w celu ograniczenia dochodu narodowego

91 Roboty publiczne Programy wspomagania zatrudnienia Programy wydatków transferowych Zakupy dóbr Zmiany stawek opodatkowania.

92 Poprzez zmiany poziomu wydatków lub stopy podatkowej polityka wpływa stabilizująco na popyt globalny Ograniczenia aktywnej polityki fiskalnej Opóźnienie czasowe Niepewność (np. co do wielkości mnożnika) Efekty pobudzone w popycie autonomicznym (przeciwstawne zmiany autonomicznych składników popytu)

93 Nowoczesny system fiskalny bazuje również na wbudowanych mechanizmach ekonomicznych pełniących rolę automatycznych stabilizatorów gospodarki. Pozwalają one utrzymać stabilność gospodarki zanim stosowne organy podejmą decyzje w konkretnych sprawach. Automatyczny stabilizator to mechanizm w gospodarce, który zmniejsza podatność wielkości produkcji w gospodarce na wstrząsy (np. wojnę, wzrost cen ropy)

94 Podatek dochodowy Podatek VAT Zasiłki dla bezrobotnych, etc. Przykład: Gdy spadają produkcja i dochód, rząd wypłaca wyższe zasiłki dla bezrobotnych, a dochody państwa z podatku dochodowego i VAT się zmniejszają. W efekcie stopa podatkowa netto jest wystarczająco wysoka by osłabić działanie mnożnika, a tym samym spadek popytu globalnego będzie miał mniejszy wpływ na poziom produkcji i dochód równowagi.

95 Wydatki państwa i podatki netto mają znaczny wpływ na poziom dochodu narodowego. Polityka fiskalna pomaga w stabilizacji gospodarki narodowej tak długo, jak długo instytucje rządowe śledząc trendy rynkowe są w stanie skutecznie przewidywać ich makroekonomiczne skutki i podejmować aktywne działania. Efekty mnożnikowe w gospodarce z państwem są słabsze niż w gospodarce bez państwa (mg < mi).