Ewaluacja ex-post. Programu PL Promocja Rozwoju MSP (Phare 2001 SSG komponent MSP) raport końcowy

Transkrypt

1 Ewaluacja ex-post Programu PL Promocja Rozwoju MSP (Phare 2001 SSG komponent MSP) raport końcowy POLSKA AGENCJA ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Zespół Programowania i Ewaluacji Warszawa, grudzień 2005

2 2

3 Dr Marek Panfil Katedra Small Businessu, SGH Recenzja raportu pn. Ewaluacja ex-post Programu PL Promocja Rozwoju MSP (Phare 2001 SSG komponent MSP) I. Diagnoza 1. Gospodarka, w tym sektor MSP 2. Programy pomocowe od 1990 roku 3. Program Phare 2001 SSG MSP II. Rekomendacje 1. Ogólne - kierunki rozwoju sektora MSP 2. Ogólne - w odniesieniu do przyszłych programów wsparcia MSP 3. Szczegółowe - dotyczące ewaluowanego programu I. Diagnoza I.1. Gospodarka, w tym sektor MSP Przebiegająca od 16 lat transformacja ustrojowa w Polsce, przyczyniła się do zbudowania podstaw prawnych oraz instytucji funkcjonujących w ramach mechanizmów gospodarek wolnorynkowych. Rozwój prywatyzacji, liberalizacja cen wewnętrznych, wprowadzenie wymienialności złotego, liberalizacja obrotów finansowych z zagranicą, swoboda działalności gospodarczej przyczyniły się do przyspieszenia tempa wzrostu gospodarczego w Polsce. Dodatkowo, włączenie się Polski do zachodnich struktur i instytucji gospodarczych (OECD, UE) stanowi sprawdzoną (w innych krajach) ścieżkę nadrabiania opóźnień rozwojowych i technologicznych. Jednakże atuty naszej gospodarki, a wśród nich: dominacja sektora prywatnego generującego ok. ¾ wartości PKB, znaczący napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych, niski poziom inflacji, przedsiębiorczość obywateli są w cieniu jej słabości. Najważniejsze słabe strony polskiej gospodarki obejmują: jej niską konkurencyjność (mierzoną wartością PKB na 1 mieszkańca oraz wartością dodaną brutto na 1 zatrudnionego), wysoki poziom bezrobocia, wysoki deficyt budżetu państwa 1, niską wartość eksportu w przeliczeniu na 1 mieszkańca, zbyt mały udział usług rynkowych w strukturze gospodarki, znikomy udział branż wysokich technologii (np. informatyka, telekomunikacja, biotechnologia, elektronika, nanotechnologia), 1 Przykład Estonii pokazuje, że jest możliwe funkcjonowanie gospodarki nawet bez deficytu budżetowego.

4 duży stopień dekapitalizacji środków trwałych w przedsiębiorstwach stąd konieczne są inwestycje o charakterze odtworzeniowym oraz inwestycje rozwojowe. spadek dynamiki nakładów inwestycyjnych w ostatnich latach, małą liczbę parków technologicznych i przemysłowych, niski poziom innowacyjności przedsiębiorstw, słabą współpracę z jednostkami B+R, niewielką liczbę zgłoszeń patentowych, niską konkurencyjność produktową co wpływa na niską rentowność sprzedaży. Sektor MSP Transformacja polskiej gospodarki przyczyniła się do dynamicznego rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), czego owocem było utworzenie tysięcy małych firm prywatnych. Firmy te, kreowały nowe miejsca pracy, zatrudniając wielu pracowników odchodzących z restrukturyzowanych przedsiębiorstw państwowych. Obecnie udział sektora MSP w strukturze wszystkich przedsiębiorstw w Polsce jest zbliżony do krajów europejskich (UE-15). Średnia dla krajów UE-15 wyniosła w 2003 roku 99,8%, natomiast udział polskiego sektora MSP w łącznej liczbie wszystkich przedsiębiorstw aktywnych 2 wyniósł 99,84% w 2003r. (poziom ten utrzymywał się także w latach ). Na koniec 2003r. liczba aktywnych MSP w Polsce wyniosła , z czego 96,76% stanowiły mikroprzedsiębiorstwa, 2,31% małe firmy i 0,78% średnie przedsiębiorstwa. Sektor MSP odznacza się rosnącą wydajnością pracy oraz proeksportowym nastawieniem wielu firm, które nie obawiają się konkurować z zagranicznymi firmami. Jednakże wiele aspektów świadczy o jego słabości, a wśród nich: dominujący udział mikroprzedsiębiorstw w strukturze MSP, niski kapitał intelektualny kadry menedżerskiej i pracowników, przestarzała infrastruktura wielu małych firm, niska rentowność produkcji i niska stopa inwestycji, wysokie (i wciąż rosnące) koszty administracyjne i podatkowe prowadzenia działalności gospodarczej (dlatego też przedsiębiorcy niechętnie generują nowe miejsca pracy), powiązanie MSP głównie z rynkiem lokalnym (co oznacza niski poziom internacjonalizacji MSP), trudny dostęp przedsiębiorców do zewnętrznego finansowania (co stanowi barierę dalszego rozwoju). 2 Prawie połowa przedsiębiorstw zarejestrowanych w REGON na koniec 2003r. nie prowadziła działalności gospodarczej (głównie małe zakłady osób fizycznych), stąd liczba aktywnych przedsiębiorstw wyniosła Por. Raport o stanie sektora MSP w Polsce w latach , Ministerstwo Gospodarki, Departament Przedsiębiorczości, Warszawa, 2005, str. 10 4

5 I.2. Programy pomocowe Od początku lat 1990-ych Polska otrzymała pomoc finansową i techniczną ze strony UE, przede wszystkim z programu Phare. Łącznie do końca 1999r. Polska otrzymała w formie bezzwrotnych dotacji ok. 1,2mld euro, z czego ok. 400mln euro przeznaczono na programy regionalne, 100mln euro na działania o charakterze strukturalnym z zakresu ochrony środowiska, transportu, rynku pracy, wsparcia dla MSP. Pomoc ta była większa w związku z przyjęciem strategii przedakcesyjnej i do chwili uzyskania przez Polskę członkostwa w UE, była przekazywana ze środków programów Phare, ISPA i SAPARD. 3 Jednym z programów Phare był PL Promocja Rozwoju MSP (Phare 2001 Spójność Społeczna i Gospodarcza komponent MSP), realizowany w latach Obecnie zakończył się także program Phare 2002 SSG komponent MSP. Ostatnia edycja programu przedakcesyjnego Phare skierowana do MSP (Phare 2003 SSG komponent MSP) została uruchomione w czerwcu 2005r. i zostanie zakończona do końca 2006r. Po wejściu Polski do UE, parlament RP przyjął Narodowy Plan Rozwoju na lata , który określił ramy wsparcia dla Polski z funduszy strukturalnych. W ramach NPR , występują programy oferujące wsparcie dla sektora MSP: Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw 4 ; Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich (Działanie 2.3 Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki ) 5 ; Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (wybrane działania) 6. I.3. Program Phare 2001 SSG komponent MSP Wprowadzenie Program ten stanowił kontynuację procesu wsparcia MSP, zapoczątkowanego w ramach Phare 2000 SSG, tzn. trzy z czterech fundusze dotacji dla przedsiębiorców (Fundusz Dotacji Inwestycyjnych, Program Rozwoju Przedsiębiorstw, Program Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych), znalazły się w ofercie adresowanej do MSP, w ramach Phare edycji Jednakże komponent MSP w ramach Phare 2001 koncentrował się na rozwoju nowych rozwiązań w firmach (np. komercyjne wykorzystanie Internetu Program Rozwoju Przedsiębiorstw Internetowych - PRPI), dopasowaniu strategii MSP do warunków transformacji gospodarki (np. rozwój strategii przedsiębiorstwa, budowanie strategii eksportowych) oraz duży nacisk pokładał na kwestię zatrudnienia. 3 Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata Więcej informacji: 5 Więcej informacji: 6 Więcej informacji:

