PORÓWNANIE DYNAMIKI WCHODZENIA PLEMNIKÓW DO ZBIORNICZKA NASIENNEGO SZTUCZNIE UNANIESIONYCH MATEK PSZCZELICH PRZETRZYMYWANYCH W RÓZNYCH WARUNKACH

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXIX 1985 PORÓWNANIE DYNAMIKI WCHODZENIA PLEMNIKÓW DO ZBIORNICZKA NASIENNEGO SZTUCZNIE UNANIESIONYCH MATEK PSZCZELICH PRZETRZYMYWANYCH W RÓZNYCH WARUNKACH J. W o y k e i Z. J a s i ń s ki Zakład Hodowli Owadów Użytkowych Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego - Akademia Rolnicza Warszawa WSTĘP W o y k e (1979) wykazał, że obecność pszczół towarzyszących matce pszczelej bezpośrednio po unasienieniu zwiększa w istotny sposób liczbę plemników wchodzących do zbiorniczka nasiennego. Wg W o y k e g o i J a s i ń s k i e g o (1979) 250 pszczół robotnic wystarczało jako towarzystwo sztucznie unasienionych matek przetrzymywanych w cieplarce w temperaturze 34 C. Jednakże sam proces wchodzenia plemników do zbiorniczka nasiennego matek nie jest dostatecznie poznany. Pierwsze badania nad dynamiką wchodzenia plemników do zbiorniczka nasiennego przeprowadził W o y k e (1983). Ostatnio opisano (W o y k e 1985) ogólne prawidła wchodzenia plemników do zbiorniczka nasiennego, a dotyczące wyłącznie matek przetrzymywanych po unasienieniu w asyście pszczół. Wynika z nich, że na przejście tej samej liczby plemników do zbiorniczka potrzeba w kolejnym okresie po unasienieniu dwa razy dłuższego czasu. Natomiast szybkość przechodzenia plemników zmniejsza się o połowę w kolejnym okresie dwa razy dłuższym od poprzedniego. W pracy przedstawionej obecnie zajęto się porównaniem zasad wchodzenia plemników do zbiorniczka matek przetrzymywanych po unasienieniu w różnych warunkach. MATERIAŁ I METODA Łącznie unasieniono 400 matek. Badania prowadzono w dwóch, kolejnych seriach. W I serii matki unasieniano 1, 2, 3, 4 i 8 mm" nasienia pobieranego od wolno latających trutni, w drugiej tylko 1 i 8 mm' na- 377

2 sienia. W obu seriach połowę tak unasienionych matek poddawano do skrzynek do unasieniania o wymiarach 12X 12X 4 cm, zaopatrzonych w mały kawałek plastra, ciasto miodowe, rzadki syrop oraz 250 pszczół towarzyszących w nieokreślonym wieku. Skrzynki te umieszczano w cieplarce w temperaturze 34 C. Drugą połowę matek umieszczano po unasienieniu w klateczkach hodowlanych Zandera bez pszczół, a klateczki te wkładano do bezmatecznych pni wychowujących. W kolejnych odstępach czasu (Tab. 1 i 2) zabijano po 5 matek z każdej kombinacji i określano liczbę plemników w ich zbiorniczku nasiennym wg standardowej, powszechnie stosowanej metody. W I serii obliczenia te prowadzono do 24 godzin po unasienieniu, w II serii aż do 40 godzin. Do obliczeń statystycznych zastosowano analizę zmienności, a do stwierdzenia istotnych różnic między średnimi, głównie nowy wielokrotny test rozstępu, ale czasem do porównania jedynie dwu średnich stosowano test t - Studenta. Wykresy sporządzono na podstawie odpowiednich funkcji matematycznych. WYNIKI CHARAKTERYSTYKA PRZEBIEGU W CZASIE WCHODZENIA PLEMNIKOW Z TEJ SAMEJ DAWKI DO ZBIORNICZKA NASIENNEGO MATEK Średnie liczby plemników przechodzących z różnych dawek nasienia do zbiorniczka nasiennego matek w określonym czasie po unasienianiu wykazywały nieznaczne nieregularności (Tab. 1). Czasem zdarzało się, że później było w zbiorniczku mniej plemników niż wcześniej, co