ZałoŜenia polityki zdrowotnej województwa kujawsko-pomorskiego na lata

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr 13/291/12 Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 28 marca 2012 r. ZałoŜenia polityki zdrowotnej województwa kujawsko-pomorskiego na lata Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego Departament Zdrowia 2011 r.

2 Spis treści Podstawy prawne dla realizacji polityki zdrowotnej w regionie Najbardziej istotne problemy zdrowotne województwa kujawsko-pomorskiego Projekcja celów polityki zdrowotnej. 9 Sposób monitorowania. 24 System realizacji oraz sposób i źródła finansowania polityki zdrowotnej.. 29 Załącznik: Diagnoza identyfikująca problemy zdrowotne mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego 45 2

3 Podstawy prawne dla realizacji polityki zdrowotnej w regionie 3

4 Podstawy prawne dla realizacji polityki zdrowotnej w regionie Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata z dnia 12 grudnia 2005 r. wśród priorytetowych obszarów działań wymienia rozwój infrastruktury społecznej w tym unowocześnienie infrastruktury usług społecznych i kształtowanie sieci usług publicznych z punktu widzenia ich dostępności oraz rozwój zasobów ludzkich, w tym promocja zdrowia i profilaktyka. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U z 2008 r. Nr 164, poz.1027 z późn. zm.) Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2011 r. Nr 112, poz. 654 z późn. zm.) Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375) Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności poŝytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536) 4

5 Najbardziej istotne problemy zdrowotne województwa kujawsko-pomorskiego 5

6 1. Długość trwania Ŝycia w zdrowiu mieszkańców województwa niŝsza niŝ mieszkańców Polski Zdrowy człowiek ma większe szanse na samorealizację, satysfakcjonujące pełnienie ról społecznych, czy teŝ dobrą adaptację do zmian środowiska. Tylko zdrowe społeczeństwo moŝe tworzyć dobra materialne i kulturowe oraz zapewnić rozwój społeczny i gospodarczy. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia z 2002 roku, Polacy Ŝyją w zdrowiu przeciętnie 65,8 lat (63,1 męŝczyźni i 68,5 lat kobiety), a więc około 4,9 lat krócej niŝ przeciętnie mieszkańcy krajów Unii Europejskiej, przy czym róŝnica w stosunku do najdłuŝej Ŝyjących w zdrowiu Szwedów wynosi 7,5 lat. Wg wyników NSP 2002 przeciętne trwanie Ŝycia męŝczyzn w zdrowiu w województwie kujawsko-pomorskim wynosiło 62,1 lata (10 miejsce w rankingu województw, Polska 62,6), natomiast przeciętne trwanie Ŝycia kobiet w zdrowiu wynosiło 68,6 (9 miejsce w rankingu województw, Polska 69,1). Gorszy stan zdrowia ludności jest wyraźny wśród osób niewykształconych, ubogich, bezrobotnych, a takŝe, w niektórych przypadkach, w regionach charakteryzujących się gorszymi wskaźnikami jakości środowiska naturalnego i gorszą infrastrukturą, utrudniającą dostęp do placówek opieki zdrowotnej. 2. Wysoka śmiertelność z powodu chorób sercowo naczyniowych, w tym z powodu udarów mózgu Choroby układu krąŝenia (CHUK) pozostają nadal najwaŝniejszą przyczyną umieralności przedwczesnej wśród kobiet i męŝczyzn. W województwie kujawskopomorskim z powodu chorób układu krąŝenia umiera kaŝdego dnia średnio 25 osób. W 2009 r. na choroby układu krąŝenia w województwie kujawsko-pomorskim chorowało osób w wieku 19 lat i więcej (w 2008 r osób, w 2007 r , w 2006 r ). W porównaniu do 2008 r. największy wzrost (o 12,3%) odnotowano w przypadku osób u których stwierdzono chorobę nadciśnieniową. Spośród wszystkich leczonych w wieku 19 lat i więcej w 2009 r. lekarze podstawowej opieki zdrowotnej po raz pierwszy schorzenia stwierdzili u osób. Głównymi przyczynami zgonów 40 i 50 latków były choroby układu krąŝenia (blisko 30% zgonów ogółem). 80% zmarłych z powodu chorób układu krąŝenia w tej grupie wiekowej stanowili męŝczyźni. W 2008 r. najwyŝsze współczynniki zgonów z powodu chorób układu krąŝenia odnotowano w powiecie włocławskim (56,8/10 tys. mieszkańców), aleksandrowskim (56,0), radziejowskim (54,5) województwo 44,5. 3. Wysoka śmiertelność z powodu chorób nowotworowych Nowotwory złośliwe są drugą co do częstości grupą przyczyn zgonów co wynika przede wszystkim z faktu późnego ich wykrywania i niskiej skuteczności ich leczenia. Wśród ogółu Polaków w wieku lata to nowotwory stanowią największe zagroŝenie Ŝycia. W roku 2009 zmarło w Polsce z ich powodu osób ( męŝczyzn i kobiet), tzn. 245,85 na kaŝde 100 tys. mieszkańców, w tym w województwie kujawsko-pomorskim 5615 osób 272,75 na 100 tys. mieszkańców (16 miejsce w rankingu województw). 4. Wysoka zachorowalność i umieralność z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego W roku 2009 w województwie kujawsko-pomorskim choroby układu oddechowego były przyczyną 1331 zgonów tzn. na kaŝde 10 tys. ludności umarło z ich powodu 6,4 osób. Choroby układu oddechowego są duŝo większym zagroŝeniem Ŝycia męŝczyzn niŝ kobiet i po wyeliminowaniu róŝnic w strukturze wieku natęŝenie zgonów z ich powodu wśród męŝczyzn jest ponad dwuipółkrotnie wyŝsze niŝ wśród kobiet. Wśród 6

7 chorób układu oddechowego najwaŝniejszymi przyczynami zgonów są zapalenia płuc, oraz przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych. 5. Wysoka śmiertelność z powodu urazów i wypadków Przyczyny zewnętrzne są trzecią co do znaczenia grupą przyczyn zgonów, ale stanowią największe zagroŝenie Ŝycia osób w wieku 5-44 lata i są główną przyczyną utraconych potencjalnych lat Ŝycia męŝczyzn. W 2009 r. w województwie kujawskopomorskim straciło Ŝycie z ich powodu osób, tzn. 5,2 na kaŝde 10 tys. ludności. Zewnętrzne przyczyny zgonów są duŝo większym zagroŝeniem Ŝycia męŝczyzn niŝ kobiet. Jednak zarówno wśród męŝczyzn w wieku 5-44 lata jak i kobiet w wieku 5-29 lat przyczyny zewnętrzne zgonów stanowiły największe zagroŝenie Ŝycia tych osób. 6. Wzrost występowania zaburzeń psychicznych W 2009 r. w województwie kujawsko-pomorskim pod opieką poradni zdrowia psychicznego było osób, o 1,8% więcej niŝ w 2007 r. Z powodu zaburzeń psychicznych (łącznie z uzaleŝnieniami ) leczono osób, w tym leczeni po raz pierwszy osób stanowili 23,6% leczonych ogółem. Podobnie jak w latach ubiegłych, w 2009 r. najwięcej leczonych było z powodu zaburzeń nerwicowych związanych ze stresem i somatoformicznych - 26,7% ogółu leczonych z zaburzeniami psychicznymi, organiczne zaburzenia psychotyczne stanowiły problemy zdrowotne u 12,5% pacjentów, schizofrenia dotyczyła 10% leczonych, z powodu epizodów afektywnych leczyło się 9,5% osób a z powodu depresji nawracających i zaburzeń dwubiegunowych 9,4%. Przeciętnie na 10 tys. mieszkańców województwa w 2009 r. z pomocy poradni zdrowia psychicznego skorzystało 395 osób, w tym 381 osób z zaburzeniami psychicznymi (3,9/10 tys. to obserwacje stanu psychicznego). 7. Wysoka zapadalność na WZW B, WZW C, gruźlicę i zakaŝenia Ŝołądkowo jelitowe Z perspektywy wieloletniej daje się zauwaŝyć utrzymywanie się wyraźnego terytorialnego zróŝnicowania zapadalności na WZW B. Do grupy województw o najwyŝszej zapadalności naleŝą woj. kujawsko-pomorskie, łódzkie, świętokrzyskie i dolnośląskie. W roku 2009 w województwie kujawsko-pomorskim stwierdzono 99 zachorowań. Wirusowe zapalenie wątroby typu C stanowi powaŝny i narastający problem epidemiologiczny. Wzw C jest chorobą, której początek bywa bezobjawowy w ponad 50% przypadków. Ponadto, znacznie częściej niŝ w wzw typu B, w przebiegu wzw C występuje faza przewlekła zapalenia, prowadząca do marskości wątroby (około 20%). ZakaŜenie to stanowi powaŝny czynnik ryzyka raka pierwotnego wątroby. W województwie kujawsko-pomorskim w 2009 r. odnotowano 131 zachorowań. Spośród chorób, przeciw którym prowadzi się w Polsce obowiązkowe szczepienia, gruźlica jest tą chorobą, w której skuteczność szczepień jako metody ochrony zdrowia populacji jest zdecydowanie najniŝsza. W województwie kujawskopomorskim w 2009 r. zarejestrowano 403 zachorowania na gruźlicę. 74% zachorowań dotyczyło męŝczyzn. Od 2003 roku obserwuje się wzrost zachorowań na bakteryjne zakaŝenia jelitowe - liczba zachorowań w latach wynosiła 97, 104, 154, 207, 240, 261,419. 7