6 Wnioski Wyniki ewaluacji ex-post Phare 2001 MSP pokazały, że program pozytywnie odpowiedział (w stosunkowo małej jednak skali, z uwagi na szczupłość środków finansowych wykorzystano 58,8mln euro 7, tj. 80,5% przeznaczonych środków) na potrzeby gospodarki oraz małych i średnich firm, które korzystały z niego w latach Po roku od zakończenia 4 podprogramów (FDI, PRP, PRPE, PRPI) u jego beneficjentów powstało ponad 10 tys. nowych miejsc pracy, a duża część beneficjentów zwiększyła nakłady inwestycyjne i wzmocniła swoją pozycję konkurencyjną na rynku. Jednak końcowa ocena programu Phare 2001 SSG komponent MSP wykazała również wiele niedociągnięć w trakcie realizacji 4 jego podprogramów (FDI, PRP, PRPE, PRPI). Niedociągnięcia te miały głównie charakter organizacyjny i informacyjny. Badania ewaluacyjne pokazały, że: programy były traktowane przez ich beneficjentów głównie jako okazja do redukcji kosztów przedsiębiorstwa (tak było m.in. w FDI, PRPI) oraz były niedopasowane do potrzeb szczególnie mikro- i małych przedsiębiorców, MSP są wyraźnie niedoinwestowanie (wskazały to wyniki ewaluacji FDI), ewaluacja PRP, PRPE, PRPI naświetliła problem niewykorzystywania projektów doradczych pod kątem wdrożenia zaplanowanych inwestycji, PRPE pokazał, że zabrakło skutecznego wsparcia dla potencjalnych eksporterów. Sektor MSP a beneficjenci Phare 2001 MSP Beneficjenci 4 podprogramów Phare 2001 MSP (FDI, PRP, PRPE, PRPI) w liczbie 3659 stanowili 2,1% wszystkich aktywnych MSP w 2003 roku. Porównanie struktury MSP ze strukturą beneficjentów Phare 2001 pokazuje, że udział mikroprzedsiębiorców był zdecydowanie za mały w łącznej liczbie beneficjentów 8. Jedynie w PRPI udział firm mikro był stosunkowo duży, mianowicie wyniósł 70%. Małe firmy stanowiły wśród beneficjentów PRPI 24%, a średnie tylko 6%. Firmy, korzystające ze wsparcia Phare 2001 MSP, funkcjonowały najczęściej jako osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (udział tych podmiotów wyniósł 44%). W strukturze wszystkich MSP w 2003r., ponad 95% firm działało pod tą formą prawną, dlatego też ich znaczny udział w łącznej liczbie beneficjentów był uzasadniony. Polskie MSP wykazują niski stopień umiędzynarodowienia. Podobnie przedsiębiorstwa, uczestniczące w FDI i PRP najczęściej działały na rynku krajowym (odpowiednio: 58% i 56%), rzadziej zaś na rynkach zagranicznych. 9 Więcej niż połowa beneficjentów każdego podprogramu Phare 2001 MSP deklarowała posiadanie strategicznego planu rozwoju. Uznać to należy za sukces podprogramów, ponieważ rzadkością jest posiadanie strategii rozwoju wśród polskich mikro- i małych firm. Spośród wszystkich 4 podprogramów, uczestnicy FDI najrzadziej deklarowali posiadanie 7 Ewaluacja ex-post Programu PL Promocja Rozwoju MSP (Phare 2001 SSG komponent MSP), Tabela 10 8 Udział mikroprzedsiębiorstw wyniósł tylko 24% w FDI, 35% w PRP oraz 25% w PRPE. Małe firmy stanowiły prawie 40-41% wszystkich beneficjentów w trzech najbardziej popularnych podprogramach, tj. FDI, PRP, PRPE. Z kolei, średnie firmy stanowiły 33% w FDI, 23% w PRP, 25% w PRPE. 9 Ewaluacja ex-post Programu PL Promocja Rozwoju MSP (Phare 2001 SSG komponent MSP), wykres 17 6

7 strategii rozwoju firmy (tj. tylko 56%). W PRP udział ten wyniósł 69%, w PRPE: 58%, w PRPI: 78%. 10 Polskie MSP odznaczały się w okresie niską dynamiką nakładów inwestycyjnych. W 2003r. negatywny trend uległ odwróceniu. Licząc w cenach stałych, nakłady wzrosły w 2003r. średnio o 1,8%, przy czym w sektorze prywatnym dynamika była dodatnia (103,8), a w państwowych ujemna (95,3). Najwyższą dynamiką wzrostu nakładów miały średnie firmy (107,5) i małe 104,7 11. Wzrost dynamiki nakładów w całym sektorze MSP miał odzwierciedlenie także wśród małych i średnich firm-beneficjentów FDI, który polegał na dofinansowaniu projektów inwestycyjnych związanych z wdrożeniem nowych technologii i odnowieniem parku maszynowego. Program FDI przyczynił się do współfinansowania 2369 takich projektów w 2198 firmach. Najczęstsze działania, podjęte w ramach FDI Phare 2001 MSP dotyczyły zakupu maszyn i urządzeń z oprzyrządowaniem, następnie zakupu środków transportu (drogowego samochodów ciężarowych, autobusów) oraz zakupu sprzętu komputerowego. 12 II. Rekomendacje II.1. Rekomendacje ogólne - kierunki rozwoju sektora MSP Dalszy rozwój sektora MSP w Polsce będzie determinowany następującymi czynnikami: stopniem absorpcji środków UE przez sektor MSP, oraz skali inwestycji strukturalnych, które zwiększą konkurencyjność regionów, dopasowaniem programów pomocowych do potrzeb sektora MSP, kosztami zatrudnienia pracownika aktualnie są one na zbyt wysokim poziomie, co wpływa na utrzymywanie wysokiej stopy bezrobocia, zwiększeniem innowacyjności polskiego przemysłu, a co za tym idzie zwiększeniem wydatków na badania i rozwój, stopniem dostępu do kapitału na rozwój działalności (wiele przedsiębiorców wciąż wskazuje brak dostępu do kapitału jako jedną z głównych barier rozwoju). Wiele małych i średnich firm stoi przed nieuniknioną internacjonalizacją, co pozytywnie może wpłynąć na ich wydajność pracy. W dłuższym okresie powinny wzrosnąć: udział małych i średnich przedsiębiorstw w sektorze MSP, choć mikroprzedsiębiorstwa pozostaną nadal przeważającą grupą, liczba małych i średnich firm uczestniczących w eksporcie do krajów UE, liczba miejsc pracy w sektorze usług. Głównym wyzwaniem polskiej polityki gospodarczej w najbliższych 3-5 latach będzie zmiana sytuacji na rynku pracy i podniesienie tempa wzrostu gospodarczego. Będzie to możliwe m.in. w wyniku aktywnej promocji przedsiębiorczości, wsparcia sektora MSP przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. W tym okresie pomoc publiczna adresowana do sektora MSP powinna polegać na: a) Tworzeniu sprzyjających warunków dla zatrudnienia w małych i mikroprzedsiębiorstwach. Działalność ta może obejmować: wspieranie rozwoju instytucji promujących przedsiębiorczość, zwłaszcza wśród absolwentów szkół średnich i wyższych, 10 Op.cit, wykres Raport o stanie sektora MSP w Polsce w latach , Ministerstwo Gospodarki, Departament Przedsiębiorczości, Warszawa, 2005, str Ewaluacja ex-post Programu PL Promocja Rozwoju MSP (Phare 2001 SSG komponent MSP), wykres 1

