Wybrane zagadnienia z Ekonomiki i Organizacji Produkcji Zwierzęcej Wykład 3

Transkrypt

1 Wybrane zagadnienia z Ekonomiki i Organizacji Produkcji Zwierzęcej Wykład 3 Dr hab. Andrzej Parzonko, prof. SGGW Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw, Wydział Nauk Ekonomicznych, SGGW

2 Plan wykładu: Organizacja poszczególnych gałęzi produkcji zwierzęcej w gospodarstwach (przedsiębiorstwach) rolniczych Bydło (produkcja mleka, chów bydła mięsnego), Trzoda chlewna; Efektywność inwestycji w gospodarstwach (przedsiębiorstwach) ukierunkowanych na produkcję zwierzęcą metodyka i ocena; Wyniki ekonomiczne gospodarstw ukierunkowanych na produkcję zwierzęcą objętych oceną w ramach polskiego FADN-u. Idea, cele i zasady FADN-u; Wyniki ekonomiczne polskich gospodarstw uczestniczących w FADN-ie w latach

3 Zagadnienie 1. Organizacja poszczególnych gałęzi produkcji zwierzęcej w gospodarstwie (przedsiębiorstwie) rolniczym

4 Rysunek 1. Organizacja przedsiębiorstwa (gospodarstwa) rolniczego Dział produkcji zwierzęcej Wybrane gałęzie Chów bydła Chów trzody chlewnej Chów owiec Itd. W obrębie danej gałęzi można wyróżnić działalności produkcyjne na podstawie: form reprodukcji stada, systemu chowu i żywienia, sposobu użytkowania stada, obsługi zwierząt,

5 Rysunek 1. Organizacja przedsiębiorstwa (gospodarstwa) rolniczego Wybrane gałąź Chów bydła Chów bydła mlecznego Chów bydła opasowego 1) Form reprodukcji stada: a) gospodarstwa z reprodukcją (obory z reprodukcją własną, obory z reprodukcją hodowlaną); b) zakupujące materiał wyjściowy (obory wydojowe, obory wydojowe z chowem młodzieży bez reprodukcji) 2) Systemu chowu i żywienia a) sposób żywienia (chów pastwiskowy i alkierzowy) b) sposób utrzymania (obory wolnostanowiskowe, obory uwięziowe); c) Sposób doju (na stanowiskach, hale udojowe, roboty udojowe) 1) Form reprodukcji stada: a) Chów czystych rasowo zwierząt b) Krzyżowanie towarowe c) Krzyżowanie wypierające; 2) Systemu chowu i żywienia a) sposób żywienia (chów pastwiskowy i alkierzowy) b) chów mamkowy c) terminy wycieleń

6 Na początek - Bydło mleczne Sposoby jego utrzymania Obory uwięziowe; Obory wolnostanowiskowe; Hale udojowe; Roboty udojowe. ZALETY WADY NAKŁĄDY INWESTYCYJNE Okres zwrotu inwestycji

7 Przykład 1- Obora uwięziowa dla 30 krów mlecznych

8 Zdjęcie 2. Obora stanowiskowa ściołowa

9 Obora uwięziowa dla krów mlecznych Wady, zalety nakłady pracy Film poglądowy /watch?v=11cu42ltxdy

10 Obory uwięziowe spostrzeżenia końcowe ZALETY Możliwość indywidualnego traktowania zwierząt (podawanie paszy, obserwacja zachowań) WADY Duże nakłady pracy (wiązanie zwierząt, utrudniony dój na stanowiskach) PRZECIĘTNE NAKŁADY INWESTYCYJNE Od do zł na stanowisko WNIOSEK KOŃCOWY Rozwiązanie jest racjonalne tylko dla gospodarstw utrzymujących do 40 krów mlecznych i dysponujących znacznymi zasobami robocizny

11 Przykład 2- Obora wolnostanowiskowa dla 60 krów mlecznych Rozwiązania konstrukcyjne Głęboka ściółka w obszarze legowiskowym Podłoga szczelinowa na obszarze paszowym Wspólny korytarz paszowy Wentylacja naturalna Kojce porodowe ze ściółką Dojarnia tandem 2x3