jest niemożliwe. Zostało to zapewne spowodowane faktem, że w kolejnych okresach nie badano tych samych matek, jak też i tym, że na poszczególne średnie składają się wyniki dotyczące tylko 5 matek. Starano się więc znaleźć funkcję matematyczną, która wyrównywałaby pewne nieregularności, a jednocześnie aby otrzymane dzięki niej wyniki były jak najbardziej zbliżone do średnich uzyskanych eksperymentalnie. Okazało się, że obliczona na podstawie szczegółowych wyników eksperymentalnych funkcja logarytmiczna s= A + B'log najlepiej określała liczby plemników w zbiorniczku nasiennym matek w kolejnych terminach po unasienieniu (y=liczba plemników, = liczba godzin po unasienieniu). Dla różnych dawek nasienia i warunków przechowywania matek uzyskano następujące równania funkcji liczby plemników w zbiorniczku (w tysiącach): dla 1 mm" i matek z robotnicami y= log r=0,69 1 mm" i matek bez robotnic y= log r=0,82 2 mm" i matek z robotnicami 2 mm" i matek bez robotnic y= y= log r=0, log r=0,85 378

3 dla 4 mm" i matek z robotnicami y= log r=o,85 4 mm" i matek bez robotnic y= log r=o,89 8 mm" i matek z robotnicami y= log r=o,89 8 mm" i matek bez robotnic y= log r=o,94 Wysokie współczynniki korelacji (r) między godzinami po unasienieniu a liczbami plemników w zbiorniczku przy zastosowaniu powyższej funkcji świadczą o trafności wyboru tejże funkcji. Podstawiając na miejsce liczbę godzin po unasienieniu uzyskano liczby plemników w zbiorniczku matek w pożądanym okresie. Pozwoliło to na wykonanie wykresu nr ~ 'O ~ ~ w..., 2.0 o.. ~ 2 mm' + R Rys. 1. Dynamika wchodzenia plem- t;; - 2 mm3 - R ników do zbiorniczka nasiennego ma- 8 1 mm,3 - R tek, unasienionych różnymi dawkami ;:: 1.0 _--==::::.-:== mm' + R' nasienia i przetrzymywanych z robot- :<: 0.8 nicami (+ R) lub bez nich (-R) w cią- (1,(, gu pierwszych 24 godzin II. Ił Dynamics of entry of spermatozoa into 0.2 the spermatheca of queens insemina- "-r--"~-r-----'----r- _ ted with different amounts of semen 2 4 and kept with (+ R) or without workers (-R) during the first 24 h (,.;.-ł -" GUIlzrr:y Pl) [i~~sll':~i!~niu Porównując wyniki obliczone na podstawie funkcji ze średnimi eksperymentalnymi okazało się, że jedynie wyniki dotyczące pierwszej godziny po unasienieniu a uzyskane z funkcji były wyższe od eksperymentalnych dla małych dawek nasienia (1 i 2 mm") a niższe od eksperymentalnych dla większych dawek nasienia (4 i 8 mm"), W dalszym okresie po unasienieniu zachodziła duża zgodność między wynikami obliczonymi z funkcji, a uzyskanymi eksperymentalnie. Z wykresu nr 1 widać, że po zastosowaniu różnych dawek nasienia liczba plemników w zbiorniczku nasiennym matek zwiększała się bardzo szybko w pierwszych godzinach po unasienieniu a później następował już mniejszy wzrost. Analizując wyniki dotyczące wyłącznie matek przebywających w bezpośredniej asyście pszczół (Tab. 1) stwierdzono, że w pierwszych godzinach po unasienieniu zwykle znajdowano istotnie wyższe liczby plemników w zbiorniczku matek w stosunku do okresu poprzedniego. PÓŹniej jednak następowało zróżnicowanie w zależności od wielkości dawki nasienia. W stosunku do liczby plemników znajdujących się w zbiorniczku pod koniec doświadczenia, t.j. w 24 godz. po unasienieniu nie stwier- 379