8 wprowadzenie systemu jednorazowych pożyczek i dotacji na podjęcie własnej działalności gospodarczej. b) Tworzeniu i rozwoju nowopowstałych mikroprzedsiębiorstw, poprzez: doradztwo, ułatwienie dostępu do kapitału, wspieranie podmiotów rozpoczynających działalność gospodarczą (np. utrzymanie 50% kosztów ZUS-u w okresie 1-2 lat dla otwierających swoją pierwszą firmę). c) Zapewnieniu dostępu do kapitału małym i średnim przedsiębiorcom, polegającym na: rozwijaniu systemu poręczeń kredytowych oraz funduszy pożyczkowych, wsparciu rozwoju alternatywnych instrumentów finansowania działalności gospodarczej i inwestycyjnej (fundusze wysokiego ryzyka, rynek kapitałowy, sieci skupiające inwestorów chcących ulokować pieniądze w nowo powstające przedsiębiorstwa sieci aniołów biznesu), ułatwieniu dostępu do kapitału podmiotom rozpoczynającym pozarolniczą działalność gospodarczą, finansowemu wsparciu przedsiębiorstw w postaci dotacji inwestycyjnych na zakup maszyn i urządzeń, wyników prac badawczo-rozwojowych, praw własności przemysłowej oraz wdrażaniu i komercjalizacji technologii i produktów innowacyjnych. d) Pomocy w dostępie do wiedzy i doradztwa. Powinna ona obejmować: szkolenia podnoszące kwalifikacje, specjalistyczne doradztwo związane z wykorzystaniem i promowaniem nowoczesnych technologii, wdrażanie i projektowanie systemów zarządzania jakością, środowiskiem, BHP, certyfikację. e) Wsparciu MSP w fazie przygotowania produkcji i usług eksportowych - stosowaniu instrumentów wsparcia w postaci dofinansowania projektów, przede wszystkim wykorzystujących wyniki prac sektora B+R, ułatwień podatkowych z tytułu inwestycji proeksportowych oraz innych bodźców do podejmowania inicjatyw proeksportowych. f) Promocji eksportu towarów i usług, tj. wdrażanie nowych instrumentów promocji eksportu, a także tworzenie ram instytucjonalnych i systemowych w celu wspierania działalności eksportowej oraz promocyjnej podejmowanej przez przedsiębiorców. g) Wspieraniu współpracy przedsiębiorstw w zakresie tworzenia grup producenckich (m.in. grup producentów rolnych), kooperacyjnych, dystrybucyjnych, kapitałowych, związków przedsiębiorstw i podmiotów samorządowych oraz partnerstwa z trzecim sektorem, m.in. poprzez tworzenie struktur sieciowych gron. Pomoc we wdrażaniu wspólnych przedsięwzięć z jednostkami naukowo-badawczymi i instytucjami odpowiedzialnymi za rozwój regionalny. h) Wsparciu rozwoju rynku innowacji, w szczególności wspieraniu zakupów wyników prac badawczo-rozwojowych i praw własności przemysłowej oraz przekształcaniu wyników badań w produkt komercyjny, pomocy finansowej we wdrażaniu i komercjalizacji produktów i technologii, tworzeniu nowych firm innowacyjnych, korzystaniu przez przedsiębiorców z technologii informacyjnokomunikacyjnych, tworzeniu bezpiecznych sieci i systemów informatycznych. i) Stwarzaniu motywacji dla przedsiębiorstw do inwestowania w B+R poprzez wsparcie dla przedsiębiorców w fazie przygotowania produkcji i usług, dofinansowanie 8

9 projektów i ułatwienia podatkowe z tytułu inwestycji proeksportowych oraz inne zachęty związane z kształtowaniem otoczenia biznesu. j) Dofinansowaniu inwestycji w tym realizowanych w dziedzinach o wysokim potencjale konkurencyjnym i naukochłonnym. k) Tworzeniu i rozwoju parków przemysłowych i technologicznych, inkubatorów, współfinansowania inwestycji MSP, w szczególności sprzyjających wzrostowi konkurencyjności, współfinansowaniu projektów realizowanych przez podmioty działające na rzecz rozwoju gospodarczego, zatrudnienia lub rozwoju zasobów ludzkich, współfinansowaniu projektów kreujących powstawanie lub wzmacnianie istniejących lokalnych i regionalnych funduszy pożyczkowych oraz funduszy kapitału zalążkowego. Dla właściwego kierunkowania i wspierania działań promujących przedsiębiorczość, konieczna jest także zmiana roli Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości na model bardziej merytoryczny, niż organizacyjny - na wzór angielskiej organizacji o nazwie Small Business Service (SBS). SBS jest, podobnie jak PARP, agencją Ministerstwa Gospodarki (ang. Departament of Trade and Industry, DTI). SBS, założona w 2000r., zarządza siecią centrów doradczych dla MSP (doradztwo biznesowe, informacje, inne usługi) pod nazwą Business Link, prowadzonych przez lokalne ośrodki w Anglii. Celem SBS jest realizacja misji DTI: uczynić Wielką Brytanię najlepszym miejscem na świecie do zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej. SBS współpracuje z głównymi ministerstwami, które oddziałują na sektor małych i średnich firm, także z angielskimi regionalnymi agencjami rozwoju i ich odpowiednikami w Szkocji, Walii, Irlandii Pn. SBS pełni rolę adwokata małych i średnich firm przed politykami i dostawcami usług dla przedsiębiorców. Koncentruje się na 7 obszarach: poprawa klimatu przedsiębiorczości, w tym przedsiębiorczości społecznej; zwiększenie dynamiki zakładania nowych firm; zwiększenie zdolności małych firm do rozwoju; poprawa dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania; zwiększenie liczy firm w mniej faworyzowanych społecznościach i słabo reprezentowanych grupach; poprawa jakości usług dla MSP świadczonych przez instytucje rządowe; poprawa regulacji prawnych i polityki wobec MSP. Narzędzia, którymi posługuje się SBS do realizacji swych celów są następujące: monitoring i badania sektora MSP (we współpracy z pracownikami wyższych uczelni), robocze spotkania z przedstawicielami organizacji przedsiębiorców (np. Confederation of Business Industry, the Federation of Small Business, the Institute of Directors, the British Chambers of Commerce, the Forum for Private Business, the Social Enterprise Coalition), ekspertyzy (w ramach współpracy z grupą doradców biznesowych) korzystając z doświadczeń the Small Business Council, the Ethnic Minority Business Forum, the Small Business Investment Task Force and the Women s Enterprise Panel, panel przedsiębiorców SBS posiada w swojej bazie prawie 2000 przedsiębiorców, którzy chętnie angażują się w dyskusję nad zmianami ustawodawstwa i regulacji, wpływającymi na brytyjski sektor MSP. Rola PARP-u mogłaby polegać przede wszystkim na: prowadzeniu działalności badawczej wśród mikro-, małych i średnich firm; monitoringu i ewaluacji programów wsparcia sektora MSP utrzymywaniu komunikacji z przedsiębiorcami, aby dobrze zrozumieć ich potrzeby (baza danych wybranych MSP otwartych na kontakt); reprezentowaniu MSP przed środowiskiem polityków (dzisiaj PARP jest postrzegany jako jeden z urzędów państwowych);