12 Rzut przyziemia

13 Zdjęcie 4. Boksy z niską poręczą przednią

14 Zdjęcie 3. Dojarnia tandem

15 Obory wolnostanowiskowe spostrzeżenia końcowe ZALETY Mniejsze nakłady pracy w przeliczeniu na krowę, łatwiejszy dój WADY PRZECIĘTNE NAKŁADY INWESTYCYJNE Większe trudności w indywidualnym traktowaniu zwierząt (podawanie paszy, obserwacja zachowań) Od do zł na stanowisko WNIOSEK KOŃCOWY Rozwiązanie jest racjonalne tylko dla gospodarstw utrzymujących powyżej 40 krów mlecznych

16 Najtrudniejszy proces w gospodarstwach utrzymujących bydło mleczne ( ) dój krów Konieczność codziennego (minimum dwukrotnego) doju zwierząt Mleko może by pozyskiwane tylko od zwierząt zdrowych Konieczność zapewnienia odpowiednich warunków higienicznych do pozyskiwania mleka Rozwiązania techniczne doju krów typy dojarni

17 Dojenie w grupach Krowy wchodzą do dojarni i wychodzą z niej w grupach Wydajność doju grupy limituje krowa, której dój trwa najdłużej Szybkie wyjście zwiększa wydajność doju Szybkie wyjście wymaga pozostawienie wolnej przestrzeni przed stanowiskami o szerokości około 3,00 m

18 Dojarnia rybia ość Dobry kontakt dojarza z krowami Zazwyczaj jeden aparat na stanowisko Aparat zakładany z boku krowy Możliwe wyposażenie w szybkie wyjście lub pojemniki na paszę

19 Dojarnia karuzelowa dojarz wewnątrz Dobry kontakt dojarza z krową Krowy na obracającej się platformie Zazwyczaj stanowisk Zazwyczaj krowy stoją pod kątem 30 stopni Wejście i wyjście blisko siebie Możliwe wyposażenie w pojemniki na paszę Ograniczony nadzór nad wejściem i sytuacją w poczekalni

20 Dojarnia karuzelowa Wady, zalety nakłady pracy Film poglądowy /watch?v=jyuopor-vt8

21

22

23 Automat udojowy (roboty do doju) Rolnik nie jest dojarzem lecz zarządcą; Automat składa się z instalacji do automatycznego doju, urządzenia do przechowywania mleka, urządzenia do kontrolowania ruchu krów; Nadzór nad krowami i jakością mleka automatyczny; Jedno - lub wielostanowiskowy; Pasza treściwa na zachętę; Dojenie przez 24 godziny na dobę.

24

25

26

27

28 Symulacja obory DeLaval Nakarmić przed dojem No Yes bszar doju i poczekalni acje żywienia Obszar odpoczynku Stół paszowy Krowy Kliknij! Kliknij! Krowa 1 wchodzi do Krowa 1 ma VMS pozwolenie na dój. Kliknij! Kliknij! Krowa przechodzi do Kliknij! strfy wypoczynku Krowa 1 jest wydojona i przechodzi do stołu paszowego Krowa 1 przechodzi do obszaru stacji żywienia Symulacja krowy z pozwoleniem na dój i jego brakiem Kliknij! Pełna animacja

29 1 bszar doju i poczekalni Obszar tacji żywienia Obszar odpoczynku Stół paszowy Allow a few seconds Kliknij! Start pełnej animacji for the animation to develop Krowy

30 Robot udojowy Wady, zalety nakłady pracy Film poglądowy /watch?v=4azg3ck7vx8

31 Rysunek 1. Organizacja przedsiębiorstwa (gospodarstwa) rolniczego Wybrane gałąź Chów bydła Chów bydła opasowego 1) Form reprodukcji stada: a) Chów czystych rasowo zwierząt b) Krzyżowanie towarowe c) Krzyżowanie wypierające; 2) Systemu chowu i żywienia a) sposób żywienia (chów pastwiskowy i alkierzowy) b) chów mamkowy c) terminy wycieleń