8 8. DuŜe zróŝnicowanie terytorialne w stanie zdrowia mieszkańców W województwie kujawsko pomorskim obserwuje się duŝe zróŝnicowanie w zakresie największych problemów zdrowotnych pomiędzy poszczególnymi powiatami. Problem zdrowotny Zgony ogółem w 2009 r. (współczynniki na 10 tys. ludności) Powiaty, w których odnotowano najwyŝsze wskaźniki Włocławski Aleksandrowski Rypiński 113,0 112,6 112,6 Powiaty, w których odnotowano najniŝsze wskaźniki Bydgoski Toruński Nakielski 76,8 81,9 84,9 Zgony z powodu chorób układu krąŝenia w 2009 r. (współczynniki na 10 tys. ludności) Zgony z powodu nowotworów w 2009 r. (współczynniki na 10 tys. ludności) Zgony z powodu chorób układu oddechowego w 2009 r.(współczynniki na 10 tys. ludności) Zgony z powodu przyczyn zewnętrznych w 2009 r. (współczynniki na 10 tys. ludności) Włocławski Rypiński Radziejowski m. Bydgoszcz m. Grudziądz Aleksandrowski Radziejowski Lipnowski Toruński Grudziądzki Lipnowski Aleksandrowski 55,3 55,0 53,2 31,9 30,7 30,2 8,8 8,7 7,8 8,1 8,1 7,4 Toruński Grudziądzki Tucholski Nakielski bydgoski Toruński Sępoleński Grudziądzki Wąbrzeski Bydgoski m. Bydgoszcz Golubsko Dobrzy. 31,1 35,3 36,0 21,6 21,8 21,8 3,1 4,0 4,3 3,7 3,7 3,9 8

9 Projekcja celów polityki zdrowotnej 9

10 Misja Celem polityki zdrowotnej w województwie kujawsko-pomorskim jest podejmowanie, na wszystkich szczeblach samorządu, działań zmierzających do poprawy zdrowia i jakości Ŝycia mieszkańców. Cel główny: Poprawa zdrowia mieszkańców województwa jako czynnika rozwoju społeczno gospodarczego regionu Zdrowy człowiek ma większe szanse na samorealizację, satysfakcjonujące pełnienie ról społecznych, czy teŝ dobrą adaptację do zmian środowiska. Tylko zdrowe społeczeństwo moŝe tworzyć dobra materialne i kulturowe oraz zapewnić rozwój społeczny i gospodarczy. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia z 2002 roku, Polacy Ŝyją w zdrowiu przeciętnie 65,8 lat (63,1 męŝczyźni i 68,5 lat kobiety), a więc około 4,9 lat krócej niŝ przeciętnie mieszkańcy krajów Unii Europejskiej, przy czym róŝnica w stosunku do najdłuŝej Ŝyjących w zdrowiu Szwedów wynosi 7,5 lat. Wskaźnik umieralności w Polsce jest wyŝszy od przeciętnego w krajach UE we wszystkich grupach wiekowych z wyjątkiem młodych kobiet w wieku lat. W najbardziej niekorzystnej sytuacji są męŝczyźni w wieku lat. TakŜe dzieci poniŝej 15 roku Ŝycia mają o 40% większe ryzyko zgonu niŝ ich rówieśnicy z innych krajów UE. Bardzo wyraźnie zaznacza się w Polsce niekorzystne zjawisko duŝej nadumieralności męŝczyzn w stosunku do kobiet i w konsekwencji znacznie krótsza długość ich dalszego Ŝycia niezaleŝnie od wieku. Niepokojący jest fakt, Ŝe brak jest poprawy w tym zakresie i po roku 2001 róŝnice w długości Ŝycia męŝczyzn i kobiet pogłębiają się. W roku 2007 przeciętne trwanie Ŝycia męŝczyzn w województwie kujawsko-pomorskim wynosiło 70,4 lata (12 miejsce w rankingu województw, w Polsce - 71,0). Natomiast przeciętne trwanie Ŝycia kobiet w województwie kujawsko pomorskim w 2007 roku wynosiło 79,1 (12 miejsce w rankingu województw, Polska 79,9). Problem znacznie krótszego trwania Ŝycia męŝczyzn wydaję się być niedostatecznie dostrzegany przez programy polityki zdrowotnej. Długość trwania Ŝycia jest jednym z podstawowych i najczęściej uŝywanych prostych mierników syntetycznych słuŝących do ogólnej oceny stanu zdrowia populacji. Widoczne są jednak jego ograniczenia wynikające z faktu, Ŝe nie pokazuje on w jakim zdrowiu przeŝywają ludzie swoje Ŝycie. Z tego powodu coraz częściej stosowany jest równieŝ miernik złoŝony jakim jest długość trwania Ŝycia w zdrowiu (znany jako tzw. Healthy Life Years - HLY lub Disability Free Life Expectancy DFLE) (cały okres Ŝycia dzieli się na przeŝyty w zdrowiu oraz przy jego braku). Jako brak zdrowia przyjmuje się zazwyczaj ograniczoną sprawność, występowanie określonych chorób przewlekłych, złą samoocenę stanu zdrowia. Oszacowania długości Ŝycia w zdrowiu dla krajów Unii Europejskiej podawane przez Eurostat oparte są na występowaniu, z powodów zdrowotnych, ograniczonej (bardzo powaŝnie lub niezbyt powaŝnie) zdolności wykonywania zwykłych czynności trwające 6 miesięcy lub dłuŝej. Natomiast w oszacowaniach Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, które wykonano dla róŝnych grup społecznych oraz ludności poszczególnych województw, posłuŝono się występowaniem długotrwałym (co najmniej 6 miesięcy) całkowicie lub powaŝnie ograniczonej zdolności do wykonywania czynności podstawowych dla swojego wieku z powodu kalectwa lub przewlekłej choroby (z aktualnym orzeczeniem prawnym lub bez takiego orzeczenia), o której informację uzyskano w ramach Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 r. Wg wyników NSP 2002 przeciętne trwanie Ŝycia męŝczyzn w zdrowiu w województwie kujawsko-pomorskim wynosiło 62,1 lata (10 miejsce w rankingu 10

