Cztery nowe inkunabuły w Bibliotece im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego zakupione w roku 1985

Transkrypt

1

2 K U O H l i K A BARBARA ĆWIKŁA Cztery nowe inkunabuły w Bibliotece im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego zakupione w roku 1985 Rok 1985 związany jest ze szczególnymi wydarzenimi w dziejach Biblioteki im. Zielińskich TNP. 22 października Biblioteka obchodziła 165 rocznicę założenia. Towarzystwo Naukowe Płockie wydało drukiem katalog opracowany przez mgr Halinę Kostanecką 50 inkunabułów w Bibliotece im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego (wg stanu w dniu 31 grudnia 1984 r.). W roku jubileuszu 1985 po raz pierwszy w historii Biblioteka zakupiła cztery inkunabuły. Rok sprawozdawczy 1985 zamknięto liczbą 54 inkunabułów. Celem artykułu jest zaprezentowanie tych niezwykle cennych i rzadkich druków, nabytych w 1985 r. Na Bibliofilskiej Aukcji Uczelnianego Koła Miłośników Książki przy Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie został zakupiony pierwszy inkunabuł w roku Pochodzi z weneckiej oficyny włoskiego typografa Mikołaja de Francofordii. Wartość jego podwyższa proweniencja Conuentus Leopolien 1603" Zgromadzenie we Lwowie, dzięki której zaliczany jest do poloników. Jest to jedna z wcześniejszych polskich proweniencji. Druk zawiera zbiór kazań Michaele de Carcano. Oprócz drukowanego tekstu łacińskiego, zawiera trzy karty rękopiśmienne w języku polskim z XVII wieku. Tekst rozpoczyna pięknie iluminowany, wielobarwny inicjał wstępny. Inne inicjały są dwubarwne niebieskie i czerwone. Egzemplarz nie jest zachowany w tak dobrym stanie jak pozostałe trzy inkunabuły, widoczne są jednak wyraźne ślady konserwacji. Oprawiony w pergamin barwiony na czerwono. Treściowo i typograficznie uzupełnia zasób inkunabułów Biblioteki. Carcano Michael de 1. Sermonarium de poenitentia per adventum.1 J' 'u i? (Ttn? Kir lir...". i fc; U'-iOv *. 'rd'.ci... m, ni'miv f <" ( - : tri <3>Kt'.OiQîilä «'te; isrfajrrtapt::, ais* '.. i<:> iäfiwt'v: hi ; '(»iii 'ó "fefji. iv- ; ń-t^mh:«:.o? a? -'ii : pma t jvt'b:?> 5 P^ä :i -i.. ; >/ di^y f -i rm i > k i < <,..(' ^'.U.!,,! 1 «'«.^ >: : / - ".-»ił it--* tii«amf <il»c < *: JKVf«dń Ikf. : iaw rri - -«nnv*'- '^ vtfai' '. t»i'-'.t^&'iii«.t»bi*<ö rjrt?».vv-ri.> sûfraen r iv \ir.: ieśtó»? di^ja i»»łt ^ pj«*..iv(..',i r; :.t li'xv Wf e^-v-;: '! Wróró «" :..rh-^'isi-9 f - i f. - i t z b v IiĄi 1 ^ t!z' *: iki.» V VÜ ib&t^-zśfi}' ri'ił-4 -ii fc»km»»r'-.-ifvvj 1 :^ i&itii ' -'" f< "«fceûffcf-flvfcl 1 * ;.: Vj» " i»».vf.jxipkf». 4iaćiV vt U ; 3 ip>t&ixi.i Br. -r:'-:- iu»>-;."' v-tii.i f. r f - i V... wsk.is*. i e s-3fci ru'ftsikiâv; tkł 'i,... '3rtit'^ - r-«u*s- Jłf« i'i v?.(kcr*.*u rmz tiu..«) iuint < -łk-i.fi"»'. '. j' ficto z'?»fi K ę pciią küsset* ići połt«kunt*^ a: witfecół&t ikcvm tabula«?«* i ^ l-rni ' ' i,; ir.tn; i^«wikm^w S-^njU. i;. y?%? nut-i wef..jfcwl i v pjftcffttii^fifß ^«dvficöäav hr" h,-ktrq&tiwta..f ' Vficsuk-s -.v< - n.-.fi wptnw» łtći &hau ą > - öic?. vjj f. t üstikîs ąf«it xtiimü ęmśt&fi gir s«4 peas rciii. csj-iiseitnim. awc; r-cii. łffeet»!» ;»i j'-:jap»«f»«ri anie ^ nijlt»»;^ <}. i> v r» rclu;itar.5iâifxiti KTO*i * >tw. knixcafcivl Pt sen-' Zdobiony inicjał wstępny z inkunabułu Michaela de Carcano. Venezia, Nicolaus de Francofordia 11X IP GW Var. B Inicjał wstępny wielobarwny, inicjały czerwone i niebieskie Prow.: 1. Conuentus Leopolien 1603 Opr.: Pergamin czerwony et ąuadragesimam. 57