32 Uwagi ogólne dotyczące organizacji chowu bydła mięsnego Zwierzęta mogą być utrzymywane w skromnych (prymitywnych) warunkach; Krów, najczęściej się nie doi (cielęta rodzące się wypijają mleko matki) tzw. chów mamkowy; Zwierzęta mogą być żywione w oparciu o pasze pozyskiwane z użytków zielonych Chów małoopłacalny, dochód parytetowy można uzyskać utrzymując około 100 krów mamek Produkcja małokapitałochłonna Produkcja małopracochłonna Produkcja pozwalająca na wykorzystanie UZ Raczej jako dodatkowa działalność

33 Technologia produkcji żywca wołowego w stadach mięsnych krów matek, odchowujących cielęta na użytkach zielonych wykorzystanie krzyżowania towarowego dwu - trójrasowego do tworzenia własnych stad bydła mięsnego, odchów cieląt przy matkach do wieku 6-7 miesięcy życia, żywienie zwierząt dorosłych bez paszy treściwej, dobre wykorzystanie trwałych użytków zielonych, sezonowość krycia jałówek i krów oraz sezonowość wycieleń, wysoka wydajność pracy, niskie nakłady na budynki i utrzymanie zwierząt.

34 Chów bydła mięsnego Wady, zalety nakłady pracy Film poglądowy /watch?v=08_huzeaqqw

35 Rysunek 1. Organizacja przedsiębiorstwa (gospodarstwa) rolniczego Wybrane gałąź Chów trzody chlewnej 1) Form reprodukcji stada: a)gospodarstwa z reprodukcją (chlewnie z reprodukcją własną cykl produkcji zamknięty, chlewnie z reprodukcją hodowlaną sprzedaż loszek i knurków hodowlanych); b) zakupujące materiał wyjściowy (zakup prosiąt tucz sprzedaż tuczników, zakup warchlaków tucz sprzedaż tuczników ) 2) Systemu chowu i żywienia a) sposób żywienia (pasza treściwa, pasza treściwa +objętościowa, żywienie na sucho lub na mokro) b) sposób utrzymania (chlewnie ściołowe, bezściołowe);

36 Sposoby utrzymania zwierząt Gatunek trzoda chlewna Budynki dla loch Budynki dla warchlaków i tuczników

37 Systemy utrzymania dla loch karmiących

38 Systemy utrzymania dla loch karmiących

39 Przykład konstrukcyjny Wielkość stada: 260 loch 5 sekcji z 12 kojcami, produkcja w systemie pomieszczenie pełne / pomieszczenie puste

40 Utrzymanie tuczników

41 Zalecane wymiary dla kojców z częściowo rusztową podłogą to 2,4 m x 4,8 m

42 Zagadnienie 2. Efektywność inwestycji w gospodarstwach (przedsiębiorstwach) ukierunkowanych na produkcję zwierzęcą metodyka i ocena;

43 Inwestycje pojęcie, rodzaje Inwestycje - długookresowe, obarczone ryzykiem alokowanie zasobów ekonomicznych (nakładów inwestycyjnych) w celu osiągnięcia korzyści w przyszłości [Rogowski W., 2008]. Rodzaje inwestycji (najczęściej spotykany podział): Rzeczowe rzeczowy majątek trwały oraz wartości niematerialne i prawne (licencje, znaki towarowe, patenty); Finansowe w instrumenty rynku pieniężnego i kapitałowego; Kapitał intelektualny (ludzki, relacyjny, organizacyjny) wiedza, informacje, własność intelektualna i doświadczenie, które mogą być wykorzystane do tworzenia bogactwa [Nogalski B., Rybnicki J., 2001].