4 Tabela Srednia liczba plemników (w tys. z 5 powtórzeń) w zbiorniczku matek przetrzymywanych po unasienieniu z pszczołami (+P) lub bez nich (-P) w ciągu 24 godzin Averagę number of spermatozoa (thousands, 5 repetitions) in spermatheca of queens. kept with workers <+P) or without (-P) during 24 hrs Godz. po unasien. Hrs after insemination Warunki Conditions l +p -p 2 +p -p +p -p 8 +p -p 16 +p -p 24 +p -p 1 A241a 266a A415a 347a B814b 331a B 889ab SOla B 893a 1280ab B951a 1119a Dawka mm) Dose mm) A269a 233a B648b 388a B859bc 424a C1289bc 871a C1388abc 1464aac C1773b 1831b A306a 258a B681b 337a C1069bc 704ab D 514c 1403bc E1866bcd 2186cd F2692c 2271b t 36a9O A33e 80b 520ab C1217c 767b D1798cd 2248d E2725e 2597d F4058d 3499 Różne litery oznaczają statystycerue istotną różnicę (P < 0.05). Małe litery dotyczą tych samych godzin po unasienieniu, duże litery - tych samych dawek. Ditferent letters indicate statistically sigrufieant differences between means (P < O.OS). Small letters concern the same hours after insemination, Iarge - the same doses. dzono statystycznie. istotnego zwiększenia liczby plemników u matek unasienionych 1 i 2 mm" nasienia poczynając odpowiednio od 4 godz. i 8 godz. po unasienieniu, natomiast u matek unasienionych 4 i 8 mm" nasienia następował w kolejnych okresach istotny wzrost liczby plemników aż do 24 godz. po unasienieniu. Widać z tego, że po zastosowaniu mniejszych dawek nasienia wcześniej następowało zakończenie przechodzenia plemników do zbiorniczka matek. POROWNANIE WPŁYWU ROZNYCH DAWEK NASIENIA NA LICZBĘ PLEMNIKOW PRZECHODZĄCYCH DO ZBIORNICZKA NASIENNEGO Z danych zawartych w tab. 1 widać, że w ciągu pierwszej godziny po unasienieniu weszły do zbiorniczka nasiennego matek bardzo zbliżone liczby plemników niezależnie od wielkości dawki użytej do unasieniania. Między żadnymi średnimi nie stwierdzono istotnych różnic. W miarę upływu czasu więcej plemników wchodziło do zbiorniczka matek unasienionych większymi dawkami (Rys. 1). W 4 godziny po unasienieniu w zbiorniczku matek unasienionych 8 mm" nasienia, a przetrzymywanych z pszczołami jak i bez nich, znalazło się już istotnie więcej plemników niż u matek unasienionych 1 mm" nasienia, po 8 godzinach również matki unasienione 4 mm" nasienia miały istotnie więcej plern- 380

5 ników w zbiorniczku niż unasienione dawką 1 mm', a matki unasienione 2 mm! nasienia miały istotnie więcej plemników w zbiorniczku niż unasienione 1 mm" nasienia dopiero 24 godziny po unasienieniu. Widać więc, że matki unasienione większymi dawkami miały więcej plemników w zbiorniczku niż unasienione małymi. Różnice między wszystkimi średnimi okazały się statystycznie istotne, w 24 godziny po unasienieniu. Tak więc w miarę upływu czasu różnice między liczbą plemników wchodzą- -cych do zbiorniczka nasiennego z różnych dawek zwiększały się. POROWNANIE WPŁYWU WARUNKOW PRZECHOWYWANIA MATEK NA LICZBĘ PLEMNIKOW W ZBIORNICZKU NASIENNYM Matki przechowywane po unasienieniu w klateczkach hodowlanych bez pszczół, lecz umieszczone w ulu wychowującym miały w pierwszych godzinach po unasienieniu nieco mniej plemników w zbiorniczku nasiennym aniżeli przetrzymywane w towarzystwie pszczół w skrzynkach (Tab. 1 i rys. 1). W późniejszym okresie matki unasienione 1 mm" nasienia i przetrzymywane bez pszczół miały nawet nieco więcej plemników w zbiorniczku, niż matki otoczone bezpośrednią opieką pszczół w skrzynkach. Wyniki jednak