3 Historia najcenniejszego z zakupionych inkunabułów, należącego do skarbów kultury narodowej, wiąże się z Biblioteką Gustawa Zielińskiego w Skępem. W Bibliotece Skępskiej znajdowało się 39 inkunabułów. 1 Jednak podczas długoletniego transportu książek do Płocka część zbiorów uległa rozproszeniu i tylko 38 inkunabułów przywieziono ze Skępego. W Bibliotece Zielińskich TNP zachowały się katalogi inkunabułów oraz rękopis dzieła jednego z bibliotekarzy skępskich Józefa Bruzdowicza pt.: Wykaz znakomitszych i cenniejszych książek znajdujących się w księgozbiorze, zwanym Biblioteka Gustawa Zielińskiego w Skępem". Józef Bruzdowicz pod pierwszą pozycją w Wykazie... zamieszcza najcenniejszy inkunabuł z Biblioteki Skępskiej: Explanatio in Psalterium i przedstawia jego opis: Uważane powszechnie za najdawniejszą książkę w Polsce drukowaną, pochodzi z tej epoki, w której jeszcze kart tytułowych nie drukowano. Nie ma także to dzieło ani liczbowania stron lub kart ani kustoszów, czyli przenośników na stronę następną, ani sygnatur czyli dalszego następstwa kart, ani daty, ani nazwiska drukarza, co dowodzi starożytności tego wydania. W egz. skępskim 1-sza karta jest uszkodzona, 10-ta i 11-ta wydarte, a na końcu dochował się (do 139 karty) egz. skępski nie mający karty ostatniej, na której wydrukowano Cracis Impressa, należy do wydania krakowskiego, wynika stąd, że są na wszystkich istniejących w nim kartkach te same początkowe wyrazy co w egz. Bib[lioteki] Ordynfacjil Zamojlskiejl". 2 Informacje o tym inkunabule podają wszystkie katalogi skępskie: pisał o nim również Gustaw Zieliński. 3. Egzemplarz Turrecrematy zaginął prawdopodobnie przed przywiezieniem księgozbioru ze Skępego do Płocka. Obecnie prawie po osiemdziesięciu latach powrócił" do dawnych Zbiorów Gustawa Zielińskiego. Zakupiony przez Bibliotekę egzemplarz Turrecrematy nie jest identyczny z tym, o którym pisał Józef Bruzdowicz. Przedstawia jednak większą wartość, gdyż jest to egzemplarz pełny, zawiera 151 kart i najważniejszą ostatnią kartę z kolofonem.w kolofonie umieszczone jest nazwisko autora dzieła, tytuł i miejsce druku: Cracis Impressa w Krakowie wytłoczono. Jest pierwszym polskim drukiem, na którym umieszczono miejsce wydania. Pochodzi z oficyny Kaspra Straubego nazywanego też niekiedy Drukarzem Turrecrematy". W zbiorach inkunabułów Biblioteki jest jedynym drukiem, który wyszedł spod prasy polskiej. Egzemplarz zachowany jest w bardzo dobrym stanie, po konserwacji, oprawiony w brązową skórę na wzór dawnych opraw oprawa nowa XX w. Zawiera liczne ręcznie iluminowane czerwone inicjały i rubryki. Druk stanowi też cenne źródło do badań nad początkami drukarstwa w Polsce. 