44 Inwestycje pojęcie, rodzaje Rodzaje inwestycji (podział ze względu na cel): Odtworzeniowe polegające na zastępowaniu zużytych lub przestarzałych aktywów trwałych nowymi; Modernizacyjne nastawione głównie na zmniejszenie kosztów wytwarzania określonych produktów i przeprowadzone zwykle z inwestycjami odtworzeniowymi; Innowacyjne służące unowocześnianiu dotychczas wytwarzanych produktów, wprowadzaniu nowych technologii i procesów wytwórczych, sposobów sprzedaży i dystrybucji; Rozwojowe prowadzące do wzrostu potencjału produkcyjnego jak i wdrażania do produkcji nowych produktów w większym stopniu zaspokajających potrzeby odbiorców; Strategiczne o charakterze defensywnym, ofensywnym i defensywno-ofensywnym; Dotyczące interesu publicznego związane na przykład z ochroną środowiska naturalnego [Rogowski W., 2008].

45 Inwestycje pojęcie, rodzaje Najczęściej spotykane rodzaje inwestycji w gospodarstwach (przedsiębiorstwach) ukierunkowanych na produkcję zwierzęcą (podział ze względu na cel): Odtworzeniowe, np.: zastępowanie obory uwięziowej dla krów mlecznych, wybudowanej w latach 70-tych XX wieku nową oborą uwięziową; zastępowanie dojarki przewodowej podobną, itp. Rozwojowe prowadzące do wzrostu potencjału produkcyjnego (zwiększenie zdolności produkcyjnych ale produkt, nawet odbiorca pozostaje niezmieniony). Na przykład budowa obory wolnostanowiskowej dla krów mlecznych (większej niż dotychczas funkcjonująca obora uwięziowa) z halą udojową; zastąpienie hali udojowej rybia ość robotem udojowym, itp. Ze względu na specyfikę produkcji rolniczej (głównie wytwarzane są surowce do dalszego przetwarzania) szczególnie pożądane są inwestycje rozwojowe

46 Metody oceny efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych Pierwszą grupę stanowią metody nie uwzględniające czasu jako czynnika determinującego wartość strumieni korzyści (np. przychodów) i nakładów inwestycyjnych (proste metody). Są to: 1. Proste stopy zwrotu wyrażają relacje korzyści netto z danej inwestycji z danego okresu (najczęściej roku) do wielkości zaangażowanego w nią kapitału (ogólna postać= zysk/ nakłady inwestycyjne); ROI (return on investment) = zysk operacyjny opodatkowany / całkowite nakłady inwestycyjne [%] oraz ROE (return on equity) = zysk netto/nakłady inwestycyjne finansowane kapitałem własnym [%]

47 Metody oceny efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych Proste metody c.d. 2. Okres zwrotu nakładów inwestycyjnych (Oz) szacuje długość okresu jaki jest potrzebny, aby nakłady inwestycyjne (I) poniesione na realizację danej inwestycji zostały w pełni pokryte korzyściami netto (np.: Zysk netto + Amortyzacja + Odsetki) generowanymi przez tą inwestycję, Oz = I / (Zn +A + Od) 3. Metoda księgowej stopy zwrotu (ARR) wyraża relację korzyści netto generowanych przez ocenianą inwestycję do nakładu, jaki musi być poniesiony na jej realizację. Wynikają one z wartości księgowych. Posługujemy się wartościami średnimi z całego okresu wykorzystania danej inwestycji a nie rocznymi (obliczonymi dla każdego roku oddzielnie). ARR = K (śr)/i (śr), gdzie K(śr) średnia księgowa korzyść netto; I(śr) średnia księgowa wartość nakładów inwestycyjnych

48 Drugą grupę stanowią metody uwzględniające czynnik czasu przez wykorzystanie technik dyskonta. Podstawowe mierniki efektywności wykorzystania w tej metodzie to: 1. Aktualna wartość netto (NPV) - aktualna wartość wszystkich wpływów i wydatków związanych z realizacją i eksploatacją inwestycji. Aby obliczyć aktualną wartość netto należy zastosować wzór:

49 NPV NPV NCF i NCF t " " " " NCF m t 0 " " 0 ( NCF (1 k) NCF " " t t (1 k) n " " 1 1 t m 1 ) ( NCF (1 k) NCF (1 k) " " t t " " 2 2 )... ( NCF (1 k) - ujemne przepływy netto w kolejnych okresach t = 0 do m cyklu życia inwestycji - dodatnie przepływy netto w kolejnych okresach t = m+1 do n cyklu życia inwestycji " " t t ) t=0 do m - kolejne okresy ekonomicznego cyklu życia inwestycji, w których generuje ona ujemne korzyści netto (przepływy pieniężne) t= m+1 do n - kolejne okresy ekonomicznego cyklu życia inwestycji, w których generuje ona dodatnie korzyści netto (przepływy pieniężne) k = stopa dyskonta (k 1 = k 2 = k n )

50 Przy wyborze projektów inwestycyjnych (z uwzględnieniem efektywności ekonomicznej ) opartych na kryterium aktualnej wartości wybieramy projekt, dla którego poziom tego miernika jest większy od 0.

