numer siódmy Warszawa, Al. Jerozolimskie 65/79

Transkrypt

1 Projekt Analiza procesów zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej polityki gospodarczej realizowany przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w partnerstwie z Instytutem Pracy i Spraw Socjalnych. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Warszawa, Al. Jerozolimskie 65/79 Instytut Pracy i Spraw Socjalnych od 50 lat jest placówką naukowo-badawczą, podejmującą problemy pracy i polityki społecznej w sposób interdyscyplinarny. Wysoka pozycja naukowa IPiSS to efekt myśli grona wybitnych profesorów oraz konsekwentnego realizowania celu stałego dostosowywania kierunków prac badawczych do bieżących potrzeb polityki społecznogospodarczej Polski. Wyniki prac Instytutu są upowszechniane w formie książek, artykułów, wywiadów, konferencji naukowych, seminariów oraz głosów w dyskusjach i debatach społecznych. Broszura bezpłatna numer siódmy Czerwiec 2013

2 SPIS TREŚCI Słowo wstępne 1 O projekcie 2 Produkty projektu 2 Nad czym pracowaliśmy III str. okładki Zadanie 2. Opracowanie zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego umożliwiającego prognozowanie zatrudnienia Projekt Analiza procesów zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej polityki gospodarczej Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet I. Zatrudnienie i integracja społeczna Działanie 1.1. Wsparcie systemowe instytucji rynku pracy Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Lider projektu: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich Partner projektu: Instytut Pracy i Spraw Socjalnych Redaktor informatora: Beata Kaczyńska Projekt graficzny okładki: Luiza Daab Redakcja techniczna: Beata Kaczyńska Skład komputerowy: Luiza Daab Copyright by IPiSS, Warszawa 2013 Wszelkie praw zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficzej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy. Druk: TOP DRUK Ryszard Zelkowski ul. Nowogrodzka 151 A, Łomża

3 SŁOWO WSTĘPNE Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy! Z satysfakcją zespół realizujący Zadanie 2 projektu Analiza procesów zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej polityki gospodarczej przekazuje Państwu siódmy już numer Informatora. Chciałbym przede wszystkim zarekomendować Państwu zapoznanie się z pierwszymi wynikami naszego głównego zadania. Wykonaliśmy bowiem prognozy zatrudnienia ogółem dla Polski oraz w przekroju wielkich, dużych i średnich grup zawodowych na lata Prognoza liczby pracujących do 2020 r. w przekroju wielkich, dużych i średnich grup zawodowych została wykonana w trzech etapach. W pierwszym opracowano prognozę liczby pracujących ogółem, wykorzystując wielorównaniowy model ekonometryczny POLMOD W drugim prognozę liczby zatrudnionych w wielkich grupach zawodowych opracowano z wykorzystaniem jednorównaniowych modeli przyczynowo-skutkowych. W trzecim natomiast prognozę liczby pracujących w średnich i dużych grupach zawodowych. Prezentujemy też informacje o tym, nad czym pracował zespół w ostatnich miesiącach. Tutaj chcę podkreślić prace nad przygotowaniem prognozy popytu na pracę według grup zawodów do 2020 r. dla poszczególnych województw oraz dla czterech sektorów gospodarki narodowej. Rekomenduję Państwu lekturę tego numeru Informatora ze względu na jego zawartość, a następnie zapoznanie się ze szczegółami uzyskanych wyników prognozy. W razie pytań proszę o kontakt z zespołem badawczym. Jesteśmy do Państwa dyspozycji. prof. dr hab. Zbigniew Strzelecki Koordynator merytoryczny 1