10 wyrażaniu opinii na temat MSP, wypracowanej wspólnie z innymi organizacjami reprezentującymi przedsiębiorców (np. Fundacja Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Business Centre Club, Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Krajowa Izba Gospodarcza itd.). Wspólne stanowisko w ekspertyzach mogłoby wzmocnić głos przedsiębiorców; działalności lobbingowej w imieniu polskich MSP w Brukseli (na wzór SBS). Wiele organizacji przedsiębiorców, organizacji pozarządowych z krajów członkowskich UE posiada swoje przedstawicielstwa w Brukseli i oddziałuje na pracowników Komisji Europejskiej oraz europarlamentarzystów. II. 2. Rekomendacje ogólne w odniesieniu do przyszłych programów wsparcia MSP. W nowych programach operacyjnych w okresie , adresowanych do sektora MSP w Polsce, warto wziąć pod uwagę poniższe propozycje. Rodzaj programów Proponuje się dalszy rozwój programów doradczo-inwestycyjnych w układzie 2 etapowym najpierw doradztwo, następnie realizacja inwestycji - na wzór PRPI. Projekty doradczoinwestycyjne PRPI uzyskały zdecydowanie wyższe wyniki niż projekty doradcze Phare 2001 MSP pod wieloma aspektami (m.in.: wyższy odsetek firm, które wdrożyły lub rozpoczęły wdrażanie biznes planu i które osiągnęły założone w nim wskaźniki; wyższa ocena zmiany sytuacji konkurencyjnej firmy na rynku w wyniku PRPI; wyższa oceny oddziaływania realizowanego przedsięwzięcia na rozwój firmy, oraz na działalności przedsiębiorstwa; wyższa oceny opłacalności udziału w programie; większe zadowolenie beneficjentów PRPI z udziału w programie; duże zainteresowanie programami o podobnym charakterze w przyszłości). Branże, które należy szczególnie wspierać? Chcąc zmniejszyć zapóźnienie technologiczne polskiej gospodarki, sugeruje się uruchomienie programów doradczo-inwestycyjnych dla MSP - producentów z branż zaawansowanych technologii tj. biotechnologia, nanotechnologia, bio-informatyka, optyka, instrumenty medyczne, komputery, elektronika, telekomunikacja itd. Dodatkowo należałoby rozważyć wprowadzenie systemu grantów badawczo rozwojowych (B+R) dla firm wysokich technologii (np. sfinansowanie kosztów prototypu, dokumentacji technicznej, testów). Obszary doradztwa Programy doradcze powinny być adresowane oddzielnie: do mikroprzedsiębiorców oraz do małych i średnich firm. Wychodząc naprzeciw potrzebom mikroprzedsiębiorstw, obszary doradztwa powinny uwzględniać: przygotowanie strategicznego biznes planu firmy / studium wykonalności; analizę rynku i konkurencji; przekształcenie osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w inne formy prawne; współpracę mikroprzedsiębiorcy z bankiem, firmą leasingową, funduszem poręczeń kredytowych, funduszem pożyczkowym; finansowe i niefinansowe instrumenty wsparcia, w tym w ramach programów pomocowych UE; budowanie wizerunku firmy (Public Relations); e-marketing; 10

11 telepraca; Zakres doradztwa dla małych i średnich przedsiębiorstw może obejmować: przygotowanie biznes planu / studium wykonalności; pozyskiwanie kapitału na finansowanie rozwoju działalności (współpraca z inwestorem wysokiego ryzyka / private equity, wprowadzenie spółki na Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie, leasing, kredyt inwestycyjny), pozostałe instrumenty finansowe: faktoring (rośnie jego popularność w Polsce), franchising (już działa prawie 270 sieci franchisingowych), poręczenia kredytowe. nowe modele zarządzania (np. zarządzanie wartością firmy, zarządzanie jakością, zarządzanie wartością klienta, zarządzanie marką, zarządzanie przedsiębiorstwem rodzinnym), przygotowanie budżetu / planu operacyjnego, metody wyceny przedsiębiorstwa oraz fuzje i przejęcia, internacjonalizację / wejście na rynki krajów UE (eksport, założenie spółki, pozyskanie partnera), ochronę własności intelektualnej, transfer nowych technologii. Rozdzielenie programów eksportowych dla aktualnych i przyszłych eksporterów Doradcze programy eksportowe adresowane do MSP powinny uwzględniać dwie różne grupy beneficjentów: aktywnych i potencjalnych eksporterów. Zakres wsparcia dla przedsiębiorstw eksportujących powinien obejmować następujące aspekty: ocenę pozycji konkurencyjnej na rynku eksportowym; rozwój strategii eksportowej; badanie rynku zagranicznego; kojarzenie partnerów; wyjazdy studialne; promocję produktów; uczestnictwo w targach i wystawach. Pomoc dla firm planujących eksport, mogłaby uwzględniać: określenie szans przedsiębiorstwa na wybranych rynkach zagranicznych, opracowanie planów eksportowych; doradztwo w zakresie marketingu eksportowego i transakcji eksportowych; specyficzne doradztwo dla firm, planujących wejście na rynki zagraniczne (ocena ryzyka, doradztwo prawne dot. eksportu na wybranych rynkach i przez Internet, przygotowanie ofert). II. 3. Rekomendacje szczegółowe - dotyczące ewaluowanych programów Analiza wyników badania ewaluacyjnego 4 podprogramów w ramach Phare 2001 MSP pozwala na zaproponowanie poniższych rekomendacji, które warto uwzględnić przy tworzeniu nowych programów operacyjnych adresowanych do MSP w latach : a) Utrzymanie kluczowego celu w kolejnych programach operacyjnych, a mianowicie wzrostu poziomu zatrudnienia w regionach dzięki rozwojowi MSP (podobnie jak w Phare 2001 MSP) poprzez generowanie nowych miejsc pracy w MSP, poprawę ich pozycji konkurencyjnej, wzrost wartości nakładów inwestycyjnych (w tym na nowe technologie), dalszy rozwój instrumentów wsparcia MSP (np. fundusze pożyczkowe, poręczeniowe, zalążkowe), dalsze wzmacnianie regionalnych instytucji wspierających MSP.