w żadnym okresie nie różniły się istotnie. W pozostałych grupach matek mniejszą liczbę plemników miały przez cały czas badań matki pozbawione bezpośredniej opieki pszczół. W poszczególnych okresach po unasienieniu stwierdzono różnice istotne między różnymi grupami matek przebywających w bezpośrednim towarzystwie pszczół i w klateczkach (Tab. 1). W 24 godziny po unasienieniu nie stwierdzono istotnych różnic w zbiorniczku nasiennym matek przebywających w towarzystwie robotnic i pozbawionych tego towarzystwa w wypadku gdy matki zostały unasienione 1 i 2 mm" nasienia. Natomiast gdy matki unasieniono dawką 4 lub 8 mm" nasienia miały one istotnie więcej plemników w zbiorniczku gdy przebywały w bezpośrednim towarzystwie robotnic. Tak więc widać, że w wypadku gdy matki unasieniono małymi dawkami nasienia (1-2 mm"), bezpośrednia opieka robotnic nie wpływała w istotny sposób na zwiększenie liczby plemników w ich zbiorniczku. Natomiast po unasienieniu matek większymi dawkami (4-8 mm"] bezpośrednia opieka pszczół wywierała istotny wpływ na zwiększenie liczby plemników w ich zbiorniczku nasiennym. DYNAMIKA I SZYBKOŚC WCHODZENIA PLEMNIKOW DO ZBIORNICZKA NASIENNEGO MATEK W CIĄGU 40 GODZIN PO UNASIENIENIU Ponieważ wyniki uprzednich badań wykazały, że przechodzenie plemników do zbiorniczka nasiennego matek nie uległo zakończeniu w ciągu 24 godzin po unasienieniu, powtórzono doświadczenie stosując już tylko dawki 1 i 8 mm! lecz badając matki wciągu 40 godz. po unasienieniu, 381

6 Na podstawie poszczególnych wyników eksperymentalnych uzyskam) następujące funkcje matematyczne dla określonych dawek i warunków przetrzymyvvania matek: 1 mm", matka z pszczołami y = log r = 0,72 1 mm", matka bez pszczół y = log r = 0,64 8 mm", matka z pszczołami y = log r = 0,90 8 mm". matka bez pszczół y = log r = 0, ~ z 3.0' '" ẉ., o.-,. z '", ~o Rys. 2. Dynamika wchodzenia plemników do zbiorniczka nasiennego matek unasienionych 1 lub 8 mm3 nasienia i przetrzymywanych z robotnicami (+ R) lub bez nich (-R) w ciągu pierwszych 40 godzin Dynamics of entry of spermatozoa into spermatheca of queens inseminated with 1 or 8 mrns of semen and kept with (+R) or without workers (-R) during the first 40 h Podstawiając na miejsce liczbę godzin po unasieniu uzyskano dane na podstawie których wykonano wykres nr 2. Widać z niego jeszcze wyraźniej niż z wykresu nr 1, że wkrótce po unasienieniu liczba plemników w zbiorniczku bardzo wyraźnie zwiększała się, a pózniej następował jedynie niewielki wzrost. U matek przetrzymywanych z pszczołami lub bez nich a unasienionych 1 mm" nasienia nie stwierdzono istotnego zwiększenia poczynając już od 4 aż do 40 godz. po unasienieniu, a unasienionych 8 mm" nasienia poczynając od 16 godzin po unasienieniu (tab. 2). Tak więc przechodzenie plemników do zbiorniczka z mniejszej dawki kończyło się wcześniej, niż z większej. Porównując liczbę plemników przechodzących do zbiorniczka w tym samym czasie z różnych dawek widać, iż w pierwszej godzinie po unasienieniu weszły do zbiorniczka matek bardzo podobne liczby plemników niezależnie od wielkości dawki i warunków przechowywania (tab. 2).. Jednakowoż dopiero po 8 godzinach po unasienieniu udało się stwierdzić istotnie więcej plemników w zbiorniczku matek unasienionych 8 mm" nasienia niż u matek unasienionych 1 mm" nasienia. Porównując wyniki matek przetrzymywanych w skrzynkach z pszczołami i klateczkach bez pszczół widać, że matki unasienione 1 mm" nasienia i przetrzymywane w asyście robotnic miały nieco więcej plern- 382