4 O PROJEKCIE Opracowanie systemu prognozowania zatrudnienia w Polsce jest niezbędne z punktu widzenia poprawy instytucjonalnej obsługi polskiego rynku pracy i równoważenia rynku w wymiarze kwalifikacyjno-zawodowym, co ma istotne znaczenie dla osiągania celów zapisanych w strategii Europa Jest to zadanie niezwykle trudne i wielowymiarowe, bowiem wymaga zastosowania rozbudowanego instrumentarium statystyczno-ekonometrycznego do zbudowania modelu, na podstawie którego generowana będzie prognoza zatrudnienia. Ponadto opracowany model musi zostać poddany korektom eksperckim. System prognozowania zatrudnienia musi być również łatwo dostępny dla różnych aktorów rynku pracy, tak aby mogli oni sięgnąć do prognoz i na ich podstawie podejmować racjonalne decyzje. Zadanie to podjęto w ramach umowy partnerskiej zawartej przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich (lider) oraz Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (partner), realizującej projekt Analiza procesów zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej polityki gospodarczej Zadanie 2 Opracowanie zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego umożliwiającego prognozowanie zatrudnienia (Priorytet I. Zatrudnienie i integracja społeczna, Działanie 1.1. Wsparcie systemowe instytucji rynku pracy, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego). Na dalszych stronach tego Informatora przedstawiamy obszerną informację o dotychczasowych pracach naukowo-badawczych zespołu realizującego Zadanie 2 i wynikach tych prac. Zachęcamy do zapoznania się z tym materiałem. Już opublikowano... Iwona Kukulak-Dolata, Halina Sobocka-Szczapa, Raport V Synteza wyników badania mikropodmiotów w kraju, seria Studia i Monografie, CRZL-IPiSS, Warszawa 2013, stron 152. Publikacja dostępna bezpłatnie. Raport prezentuje wyniki przeprowadzonych badań na losowej próbie 1000 pracodawców z kraju, w których liczba zatrudnionych wynosiła od 0 do 9 osób. Składa się z sześciu rozdziałów. W pierwszym opisano metodologię badania oraz wskazano jego cel główny i cele szczegółowe. W rozdziale drugim szczegółowo określono przedmiot badania. W trzecim rozdziale zawarto wyniki ilustrujące opinie badanych na temat kondycji ekonomicznej firmy. Rozdział czwarty obejmuje szeroką ocenę potencjału kadrowego mikroprzedsiębiorstw w przekroju ilościowym i jakościowym, a analiza miała charakter retrospektywny i prospektywny. Kolejny, piąty rozdział dotyczy zamierzeń inwestycyjnych mikroprzedsiębiorstw w ciągu najbliższego roku. Szósty rozdział zawiera wyniki pozwalające określić podejście mikroprzedsiębiorstw do planowania zatrudnienia jako działania czy też narzędzia wspierającego ich funkcjonowanie. Część ostatnia zawiera podsumowanie, w którym przedstawiono wnioski wypływające z analizy istotne dla zespołu projektującego modele prognoz zatrudnienia według grup zawodów w ujęciu globalnym. 2

5 Prognoza liczby pracujących w Polsce według grup zawodów do 2020 r. W ramach Zadania 2 Opracowanie zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego umożliwiającego prognozowanie zatrudnienia wykonano już prognozy zatrudnienia ogółem dla Polski oraz w przekroju wielkich, dużych i średnich grup zawodowych na lata Główne krajowe doświadczenia dotyczące prognozowania popytu na pracę związane są z inicjatywą utworzenia systemu prognozowania popytu na pracę (SPPP), podjętą w 1998 r. w ramach prac Rządowego Centrum Studiów Strategicznych (RCSS zostało zlikwidowane w 2006 r.). System, który dostarczał prognoz popytu na pracę w różnych przekrojach (grup zawodowych, płci, poziomu wykształcenia, sekcji PKD, województw), został uruchomiony w listopadzie 2004 