12 b) Ciągłą poprawę dostępności do informacji o sektorowych programach operacyjnych. W nowych programach operacyjnych ważna jest sprawna infolinia, rzetelne informacje w punktach obsługi klienta, przejrzysta strona internetowa PARP-u oraz ogłoszenia prasowe, wysoka jakość obsługi beneficjentów w Regionalnych Instytucjach Finansujących. Należy największy nacisk położyć na szkolenia wśród pracowników Regionalnych Instytucji Finansujących (RIF), ponieważ z nimi odbywa się bezpośredni kontakt wnioskodawców. RIF-y potrzebują sprawnego zarządzania oraz przejrzystego systemu motywacyjnego w celu ograniczenia fluktuacji kadry zarządzającej i kadry niższego szczebla. Ważnym jest, aby pracownicy RIF-ów rozumieli potrzeby regionalnych przedsiębiorców i posiadali aktualne informacje o sektorowych programach operacyjnych, dlatego potrzebne są warsztaty z udziałem osób zarządzających programami oraz z udziałem przedsiębiorców. Z drugiej strony rosnąca liczba programów i wnioskodawców powodować będzie jeszcze większe zapotrzebowanie na dodatkowych pracowników RIF. c) Przestrzeganie terminowych wypłat dotacji na konta beneficjentów. Opóźnienia w płatnościach powodują obniżenie efektów programu i liczne problemy z utrzymaniem płynności finansowej MSP. Jednakże problemy te nie leżą po stronie Regionalnych Instytucji Finansujących (RIF), ale po stronie Komisji Europejskiej (transfer środków do Instytucji Płatniczej, czyli do Ministerstwa Finansów) lub po stronie Rządu i Sejmu RP (późne przygotowanie i przyjęcie ustawy budżetowej). d) Dalsze upraszczanie procedur w celu ułatwienia dostępu przedsiębiorcom do dotacji z SPO WKP. Celowym jest dalsze zmniejszanie liczby załączników do wniosku o dofinansowanie projektu, upraszczanie wzorów dokumentów, wprowadzanie uzupełnień formalnych we wszystkich edycjach Phare i SPO WKP, przyśpieszenie fazy oceny wniosków. e) Przeprowadzanie pogłębionych badań i ekspertyz, oraz rozszerzenie systemu monitoringu zrealizowanych programów pomocowych w celu dokładnego określenia trwałości i efektywności programów wsparcia MSP, w tym zbadanie skali efektu zdarzenia niezależnego (ang. deadweight). W przyszłości badania ewaluacyjne mogą zostać poszerzone o kilka dodatkowych aspektów, tj. : ocena programów z perspektywy wnioskodawców, którzy ostatecznie nie otrzymali dotacji; wpływ programów Phare na zwiększenie absorpcji środków strukturalnych przez przedsiębiorców; pogłębiona ocena efektów netto programów Phare MSP; przygotowanie administracji szczebla regionalnego do obsługi programów wsparcia MSP, finansowanych z funduszy strukturalnych; ocena systemu akredytacji doradców i zarządzania programami w regionach (RIF). f) Dalsze współfinansowanie zakupu środków trwałych przez MSP. Program FDI wykazał silne niedoinwestowanie małych i średnich przedsiębiorstw. Słuszna jest zatem propozycja Autorów badania ewaluacyjnego, aby podzielić dotacje na tradycyjne rzeczowe środki trwałe oraz zakup najnowszych technologii teleinformatycznych (przy wyższym progu dofinansowania). Można również wydzielić w ramach programów, ofertę dla mikro- i małych przedsiębiorców, których udział w aktywnych MSP w Polsce wynosi prawie 99%. Ich główną barierą rozwoju jest brak kapitału, stąd problemy z uruchomieniem własnych środków na choćby częściowe sfinansowanie inwestycji czy doradztwa. W tej grupie, instrumentami wsparcia mogą być granty na zakup środków trwałych, powiązane z doradztwem w zakresie przygotowania 12

13 biznes planu oraz granty na same doradztwo w zakresie budowania trwałej pozycji konkurencyjnej mikro- i małego przedsiębiorcy na rynku lokalnym. g) Likwidację systemu akredytacji PARP, dla firm świadczących doradztwo w ramach działań doradczych SPO WKP. Lista akredytowanych wykonawców do programu Phare 2000 i 2001 liczyła aż 1410 firm, natomiast 989 do Działania 2.1 SPO WKP. Podobnie w programach Phare 2002, 2003 funkcjonują listy akredytowanych firm do poszczególnych działań doradczych. Jednakże PARP nie dokonuje ewaluacji jakości usług świadczonych przez te firmy. Warto wziąć pod uwagę następujące fakty: po pierwsze, PARP nie ponosi odpowiedzialności za jakość usług świadczonych przez akredytowanych wykonawców w ramach umów zawieranych pomiędzy wykonawcą a przedsiębiorcą beneficjentem wsparcia. po drugie, w przypadku niektórych usług przedsiębiorstwo może i tak wybrać wykonawcę spoza listy akredytacyjnej.

14 EWALUACJA W POLSKIEJ AGENCJI ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, jako Instytucja Wdrażająca jest zobowiązana do oceny programów po zakończeniu ich realizacji. Projekty ewaluacyjne realizuje od początku swojej działalności (9 listopada 2000 r.). W maju 2004 r. w PARP została powołana niezależna komórka ds. ewaluacji Sekcja Ewaluacji, działająca w ramach Zespołu Programowania i Ewaluacji. Do obowiązków Sekcji Ewaluacji należy projektowanie, zamawianie i realizacja ewaluacji tematycznych i ex-post programów wdrażanych w PARP oraz rozpowszechnianie wyników oceny. Ponadto Sekcja Ewaluacji bierze udział (w ramach grup sterujących ewaluacją) w ewaluacjach zewnętrznych, przeprowadzanych na zlecenie instytucji zarządzających programami unijnymi (MRR - KJO, UKIE - JE NAC). Na zlecenie zespołów wdrażających, uczestniczy również w wybranych działaniach monitoringowych w zakresie opracowania narzędzi badawczych, metodologii badań, doboru prób, gromadzenia wskaźników ewaluacyjnych i analizy danych. Kolejny obszar działalności Sekcji Ewaluacji związany jest z kształtowaniem potencjału ewaluacyjnego polskiej administracji publicznej. Sekcja współpracuje na tym polu z instytucjami publicznymi oraz ośrodkami akademickimi. W tym zakresie podjęto takie inicjatywy jak: organizacja I Konferencji Ewaluacja programów o charakterze społeczno-gospodarczym finansowanych z funduszy strukturalnych (w założeniu konferencja jest wydarzeniem cyklicznym, organizowanym dorocznie wspólnie z Krajową Jednostka Oceny), organizacja szkoleń z zakresu ewaluacji dla pracowników oraz kadry zarządzającej PARP, współpraca z Uniwersytetem Jagiellońskim w zakresie zastosowania nowych metod oceny w badaniach ewaluacyjnych. Do końca roku 2005 większość projektów ewaluacyjnych realizowanych przez Sekcję Ewaluacji miała charakter ex-post i obejmowała krajowe oraz przedakcesyjne programy Phare, z zakresu wspierania sektora Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Rozwoju Zasobów Ludzkich oraz regionalnych projektów infrastrukturalnych. Projekty ewaluacyjne realizowane były zarówno wewnętrznie, jaki i wykonywane przez zewnętrzne zespoły ewaluacyjne. W okresie Sekcja Ewaluacji zakończyła 13 projektów ewaluacyjnych, 8 kolejnych jest w trakcie realizacji. W 2006 roku Sekcja rozpoczęła również projekty oceny interwencji publicznych realizowanych przez PARP w ramach funduszy strukturalnych. W ramach SPO-WKP zakończono projekt pn. Badanie ocen i opinii wnioskodawców Działania 2.1, w zakresie identyfikacji barier informacyjnych, proceduralnych i komunikacyjnych dla przedsiębiorców. Analogiczne badanie jest obecnie w trakcie realizacji w obszarze Działania 2.3. Na przełomie lat 2006 i 2007 Sekcja Ewaluacji planuje rozpoczęcie badań beneficjentów ostatecznych Działań 1.1, 1.2, 2.1 i

