ZMIANY ORGANIZACYJNE W POLSKIM ROLNICTWIE I ICH SKUTKI ŚRODOWISKOWE. Jan Kuś Mariusz Matyka

Transkrypt

1 ZMIANY ORGANIZACYJNE W POLSKIM ROLNICTWIE I ICH SKUTKI ŚRODOWISKOWE Jan Kuś Mariusz Matyka Warszawa, kwiecień, 2014

2 Plan prezentacji 1. Specjalizacja w produkcji rolniczej i jej konsekwencje środowiskowe: - bilans glebowej materii organicznej; - bilans składników nawozowych; - bioróżnorodność. 2. Pogłębiające się regionalne zróżnicowanie rolnictwa w Polsce. 3. Spadek areału UR i jego regionalne zróżnicowanie.

3 Specjalizacja - zwiększenie produkcji wybranego surowca roślinnego lub zwierzęcego z zastosowaniem nowoczesnych metod jego wytwarzania w celu poprawy efektywności gospodarowania i możliwości konkurowania z rolnictwem pozostałych krajów UE i świata. Proces specjalizacji gospodarstw i koncentracji produkcji jest wymuszany przez czynniki ekonomiczne, gdyż dochody rolnicze pomimo ogólnej poprawy po wejściu do UE, są niższe niż innych grup zawodowych. Ponadto dochody te nie zapewniają licznym gospodarstwom niezbędnych środków nawet na proste odtworzenie potencjału produkcyjnego.

4 Zmiana liczby indywidualnych gospodarstw rolnych w Polsce w VI 2010 r. w stosunku do 2000 r. wg powierzchnia UR (tys.) gospodarstwa Źródło: MRiRW 2012(SZRWRiR)

5 Użytki rolne (%) w gospodarstwach o różnej powierzchni w wybranych krajach UE Kraj Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS UR (%) w gosp. o powierzchni Powierz. gospod. (ha UR) Polska ,6 Czechy Dania Francja Holandia Niemcy 10 9, Rumunia ,5 UE UE

6 Gospodarstwa utrzymujące krowy (tys.) Wielkość stada szt tys = 100% % krów , > 50 1,8 1,3 1,3 3, Razem gosp Pogłowie tys Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

7 Liczba hurtowych dostawców mleka (tys.) oraz średnia wielkość sprzedaży (tony) Źródło: Sych-Winiarek 2013

8 Koncentracja chowu krów w wybranych krajach UE Kraj Krowy (%) w stadach Gospodar. z krowami (%) Polska Czechy Dania Francja Holandia Niemcy Rumunia UE UE Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU

9 Gospodarstwa prowadzące chów trzody chlewnej (tys.) Wielkość stada szt tys = 100% Udział w pogłowiu % > 500 1,7 2 2, Gospod. w tys Pogłowie tys Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

10 Koncentracja chowu trzody chlewnej w wybranych krajach UE Kraj Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU Trzoda chlewna % w stadach Gospodar. z trzodą (%) Polska Czechy Dania Francja Holandia Niemcy Rumunia 0,5 0, UE UE

11 Udział gospodarstw bez produkcji zwierzęcej w grupach obszarowych (PSR 2010) UR w ha Gosp. bez produkcji zwierzęcej % Średnio DJP/ha UR UR Mln ha ,46 0, ,50 1, ,61 2, ,80 1, ,92 1, ,94 1, ,87 1, ,65 1,16 Pow ,19 3,26 Ogółem 42 0,63 15,03 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU

12 Gospod. FADN (2012)- charakterystyka Wyszczególnienie Polowe Mleczne Trzoda/drób Mieszane UR (% całkowitej pow.) Powierzchnia gospod. (ha) Grunty dzierżawione (%) Zasoby pracy (%) Obsada zwierząt - DJP/ha UR 0,03 0,96 2,04 0,68 Źródło: Floriańczyk i in. 2014

13 Gospod. FADN (2012) sytuacja finansowa Wyszcz. Polowe Mleczne Trzoda/drób Mieszane Dochód z gospodarstwa - tys. zł/rok Dochód na osobę pełnozatr.- tys. zł/rok Dopłaty do inwestycji tys. zł/gospodarstwo ,4 1,7 1,6 0,6 Udział dopłat (%) Źródło: Floriańczyk i in. 2014