11 województw, Polska 62,6), natomiast przeciętne trwanie Ŝycia kobiet w zdrowiu wynosiło 68,6 (9 miejsce w rankingu województw, Polska 69,1). Gorszy stan zdrowia ludności jest wyraźny wśród osób niewykształconych, ubogich, bezrobotnych, a takŝe, w niektórych przypadkach, w regionach charakteryzujących się gorszymi wskaźnikami jakości środowiska naturalnego i gorszą infrastrukturą, utrudniającą dostęp do placówek opieki zdrowotnej. Dla poprawy zdrowia populacji istotne jest wyrównywanie szans w budowaniu zdrowia wśród dzieci i młodzieŝy. Cel główny osiągany będzie poprzez: kształtowanie prozdrowotnego stylu Ŝycia społeczeństwa, tworzenie środowiska Ŝycia, pracy i nauki sprzyjającego zdrowiu, aktywizowanie jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych do działań na rzecz zdrowia. Kierunki polityki zdrowotnej w latach I. Poprawa bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców poprzez: 1. Dostosowanie zakładów opieki zdrowotnej do wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej. W zaleŝności od rodzaju zakładu opieki zdrowotnej pomieszczenia i urządzenia tych zakładów powinny odpowiadać określonym wymaganiom ogólnoprzestrzennym, ogólnobudowlanym, dotyczącym instalacji i oświetlenia dziennego oraz wymaganiom szczególnym zawartym w załącznikach nr 1 dla szpitali, nr 2 dla przychodni, nr 3 dla zespołu opieki dziennej i zespołu chirurgii jednego dnia, nr 4 dla centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa, nr 6 dla pracowni badań endoskopowych, nr 8 dla pracowni zespołu rehabilitacji rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2011 r. Nr 31, poz. 158). Ustawodawca nałoŝył na kierowników zakładów opieki zdrowotnej obowiązek dostosowania zakładów do wymagań określonych w rozporządzeniu w terminie do dnia 31 grudnia 2016 roku. 2. Kształtowanie liczby i struktury łóŝek szpitalnych w stopniu zapewniającym realizację zadań w dziedzinie ochrony zdrowia, w tym: Rozwój opieki psychiatrycznej Rozwój opieki długoterminowej Na koniec 2009 r. łączna liczba łóŝek (razem z łóŝkami i inkubatorami dla noworodków w oddziałach neonatologicznych i łóŝkami w szpitalnych oddziałach ratunkowych) we wszystkich szpitalach ogólnych wynosiła W porównaniu do 2008 r. liczba łóŝek zmniejszyła się o 238. Na 10 tys. ludności województwa kujawsko-pomorskiego w 2009 r. przypadało średnio 43,7 łóŝek, w 2008 r. 44,9. w odwrotnej relacji na 1 łóŝko przypadało przeciętnie 229 osób, w 2008 r W 2009 r. we wszystkich szpitalach 11

12 ogólnych łóŝko było zajęte średnio przez 237 dni (65%), w 2008 r. 235 dni (64%). NajwyŜszy wskaźnik wykorzystania łóŝek (powyŝej 90%) był w oddziałach radioterapii 103,2%, oddziałach psychiatrycznych 100,4%, ginekologii onkologicznej - 97,9%, rehabilitacyjnych 90,4%, i neurologicznych 90,3%. Natomiast najniŝsze wykorzystanie łóŝek (poniŝej 50%) wystąpiło w oddziałach: chirurgii plastycznej 18,4%, oddziałach terapii uzaleŝnienia od substancji psychoaktywnych -35,5%, chirurgii szczękowo twarzowej - 40%, neonatologicznych - 41,1%, anestezjologii i intensywnej terapii dziecięcej 42,5%, okulistycznych 47,1% oraz na oddziałach chirurgii dziecięcej - 48,3%. W ramach psychiatrycznej stacjonarnej opieki zdrowotnej w województwie kujawsko-pomorskim funkcjonowały 2 szpitale psychiatryczne i 1 ośrodek leczenia odwykowego. Na koniec 2009 r. w wymienionych zakładach były 773 łóŝka. We wszystkich oddziałach leczono 8667 osób, w 2008 r osób. Na 10 tys. ludności województwa przypadało średnio 42 leczonych, w 2008 r. 43. Statystyczne łóŝko zajęte było średnio przez 354 dni w roku (97%). W 2009 r. średni pobyt chorego wyniósł 31,5 dni, w 2008 r. -29,8. W 2009 r. w województwie kujawsko-pomorskim funkcjonowało 20 zakładów opiekuńczo-leczniczych (w tym 3 psychiatryczne) z 888 miejscami (w tym 275 psychiatrycznych oraz 8 zakładów pielęgnacyjnoopiekuńczych 260 miejsc. Ze świadczeń tych zakładów korzystało łącznie 2679 osób, w 2008 r W 2009 r. w województwie działały 3 hospicja stacjonarne z 59 miejscami. Przebywało w nich pacjentów, rok wcześniej Zapewnienie dostępu do technologii medycznych o udowodnionej skuteczności i wysokiej efektywności. Nowe technologie medyczne stanowią kolejne wyzwanie przed jakimi stają systemy ochrony zdrowia. Rozwój środków technicznych i pojawianie się nowych produktów terapeutycznych pozwala na bardziej efektywne leczenie znanych chorób oraz stwarza moŝliwości leczenia patologii uznawanych dotychczas za bardzo trudne do leczenia lub wręcz uznawanych za nieuleczalne. Rozwój ten powoduje jednak zdecydowany wzrost kosztów leczenia. Jak w całej gospodarce rynkowej, o kosztach decyduje podaŝ i popyt. Zdrowie jest jednak nietypowym sektorem gospodarki, poniewaŝ popyt na nowe technologie i techniki terapeutyczne jest w bardzo duŝym stopniu determinowany przez środowisko medyczne, które nieraz wprowadza nowe technologie nie zawsze zdecydowanie korzystniejsze od stosowanych dotychczas, za to zdecydowanie droŝsze. Koszty nowych technologii medycznych i metod terapeutycznych wpływają w bardzo duŝym stopniu na moŝliwości finansowania ochrony zdrowia. W kontekście ograniczenia nieprzewidywalnego wzrostu wydatków na ochronę zdrowia jedynie stworzenie jasnych, przejrzystych i skutecznych metod oceny nowych technologii i metod terapeutycznych pozwoli uniknąć zbędnych wydatków i eliminację technologii i metod leczenia nie wnoszących prawdziwego postępu. 4. Poprawienie relacji koszt efekt, szczególnie w odniesieniu do drogich procedur medycznych. 12