15 SPO-WKP w ciągu 18 miesięcy od zakończenia projektów. Badania będą miały charakter wstępu do ewaluacji ex-post i będą angażowały Regionalne Instytucje Finansujące (2.1, 2.3), instytucje otoczenia biznesu oraz instytucje finansujące (1.1, 1.2). Obecnie realizowana jest pierwsza edycja Badania monitoringowego Beneficjentów Ostatecznych Działania 2.3 SPO RZL. Badanie to prowadzone jest we współpracy z Regionalnymi Instytucjami Finansującymi oraz Wykonawcami projektów szkoleniowych Schematu B. Promocja rozwiązań systemowych. Ma ono charakter dwupoziomowy obejmując zarówno indywidualnych, jak i instytucjonalnych Beneficjentów Ostatecznych. W drugiej połowie roku 2006 rozpocznie się również ewaluacja tematyczna Schematu B. Działania 2.3 SPO-RZL. W 2007 roku kontynuowany będzie monitoring Beneficjentów Ostatecznych, którego ostatnią edycję przewidziano na drugą połowę roku Planowane jest także przeprowadzenie ewaluacji ex-post ostatniej edycji Phare (komponent MSP i RZL) oraz ewaluacji podsumowującej wszystkie edycje ( ) programów Phare wdrażanych w PARP. Wszystkie raporty ewaluacyjne opracowane przez Agencję od roku 2000 są dostępne na stronie internetowej Ponadto Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości zajmuje się prowadzeniem badań nad przedsiębiorczością w Polsce ( Zespół Programowania i Ewaluacji PARP opracowuje ekspertyzy dotyczące zjawisk zachodzących w gospodarce i na rynku pracy. Corocznie wydaje również raport o stanie sektora Małych i Średnich Przedsiębiorstw, dostępny na stronie Strategicznym celem Zespołu Programowania i Ewaluacji, obok ewaluacji programów i działań, w trakcie oraz po zakończeniu ich realizacji, jest przygotowanie programów opartych na starannej analizie potrzeb beneficjentów oraz otoczenia, w którym programy te będą realizowane, przy uwzględnieniu doświadczeń i dobrych praktyk związanych z programami wdrażanymi przez Agencję. Bliskie usytuowanie jednostki ds. ewaluacji oraz badań sektora MSP i rynku pracy umożliwia skuteczną jego realizację. Ewaluacja w PARP kontakt: dr Agnieszka Tokaj-Krzewska, Dyrektor Zespołu Programowania i Ewaluacji Agnieszka Haber, Kierownik Sekcji Ewaluacji agnieszka_haber@parp.gov.pl; (22) Jacek Pokorski jacek_pokorski@parp.gov.pl; (22) Maciej Szałaj maciej_szalaj@parp.gov.pl; (22) Rafał Trzciński rafal_trzcinski@parp.gov.pl; (22)

16 16

17 Ewaluacja ex-post raport końcowy SPIS TREŚCI PL Promocja Rozwoju MSP Spis treści 1. WSTĘP 2. RECENZJA REKOMENDACJE I NIEZALEŻNA OCENA EKSPERCKA 3. NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI I REKOMENDACJE REKOMENDACJE OGÓLNE REKOMENDACJE DO POSZCZEGÓLNYCH PODPROGRAMÓW 1 FUNDUSZ DOTACJI INWESTYCYJNYCH 2 PROGRAM ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW 3 PROGRAM ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW EKSPORTOWYCH 4 PROGRAM ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW INTERNETOWYCH 4. PROJEKT EWALUACJI I ZARYS METODOLOGII 5. PRZEDMIOT EWALUACJI OPIS KOMPONENTU MSP OPIS 4 PODPROGRAMÓW OPIS BENEFICJENTÓW PHARE 2001 MSP 6. WNIOSKI SZCZEGÓŁOWE FUNDUSZ DOTACJI INWESTYCYJNYCH KRYTERIUM UŻYTECZNOŚCI KRYTERIUM SKUTECZNOŚCI KRYTERIUM WPŁYWU KRYTERIUM EFEKTYWNOŚCI KRYTERIUM TRWAŁOŚCI PROGRAM ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW KRYTERIUM UŻYTECZNOŚCI KRYTERIUM SKUTECZNOŚCI KRYTERIUM WPŁYWU KRYTERIUM EFEKTYWNOŚCI KRYTERIUM TRWAŁOŚCI PROGRAM ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW EKSPORTOWYCH KRYTERIUM UŻYTECZNOŚCI KRYTERIUM SKUTECZNOŚCI KRYTERIUM WPŁYWU KRYTERIUM EFEKTYWNOŚCI KRYTERIUM TRWAŁOŚCI Opracowanie: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Zespół Programowania i Ewaluacji, Sekcja Ewaluacji Warszaw, ul. Pańska 81/83, tel: (022)

18 PROGRAM ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW INTERNETOWYCH KRYTERIUM UŻYTECZNOŚCI KRYTERIUM SKUTECZNOŚCI KRYTERIUM WPŁYWU KRYTERIUM EFEKTYWNOŚCI KRYTERIUM TRWAŁOŚCI 7. ANEKS I. WYNIKI BADAŃ OPIS PROGRAMU PHARE 2001 MSP PROFIL BENEFICJENTÓW KORZYSTANIE Z PODPROGRAMÓW KOSZTY DOTOWANYCH DZIAŁAŃ I WYSOKOŚĆ KWOT DOTACJI STRUKTURA WIELKOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW STRUKTURA TERYTORIALNA WYNIKI FINANSOWE FIRM PROGRAM A OCHRONA ŚRODOWISKA I RÓWNOŚĆ SZANS OCENA SPOSOBU ZARZĄDZANIA PROGRAMEM OCENA SATYSFAKCJI BENEFICJENTÓW EFEKT ZDARZENIA NIEZALEŻNEGO SKUTECZNOŚĆ I EFEKTYWNOŚĆ PROGRAMU PERSPEKTYWY NA PRZYSZŁOŚĆ WYNIKI SONDAŻU MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW OPIS POSZCZEGÓLNYCH KOMPONENTÓW PROGRAMU FUNDUSZ DOTACJI INWESTYCYJNYCH INWESTYCJE PODJĘTE W RAMACH FDI EFEKTYWNOŚĆ I SKUTECZNOŚĆ ODDZIAŁYWANIA FDI W REGIONACH KORZYSTANIE Z POMOCY DORADCZEJ W RAMACH FDI EFEKTY UCZESTNICTWA W FDI PROGRAM ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW PRZEZNACZENIE DOTACJI PRZYZNANYCH W RAMACH PRP KORZYSTANIE Z USŁUG DORADCZYCH PRZED UDZIAŁEM W PRP EFEKTYWNOŚĆ WYKORZYSTANIA USŁUG DORADCZYCH EFEKTY UCZESTNICTWA W PRP PROGRAM ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW EKSPORTOWYCH PRZEZNACZENIE DOTACJI PRZYZNANYCH W RAMACH PRPE 18

19 Ewaluacja ex-post PL Promocja Rozwoju MSP raport końcowy Spis treści EFEKTYWNOŚĆ WYKORZYSTANIA USŁUG DORADCZYCH EFEKTY UCZESTNICTWA W PRPE PROGRAM ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW INTERNETOWYCH PRZEZNACZENIE DOTACJI PRZYZNANYCH W RAMACH PRPI MOTYWY PODJĘCIA DZIAŁALNOŚCI W INTERNECIE EFEKTYWNOŚĆ WDRAŻANIA BIZNES PLANU EFEKTY UCZESTNICTWA W PRPI 8. ANEKS II MATRYCA LOGICZNA PROGAMU 9. ANEKS III. METODOLOGIA ŹRÓDŁA DANYCH DOBÓR PRÓBY METODA CATI METODY ANALIZY DANYCH OPIS ZBIOROWOŚCI UCZESTNIKÓW BADANIA Opracowanie: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Zespół Programowania i Ewaluacji, Sekcja Ewaluacji Warszaw, ul. Pańska 81/83, tel: (022)