r. Był on dostępny na stronie i umożliwiał użytkownikowi dostęp do wyników analiz, baz danych oraz zdalne generowanie wielowariantowych prognoz. Wraz z likwidacją RCSS system prognozowania popytu na pracę został przeniesiony do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej i od czerwca 2006 r. przestał działać. Praktycznie od tego momentu zaprzestano prac nad rozbudową metodologii prognozowania popytu na pracę w Polsce. Podejmowane od tego czasu inicjatywy prognostyczne na poziomie regionalnym, w większości realizowane w ramach projektów współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego, nie były w stanie wypełnić powstałej luki. W 2011 r. powrócono do idei zbudowania ogólnopolskiego systemu prognostycznego, rozpoczynając realizację wspomnianego wyżej Zadania 2. Wdrażany system prognozowania zatrudnienia oparto na kilku założeniach: a) trzon systemu stanowią modele ekonometryczne wyniki uzyskane przy ich wykorzystaniu poddawane są korektom eksperckim i dopiero skorygowane prognozy są wprowadzane do systemu prognostycznego; b) horyzont prognozy ustalono na 2020 r.; c) prognozy generowane są w trzech przekrojach: zawodów na poziomie grup średnich (kody 3-cyfrowe KZiS 2010), sektorów ekonomicznych (PKD 2007) oraz obszarów statystycznych NUTS II (województwa). Głównym odbiorcą prognoz są publiczne służby zatrudnienia. Prognozy mają stanowić punkt odniesienia do kształtowania polityki rynku pracy na poziomie krajowym, regionalnym, a nawet lokalnym. Na system prognostyczno-informacyjny składają się dwa główne elementy: infrastruktura modeli ekonometrycznych, na podstawie których generowana jest prognoza zatrudnienia, oraz narzędzie prognostyczne, które stanowi graficzny interfejs, poprzez który użytkownik systemu prognozowania może w sposób interaktywny zapoznać się z wynikami prognoz. Narzędzie prognostyczne dostępne będzie na portalu Opracowanie prognozy zatrudnienia na poziomie krajowym zakłada wykorzystanie hierarchicznego podejścia do modelowania ekonometrycznego przy zapewnieniu spójności prognoz na każdym poziomie dezagregacji (dla każdego przekroju). Model globalny (A), będący wielorównaniowym modelem ekonometrycznym, generuje ogólną prognozę zatrudnienia. Model globalny według województw (B) zawierający interakcje przestrzenne oraz model globalny według sektorów (C) wielorównaniowy model przekrojowy umożliwiają niezależne prognozowanie liczby pracujących w przekrojach przestrzennym i sektorowym, przy uwzględnieniu prognoz uzyskanych w modelu globalnym (A). Natomiast modele globalne według wielkich, dużych i średnich grup zawodowych umożliwiają prognozowanie struktury pracujących, która jest wykorzystana do wyznaczenia prognoz liczby pracujących w wielkich, dużych i średnich grupach zawodowych na podstawie modelu globalnego (A), wojewódzkiego (B) i sektorowego (C). 3

6 Prognoza liczby pracujących w przekroju wielkich, dużych i średnich grup zawodowych została wykonana w trzech etapach. W pierwszym opracowano prognozę liczby pracujących ogółem, wykorzystując wielorównaniowy model ekonometryczny POLMOD.2013 oraz opracowane przez ekspertów scenariusze dotyczące kształtowania się wartości podstawowych zmiennych makroekonomicznych w okresie Drugi etap polegał na prognozie liczby zatrudnionych w wielkich grupach zawodowych na podstawie uzyskanej prognozy zatrudnienia ogółem, zdezagregowanej do poziomu wielkich grup zawodowych. Prognozę tę opracowano z wykorzystaniem jednorównaniowych modeli przyczynowo-skutkowych, pozwalających na zachowanie dotychczasowych tendencji rozwojowych zatrudnienia w poszczególnych grupach. Ostatni