13 Wydatki sektora ochrony zdrowia są szczególnie wraŝliwe na wzrost popytu ze strony zamoŝniejszego i starzejącego się społeczeństwa, a takŝe na wprowadzanie nowych technologii medycznych. Krytyczne spojrzenie na medycynę ujawnia, iŝ wpływa ona w niewielkim stopniu na to co jest jej głównym celem czyli poziom zdrowotny społeczeństw. O tym ostatnim, w znacznie większym stopniu, decyduje poziom wykształcenia i dominujące w społeczeństwie zachowania i nawyki. Stan zdrowotny jest zatem głównie zaleŝny od działań prewencyjnych a nie naprawczych. Tym niemniej od medycyny oczekujemy równieŝ, iŝ wiedzie ona do unikania przedwczesnej śmierci, przywracania zdrowia i poprawy jakości Ŝycia. Tymczasem eskalacja wydatków na ochronę zdrowia nie spowodowała analogicznego wzrostu uzyskiwanych efektów zdrowotnych. Racjonalizacja wydatków zakłada finansowanie jedynie procedur efektywnych. Analizy ekonomiczne łączące badanie efektów medycznych i finansowych pozwolą wskazać co z punktu widzenia dysponenta środków jest postępowaniem najbardziej opłacalnym. 5. Rozwój programów oceny jakości w zakładach opieki zdrowotnej. Ocena jakości świadczeń zdrowotnych powinna być podstawowym i najwaŝniejszym miernikiem opieki zdrowotnej, a jej głównym celem powinno być zapewnienie takich warunków opieki, aby przy określonych moŝliwościach finansowych systemu osiągane były maksymalnie korzystne efekty dla pacjenta. Wśród zewnętrznych metod zapewnienia wysokiej jakości świadczeń akredytacja jest najszerzej sprawdzoną na świecie i najskuteczniejszą. Jej rola we współczesnych systemach zdrowotnych polega głównie na wyszukiwaniu zagadnień, które w największym stopniu wpływają na poziom świadczeń i bezpieczeństwo pacjentów. W tych obszarach tworzone są mierzalne kryteria oceny placówek opieki zdrowotnej określonego typu np. szpitali, lecznictwa otwartego, czy zakładów opieki długoterminowej, zwane standardami akredytacyjnymi. Standardy mają charakter dynamiczny, podlegają okresowej modyfikacji, zaleŝnie od szybkości wywoływania poŝądanych efektów. Dzięki temu spełnione jest załoŝenie akredytacji polegające na stałym stymulowaniu do osiągania poziomu optimum, jaki wyznaczają standardy akredytacyjne. KaŜdorazowo wymogi standardów muszą być na poziomie moŝliwie wysokim, a przy tym jednak realnie osiągalnym. Najcenniejszym elementem systemu akredytacji jest to, iŝ pojedyncza placówka, taka jak szpital, ma moŝliwość dokonania samooceny poprzez porównanie się z wzorcami dobrego postępowania jakimi są, przyjęte explicite, standardy akredytacyjne. Określenie w ten sposób własnych słabych stron pozwala osobom zajmującym się jakością na poszukiwania sposobów poprawy funkcjonujących wewnątrz jednostki procesów. Wg danych Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia w naszym województwie tylko 4 szpitale posiadają certyfikat akredytacyjny (Centrum Onkologii im. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy, 10 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką w Bydgoszczy, Publiczny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Inowrocławiu, Wojewódzki Szpital Zespolony im. L. Rydygiera w Toruniu. W Polsce certyfikaty akredytacyjne uzyskała 96 szpitali. 13

14 II. Profilaktyka i promocja zdrowia 1. Zwiększenie świadomości zdrowotnej mieszkańców U kaŝdego człowieka po okresie wzrostu i rozwoju obserwujemy stopniowe zmiany strukturalne i czynnościowe tkanek i narządów. Rozwój nauk medycznych spowodował opóźnienie tych procesów i znaczne przedłuŝenie średniej długości Ŝycia. Jednak jednocześnie obserwujemy rozwój wielu chorób, które stanowią problem nie tylko dla dotkniętego nimi pacjenta, ale równieŝ ogromny problem społeczny wynikający z konieczności opieki nad chorym oraz wzrastających z kaŝdym rokiem kosztów leczenia. Obecna wiedza medyczna pozwala określić te choroby jako pierwotnie chroniczne. Choroba chroniczna jest zdefiniowana jako choroba, której postęp przebiega bardzo wolno i trwa bardzo długo. Objawy choroby pojawiają się dopiero po wielu latach niedostrzegalnego przebiegu od chwili jej zapoczątkowania. Wyniki najnowszych badań sugerują, Ŝe często juŝ 20-latek jest chory, chociaŝ objawy jego choroby uzewnętrznią się dopiero po latach. Powinniśmy teŝ ocenić ten problem z innego punktu widzenia: np. zgłaszający się w wieku lat pacjent chory na osteoporozę wykazał zainteresowanie leczeniem swojej choroby o lat za późno. W ostatnim dziesięcioleciu ukazało się wiele prac naukowych, które jednoznacznie wskazują na przyczyny rozwoju chorób cywilizacyjnych. Są nimi przede wszystkim nieprawidłowa dieta i nieaktywność fizyczna. 2. Ograniczenie czynników ryzyka występowania chorób. Choroby cywilizacyjne to schorzenia związane z negatywnymi skutkami Ŝycia w warunkach wysoko rozwiniętej cywilizacji. Zaliczamy do nich: nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną serca, udar mózgu, nowotwory, cukrzycę, osteoporozę, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc oraz choroby alergiczne. W województwie kujawsko-pomorskim kaŝdego roku wiele osób umiera z powodu chorób cywilizacyjnych. Wielu mieszkańców regionu cierpi na schorzenia układu krąŝenia, nowotwory, cukrzycę czy osteoporozę. Czynniki sprzyjające rozwojowi chorób cywilizacyjnych są związane ze stylem Ŝycia, który narzucają wysoko rozwinięte społeczeństwa. Są to przede wszystkim: siedzący tryb Ŝycia oraz nieprawidłowa dieta (obfitująca w tłuszcze zwierzęce i cukry proste), palenie papierosów, naduŝywanie alkoholu, wysoki poziom stresu. Istotną rolę odgrywa równieŝ niestosowanie się pacjentów do zasad profilaktyki: niewykonywanie badań, nieakceptowanie konieczności eliminacji czynników ryzyka, ignorowanie wczesnych objawów chorób. Polskie społeczeństwo jest w duŝej mierze naraŝone na czynniki sprzyjające chorobom cywilizacyjnym. Świadczą o tym dane z wieloośrodkowego ogólnopolskiego badania stanu zdrowia ludności WOBASZ, zrealizowanego w ramach programu Ministerstwa Zdrowia, Polkard Na ich podstawie oszacowano, Ŝe 42% męŝczyzn i 25% kobiet w Polsce pali papierosy; na nadwagę i otyłość (BMI /Body Mass Index/ >= 25) cierpi 61,6% panów i 50,3% pań w naszym kraju, a mała aktywność fizyczna charakteryzuje ponad 50% dorosłych Polaków. Realizacja celu zakłada zmniejszenie liczby osób otyłych, zwiększenie aktywności fizycznej, poprawę sposobu odŝywiania, zwiększenie umiejętności radzenia sobie ze stresem. 14