7 Tabela 2 Średnia liczba plemników (w tys. z 5 powtórzeń) w zbiorniczku matek przetrzymywanych z pszczołami (+ P) lub bez nich (-P) w ciągu 40 godzin po unasienieniu Averagę number of spermatozoa (thousands, 5 repetitions) in spermatheca of queens kept with workers (+P) or without (-P) during 40 hrs Godz. po unasien. Hrs after insemination Dawka, Dose mm, 8 mm, +p -p +p -p A340a A327a A384a A430a 2 AB726a AB590a A920a A690a 4 BC914a BC947a A1l2la A973a 8 C1269a C1229a B2746b B2279b 16 C1237a C1l82a BC3506c BC2541b 24 C1l88a C1237a C3975c BC3292b 32 D1524a C1l42a C4268c C3150b 40 C1214a CI062a C4329c C2881b Różne litery oznaczają statystycznie istotną różnicę (P < 0.05). Małe litery dotyczą tych samych godzin po unasienieniu, duże litery - tych samych dawek. Different letters indicate statistically significant differences between means (P < 0.05). SmaU letters concern the same hours aiter insemination, Iarge - the same doses. ników W zbiorniczku niż pozbawione bezpośredniej asysty. Jednak w ciągu 40 godzin po unasienieniu nie udało się stwierdzić istotnej roóżnicy w średniej liczbie plemników u tych dwu grup matek. Istotnie więcej plemników w zbiorniczku matek unasienionych 8 mm" nasienia i przetrzymywanych po unasienieniu w asyście pszczół niż u matek pozbawionych tej opieki stwierdzono dopiero po 16 godzinach po unasienieniu. Różnica ta powiększała się do końca doświadczenia. W 40 godzin po unasienieniu stosunek liczby plemników w zbiorniczku matek przebywających w klateczkach hodowlanych w pniu wychowującym i w skrzynkach z robotnicami wynosił dla matek unasienionych 1 mm" nasienia 1: 1.1 a dla unasienionych dawką 8 mm" 1: 1.4. Porównując wszystkie wyniki uzyskano dla czterech wspomnianych grup stosunek 1.0 : 1.1 : 2.6 : 3.5. Tak więc podobnie jak uprzednio, większa dawka nasienia powodowała przechodzenie większej liczby plemników do zbiorniczka nasiennego. Korzystny wpływ asysty pszczół nie uwidaczniał się przy małej dawce nasienia, natomiast był bardzo wyraźny przy większej dawce. SZYBKOŚC PRZECHODZENIA PLEMNIKOW DO ZBIORNICZKA NASIENNEGO MATEK Obliczono różnicę liczby plemników w zbiorniczkach matek w roznym okresie po unasienieniu, (z danych uzyskanych po zastosowaniu funkcji logarytmicznej). Następnie różnicę tę podzielono przez liczbę godzin między badanymi okresami. W ten sposób uzyskano średnią szyb

8 kość przechodzenia plemników w danym okresie. Szybkość ta odpowiadała aktualnej szybkości środkowej godziny dla danego okresu. Okazało się, że funkcja y=~ ( = godziny po unasienieniu) była naj. lepiej dopasowana do uzyskanych danych. Dla matek badanych w okresie 24 godzin otrzymano następujące funkcje w zależności od wielkości stosowanej dawki i warunków przechowywania b' 235 mm + ro otrnce y = -- 3 b' 374 mm - ro otmce y = mm + robotnice y = -- 3 b' 527 mm - ro otruce y = b' 719 mm + ro otnice y = b' 749 mm - ro otrnce y = mm" + robotnice y = mm! -robotmce y =-- Stała A dla matek unasienionych 1, 2 i 4 mm" a przetrzymywanych bez pszczół jest większa niż dla matek przetrzymywanych z pszczołami. Wynikałoby z tego, że szybkość przechodzenia plemników u matek