etap był poświęcony prognozie liczby pracujących w średnich i dużych grupach Rysunek 1. Struktura modelu prognostycznego zawodowych, którą uzyskano poprzez ekstrapolację trendów dotyczących udziałów poszczególnych średnich grup zawodowych w liczbie zatrudnionych ogółem oraz agregację wyników do poziomu dużych grup zawodowych. Estymację parametrów wszystkich modeli prognostycznych przeprowadzono na podstawie danych rocznych z lat Model makroekonomiczny był testowany również na próbie Wstępne wyniki prognozy zostały poddane korekcie eksperckiej, która obejmowała ocenę metodologii prognozowania, a w szczególności modeli wykorzystanych w celu uzyskania prognozy liczby pracujących ogółem oraz metod zastosowanych w celu uzyskania prognoz liczby pracujących w przekroju wielkich, dużych i średnich grup zawodowych, analizę przyjętych założeń makroekonomicznych prognozy oraz wyników prognoz wstępnych. W proponowanych korektach wzięto pod uwagę zarówno dotychczasowe tendencje rozwojowe prognozowanych kategorii, jak i oceny eksperckie dotyczące przewidywanych zmian podstawowych zmiennych makroekonomicznych i rozmiarów zatrudnienia w analizowanym okresie, oparte na dostępnych publikacjach specjalistycznych i intuicyjnej ocenie możliwości przyszłego rozwoju sytuacji społeczno-gospodarczej. Korekty eksperckie zostały uwzględnione w ostatecznej wersji prognozy. Tabela 1. Wyniki ostatecznej prognozy liczby pracujących ogółem w latach (w tys. osób) (A) Model globalny (krajowy) (B) Model globalny według województw (16) (C) Model globalny według sektorów (4) Model dla województw (16) i sektorów (4) według wielkich grup zawodowych (10) Model globalny według wielkich grup zawodowych (10) Model według dużych (43) i średnich (132) grup zawodowych Źródło: opracowanie A. Gajdos na podstawie: E. Kwiatkowski, W. Kwiatkowska, A. Gajdos, Stworzenie koncepcji modeli prognoz zatrudnienia według zawodów dla wybranego województwa, maszynopis, IPiSS, Warszawa 2011, s. 76. Wyszczególnienie 2012* Liczba pracujących , , , , , , , , ,9 * dane faktyczne. Źródło: B. Suchecki, E. Kwiatkowski, A. Gajdos, P. Włodarczyk, Opracowanie ostatecznej wersji prognozy zatrudnienia w kraju według grup zawodów do 2020 r., maszynopis, IPiSS, Warszawa Zgodnie z wynikami ostatecznej prognozy liczby pracujących ogółem, przedstawionymi w tab. 1, w analizowanych latach należy przewidywać względną stabilizację liczby pracujących w Polsce. W 2020 r. wyniesie ona ,9 tys. osób, co stanowi spadek o 50 tys. osób w porównaniu z 2012 r. 4

7 Wykres 1. Prognoza liczby pracujących w Polsce w latach (w tys. osób) Należy jednak zauważyć, że w horyzoncie prognozy liczba pracujących będzie podlegała pewnym wahaniom, wynikającym przede wszystkim ze zmian sytuacji makroekonomicznej kraju (wykres 1). Z tego punktu widzenia horyzont ten możemy podzielić na dwa podokresy Pierwszy z nich obejmuje lata , w których należy przewidywać spadek liczby pracujących z poziomu ,9 tys. osób w 2012 r. do poziomu tys. osób w 2014 r., czyli o około 276 tys. osób. Zmiana ta będzie spowodowana przede wszyst- Źródło: jak w tab. 1. kim spowolnieniem wzrostu gospodarczego, wywołanym przez globalny kryzys gospodarczy. Natomiast w kolejnych latach ( ) na sytuację na polskim rynku pracy powinny przekładać się w sposób pozytywny: wychodzenie gospodarki światowej z fazy kryzysu, napływ środków unijnych w ramach nowej perspektywy finansowej na lata oraz ograniczenie tempa inflacji związane ze staraniami o przystąpienie Polski do strefy euro. W związku z powyższym należy w tym okresie oczekiwać wzrostu liczby pracujących o około 