15 3. Zwiększenie wczesnej wykrywalności chorób. Realizacja celu pozwoli zapobiec powaŝnym konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie. SłuŜyć temu będzie projektowanie programów profilaktyki i badań skryningowych odpowiednio dostosowanych do potrzeb określonych grup mieszkańców. Prowadzenie szeroko zakrojonych działań profilaktycznych przynosi w krótszej lub dłuŝszej perspektywie czasowej wymierne korzyści dla społeczeństwa w postaci: poprawy świadomości zdrowotnej populacji, poprawy stanu zdrowia ludności, zmniejszenia ilości osób z powikłaniami chorób i trwałym inwalidztwem, zmniejszenia liczby zachorowań i zgonów, zwiększenia wykrywalności chorób we wczesnym stadium rozwoju, zwiększenia odsetka wyleczeń, zmniejszenia absencji chorobowej, obniŝenia kosztów leczenia, mniejszych strat finansowych (zasiłki chorobowe, straty produkcyjne). 4. Wyrównywanie nierówności w zdrowiu. Zmniejszenie nierówności w zdrowiu jest jednym z najwaŝniejszych zadań polityki krajów Wspólnoty Europejskiej. Liczne badania dowodzą pozamedycznych, głównie społeczno-ekonomicznych uwarunkowań zdrowia oraz ich pochodnych takich jak niski poziom wykształcenia, małe szanse lub ich brak na zatrudnienie, złe warunki zamieszkania itp. W grupach bardzo ubogiej ludności odnotowuje się znacznie wyŝsze ryzyko umieralności i zachorowalności niŝ w grupach o wyŝszym statusie społecznym a występowanie chorób przewlekłych jest w tej grupie dwu a nawet trzykrotnie wyŝsze. Realizacja celu pozwoli zmniejszyć dysproporcje w stanie zdrowia pomiędzy poszczególnymi powiatami województwa kujawsko pomorskiego. III. Redukcja niedoborów informacyjnych w ochronie zdrowia poprzez wdroŝenie programu E-zdrowie 1. Rozwój systemu informacji medycznej w celu analizy zapotrzebowania na realizowane świadczenia zdrowotne 2. Upowszechnienie dostępu społeczeństwa do informacji o zdrowiu oraz moŝliwości korzystania ze świadczeń zdrowotnych (budowanie baz wiedzy o zdrowiu oraz utworzenie centralnego portalu informacyjnego ochrony zdrowia, umoŝliwiającego dostęp społeczeństwa m.in. do danych o systemie ochrony zdrowia, aktów prawnych, danych statystycznych, informacji dotyczących profilaktyki, edukacji i promocji zdrowia) 3. Zaprojektowanie i wdroŝenie systemu informacyjnego wspomagającego zarządzanie dla szpitali i jednostek ochrony zdrowia. 15

16 Strategiczne cele szczegółowe: 1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu chorób naczyniowo-sercowych, w tym udarów mózgu; Choroby układu krąŝenia (CHUK) pozostają nadal najwaŝniejszą przyczyną umieralności przedwczesnej wśród kobiet i męŝczyzn. W województwie kujawsko pomorskim z powodu chorób układu krąŝenia umiera kaŝdego dnia średnio 25 osób. W 2009 r. na choroby układu krąŝenia w województwie kujawsko-pomorskim chorowało osób w wieku 19 lat i więcej (w 2008 r osób, w 2007 r , w 2006 r ). W porównaniu do 2008 r. największy wzrost (o 12,3%) odnotowano w przypadku osób u których stwierdzono chorobę nadciśnieniową. Spośród wszystkich leczonych w wieku 19 lat i więcej w 2009 r. lekarze podstawowej opieki zdrowotnej po raz pierwszy schorzenia stwierdzili u osób. Głównym powodem leczenia wśród tych pacjentów były choroby układu krąŝenia (37%). Głównymi przyczynami hospitalizacji w latach były choroby układu krąŝenia. W latach zaobserwowano spadek udziału hospitalizacji z powodu chorób układu krąŝenia w ogólnej liczbie hospitalizacji z 18,7% ogółu hospitalizacji w 2005 r. do 16,6% w 2009 r. NajwyŜsze współczynniki hospitalizacji z powodu chorób układu krąŝenia w 2009 r. zarejestrowano wśród mieszkańców powiatu wąbrzeskiego 460 hospitalizacji/10 tys. mieszkańców, golubsko dobrzyńskiego 364, inowrocławskiego 353, rypińskiego 337, nakielskiego 335, mogileńskiego 328 i chełmińskiego 327. Głównymi przyczynami zgonów 40 i 50 latków były choroby układu krąŝenia (blisko 30% zgonów ogółem). 80% zmarłych z powodu chorób układu krąŝenia w tej grupie wiekowej stanowili męŝczyźni. W 2008 r. najwyŝsze współczynniki zgonów z powodu chorób układu kraŝenia odnotowano w powiecie włocławskim (56,8/10 tys. mieszkańców), aleksandrowskim (56,0), radziejowskim (54,5) województwo 44,5. Główną rolę wśród chorób układu krąŝenia odgrywają: choroba niedokrwienna serca, w tym zawał serca, choroby naczyń mózgowych oraz miaŝdŝyca. Choroby układu krąŝenia stanowią jedną z najwaŝniejszych przyczyn absencji chorobowej, hospitalizacji oraz inwalidztwa. Wpływają w znaczący sposób na jakość Ŝycia, szczególnie osób w wieku średnim i podeszłym. Konsekwencją tego są takŝe wydatki ze środków publicznych i środków własnych obywateli na leczenie CHUK. Zakłada się: Zmniejszenie umieralności z powodu chorób układu krąŝenia u osób poniŝej 60 roku Ŝycia, Zmniejszenie liczby wczesnych zgonów z powodu udarów mózgu, Uzyskanie, u co najmniej 70% chorych, którzy przeŝyli ostry okres udaru, samodzielności w wykonywaniu podstawowych czynności Ŝycia codziennego. 2. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów złośliwych; Nowotwory złośliwe są drugą co do częstości grupą przyczyn zgonów co wynika przede wszystkim z faktu późnego ich wykrywania i niskiej skuteczności ich leczenia. Wśród ogółu Polaków w wieku lata to nowotwory stanowią największe zagroŝenie Ŝycia. W roku 2009 zmarło w Polsce z ich powodu osób ( męŝczyzn i kobiet), tzn. 245,85 na kaŝde 100 tys. mieszkańców, w tym w województwie kujawsko-pomorskim 5615 osób 272,75 na 100 tys. mieszkańców (16 miejsce w rankingu województw). Nowotwory złośliwe są duŝo większym zagroŝeniem Ŝycia męŝczyzn niŝ kobiet i w roku 2006 standaryzowany współczynnik zgonów męŝczyzn był blisko dwukrotnie (o 90%) wyŝszy od współczynnika zgonów kobiet. Tym nie mniej to właśnie nowotwory są najwaŝniejszą przyczyną utraconych potencjalnych lat Ŝycia kobiet, najwaŝniejszą przyczyną 16