14 Zmiany organizacyjne RZD Błonie (222 ha w tym 198 GO) Wyszczególnienie Zatrudnienie Obsada DJP/100ha 89 (bydło + trzoda) 91 (bydło + trzoda) 54 (trzoda) NPK kg/ha Struktura zasiew. - okopowe - zboża - pozostałe Liczba gatunków upr. roślin (B.c) 66 (P.o)

15 Bilans glebowej substancji organicznej (GSO) Typ rolniczy gospodarstwa Wyszczególnienie roślinne mleczne trzodowe mieszane Liczba gospodarstw Degradacja GSO przez uprawę roślin - t/ha GO/rok - 0,60-0,50-0,52-0,58 Obsada zwierząt DJP/ha UR - 1,33 1,67 0,68 Reprodukcja GSO t/ha GO z nawozów naturalnych - 1,55 1,60 0,80 Bilans GSO dla GO (reprodukcja degradacja) - 0,60 1,05 1,08 0,22 Udział TUZ Bilans GSO dla UR (reprodukcja degradacja) - 0,60 0,66 0,94 0,02 Dawka słomy równoważąca bilans GSO w t/ha 3,

16 Bilans składników nawozowych - NPK ( ) Wyszczególnienie Typ rolniczy gospodarstwa roślinne mleczne trzodowe mieszane Obsada zwierząt DJP/ha UR - 1,33 1,67 0,68 Saldo N w kg/ha UR Saldo P w kg/ha UR Saldo K w kg/ha UR

17 Specjalizacja a bioróżnorodność 1. Ograniczony asortyment gatunków roślin, często do gatunków technologicznie podobnych. 2. Stosowanie stosunkowo intensywnej agrotechniki (regulacja zachwaszczenia, zwalczanie szkodników itp. ograniczanie bioróżnorodności w ramach pola). 3. Częste wprowadzanie do gleby resztek pożniwnych tych samych gatunków roślin, co może ograniczać aktywność biologiczną gleby. 4. W gospodarstwach o roślinnym i trzodowym kierunku produkcji częste wyłączanie z użytkowania TUZ.

18 Węgiel organiczny w glebach Polski Grunty orne: Zawartość próchnicy 2%, warstwa gleby 0-30 cm, gęstość 1,6 g/m 3 Masa próchnicy 96 t/ha = 56 t/ha węgla i 5,6 t/ha N. 11 mln ha GO x 56 t/ha = 616 mln ton węgla Wzrost zawart. próchnicy o 0,01% = 6,2 mln t C = 19,4 mln t CO 2. TUZ na glebach mineralnych : Zaw. próchnicy 3,5% - masa 160 t/ha - 93 t/ha węgla i 9,3 t/ha N. 3 mln ha TUZ x 93 t/ha = 279 mln ton węgla Gleby organiczne: Zawartość GSO 80%, gęstość gleby 0,25 g/m 3, warstwa 0-30 cm: Materia organiczna t/ha : 1,72 = 349 t/ha węgla. 0,8 mln ha TUZ na glebach organicznych = 279 mln ton węgla (tylko w warstwie 0-30 cm)

19 Regionalne zróżnicowanie rolnictwa i gospodarki nawozowej w Polsce

20 Polska 39,7 j. zb./ha UR Produkcja roślinna jedn. zboż./ha UR (średnio ) jedn. zboż./ha UR < 35,0 35,0 40,0 40,1 45,0 45,1 50,0 > 50,0 Wzrost poziomu produkcyjności roślinnej w odniesieniu do lat o 6,4 j. zb. ha UR -1 Źródło: Kopiński 2014

21 Zmiany (%) udziału zbóż w strukturze zasiewów w latach i Źródło: Kopiński 2014

22 Wydzielone skupienia krajów UE wg zużycia nawozów (NPK) średnio w latach Źródło: M. Matyka (2013)

23 Źródło: Kopiński 2014 Zmiany poziomu nawożenia (NPK) i wydajności w Polsce

24 Źródło: Kopiński 2014 Zmiany zużycia nawozów NPK w 3-leciach i Gosp. stosujące nawozy: 75,1% og. gosp. w 2000 r. 72,6% og. gosp. w 2010 r.