przetrzymywanych bez pszczół była wyższa niż u matek z pszczołami. Jest to zrozumiałe dla dawki 1 mm" nasienia, gdyż w tym wypadku wchodziło więcej plemników do zbiorniczka matek bez pszczół (rys. 1). Jednakże u matek unasienionych 2 i 4 mm" nasienia, a przetrzymywanych bez pszczół większa szybkość przenikania wynikła z bardzo niskiej liczby plemników w zbiorniczku w l-szej godzinie po unasienieniu. Dla matek badanych w okresie 40 godzin uzyskano następujące funkcje: l 3 b' 261 mm + ro otnice y =-- 3 b' 223 mm -ro otnice y = mm! + robotnice y = b' 859 mm -TO otnice y =-- 33ł

9 Podstawiając na miejsce godziny upływające od momentu unasie... nienia, uzyskano dla matek badanych w ciągu 40 godzin, dane, na podstawie których wykonano wykres (rys. 3). Z obliczonych danych jak i z wykresu widać, że w 2 godziny po unasienieniu, plemniki przenika- 600 soo Ol ;j '"? (5.~oo < z Rys. 3. Szybkość wchodzenia plemników do zbiorniczka na- g siennego matek unasienionych 'n LOO różnymi dawkami nasienia i j:; przetrzymywanych z robotnicami (+R) lub bez nich (-R) w ciągu pierwszych 40 godzin The speed of entry of spermatozoa into spermatheca of queens inseminated with different arnounts of semen and, kept with (+ R) or without workers (-R) during the first 40 h so 40 ro~ 2 4 I" 2', ły u matek unasienionych 8 mm" nasienia i przetrzymywanych w asyscie robotnic i bez niej, odpowiednio z szybkością i szt. na godzinę, a u unasienionych 1 mm" nasienia odpowiednio z szybkością i szt. na godzinę. Szybkość przenikania plemników do zbiorniczka bardzo malała z upływem czasu, wynosząc dla 4 wyżej wymienionych grup matek po 8 godzinach odpowiednio , , i sztuk na godzinę, a po 24 godzinach odpowiednio , 36000, i 9500 sztuk na godzinę. Z powyższego widać, że szybkość przenikania plemników do zbiorniczka była największa w pierwszych godzinach po unasienianiu, malejąc w miarę upływu czasu. Z upływem dwukrotnie dłuższego okresu po unasienianiu, szybkość zmniejszała się dwukrotnie. Plemniki z większych dawek przenikały z większą szybkością niż z mniejszych. Szybkość przechodzenia była wyższa u matek przebywających w bezpośrednim towarzystwie pszczół niż u pozbawionych tego towarzystwa. Należy zauważyć, że stosunek szybkości wchodzenia plemników do zbiorniczka matek przetrzymywanych w asyscie robotnic i bez niej wynosił dla matek unasienionych 8 mm! nasienia 1.4: 1.0 a dla unasienionych 1 mm! nasienia odpowiednio 1.2: 1.0. Ogólny stosunek szybkości przechodzenia plemników wynosił dla 4 powyższych grup matek 5.4 : 3.8 : 1.2 : 1. Stosunek ten nie ulegał zmianie w ciągu całego okresu 385

10 _. przechodzenia plemników. Widać więc, że korzystniejszy stosunek w szybkości przenikania plemników uwydatnił się szczególnie w wypadku unasieniania matek większą dawką nasienia. WNIOSKI Liczba plemników wchodzących do zbiorniczka nasiennego matek w określonym terminie po unasienianiu jest zgodna z funkcją logarytmiczną y = A+B. log. Najwięcej plemników wchodzi do zbiorniczka w pierwszych godzinach po unasienianiu. U matek unasienionych 1, 2, 4 i 8 mm" nasienia nie stwierdzono dalszego, istotnego zwiększania liczby plemników w zbiorniczku, poczynając odpowiednio od 4, 8, 16 i 16 godzin aż do końca prowadzenia badań tj. do 24 względnie 40 godzin po unasienieniu. Wynika z tego, że plemniki z mniejszych dawek nasienia