58 uit lautjstt wam i ofiscrarix' Fitmamett vícciuspus.».pu> ro cp moinw»pam tumautote fm> nrqn rum> potrttefu viitutevint- ürcetéteo aoitlumperminr. ilwfóuf «Mli «IBlBbls? lofft pía pimía angilin» víttutiv? t>acaqftua? ttracoc.q a&natura-ufitmacue qud as t m m i ^ m^lá»^ maguí -. tusí«ei.t-f>m glosia maguí Cft-S ejtiaít aa ntuktmsi nem cícchaum n bíyctíia jnb^ nunoi-t*' laufatc «tím fme f-ncficut magmmcís eius tío»finís-jpheta qup SW3 fu ansanp? pfimuitasmeamifttcas o fhn pit ^icís!f$a&aterainí fono wbr-lau&are cum í pial'-sajss tir^tą-wba ajcrepar tcgv pí<il«uú cstatreo-atí)»cn íú rwiqs itifirnmms can ir fponfoiaumfc- cum i fpti» rub.; ą i vas i bííb vicitt fctit d c k í w rñn fatba twfb p<-hl>2 w J laubatt cú i pfaltmo qavns impló Icgwn pfiircratiau&ak eu i tuba ta cp carne*«ta; víuu fcamtg.ałfattcum irimr-aw»cp«noinficatá rotpus vrm jmmrialkate t-aatát.* icfetna cp cboús anchas vos affonatút;«tícw'b * oiganaqa praribo:«abfrt nrtia; tmntis vifcmbs cütupifcétif ct victja onmlíb? figni muersti sftis tegn» co ao comuianíab ciuinla laiisto ütauí-atlcumífiffibajís brne fw»»b? i cutí bai'íubíucoía.rc>cp ctn túpeos tarriis fáguífcp rap>u!ía afatmatt a» imagine «eatraís oí pleiutttíie fr>«c»m ptwaftiigectsíicut íol i wgiis trí-tt qa ífta íníhiimcta volt fpbítafpti tlitrt mtílíígi qa taita «ifhuméu í cvtcftt pama tío babebúr b.ú ft a» sef'gnásm mabita; fie; eíuie íoaioitaab bit intrcpommtat acba^eii.i a" 0>ümsfp4ts3'igí'luuufwebúanus UuSstbtr.t; fyobśmia cetaue enmata«tíatíhiiau«fttt SE%n - ik?:. itnürupati tgptanaúo i pfaitcr.úfinit- Cuas impfla Kolojon dzieła Turrecrematy (Kraków K. Straube) r., Turrecremata Joannes de 2. Exposito super toto Psalterio. Kraków, (Casp. Straube?, ca 1475) 2 o IP H* Var. A Inicjały czerwone, rubryki. Opr.: Skóra brązowa XX w. # * Kolejny inkunabuł zakupiony został przez Bibliotekę od prywatnego oferanta. Jest to druk pochodzący z niemieckiej oficyny dwóch typografów: Henricha Grana i Johannesa Rymnana w Hagenau z r. 1500j Stanowi on klocek introligatorski zawierający w jednej oprawie dwa samoistne wydawniczo druki: inkunabuł z r Pelbartusa de Themeswara i wczesny bo z r druk XVI wieczny. Inkunabuł zawiera zbiór kazań, uzupełnia posiadany zasób inkunabułów zarówno pod względem treści jak i typografii. Egzemplarz zachowany jest w dobrym stanie, widać ślady konserwacji, zawiera liczne zapiski marginalne. Inkunabuł jest

4 pięknie iluminowany ręcznie malowanymi niebieskimi i czerwonymi inicjałami. Na pierwszej karcie znajduje się polska proweniencja: pieczątka z napisem: X Piotrowicz T. Oprawiony w deski i brązową tłoczoną skórę. Na oprawie jest wytłoczony napis: Sermone discipuli de tempore et de Sanctis f ÍíTÍtel>0Ít oomtniá jul. cmauri&ud testad. f-lf-wid&ixcbxr, r Í/cómi* oftew v uulftv R»m-íqbstí>c»-. 9 naiáp«inunf w* «.KWpoív'iffjaoritrf s»<. i.;n«fii * i: manila vtufif -litíñ^f duri>x' <^ rsa i&aapétíft-í~ >.> 'Jxfü.-.-.rt,» Ą«qypKtoam a. m : >ku Ą*#ter ík p«í'r-> míu ą»u*.-» arf ikm atn» úmí.al'fírfui»fr M* 3*» tí i^íwwtvorf.lte * eií2íw» 4á*«criS.v crjttífifí«: :.fc? "t' né^sfit-nó«b»h«b*tt«k*w-' iatdu Cv-ÍIJÍ'ÍI.'Ü u?» «ro»«1 ñ. ' \ :.:vi'iala»fro4łctmi > - «i'- fi. :'> < ;.. i&f «c-'*>( i«r. u gl'w jp w».j.ú-m i; <j»«{3!:5l?»fłfj:it<y WMT^.vrá'í 'ii -'i 'SJsfif.