25 Polska 128,2 kg NPK/ha UR Regionalne zróżnicowanie poziomu nawożenia ( ) kg NPK /ha UR < 100,0 100,0 125,0 125,1 150,0 150,1 175,0 > 175,0 Źródło: Kopiński 2014

26 Polska 73,4 kg/ha UR Zużycie N w kg/ha UR (średnio ) kg N ha -1 UR < 50,0 50,0 70,0 70,1 90,0 90,1 110,0 > 110,0 Wzrost zużycia poziomu nawożenia N w odniesieniu do lat o 22,5 kg ha -1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

27 Bilans azotu brutto dla Polski i województw, średnia z lat na tle lat Źródło: Kopiński 2014

28 Przeciętne zawartości azotanów (mg N-NO3 dm -3 ) w wodach glebowo-gruntowych w latach Źródło: T. Jadczyszyn, - badania monitoringowe

29 Polska 48,0 DJP /100 ha/ UR Obsada zwierząt (DJP/100 ha UR) (średnio ) DJP 100 ha -1 UR < 30,0 30,0 40,0 40,1 50,0 50,1 60,0 > 60,0 Wzrost poziomu obsady zwierząt w odniesieniu do lat o 3,2 DJP 100 ha UR -1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

30 Źródło: Kopiński 2014 Zmiany (%) pogłowia zwierząt w DJP w latach i

31 Zmiana powierzchni UR w Polsce w latach y = -79,047x R² = 0,

32 Zmiany powierzchni użytków rolnych w Polsce w latach tys. ha Źródło: Opracowanie własne

33 Źródło: Opracowanie własne Zmiany powierzchni (%) UR w województwach w latach

34 Podsumowanie Uwarunkowania ekonomiczne będą wymuszały postępującą specjalizację gospodarstw, gdyż umożliwia to wzrost wydajności pracy i poziomu dochodów. Proces ten będzie jednak zwiększał presję rolnictwa na środowisko: gospodarstwa prowadzące wyłącznie produkcję roślinną mogą obniżać żyzność gleb (ujemny bilans glebowej materii organicznej) oraz mogą ograniczać bioróżnorodność (uproszczone zmianowania) i aktywność biologiczną gleb; gospodarstwa trzodowe bazują na paszach z zakupu, a obsada zwierząt przekracza normy warunkujące racjonalne zagospodarowanie nawozów naturalnych. W konsekwencji występują nadmiernie dodatnie salda N i P, co grozi zanieczyszczeniem wód; gospodarstwa mleczne nie stwarzają większych zagrożeń dla środowiska przy obsadzie zwierząt około 1,0 DJP/ha, zużywają również stosunkowo mało przemysłowych środków produkcji; gospodarstwa o mieszanym kierunku produkcji i o obsadzie zwierząt ok. 0,6-0,7 DJP/ha UR nie stwarzają większych zagrożeń dla środowiska, jednak z uwagi na niską efektywność muszą poszukiwać innych rozwiązań organizacyjnych (częściowa specjalizacja).

35 Podsumowanie cd. W ostatnim okresie (po akcesji Polski do UE) w szybkim tempie pogłębia się regionalne zróżnicowanie rolnictwa w Polsce: w regionach o rozdrobnionej strukturze agrarnej, pomimo stosunkowo korzystnych warunków siedliskowych, następuje drastyczna ekstensyfikacja rolnictwa (wzrost udziału zbóż w strukturze zasiewów, spadek poziomu nawożenia), zmniejsza się wydajność produkcji roślinnej, spada obsada zwierząt oraz drastycznie spada areał gruntów będących w użytkowanych rolniczym; w rejonach o korzystniejszej strukturze agrarnej następuje szybka intensyfikacja produkcji rolnej, co może generować zagrożenia dla środowiska przyrodniczego, a szczególnie dla jakości gleb i wód glebowogruntowych.

36 Dziękuję za uwagę