17 zgonów kobiet w wieku lat, a w wieku lata są nawet większym zagroŝeniem Ŝycia kobiet niŝ męŝczyzn. Wśród nowotworów złośliwych największe zagroŝenie Ŝycia dla mieszkańców Polski stanowi rak tchawicy, oskrzela i płuca (C33-C34), z powodu którego w 2009 r. zmarło w województwie kujawsko pomorskim 1491 osób. Nowotwory o innych umiejscowieniach są wyraźnie rzadsze i tak w 2009 r. z powodu raka jelita grubego, zgięcia esiczo-odbytniczego, odbytnicy i odbytu (ICD10 C18-C21) zmarły w województwie kujawsko pomorskim 583 osoby. Z powodu raka Ŝołądka (C16) 301 osób w 2009 r. umieralność męŝczyzn i kobiet zmniejsza się; z powodu raka sutka (C50) zmarło 323 kobiety umieralność nie zmniejsza się po 1999 r. i raka szyjki macicy (C53) 96 kobiet; zaś z powodu raka gruczołu krokowego (prostaty) zmarło 229 męŝczyzn. Nowotwory złośliwe ogółem są większym zagroŝeniem Ŝycia mieszkańców miast niŝ wsi co bardziej wyraźnie zaznacza się wśród kobiet niŝ męŝczyzn. Szczególnie miejski jest rak dwunastnicy wśród obojga płci a wśród kobiet rak płuca, rak sutka i szyjki macicy. Natomiast natęŝenie zgonów męŝczyzn z powodu raka płuc oraz raka Ŝołądka jest wyŝsze wśród mieszkańców wsi niŝ miast. Umieralność z powodu nowotworu złośliwego tchawicy, oskrzela i płuca w latach stanowiła największy problem w woj. kujawsko-pomorskim, warmińsko-mazurskim i pomorskim. Umieralność z powodu nowotworu złośliwego Ŝołądka w Polsce zmniejsza się systematycznie od dziesiątek lat. W okresie natęŝenie zgonów zmniejszyło się w Polsce średnio o 19% a w całym okresie po 1991 r. spadek był dwa razy większy. W całym okresie rak Ŝołądka zdecydowanie najmniej zagraŝał Ŝyciu mieszkańców woj. lubelskiego i mazowieckiego natomiast w najbardziej niekorzystnej sytuacji byli mieszkańcy woj. śląskiego, warmińsko-mazurskiego, kujawsko-pomorskiego. ZagroŜenie Ŝycia kobiet z powodu nowotworu złośliwego sutka nie uległo w Polsce zmianie w okresie natomiast w poszczególnych województwach występowały czasami znaczne zmiany współczynników zgonów. Do województw o najwyŝszym zagroŝeniu Ŝycia kobiet tym nowotworem zaliczają się niewątpliwie woj. kujawsko-pomorskie, wielkopolskie, pomorskie i śląskie. Przewiduje się osiągnięcie następujących efektów realizacji celu strategicznego: Zmniejszenie śmiertelności z powodu nowotworów ogółem, Zmniejszenie śmiertelności z powodu raka piersi i w stopniu znacznym raka szyjki macicy, Zmniejszenie śmiertelności z powodu nowotworów płuc Zmniejszenie śmiertelności z powodu nowotworów jelita grubego 3. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego; W roku 2009 w województwie kujawsko-pomorskim choroby układu oddechowego były przyczyną 1331 zgonów tzn. na kaŝde 10 tys. ludności umarło z ich powodu 6,4 osób. W 2009 r. z powodu chorób układu oddechowego hospitalizowanych było osób (163,6/10 tys. ludności). Hospitalizacje z powodu chorób układu oddechowego stanowiły 9% wszystkich hospitalizacji. Choroby układu oddechowego są duŝo większym zagroŝeniem Ŝycia męŝczyzn niŝ kobiet i po wyeliminowaniu róŝnic w strukturze wieku natęŝenie zgonów z ich powodu wśród męŝczyzn jest ponad dwuipółkrotnie wyŝsze niŝ wśród kobiet. Zarówno wśród męŝczyzn jak i kobiet w wieku powyŝej 65 lat choroby układu oddechowego są większym zagroŝeniem Ŝycia niŝ przyczyny zewnętrzne zgonów. Wśród chorób układu oddechowego najwaŝniejszymi przyczynami zgonów są zapalenia płuc, oraz przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych. NatęŜenie zgonów z powodu zapalenia płuc zwiększało się w latach natomiast poziom umieralności z powodu chorób dolnych dróg oddechowych jest dosyć ustabilizowany. Choroby układu oddechowego ogółem są większym 17

18 zagroŝeniem Ŝycia męŝczyzn mieszkających na wsi niŝ w miastach podczas gdy poziom umieralności mieszkanek miast jest nieco większy niŝ mieszkanek wsi. Natomiast umieralność z powodu zapalenia płuc jest większa wśród mieszkańców miast niŝ wsi i to zarówno męŝczyzn jak i kobiet podczas gdy przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych w znacznie większym stopniu zagraŝają Ŝyciu męŝczyzn mieszkających na wsi niŝ w miastach zaś w przypadku kobiet róŝnica praktycznie nie istnieje. ZagroŜenie Ŝycia spowodowane chorobami układu oddechowego ogółem wykazuje stosunkowo duŝe zróŝnicowanie międzywojewódzkie oraz znaczne róŝnice w wielkości zmian w czasie w poszczególnych województwach. Międzywojewódzkie zróŝnicowanie natęŝenia umieralności spowodowanej zapaleniem płuc jest duŝe i równieŝ duŝe zróŝnicowanie wykazywały zmiany w czasie poziomu umieralności w poszczególnych województwach. W Polsce na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) choruje, co dziesiąta osoba powyŝej 30 roku Ŝycia. Liczba chorych sięga 2 mln osób (około 5% kobiet i 10% męŝczyzn ogólnej populacji). Ocenia się jednak, Ŝe tylko około 1/3 spośród tej liczby chorych jest zdiagnozowana. Według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), POChP zajmuje obecnie czwarte miejsce wśród przyczyn zgonów na świecie. Niestety szacuje się, Ŝe w ciągu najbliŝszych kilkunastu lat POChP stanie się juŝ trzecią najczęstszą przyczyną śmierci. W Polsce chorym na POChP co roku przyznawanych jest około 20 tys. rent inwalidzkich i co najwaŝniejsze większość tych rent przyznawana jest osobom będącym jeszcze w wieku produkcyjnym, tj. między 50 a 60 rokiem Ŝycia. System ochrony zdrowia ma ograniczone moŝliwości długotrwałej opieki nad chorym. POChP zmusza więc często do porzucenia pracy dwie osoby chorego i członka rodziny, który musi się nim opiekować. W celu zwrócenia uwagi na skalę problemu i zagroŝenia związane zarówno z POChP, jak i innymi chorobami układu oddechowego, Europejskie Towarzystwo Oddechowe (ERS) i Europejska Fundacja Płuc (ELF) opublikowały Europejską Białą Księgę Płuc. Publikacja ta w przejrzysty sposób przedstawia zagroŝenia i kierunki rozwoju dotyczące chorób płuc, w tym POChP przyczyny ok. 200 tys.-300 tys. zgonów rocznie w Europie. Realizacja wielu celów operacyjnych, takich jak m.in. zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu, ograniczenie zanieczyszczeń środowiska czy zwiększenie aktywności fizycznej, powinna pozwolić na osiągnięcie w ramach przedmiotowego celu strategicznego następujących efektów: Zmniejszenie zapadalności na POChP, Zmniejszenie chorobowości z powodu POChP, Zmniejszenie śmiertelności z powodu POChP. 4. Zmniejszenie częstości urazów powstałych w wyniku wypadków i ograniczenie ich skutków; Przyczyny zewnętrzne są trzecią co do znaczenia grupą przyczyn zgonów ale stanowią największe zagroŝenie Ŝycia osób w wieku 5-44 lata i są główną przyczyną utraconych potencjalnych lat Ŝycia męŝczyzn. W 2009 r. w województwie kujawsko pomorskim straciło Ŝycie z ich powodu osób, tzn. 5,2 na kaŝde 10 tys. ludności. Po roku 2000 znaczenie tej grupy jako przyczyny zgonów męŝczyzn jest dosyć ustabilizowane a korzystny trend spadkowy z lat uległ zahamowaniu, natomiast w przypadku kobiet występuje nieznaczny spadek zarówno współczynnika zgonu jak i udziału tych przyczyn w zgonach ogółem. Zewnętrzne przyczyny zgonów są duŝo większym zagroŝeniem Ŝycia męŝczyzn niŝ kobiet. Jednak zarówno wśród męŝczyzn w wieku 5-44 lata jak i kobiet w wieku 5-29 lat przyczyny zewnętrzne zgonów stanowiły największe zagroŝenie Ŝycia tych osób. Wśród zewnętrznych przyczyn zgonów naleŝy wyróŝnić wypadki komunikacyjne oraz samobójstwa. NatęŜenie zgonów z powodu wypadków komunikacyjnych dosyć wyraźnie obniŝa się po roku 1991 natomiast nie moŝna tego powiedzieć o samobójstwach (w przypadku męŝczyzn w latach wystąpił nawet trend wzrostowy). Trzecią 18