>-.-?.:í1-. a«'- r «pcé,vń».-fti:.if> < gm «owtjs&écito i«û.^pnmtmri«cf.?s»wfcf Mfeoc *m 1 '-i-' a$r*< <5S: las pofi»-^?»<,. r(toevezecotn-tv'' : fittf<a' s9»vo:»u<- hufr^jf.'> -».prt.mr-.^f tvíjntstmíg.'f."4 fl^fisaítltnjifjc-jrítwíka fáwíwf* ti.!iła(ttfjctiwrts tfmutííi' í&p«* jplé-j>r '<f :rt\i?u«hoyb mtm vj. ik; 'it>»r5iii; -»T^Í-WI 1»» tjr&.uw.i *rv Ait-i^roir-itr. «i i tw:?t> tr»tí -n ->. Ívj'ií' MI?K-C bil r:v.:.,*. vi.5í5 <r. tfxát'.-.huifix : '."> 'VÍ. ií '/ ícus?:, ni.- vr^trn Ł :ł «i 'Skí.^fifí xifli' -suu.'.:<: f mu*:-. Sc«-; «.--r-.?í.-.«sgfc..sj>a.: íijj. gr. - r.-.i-n -xcwî'? rjif/ír.-.t«^ igi^é&tkobl-r :>'.';>* t." " }";! irümiu-.»u -i f<n i) <uá jciííuv;\.ü-:í ; ). "Síind.J.f.Ti fctfpe.'-'-nr.r$> f Y'- ^dídirui; MW r i; i-.'rn.:n>!vr.í wv?*? : > 'g tí..-i*. : wlíií.: m «piffył.ł T i 5Íkî,i«3*f'íiTUtó«'. y -/iłł:-tt';3$d<ac-t!íju&n\ Á ma»«! f«!ü vs,--"' ^.M i;aí rrt--.'tíiikrrnoihs ftiaíñi ' v : ;<iii f}:>.v; : -i-. "i: «LkfSfifc :-H'!jisr.ic-!t» H J&»<»i1«gaar.uff.iíi ^í 'vrwnir'.';»;:/: rüt'.'.w 1 rum t Uut vr ve. i-»«!»-«! üt; : i 'twpgauv-:.- 'Xccvini-íft::.' r.r.ir. JJ5. í.:c. W iízi r ' < <'.'(-J < u d-í'^fct'vaf^«:;' oimpcpj.»^ i.fv l'iír-t.líl'jw.lir!..;.:, 5 tí^nmeíplcaé - tćri fu^ líriwmji^ :ín'rr ' " 3c:<sá v»" i'iffif* r P<>- r>ii I -»JHfftati-iJC/^c«?-'«{ {r<íií»tóití «ñípcitfí»qw?< :«'.: ' " 'i iso:--.-ítsamnre?f:ib f: vr W.'utí piurtitiót* ;.rfr.'í u mtn^tit Ął m.ui 3iá bilw * aitjłliwwiiwriniti. ^ Í-W.O' s.í> : c ad, > Íití.tí,.,-, -ihrm ñg «famfa» <i>m & aafthi j '.??*> t «awwrjmm C-V J titl- r»í peertvs; i;: aáííí*ííto VÍCÍB Msv-at h*»a Í ««&»?<«VRí tfj} 4cti/i:"VtVvJ!.?J< :.::.':I.!'J- Xi 1.. " < «âejiji^.vrv Í uwirftiimftf Pelbartus de Themeswar ostatnia karta z kolofonem. Prezentację zakupionych w r przez Bibliotekę im. Zielińskich TNP inkunabułów zamyka druk pochodzący z paryskiej oficyny francuskiego typorgafa Felixa Baligaulta.Nie jest zarejestrowany w Centralnym Katalogu inkunabułów w bibliotekach polskich 4. Na skalę Polski jest więc drukiem unikatowym Zachował się tylko w jednym egzemplarzu na ziemiach polskich, podobnie jak sześć innych inkunabułów znajdujących się w Bibliotece im. Zielińskich TNP 3. Egzemplarz posiada zdobioną, drzeworytową kartę tytułową, na której zamieszczone jest nazwisko autora dzieła i tytuł. Kolofon zawiera miejsce druku, nazwisko drukarza i nakładców oraz datę druku. Na ostatniej karcie zamieszczony jest sygnet nakładoi sobcni t>e twuc %SOTDO lugenfie Cwr.pendiwa mrmorandofumyiksri.-.twaiisii cćfkfhendcnj. ą piiuto diti:vj cnsni rturn 3<tfíCtrt» naturę nofenda: iedaj vfus quo p n.:«(tati os; «atpowíif* itigemt eof-rtłtiont Pelbartus de Themeswar 3. Sermones Pomerii ąuadragesimales Hagenau, Henrich Gran pro Jo. Rymnan, 10 VII IP HC* Inicjały czerwone i niebieskie, wielobarwny inicjał wstępny, rubryki Marginalia w języku łacińskim. Prow.: 1. Piecz.: X Piotrowicz T. Opr.: Deski, skóra brązowa, wycisk ślepy, resztki klamer, XVI w. Karta tytułowa dzieła Roberti de Valle Rothomagensis. wy, na którym widnieją inicjały i nazwiska nakładców: Durand i Grelier. Dzieło stanowi skrót Historii naturalnej Pliniusza opracowany przez Roberta de Valle Rothomagensis. Inkunabuł zachowany jest w bardzo dobrym stanie, po konserwacji. Oprawiony w brązową skórę oprawa nowa XX w. Jest 59