226 tys. osób do poziomu ,9 tys. osób w 2020 r. W tabeli 2 (s. 6) przedstawione zostały rezultaty prognozy zatrudnienia dla Polski na lata w przekroju wielkich grup zawodowych, według Klasyfikacji Zawodów i Specjalności. Zgodnie z opracowaną prognozą w skali całego analizowanego okresu należy oczekiwać wzrostu liczby pracujących w stosunku do 2011 r. w grupach: 0 siły zbrojne o 4,4 tys. osób, 2 specjaliści o 784,9 tys. osób, 5 pracownicy usług osobistych i sprzedawcy o 198,8 tys. osób, 8 operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń o 131,9 tys. osób. Natomiast spadki zatrudnienia w stosunku do 2011 r. powinny być obserwowane w grupach: 1 przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy o 9,1 tys. osób, 3 technicy i inny średni personel o 13,9 tys. osób, 4 pracownicy biurowi o 78,1 tys. osób, 6 rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy o 535,4 tys. osób, 7 robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy o 453,5 tys. osób oraz 9 pracownicy przy pracach prostych o 57,1 tys. osób. Niektóre z prognozowanych tendencji mogą się wydawać zaskakujące. Dotyczy to zwłaszcza prognoz dla 5. i 7. wielkiej grupy zawodowej. Jeśli chodzi o grupę 5 pracownicy usług osobistych i sprzedawcy, to założona tendencja wzrostu wielkości prognozowanych wynika nie tylko z przewidywań wzrostu liczby sprzedawców (ze względu na rozwój handlu wielkopowierzchniowego tendencja ta nie powinna być bardzo silna), ale również ze wzrostu liczby pracowników usług osobistych i innych w związku ze zwiększonym zapotrzebowaniem na te usługi, do czego przyczynia się starzenie się ludności i wzrost poziomu dochodów. Jeśli chodzi o prognozowany spadek zatrudnienia w grupie 7 robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, to warto zauważyć, że tendencja ta nie oznacza bynajmniej równie silnego spadku zatrudnienia w przemyśle. Oznacza jedynie, że spadać będzie w przemyśle liczba pracowników o stosunkowo niskich kwalifikacjach. Zgodnie z przyjętą prognozą powinna natomiast rosnąć liczba pracowników o stosunkowo wysokich kwalifikacjach (grupa 2 specjaliści; grupa 8 operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń), którzy częściowo znajdą również zatrudnienie w przemyśle. 5

8 Tabela 2. Wyniki ostatecznej prognozy liczby pracujących dla Polski w przekroju wielkich grup zawodów (KZiS) na lata (w tys. osób) Grupy wielkie KZiS 2011* ,0 85,3 85,0 85,2 85,5 85,8 86,0 86,2 86,3 86, ,0 953,6 939,4 936,1 940,0 940,7 942,1 945,3 943,3 943, ,0 2841,7 2891,7 2972,8 3076,5 3169,2 3264,0 3364,7 3446,4 3536, ,0 1698,0 1687,0 1686,3 1691,9 1693,8 1696,1 1699,7 1698,3 1699, ,0 1010,9 992,5 985,3 985,8 982,8 980,7 980,4 974,8 971, ,0 2240,6 2240,8 2256,2 2281,0 2301,0 2321,7 2344,5 2360,5 2379, ,0 1723,3 1639,5 1576,2 1525,5 1469,7 1415,4 1363,8 1305,2 1250, ,0 2399,4 2266,1 2197,1 2170,1 2123,8 2082,2 2050,8 1989,9 1944, ,0 1619,6 1614,8 1628,3 1654,2 1674,4 1695,8 1720,3 1735,3 1754, ,0 1063,5 1044,3 1036,5 1036,0 1032,1 1029,1 1027,8 1021,5 1017,9 * dane faktyczne Źródło: jak w tab. 1. Trzeba również zwrócić uwagę na zróżnicowany charakter reakcji zatrudnienia w poszczególnych grupach zawodowych na zmiany koniunktury gospodarczej (wykres 2). Sprawia to, że w niektórych grupach możemy oczekiwać wystąpienia w okresie prognozy zdecydowanie większych wahań liczby pracujących niż w pozostałych. Na poziomie grup wielkich za takie możemy uznać grupy: 3 technicy i inny średni personel (w okresie osłabienia koniunktury gospodarczej spadek liczby pracujących o 11,7 tys. osób i wzrost o 7,2 tys. osób w okresie ), 4 pracownicy biurowi ( spadek