zakończyły wchodzenie do zbiorniczka wcześniej niż z większych. W ciągu pierwszej godziny po unasienieniu wchodzą do zbiorniczka podobne liczby plemników niezależnie od wielkości dawki i warunków przechowywania matek. Później różnice zwiększają się w zależności od wielkości dawki. Istotną różnicę między matkami unasienionymi 1 mm" nasienia a pozostałymi, unasienionymi dawkami 2, 4 lub 8 mm" stwierdzono odpowiednio po 24, 8 i 4 godzinach po unasienieniu. Po unasienieniu matek małymi dawkami nasienia (1 lub 2 mm") nie stwierdzono istotnego wpływu warunków przetrzymywania matek na liczbę plemników w zbiorniczku, natomiast po zastosowaniu większych dawek (4 lub 8 mm") matki przebywające w bezpośrednim towarzystwie pszczół miały istotnie więcej plemników w zbiorniczku niż pozbawione tego towarzystwa. Szybkość przechodzenia plemników do zbiorniczka matek w określo- nym terminie po unasienieniu jest zgodna z funkcją A y = -. W pierw- szych godzinach po unasienianiu szybkość jest największa, malejąc w miarę upływ uczasu. Plemniki z większej dawki przenikają z większą szybkością. Szybkość przechodzenia plemników jest wyższa u matek przebywających w bezpośrednim towarzystwie pszczół niż u pozbawionych tego. Korzytsny wpływ przebywania matek po unasienieniu w bezpośrednim towarzystwie pszczół uwydatnia się szczególnie w wypadkach unasieniania matek większymi dawkami nasienia (4 lub 8 mm"), W zbieraniu i opracowywaniu materiałów pomagały mgr K. Grochowska i mgr H. Przybylska, którym autorzy składają podziękowanie. 386

11 s LITERATURA 1. W o y k e J., 1979: Effect of the access of worker honeybees to thequen on the result of instrumental insemination. J. apic. Res. 19 (2): W o y k e J., 1983: Dynamics of entry of spermatozoa into the spermatheca of instrumentally inseminated queen honeybees. J. apic. Res. 22 (3): W o y k e J., 1985: Rules governing the dynamics of entry of spermatozoa into spermatheca of instrumentally inseminated queen honeybees. J. apic. Res. (in press), 4. W o y k e J., J a s i ń k i Z., 1979: Number of worker bees necessary to attend instrumentally inseminated queens kept in an incubator. Apidologie 19(2): H CP ABHEHJ.1E,n:J.1HAl\U1Kl1 IIPOHJ.1KHOBEHl1H CIIEPMAT030H,n:OB B CEMHIIPl1~MHJ.1K l1ckycctbehho OCEMEHEHHbIX IIl.J:EJl.l1HbIX MATOK, CO,n:EP2KAEMbIX B PA3HbIX YCJIOBl1RX E. B o M K e, 3. H c 11H b C K H PC310MC II'leJlHHble MaTKK OCC~ICHl'!.1ll1CbHCKyCCTBCHHO1, 3, 4 HJlH 8 MM~ CCMCHH,nocne -rero OHvf conepcaaacs B MaJICllbKHX autmca c 250 pa60'lh.1v>nqejiami1 B I111K;y6aTOpe rrptr TeMIlepaTy~ 34 no ~CJlb3H1O HJIH B K.'ICTo,'lKaX 6C3 nen. KOJIl1'leCTBO CnCpMaT030H;l\OB, npoiihkaio~hx B CeM.Hilpl1eMHHKMaTOK B onpe- ;l\cjieilhb!mmomchtbpcmehl1 nocne ocemchehh.honpe;l\eji.hctc.hcor JlaCHO JlOrapHcpMH- 'ICCKOM CPYHK~11 y=a + B. log. Caseoe 60JlblllCC KOJlWleCTBO cnepvaroaonnoa npohi1kact B CCUlInpUeMHI1KB rrepaste 'lacbl nocne ocemehehhff. He yzranoca yctahobi1tb ;l\ajlbhei11i1ero cyuiecr eeuuoro YBeJII1QeHl1l1KOJIl1'lecTB8. cnepaaroaonnos B CeMHnpl1CMHI1KeMaTOK OCCMClIeHllbfXl, 2, 4 u 8 MM" CeMeHl1 Ila- 'milali COOTBeTCTBeHHOc 4, 8, 'lacob no cassoro KOHl\a I1CCJIC;l\ycMoro npouecca, T.C. no 24 I1JII140 'lacob nocne OCeMel!CIll1H. B TC'lelll1C nepaoro -raca rrocrre ocereueuaa B CeMHnpl1eMI:I1K npounaer no'ft!1 TaKOC :lkc KOJlI1'lCCTBO.cncpMaT030X;:(OB