5 to pierwszy druk w zbiorach Biblioteki pochodzący z oficyny francuskiej. Stanowi bardzo rzadki i cenny nabytek. Zarówno egzemplarz Turrecrematy jak i zaprezentowany druk z oficyny Felixa Baligaulta zakupione zostały w Antykwariacie Naukowym w Krakowie. Valle Robertus de 4. Compendium memorandorum vires naturarales [et] commoda co[m]prehendes a plinio data. Parisii, Félix Baligaut HC Goff V-77 Opr.: Skóra brązowa XX w. * * Wszystkie zakupione inkunabuły wydrukowano w języku łacińskim. Stanowią one podobnie jak te, które znajdują się już w zbiorach, skarby kultury polskiej i obcej. Dostarczają również ciekawego materiału do badań historii drukarstwa, księgarstwa, bibliotek, bibliofilstwa i czytelnictwa. Na zakończenie należy zwrócić uwagę, że zakupienie czterech inkunabułów w krótkim okresie jednego roku stanowi ewenement w historii Biblioteki. 38 druków pochodzi z Biblioteki Gustawa Zielińskiego w Skępem. Trzy inkunabuły zostały ofiarowane: dwa inkunabuły w jednym klocku przez dra Władysława Cholewińskiego z Rypina w r i jeden inkunabuł przez Ludwika Kunkla w 1918 r. 6 Przez okres sześćdziesięciu lat zbiór inkunabułów nie zwiększył się. Dopiero w latach Biblioteka zakupiła 13 inkunabułów dzięki inwencji obecnego prezesa Towarzystwa Naukowego Płockiego dr. inż. Jakuba Chojnackiego. Zdaję sobie sprawę, że prezentacja zakupionych przez Bibliotekę inkunabułów dotyczy głównie ich cech zewnętrznych. Szczegółowe badania dotyczące proweniencji, komentarzy znajdujących się na marginesach i interliniach czy badania zabytkowych opraw wymagają długich lat żmudnej pracy wielu specjalistów. Wiadomo przecież że habent sua fata libelli". PRZYPISY 1 1 H. Kostanecka, 50 inkunabułów w Bibliotece im Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego, Płock, 1985 s. 7 J. Bruzdowicz, Wykaz..., rękopis w Bibliotece Zielińskich TNP s. 1 * J. Zieliński, O Bibliotece Zielińskich w Skępem i o jej założycielach, «Echa Płockie i Łomżyńskie» 1902 nr 49, 50 M. Bohonos, E. Szandorowska, Inkunabuły w bibliotekach polskich Centralny Katalog. Wrocław 1970 T. 1, 2 H. Kostanecka, op. cit., s. 10 H. Kostanecka, op. cit., s. 9 LITERATURA W. A. Copinger, Supplement to Hain,s Repertorium Bibliographicum. P London Repr.: Berlin Gesamtkatalog der Wiegendrucke Herausgegeben von der Kommission fur den Gesamtkatalog der Wiegendrucke. Bd. 1 7, 8 (Lief. 1) Leipzig F. R. G o f f, Incunabula in American Libraries. A thrid census of fifteenth century books recorded in North American collections. New York L. Hain, Repertorium bibriographicum, in quo libri omnes ab arte typographica inventa usque ad annum MD typis expressi ordine alphabetico vel simpliciter enumerantur vel adcuratius recensentur. Vol Stuttgartiae Lutetiae Parisiorum Hain Copinegr Inkunabuły w bibliotekach polskich. Centralny katalog. Pod red. A. Kaweckiej-Gryczo we j oprać. M. Bohonos i E. Szandorowska. T Wrocław Warszawa Kraków Biblioteka Narodowa. 60