51 2. Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) - taka stopa dyskontowa przy użyciu której aktualna wartość netto wszystkich wpływów i wydatków związanych z realizacją i eksploatacją projektu inwestycyjnego jest równa zero. Aby obliczyć wewnętrzną stopę zwrotu dla projektu należy się posłużyć metodą kolejnych przybliżeń. Metoda ta polega na ustaleniu dwóch poziomów aktualnej wartości netto projektu, z których jedna jest dodatnia, a druga ujemna, obie jednak są bliskie zeru.

52 Obliczanie wewnętrznej stopy zwrotu wymaga zastosowania poniższego wzoru: NPV 1 (k 2 +k 1 ) IRR = k NPV 1 + NPV 2 k 1 - poziom stopy dyskontowej, przy którym NPV > 0 k 2 - poziom stopy dyskontowej, przy którym NPV < 0

53 Zadanie 1. Stosując odpowiednie metody (nieuwzględniające i uwzględniające zmianę wartości pieniądza w czasie) oceń efektywność inwestycji w przykładowym rodzinnym gospodarstwie rolniczym ukierunkowanym na produkcję mleka. Szczegółowy opis i rozwiązanie w załączniku (Excel i Word)

54 Zagadnienie 3. Wyniki produkcyjno - ekonomiczne gospodarstw ukierunkowanych na chów bydła mlecznego w latach w próbie gospodarstw objętych obserwacją w ramach FADN Na początek: Co to jest FADN?

55

56 FADN JEST WAŻNYM NARZĘDZIEM DO KREOWANIA WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ UE

57 Dane gromadzone w ramach FADN służą do: corocznego określania dochodów gospodarstw rolnych funkcjonujących na terenie Wspólnoty, analizy działalności gospodarstw rolnych, oceny skutków projektowanych zmian dotyczących rolnictwa UE.

58 3 podstawowe zasady obowiązujące w FADN Dobrowolny udział rolnika w systemie FADN, Dane z gospodarstw rolnych dostarczane do Komisji Europejskiej są traktowane jako ściśle tajne, Zgodnie z regułami zachowania tajności, dopuszczalne jest publikowanie uśrednionych wyników obejmujących co najmniej 15 gospodarstw). Danych nie można wykorzystywać dla celów podatkowych.

59 Po rozszerzeniu Unii Europejskiej w FADN uczestniczy pow. 81 tysięcy gospodarstw rolniczych. Jednolity system funkcjonujący w 28 krajach umożliwia porównanie wyników gospodarstw rolnych np. polskich z niemieckimi.

60 Wyniki produkcyjno - ekonomiczne gospodarstw ukierunkowanych na chów bydła mlecznego w latach w próbie gospodarstw objętych obserwacją w ramach FADN Wyszczególnienie Liczba gospodarstw w próbie Przeciętna powierzchnia użytkowanych UR [ha] 15,7 16,7 16,7 17, ,8 Przeciętna liczba krów mlecznych w gospodarstwie 11,05 12,08 12,2 12,24 13,07 15,06 16,36 Wyniki ekonomiczne [zł] Wartość produkcji ogółem Saldo bieżących dopłat Zużycie pośrednie (koszty) Wartość dodana brutto Amortyzacja Wartość dodana netto Koszt czynników zewnętrznych Saldo dopłat i podatków związanych z inwestycjami Dochód z gospodarstwa rolniczego Źródło: opracowanie własne na podstawie (publikacja: Wyniki standardowe ( ))

61 Dziękuję za uwagę