HC3aBI1CI1MOOT zroasr H ycjlobj1i1 cenępaca- HI1H MaToK. C~eCTBeHllOe pa3jlh'll1e MC:lK.I\YMaTKaMf1, OCCMelle!!HbIMH 1 MM3 ce- MeJlI1 11 OCTaJIbllbIMI1,ocesreneansrmr ;l\03ami1 2, 4 'I1JIH8 MM" 6blJIO yctallobjlehocoot- BCTCTBeHHO'ICPC3 24, 8 H 4 -raca nocne ocemcllchi1h. He 6bIJlO yctallobjieho Cy~CCTBC!ll!OC BJlI{lIlIl1e yc.rrob.j1i1conepcauaa ua KOJLH- 'lectbo crrepaaroacanoa B Ce~ll1npl1eMHI!KC :'>IaTOK,oceieueama MaJlellllbKHMU.,:\0-3aMH ceven (1 I1JlH 2 MM3) 3aTO nocne npn sreuenn a 60JJbWI1X ~03 (4 I1JIH 8 ~1:.(1) y MaToK, conepacaesn.r BMeCTC c n-re.nascr I1:o.1CJlOCbcymecr-aeuuo ÓOJJbIllee KCJIH'Te CTBO cnepaarosoanoa B CeMlInpI1C~1HHKe,'leM' y MaTOK, conepacaersr 6C3 nerr. CKOpOCTb npoilhkhobelll1l1 cnepmato.30i1;l\ob B cemlinphen.'i!.hk MaTOK B onpezre- A J!ellHblH MOMellT EpeMeHH noc.ne oceweneana onpezrenaer ca cpyiikl\l1ei1 y = X-. CKOpocr s npohhkilobclil1r casraa 60JIbllla.H B rrepasre -racsr nocjjc ocesreueaaa. IIpl1 6oJIblllei1 aose cnepsraroaoazrsr npojihkaiot c 60JJblllCl1 CKOPOCTbl{). CKOPOCTb npolll1khobehi1h crreparosonnon 60JlbIUC y MaToK, conepacaesua c n'lejla~ll1, 'lem 6e3 nen. Iloaeaaoe BJD1.HHJ1econepcauas MaTOK nocne o~emehchi1.h BMeCTe c n'h~.1!aml1 npohbjlhctcli ocotieuao rrpa ocemehclihh MaTGK 6oJlbllll1MI1 J\o3aMH CCMClIl1 (4 I1JJ>f 8 MM3). 387

12 ~ COMPARISON OF THE DYNAMICS OF ENTRY OF SPERMATOZOA INTO SPERMATHECA OF INSTRUMENTALLY INSEMINATED QUEENS KEPT IN DIFFERENT CONDITIONS J. Woyke, Z. Jasiński Summary Queens were inseminated with 1, 2, 4 or 8 mms of semen, and either held each in small boes with 250 workers at 34 C or caged without workers in queenles colonies. The number of spermatozoa entering a queen's spermatheca during determined periods after insemination was in accord with the logaritmic function y=a+ +B. log. The highest num ber of spermatozoa entered the spermatheca in the first hours after insemination. In queens inseminated wit h 1, 2. 4 or 8 mm! of semen, numbers of spermatozia in the spermatheca showed no statistically signtficant increase 4, 8, 12, 16 and 16 hrs after insemination respectively, up to 24 or 40 hrs. One hour after insemination no significant differences were found in the number of spermatozoa in spermathecae of queens inseminated with different amounts of semen, or kept in the presence or absence of workers. Queens insemina te d with 1 mm" of semen differed from those inseminated with doses of 2, 4 and 8 mms, when 24, 8 and 4 hrs had elapsed after insemination respectively. The presence of workers had little or no influence on the finał number of spermatozoa in the spermatheca when 1 or 2 rnms of semen we re injected, but it clearly increased the final num ber when 4 or 8 mms were injected. The rate of entry of spermatozoa into a queenss spermatheca at different period s after insemination was in accord with a functior y = ~. The rate was highest in the first hours after insemination, it was high ner when larg-er doses were injected and it was high er in queens attended by workers. The presence of workers was beneficial onl y when queens we re inseminated with Iarger amounts of semen. PWRiL. Warszawa 1986.Zarz.!H32/z!. Nakład egz. Ark. wyd. 31,40; ark. druk. 24,25. Papier druk. sat. kl. III, 70 g, 70X100 Łódzka Drukarrita Dziełowa, Zakład nr 2, Pabianice, ul. P. Skarel.o, zam. 775/ P-H