19 co do częstości zewnętrzną przyczyną zgonów są upadki. Na podkreślenie zasługuje fakt, Ŝe wśród osób starszych w wieku powyŝej 65 lat upadki są najczęstszą zewnętrzną przyczyną zgonów. Przyczyny zewnętrzne ogółem są większym zagroŝeniem Ŝycia mieszkańców wsi niŝ miast co jest spowodowane znaczną róŝnicą w umieralności męŝczyzn z ich powodu gdyŝ mieszkanki wsi są mniej nimi zagroŝone niŝ mieszkanki miast. Natomiast jeŝeli chodzi o wypadki komunikacyjne i samobójstwa to poziom umieralności z ich powodu zarówno męŝczyzn jak i kobiet jest wyŝszy na wsi aczkolwiek w przypadku samobójstw kobiet róŝnica jest nieznaczna. Urazy powstałe w wyniku wypadków stanowią w krajach rozwiniętych coraz większy problem zdrowotny, społeczny i ekonomiczny (wysokie koszty leczenia i rehabilitacji ofiar wypadków). W Polsce liczba zgonów z powodu urazów i zatruć wynosi tys. rocznie. W ostatnich latach w wielu krajach wdroŝone zostały programy prewencyjne, ukierunkowane na wybrane grupy wypadków, środowiska społeczne lub grupy wiekowe. Widoczne sukcesy uzyskano dzięki skoordynowaniu wszystkich podejmowanych w tym zakresie działań, a takŝe edukacji społeczeństwa oraz uznaniu roli czynników psychologicznych i środowiskowych w przyczynach wypadków. Doświadczenia ostatniego dziesięciolecia wskazują na potrzebę nie tylko zapobiegania urazom powstającym w wyniku wypadków, lecz takŝe promocji bezpieczeństwa. Zakłada się osiągnięcie następujących efektów realizacji przedmiotowego celu strategicznego: Zmniejszenie odsetka ofiar śmiertelnych wypadków drogowych, Zmniejszenie liczby urazów powstałych w wyniku wypadków przy pracy do połowy stanu z 2008 roku, Zmniejszenie liczby urazów powstałych w wyniku wypadków w szkole przynajmniej do połowy stanu z 2008 roku. 5. Zapobieganie zaburzeniom psychicznym; Wyniki prowadzonych w Europie badań wskazują, Ŝe około jedna czwarta dorosłych mieszkańców UE ma w ciągu roku jakiś problem związany ze zdrowiem psychicznym. W ślad za opublikowanym w 2005 r. Green Paper Improving the mental health of the population: Towards a Strategy on mental health for the European Union, który podkreślał moŝliwość znaczącego poprawienia zdrowia psychicznego mieszkańców UE, Komisja Europejska podjęła przygotowanie do wypracowania paktu na rzecz zdrowia psychicznego. Współczynnik zgonów z powodu samobójstw jest w przypadku męŝczyzn w Polsce wyŝszy o blisko 50% od średniego dla krajów UE i sytuacja nie poprawia się. W 2009 r. w województwie kujawsko-pomorskim pod opieką poradni zdrowia psychicznego było osób, o 1,8% więcej niŝ w 2007 r. Z powodu zaburzeń psychicznych (łącznie z uzaleŝnieniami ) leczono osób, w tym leczeni po raz pierwszy osób stanowili 23,6% leczonych ogółem. Podobnie jak w latach ubiegłych, w 2009 r. najwięcej leczonych było z powodu zaburzeń nerwicowych związanych ze stresem i somatoformicznych - 26,7% ogółu leczonych z zaburzeniami psychicznymi, organiczne zaburzenia psychotyczne stanowiły problemy zdrowotne u 12,5% pacjentów, schizofrenia dotyczyła 10% leczonych, z powodu epizodów afektywnych leczyło się 9,5% osób a z powodu depresji nawracających i zaburzeń dwubiegunowych 9,4%. Przeciętnie na 10 tys. mieszkańców województwa w 2009 r. z pomocy poradni zdrowia psychicznego skorzystało 395 osób, w tym 381 osób z zaburzeniami psychicznymi (3,9/10 tys. to obserwacje stanu psychicznego). W poradniach terapii uzaleŝnień od alkoholu w 2009 r. leczyło się osób, o 8,5% więcej niŝ rok wcześniej i o 28,1% więcej niŝ w 2007 r.; z tego osób to pacjenci z zaburzeniami psychicznymi związanymi z alkoholem, 136 osób z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi uŝywaniem substancji 19

20 psychoaktywnych, a 665 osób z innymi zaburzeniami psychicznymi (bez uzaleŝnień). Spośród osób leczonych z powodu zaburzeń psychicznych związanych z uŝywaniem alkoholu leczonych po raz pierwszy było (39,3%). Wskaźniki chorobowości i zachorowalności w tej grupie chorób osiągnęły wartości odpowiednio 42,7 i 16,8 na 10 tys. mieszkańców ( w 2008 r. 38,5 i 14,5, w 2007 r. 36,7 i 15,5). Głównym powodem leczenia się w tej poradni był zespół uzaleŝnienia od alkoholu osób (o 8,6% więcej niŝ w 2008 r.), z których po raz pierwszy do poradni zgłosiło się osób (o 13,9% więcej niŝ w 2008 r.). w poradniach terapii uzaleŝnienia od środków psychoaktywnych w województwie kujawsko-pomorskim w 2009 r. leczyły się osoby, o 0,2% mniej niŝ rok wcześniej. Leczonych po raz pierwszy było 526 osób (49,5%). Wskaźniki chorobowości i zachorowalności w tej grupie chorób osiągnęły wartości odpowiednio 5,1 i 2,5 na 10 tys. mieszkańców regionu ( w 2008 r. 5,1 i 3,2; w 2007 r. 5,1 i 3,1). Najczęściej występujące problemy zdrowia psychicznego to zaburzenia lękowe i depresje. Przewiduje się, Ŝe do 2020 roku depresja będzie najpowszechniej występującym zaburzeniem psychicznym. NaleŜy podkreślić, Ŝe zaburzenia psychiczne kosztują państwo utratę 3-4% PKB i są najczęstszą przyczyną pobierania rent inwalidzkich. Grupą szczególnie wymagającą pomocy jest młodzieŝ, ze względu na jej pogarszające się samopoczucie psychospołeczne (wynikające ze stresu, narastającej przemocy, dostępności narkotyków). Zakłada się osiągnięcie następujących efektów realizacji celu strategicznego: Zmniejszenie występowania zaburzeń psychicznych, w tym liczby samobójstw, Zmniejszenie liczby osób z dyskomfortem psychicznym, a zwłaszcza z objawami lękowymi, depresyjnymi, reakcjami kryzysowymi, myślami samobójczymi, Promowanie zdrowia psychicznego poprzez dostarczanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do prawidłowego psychospołecznego rozwoju dzieci i młodzieŝy oraz rozwiązywania problemów Ŝyciowych; kształtowanie zachowań korzystnych dla zdrowia psychicznego, Zwiększenie liczby programów oraz placówek oferujących profesjonalną pomoc i poradnictwo dla osób naraŝonych na zaburzenia zdrowia psychicznego dzieci i młodzieŝy, osób starszych, bezrobotnych, osób naraŝonych na przemoc, Poprawa jakości Ŝycia osób chorych na przewlekłe choroby psychiczne. 6. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym i zakaŝeniom; Dane z rutynowego nadzoru nad chorobami zakaźnymi w Polsce wskazują na korzystne zmiany sytuacji epidemiologicznej większości chorób objętych tym nadzorem, zachodzące w ostatnim 25-leciu. Pomijając naturalny, okresowy wzrost liczby zachorowań na niektóre choroby (szczególnie tzw. choroby wieku dziecięcego, jak róŝyczka, świnka czy płonica), wynikający z ich cyklu epidemicznego, oraz pomijając doroczne fluktuacje liczby zachorowań, z perspektywy wieloletniej w większości chorób obserwuje się spadkowe trendy zapadalności. Poprawa sytuacji jest następstwem niewątpliwego zwiększenia skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym i zwalczania ich, ale takŝe wynika m.in. z przemian zachodzących w strukturze demograficznej populacji - zmniejszania się w niej udziału dzieci (utrzymujący się niŝ demograficzny), grupy szczególnie naraŝonej na większość zakaŝeń, co osłabia takŝe transmisję zakaŝeń w całej populacji. Niestety, nie moŝna teŝ wykluczyć, Ŝe w odniesieniu do niektórych chorób zakaźnych spadkowe trendy zapadalności świadczyć mogą nie tyle o poprawie sytuacji epidemiologicznej, co o zmniejszeniu się czułości systemu nadzoru, wynikającemu z rezygnowania przez chorych z porad lekarskich, szczególnie w przypadku chorób o lŝejszym przebiegu, a takŝe z zaniedbywania dokonywania zgłoszeń zachorowań przez lekarzy. Wg danych statystycznych udostępnionych przez Wojewódzką Stację Sanitarno Epidemiologiczną w Bydgoszczy w 2009 r. w województwie kujawsko pomorskim zarejestrowano najwięcej zachorowań z powodu następujących chorób 20