o 25,6 tys. osób i w okresie dobrej koniunktury znacznie słabszy spadek o 13,9 tys. osób), 5 pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (w wzrost o 15,6 tys. osób oraz w okresie dobrej koniunktury znacznie szybszy wzrost o 98,8 tys. osób), 7 robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy ( spadek o 202,3 tys. osób i w wolniejszy spadek o 225,6 tys. osób) oraz 9 pracownicy przy pracach prostych ( stosunkowo szybki spadek o 27 tys. osób i w znacznie wolniejszy spadek o 18,1 tys. osób). Charakteryzują się one dość wysokim udziałem pracowników o niskich kwalifikacjach, których stosunkowo łatwo jest zastąpić nowymi pracownikami w okresie ożywienia gospodarczego, a także niskim poziomem uzwiązkowienia oraz relatywnie niższym poziomem ochrony zatrudnienia. Za bardziej stabilne wobec zmian koniunktury gospodarczej należy uznać te grupy zawodowe, w których pracownicy charakteryzują się stosunkowo wysokim poziomem kwalifikacji, co sprawia, że utrata pracownika może się wiązać ze znacznymi kosztami poszukiwań osoby zdolnej do pracy na zwolnionym stanowisku lub wysokimi kosztami rekrutacji i długim czasem szkolenia do tej roli nowego pracownika. Do kategorii tej możemy zaliczyć osoby należące do grup: 2 specjaliści oraz 8 operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, a częściowo również osoby z grupy 1 przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy. Osłabioną reakcją na zmiany koniunktury gospodarczej charakteryzują się również te grupy, w których zatrudnienie jest wynikiem decyzji o charakterze politycznym, czyli grupa 0 siły zbrojne oraz częściowo grupa 1 przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy. Stosunkowo małą wrażliwość koniunkturalną wykazują też pracownicy z grupy 6 rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy, ze względu na stosunkowo niski odsetek pracowników najemnych w tej grupie. 6

9 Wykres 2. Prognoza liczby pracujących w Polsce w przekroju wielkich grup zawodowych w latach (w tys. osób) 0 - Siły zbrojne 1 - Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 2 - Specjaliści 3 - Technicy i inny średni personel 4 - Pracownicy biurowi 5 - Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 6 - Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 7 - Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 8 - Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 9 - Pracownicy przy pracach prostych Uwaga: 2011 dane faktyczne, prognoza. Źródło: opracowanie A. Gajdos. 7

10 Podsumowując, bieżące wyniki badań prowadzonych w ramach budowy systemu prognostycznego pozwalają na sformułowanie następujących wniosków dotyczących rozwoju przyszłej sytuacji na rynku pracy. Przy założeniu, że w latach nastąpi korekta liczby pracujących wynikająca ze spowolnienia gospodarczego, a następnie liczba pracujących wzrośnie, osiągając w 2020 r. poziom zbliżony do obserwowanego w 2012 r. (15,6 mln osób) oraz że kontynuowane będą procesy rozwoju usług (szczególnie rynkowych) oraz przemysłu (wysokiej techniki), przy ograniczaniu liczby pracujących w rolnictwie i przemyśle tradycyjnym, to należy się spodziewać spadku liczby pracujących: rolników, ogrodników, leśników i rybaków, robotników przemysłowych i rzemieślników i pracowników przy pracach prostych oraz wzrostu liczby pracujących: specjalistów, operatorów i monterów maszyn i urządzeń oraz pracowników usług osobistych i sprzedawców. Wśród średnich grup zawodowych, w których obserwowane powinny być najdynamiczniejsze przyrosty liczby pracujących, należy wymienić grupy: analitycy systemowi i programiści, specjaliści do spraw baz danych