20 Ewaluacja ex-post raport końcowy PL Promocja Rozwoju MSP Wstęp WSTĘP Niniejszy raport jest prezentacją wyników ewaluacji ex-post Programu PL Promocja Rozwoju MSP. Ewaluacja obejmowała 4 podprogramy realizowane w ramach komponentu MSP: 1. Fundusz Dotacji Inwestycyjnych (FDI) 2. Program Rozwoju Przedsiębiorstw (PRP) 3. Program Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych (PRPE) 4. Program Rozwoju Przedsiębiorstw Internetowych (PRPI) Program realizowany był na terenie całej Polski od września 2003 r. do grudnia 2004 r. Oferował małym i średnim przedsiębiorstwom dotacje na usługi doradcze i inwestycje. Zgodnie z zapisami fiszki projektowej "PL Promotion of SME Development", ewaluacja ex-post programu miała być przeprowadzona przez zewnętrznych ewaluatorów (na podstawie umowy i zgodnie z doświadczeniami i praktyką PARP). W Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości ewaluacja jest wpisana w zakres działań Zespołu Programowania i Ewaluacji. Zespół Programowania i Ewaluacji jest niezależną jednostką organizacyjną w strukturze instytucji. Nie uczestniczy on w realizacji programów wdrażanych przez PARP i bezpośrednio podlega jedynie głównemu prezesowi Agencji. Takie usytuowanie zespołu pozwala na przeprowadzanie obiektywnych ocen programów. Wykonawcą ewaluacji była Sekcja Ewaluacji, wchodząca w skład Zespołu PE (tzw. ewaluacja wewnętrzna). Dla zapewnienia pełnej niezależności, raport został poddany ocenie eksperta w dziedziny sektora MSP- dr Marka Panfila. Ewaluacja została przeprowadzona w okresie wrzesień grudzień 2005 r., czyli w rok po zakończeniu programu. Szczególny nacisk niniejszego projektu został położony na zbadanie długofalowych efektów zrealizowanego programu, z perspektywy jego beneficjentów końcowych. 20 Opracowanie: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Zespół Programowania i Ewaluacji, Sekcja Ewaluacji Warszaw, ul. Pańska 81/83

21 21

22 Ewaluacja ex-post raport końcowy PL Promocja Rozwoju MSP Najważniejsze wnioski i rekomendacje NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI I REKOMENDACJE REKOMENDACJE OGÓLNE - Niewystarczająca dostępność informacji o programie jest wspólną cechą wszystkich realizowanych w ramach Phare 2001 MSP 13 podprogramów (FDI, PRP, PRPE, PRPI). Około 1/5 beneficjentów każdego z funduszy dla przedsiębiorców zaopiniowała negatywnie ten aspekt zarządzania realizacją programu, a średnie oceny dostępności informacji nie przekraczały wartości umiarkowanie pozytywnych. Należy podkreślić, ze stan ten nie uległ poprawie od czasu ewaluacji poprzedniej edycji programu - Phare 2000 MSP. W ewaluacji programu Phare 2001 MSP, dodatkowo wykorzystano wyniki ogólnopolskiego badania sondażowego w sektorze MSP Doświadczenia i potrzeby przedsiębiorstw związane z korzystaniem z usług doradczych 14. Sondaż, podobnie jak badania ewaluacyjne, potwierdził fakt niewystarczającego poinformowania sektora MSP o dostępnych programach wsparcia (w szczególności na doradztwo) i negatywne oceny polityki informacyjnej, dotyczącej programów skierowanych do sektora MSP. Przedsiębiorcy w sondażu wskazywali przede wszystkim na brak wiedzy na temat programów, rozumianej zarówno jako niedostępność informacji o programach wsparcia MSP, jak i brak odpowiednich umiejętności w przygotowaniu dokumentacji aplikacyjnych. Podobnie przedstawiała się sytuacja z sektorowymi programami operacyjnymi. O SPO-WKP 15 wiedziała zaledwie 1/4 badanych w sondażu przedsiębiorców, a jedynie 1/8 wszystkich badanych uważała informację o programie za wystarczają. Inicjatywy służące poprawieniu łączności przedsiębiorcami tj. sprawna infolinia, rzetelnie udzielane informacje w Punktach obsługi MSP, czy przebudowa strony internetowej PARP (w kierunku uczynienia jej bardziej Za mała dostępność informacji o programie Niewystarczające poinformowanie sektora MSP o dostępnych programach wsparcia Na początek: - usprawnić infolinię, poprawić jakość informowania w PK, przebudować stronę internetową 13 Dla uproszczenia w raporcie stosuje się nazwę Phare 2001 MSP, co oznacza Program PL Promocja Rozwoju MSP (Phare 2001 SSG komponent MSP), a 4 fundusze dla przedsiębiorców (FDI, PRP, PRPE, PRPI) określa się mianem podprogramów. 14 Szczegółowy opis wybranych wyników sondażowych str W sondażu Doświadczenia i potrzeby przedsiębiorstw związane z korzystaniem z usług doradczych badano poinformowanie sektora MSP o działaniu 2.1 SPO-WKP. 16 Phare 2001 MSP był programem regionalnym, dlatego jedyny bezpośredni kontakt pomiędzy instytucją, a beneficjentem przebiegał w regionach, na linii RIF MSP. W sporadycznych przypadkach kontakt (najczęściej telefoniczny) z beneficjentami mógł dotyczyć PARPu np. w sytuacji odwołań od wyników Komisji Oceniającej lub od nie uznania kosztów kwalifikowanych we wniosku o płatność. 22 Opracowanie: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Zespół Programowania i Ewaluacji, Sekcja Ewaluacji Warszaw, ul. Pańska 81/83, tel: (022)

23 czytelną i przystępną), mogą nie wystarczyć do rozwiązania problemu. - Jednostka Wdrażająca, a szczególnie Jednostki Kontraktujące powinny stale poprawiać formę i język komunikowania się z beneficjentami, unikając przedmiotowego, a stosując wyłącznie podmiotowe ich traktowanie. Warto skorzystać z wykorzystywanych na rynku, komercyjnych metod kontaktu z klientem (tak jak to czynią banki, firmy telekomunikacyjne i ubezpieczeniowe oraz inne prywatne instytucje). Kontakt z beneficjentami powinien być zindywidualizowany, tak aby odpowiadał na potrzeby konkretnych podmiotów. Dla instytucji zarządzających środkami Phare (w przypadku programów wsparcia MSP - PARP, RIF), wnioskodawca/beneficjent jest odpowiednikiem klienta. Zatem to w interesie instytucji powinno być dbanie o satysfakcję MSP i postrzeganie marki instytucji przez przedsiębiorstwa 16. Pierwsze instrukcje, bezpośrednie informacje o programie, odpowiedzi na pytania zainteresowanych MSP wychodziły jednak na poziomie województw w Regionalnych Instytucjach Finansujących. Dlatego szczególny nacisk na poprawę obsługi przedsiębiorców powinien być skierowany do RIF. Badania pokazały, że nie wszystkie standardy obsługi MSP były przez te instytucje przestrzegane. Kierowanie bogatej oferty szkoleniowej do RIF nie do końca jednak rozwiązuje problem (pracownicy RIF są objęci licznymi szkoleniami ze środków projektów Pomocy Technicznej, co czasami może utrudniać bieżącą pracę, która zostaje wstrzymana na czas kursów). Warto ograniczyć ofertę szkoleń dotyczących samej obsługi programów wsparcia MSP (Phare) i wydatkowania funduszy. Zdaniem pracowników PARP, RIFy w samych procedurach wdrażania Phare poruszają się bardzo sprawnie. Tego typu szkoleniami powinni zostać objęci jedynie nowi pracownicy RIF, zaangażowanie w obsługę programów współfinansowanych ze środków Phare oraz pracownicy Komisji Oceniających wnioski (np. do FDI lub TIdP). Potrzeby szkoleniowe RIF dotyczące zagadnień proceduralnych, oraz specyfiki programów wiążą się głównie z obsługą SPO-WKP na poziomie województw. Kursy ze specyfiki programów wdrażanych ze środków Phare, powinny obejmować głównie innowacyjne i pilotażowe programy - takie jak np. PARP Niezrozumiały język komunikowania się instytucji (PARP, RIF) z MSP Poprawić komunikację z klientem (wnioskodawcą /beneficjentem) RIF poprawić jakość obsługi MSP RIF więcej szkoleń z obsługi klienta, komunikacji, PR organizacji, asertywności mniej szkoleń z zarządzania projektami Phare RIF szkolenia tematyczne 17 Efekt zdarzenia niezależnego (deadweight) to stopień, w jakim efekty wystąpiłyby niezależnie od wsparcia programu. Jest to wartość produktów, uzyskanych przez beneficjentów, które mogły zostać zrealizowane lub nabyte ze środków własnych beneficjentów lub innych niezwiązanych z programem (np. kredyt bankowy). Efekt deadweight występuje także w przypadku, kiedy inwestycja zostałaby zrealizowana przez beneficjentów w późniejszym okresie, na mniejszą skalę lub w nieco innej formie. 18 Ewentualna rozbudowa systemu monitorowania krótkotrwałych projektów, finansowanych ze środków Phare, powinna zostać poprzedzona wykonaniem szczegółowego kosztorysu przedsięwzięcia. 23

24 Ewaluacja ex-post raport końcowy PL Promocja Rozwoju MSP Najważniejsze wnioski i rekomendacje PRPI. Warto jednak przede wszystkim rozszerzyć ofertę szkoleń z zakresu komunikacji, obsługi klienta, (w tym szczególnie podczas rozmowy telefonicznej), PR organizacji czy asertywności. W tych obszarach niestety postrzeganie instytucji zarządzającej środkami zyskuje najwięcej negatywnych opinii ze strony MSP. Dla pełnego rozeznania w tej kwestii zalecanym jest przeprowadzenie kompleksowego badania potrzeb szkoleniowych we wszystkich Regionalnych Instytucjach Finansujących, zarówno wśród kardy zarządzającej, jak i pracowników niższego szczebla. Tego typu inicjatywa pozowoli również poprawić efektywność wykorzystywania środki z Pomocy Technicznej przeznaczonych na szkolenia i trafność wsparcia szkoleniowego, skierowanego do pracowników administracji w regionach. - Dobrą metodą jest organizowanie międzyregionalnych spotkań informacyjno - szkoleniowych dla pracowników RIF z udziałem osób zarządzających wdrażaniem programów w PARP. Polegają one głównie na wymianie doświadczeń - jak należy postępować w przypadku określonych programów, jak radzić sobie w sytuacjach problemowych i gdzie szukać odpowiedzi na pojawiające się pytania. Spotkania, które były prowadzone dotychczas wydają się niewystarczające. Należy zatem zintensyfikować tego typu inicjatywy skierowane do pracowników RIF. - Poza szkoleniami i międzyregionalnymi spotkaniami RIF, rozwiązaniem, które powinno objąć wszystkich pracowników instytucji regionalnych jest usprawnienie systemów motywacyjnych. Wzmocnienie mechanizmów motywacyjnych wśród pracowników RIF powinno przyczynić się do zmniejszenia stosunkowo dużej fluktuacji kadr, zapewnić ciągłość pracy instytucji, poprawić jakość danych wprowadzanych w regionalnych bazach Phare ESC, oraz zmienić podejście do klienta, jakim jest przedsiębiorca. Poprawienie sposobu zarządzania RIF mogłoby wyeliminować zjawisko często stereotypowego narzekania przez beneficjentów na nadmierny formalizm, przedmiotowe traktowanie petentów i biurokrację (w negatywnym znaczeniu) administracji publicznej, oraz zwiększyć przygotowanie przedsiębiorców do aplikowania o środki publiczne. - Dużym problemem zgłoszonym przez samych beneficjentów w kontekście negatywnych aspektów obsługi był także brak odpowiedniej liczby pracowników RIF do obsługi rosnącej liczby programów wsparcia. W kilku województwach, liczba pracowników RIF zatrudnionych do obsługi programu była nieproporcjonalna do liczby wnioskodawców i końcowych beneficjentów tylko dla Komisji Oceniających wnioski w programach innowacyjnych i pilotażowych, dla nowozatrudnionych pracowników, oraz dla kadry obsługującej SPO-WKP Wspierać wymianę doświadczeń RIF-ów na międzyregional nych spotkaniach informacyjnoszkoleniowych: - analiza case study - wspólne rozwiązywanie problemów - wymiana dobrych praktyk Poprawa zarządzania w RIF (systemy motywacyjne) - ograniczyć odpływ doświadczonej kadry, - uzupełnić bazy danych Uzupełnić braki kadrowe w RIF 24 Opracowanie: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Zespół Programowania i Ewaluacji, Sekcja Ewaluacji Warszaw, ul. Pańska 81/83, tel: (022)

25 programu w regionie. Te wszystkie zidentyfikowane negatywne elementy obsługi beneficjentów w regionach wpływały również na opinie o PARP. RIFy będące głównym medium dla MSP, postrzegane są bowiem jako regionalne oddziały Agencji. - Podczas ewaluacji Phare 2001 MSP najmniej pozytywnych opinii odnośnie obsługi dotyczyło instytucji centralnej (PARP) zgłaszano liczne zastrzeżenia do indywidualnego podejścia do beneficjenta, udzialania precyzyjnych informacji i instrukcji oraz kompetentnej i profesjonalnej obsługi ze strony PARP. Jednak w mniejszym zakresie dotyczą one bezpośredniej obsługi beneficjentów, ponieważ kontakt z przedsiębiorcami przebiegał w regionach. Poprawie tego aspektu oceny na poziomie instytucji centralnej (PARP), powinien służyć szereg działań mających na celu uproszczenie formalnej drogi ubiegania się o dotację, poprawę polityki informacyjnej i terminowe wypłacanie przyznanych dotacji. W Phare 2001 MSP niepokojącym zjawiskiem było odrzucenie bardzo dużej ilości wniosków. W FDI aż prawie połowa wniosków była przygotowana niepoprawnie i została odrzucona (2260 z 5232 wszystkich wniosków). W pozostałych podprogramach odrzucono tylko nieznacznie mniej. Fakt odrzucenia tak dużej ilości wniosków w pewnym stopniu wynika z przyjętej formuły procesu aplikacji do Phare 2001 MSP. Większość odrzuconych wniosków odpadała na podstawie kryteriów administracyjno-kwalifikacyjnych, ponieważ program nie pozwalał na tzw. uzupełnienia formalne. W praktyce brak podpisu w odpowiednim miejscu lub potwierdzenia >>za zgodność z oryginałem<< było wystarczającym argumentem za odrzuceniem wniosku. System aplikacji był więc uzasadnionym motywem dla wnioskodawców do wyrobienia opinii o instytucji wdrażającej, jako zbiurokratyzowanej i nieprzyjaznej dla przedsiębiorców. Ponadto należy podkreślić, że badania ewaluacyjne obejmowały tylko beneficjentów programu tj. przedsiębiorców, którym udało się uzyskać dotację, a którzy mimo wszystko wyrażali negatywne opinie na temat biurokracji i trudności w uzyskaniu grantu. Warto jednak zauważyć, że przyjęta forma procesu aplikacji została zmodyfikowana w Phare 2002 MSP wprowadzono możliwość uzupełnień formalnych, które pozwalają na dostarczanie brakujących informacji przez MSP do złożonego wniosku. Obecnie, zatem (w Phare 2002 i 2003 MSP) nie ma podstaw do odrzucenia niepełnego wniosku, a instytucja odpowiadająca za ocenę ma obowiązek poinformowania o koniecznym uzupełnieniu odpowiedniego wnioskodawcę. Warto także rozważyć możliwość wprowadzenia uzupełmnień formalnych we wszystkich Poprawić jakość obsługi MSP w PARP Uprościć proces udzielania dotacji, zadbać o terminowość wypłat, zintensyfikować działania informacyjne Wprowadzić uzupełnienia formalne we wszystkich działaniach SPO-WKP 25