i sieci komputerowych, inżynierowie, specjaliści do spraw finansowych, specjaliści do spraw administracji i zarządzania, architekci, geodeci, projektanci i pokrewni, pracownicy usług ochrony, kierowcy ciężarówek i autobusów. Najsilniejsze spadki liczby pracujących przewidywane są natomiast w następujących średnich grupach zawodowych: rolnicy produkcji roślinnej i zwierzęcej, w tym pracujący na własne potrzeby, kowale, ślusarze i pokrewni, mechanicy maszyn i urządzeń, rzemieślnicy, robotnicy produkcji odzieży i pokrewni, malarze, pracownicy czyszczący konstrukcje budowlane i pokrewni, pomoce i sprzątaczki domowe, biurowe, hotelowe, pracownicy pomocniczy przygotowujący posiłki, pozostali pracownicy przy pracach prostych. Realizacja przewidywanych zmian warunkowana jest oczywiście spełnieniem założeń przyjętych w procesie prognostycznym. Drugim elementem systemu prognostyczno-informacyjnego jest narzędzie prognostyczne. Jest to system informatyczny, który, bazując na infrastrukturze modeli ekonometrycznych, umożliwia wizualizację wyników prognoz. Obecnie trwają prace nad projektem tego narzędzia. Zakłada się wprowadzenie trzech poziomów dostępu do narzędzia prognostycznego. Na poziomie podstawowym (poziom I) użytkownik będzie biernym odbiorcą mającym dostęp do zasobów informacyjnych (dane historyczne oraz prognozy), bez możliwości wprowadzania jakichkolwiek zmian lub prowadzenia analiz, a jedynie z możliwością pobierania wyników zapytań na dysk twardy swojego komputera w postaci pliku PDF lub arkusza kalkulacyjnego. Poziom II dedykowany będzie przede wszystkim pracownikom publicznych służb zatrudnienia (województwo i powiat), którzy do planowania działań w ramach polityki rynku pracy potrzebują bardziej szczegółowych analiz, w tym analiz scenariuszowych. Na tym poziomie użytkownik będzie mógł prowadzić na własny użytek analizy scenariuszowe poprzez modyfikacje wartości zmiennych egzogenicznych bazowej wersji modelu. Natomiast poziom III dedykowany będzie pracownikom Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, innych resortów i instytucji publicznych odpowiedzialnych za prowadzenie analiz strategicznych oraz ekspertom rynku pracy i badaczom naukowym. Na tym poziomie, dodatkowo w stosunku do poziomu II, będzie istniała możliwość modyfikacji parametrów i struktury modelu wykorzystywanego do prognozowania. Modyfikacje te będą zapamiętywane na komputerze użytkownika i będą zewnętrzne w stosunku do modelu bazowego. Taki zakres uprawnień umożliwi prowadzenie wielowariantowych analiz scenariuszowych dotyczących wielkości i struktury zatrudnienia. 8

11 NAD CZYM PRACOWALIŚMY Minęliśmy już półmetek realizacji Zadania 2, które ma się zakończyć w październiku 2014 r. Za nami jest większość prac naukowo-badawczych związanych z przygotowaniem systemu prognostyczno-informacyjnego umożliwiającego prognozowanie zatrudnienia. Są to prace zakrojone na dużą skalę, czego wymaga cel i zakres, a przede wszystkim unikalny charakter podjętego przedsięwzięcia. Po zamknięciu etapu pierwszego (przygotowanie prognozy zatrudnienia według grup zawodów w województwie łódzkim do 2020 r.) i drugiego (opracowanie raportu z pilotażową prognozą dla województwa łódzkiego), w 2013 r. punkt ciężkości prac naukowo-badawczych położony został na etapy trzeci i czwarty. Etap trzeci poświęcony został przygotowaniu trzech prognoz popytu na pracę według grup zawodów do 2020 r.: (1) dla całego kraju, (2) dla poszczególnych województw oraz (3) dla czterech sektorów gospodarki narodowej. By prognozy te miały solidne podstawy merytoryczne, wcześniej przeprowadzono i opracowano wyniki dwóch badań, z których jedno dotyczyło cech i poziomu użyteczności modelu prognozowania popytu na pracę według grup zawodów w ujęciu globalnym, zaś drugie objęło tzw. mikropodmioty, czyli podmioty zatrudniające od 0 do 9 osób w kraju. Sporządzono również konceptualizację założeń merytorycznych do prognoz oraz koncepcję ich modeli. Następnie dysponując niezbędnymi podstawami koncepcyjnymi oraz bazą danych statystycznych przystąpiono do opracowania trzech prognoz popytu na pracę w kraju. Pierwszą w kolejności była prognoza zatrudnienia w kraju według grup zawodów do 2020 r. Po opracowaniu wersji wstępnej, opartej głównie na ekonometrycznych modelach tendencji rozwojowych oraz modelach przyczynowo-skutkowych, dokonano jej weryfikacji, uwzględniającej wpływ na przyszły popyt na pracę w Polsce zjawisk i czynników przede wszystkim jakościowych o charakterze niekwantyfikowalnym, niepoddających się procesom modelowania ilościowego. Weryfikacji tej dokonał zespół specjalistów w obszarze funkcjonowania gospodarki i rynku pracy. Umożliwiła ona sporządzenie ostatecznej wersji prognozy zatrudnienia w kraju według grup zawodów do 2020 r. Po zakończeniu prac nad tą prognozą przystąpiono do opracowania wstępnej prognozy zatrudnienia w kraju według grup zawodów i obszarów statystycznych NUTSII (województw) do 2020 r. Wersja ta również została poddana weryfikacji dokonanej przez specjalistów i obecnie opracowywana jest wersja ostateczna prognozy. Dalej zostaną podjęte prace nad trzecią prognozą dla całego kraju, jaką jest prognoza zatrudnienia według grup zawodów i sektorów do 2020 r. Opracowanie raportu końcowego zawierającego wyniki prognozy zatrudnienia w kraju według grup zawodów do 2020 r. w ramach etapu czwartego umożliwiła pierwsza z trzech prognoz popytu na pracę. Po uzyskaniu pozytywnej recenzji zostanie on opublikowany i udostępniony zainteresowanym. Prace naukowo-badawcze prowadzone w ramach Zadania 2 służą oczywiście nie tylko osiągnieciu celów poznawczych, podporządkowane są bowiem przede wszystkim celowi nadrzędnemu, jakim jest przygotowanie systemu prognostyczno-informacyjnego umożliwiającego prognozowanie zatrudnienia. Dostęp do niego będzie możliwy przez portal internetowy zawierający globalne prognozy popytu na pracę z ogólnym dostępem on-line, którego uruchomienie jest przedmiotem prac podjętych w etapie piątym Zadania 2. Pod kątem tego uruchomienia przygotowywane są więc równolegle założenia wdrożenia narzędzia prognozowania popytu na pracę w ujęciu globalnym, co jest również przedmiotem prac. Założenia wdrożenia narzędzi prognostycznych posłużą w dalszej fazie prac opracowaniu specjalistycznego narzędzia do zamieszczenia na stronie portalu.

12 Projekt Analiza procesów zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej polityki gospodarczej realizowany przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w partnerstwie z Instytutem Pracy i Spraw Socjalnych. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Warszawa, Al. Jerozolimskie 65/79 Instytut Pracy i Spraw Socjalnych od 50 lat jest placówką naukowo-badawczą, podejmującą problemy pracy i polityki społecznej w sposób interdyscyplinarny. Wysoka pozycja naukowa IPiSS to efekt myśli grona wybitnych profesorów oraz konsekwentnego realizowania celu stałego dostosowywania kierunków prac badawczych do bieżących potrzeb polityki społecznogospodarczej Polski. Wyniki prac Instytutu są upowszechniane w formie książek, artykułów, wywiadów, konferencji naukowych, seminariów oraz głosów w dyskusjach i debatach społecznych. Broszura bezpłatna numer siódmy Czerwiec 2013