21 zakaźnych: grypy i podejrzeń zachorowań na grypę , ospy wietrznej 9.610, wirusowych zakaŝeń jelitowych , płonicy oraz salmonellozy 509. Poziom zapadalność na wirusowe zapalenie wątroby typu B (wzw B) w Polsce w latach 80 ubiegłego wieku zaliczał się do najwyŝszych w Europie. Podejmowane wówczas działania zapobiegające szerzeniu się zakaŝeń HBV przynosiły pewne efekty, ale nie były one dostateczne. Dopiero przyjęty na początku lat 90. program zwalczania i zapobiegania wzw B, konsekwentnie realizowany w późniejszych latach, dość szybko zaczął przynosić wyraźne efekty w postaci systematycznego, znaczącego obniŝania się zapadalności. W rezultacie, w ostatnich 6 latach zapadalność na wzw B zbliŝyła się do poziomu przeciętnej zapadalności w krajach UE i oscylowała w granicach 4-5 przypadków zachorowań rocznie na ludności (w 2007 r. - 3,8). Intensywny spadek zapadalności nie zniwelował jednak znacznych róŝnic pomiędzy zapadalnością osób w róŝnym wieku. O ile jednak do 2004 r. najwyŝsze współczynniki zapadalności na wzw B odnotowywano wśród ludności najstarszej, to w latach najwyŝsza zapadalność przesunęła się na starszą młodzieŝ oraz osoby w średnim wieku. Zwraca teŝ uwagę utrzymywanie się zdecydowanie wyŝszej zapadalności męŝczyzn niŝ kobiet oraz znacząco wyŝszej zapadalności w miastach niŝ na wsi. DuŜe wahania w liczbie nowo wykrywanych zachorowań rejestrowanych w kolejnych latach na obszarze poszczególnych województw (nierzadko o ponad 50% w stosunku do roku poprzedniego) w przypadku takich chorób jak wzw B, bez wyraźnie zaznaczonego cyklu epidemicznego, wskazują bardziej na niestabilność systemu rejestracji zachorowań niŝ na gwałtowne zmiany lokalnej sytuacji epidemiologicznej. Z perspektywy wieloletniej daje się jednak zauwaŝyć utrzymywanie się wyraźnego terytorialnego zróŝnicowania zapadalności. Do grupy województw o najwyŝszej zapadalności naleŝą woj. kujawsko-pomorskie, łódzkie, świętokrzyskie i dolnośląskie. Wirusowe zapalenie wątroby typu C stanowi powaŝny i narastający problem epidemiologiczny. Wzw C jest chorobą, której początek bywa bezobjawowy w ponad 50% przypadków. Ponadto, znacznie częściej niŝ w wzw typu B, w przebiegu wzw C występuje faza przewlekła zapalenia, prowadząca do marskości wątroby (około 20%). ZakaŜenie to stanowi powaŝny czynnik ryzyka raka pierwotnego wątroby. ZakaŜenie wirusem zapalenia wątroby typu C przenoszone jest, podobnie jak zakaŝenie wirusem typu B, najczęściej z krwią i płynami ustrojowymi przy uszkodzeniu tkanek. Są to więc zakaŝenia związane z opieką medyczną oraz doŝylnym przyjmowaniem substancji odurzających, ale takŝe z wykonywaniem tatuaŝu i zabiegów kosmetycznych. Płciowa droga przenoszenia w epidemiologii wzw C odgrywa mniejszą rolę, choć i na tej drodze moŝe dochodzić do zakaŝenia. Tym, co najmocniej odróŝnia wzw C od wzw B, jest brak szczepień przeciw pierwszej z tych chorób. Brak moŝliwości czynnego uodpornienia przeciw wzw C sprawia, Ŝe zapadalność na wzw C jest dobrym wskaźnikiem niedostatecznego poziomu sterylizacji i higieny szpitalnej oraz ryzykownych zachowań osób uzaleŝnionych. Zapadalność na wzw C narastała w Polsce od początku oddzielnej rejestracji tego zakaŝenia w 1997 r., w którym wyniosła 2,58 na ludności do 7,85 w 2005 r. W kolejnych dwóch latach odnotowano nieznaczny spadek zapadalności. W 2006 r. wyniosła 7,73, a w 2007 r. 7,22. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe wirusowe zapalenia wątroby typu B i C są chorobami przewlekłymi i stosunkowo niewielka zapadalność roczna kumuluje się poprzez lata, prowadząc do wysokiej chorobowości, która w Polsce w populacji ogólnej przekracza 1%, a wśród osób uzaleŝnionych moŝe dochodzić w niektórych ośrodkach nawet do kilkudziesięciu procent. Podobnie jak w przypadku wzw typu B, zapadalność na wzw typu C jest wyŝsza w miastach niŝ na wsi i częściej chorują męŝczyźni niŝ kobiety. W grupach wieku do 15 roku Ŝycia zapadalność jest stosunkowo niska, ale w grupie lat następuje gwałtowny skok zapadalności, który najprawdopodobniej zaleŝy od doŝylnego przyjmowania narkotyków 21

22 w tej grupie wiekowej. W następnych grupach wieku róŝnice w zapadalności na wzw C są stosunkowo niewielkie. Spośród chorób, przeciw którym prowadzi się w Polsce obowiązkowe szczepienia, gruźlica jest tą chorobą, w której skuteczność szczepień jako metody ochrony zdrowia populacji jest zdecydowanie najniŝsza. Pomijając kontrowersje wokół skuteczności samej szczepionki, wczesne wykrywanie zachorowań na gruźlicę oraz wczesne leczenie chorych jest od szczepień BCG znacznie bardziej efektywną metodą ograniczania szerzenia się zakaŝeń. Jest teŝ to zapewne jedną z przyczyn, Ŝe mimo obowiązkowych szczepień prowadzonych od lat 50. i wysokiego ich wykonawstwa, sytuacja epidemiologiczna gruźlicy w Polsce wprawdzie systematycznie poprawia się, ale dość wolno. W stosunku do przeciętnej zapadalności w krajach UE częstość zachorowań na gruźlicę jest w Polsce w ostatnich latach wyŝsza o około 40% (w 2006 r.: Polska 22,5 na ; UE 16,6), przy czym, zwaŝywszy na wyraźne osłabienie trendu spadkowego liczby zachorowań w Polsce po 2001 r., a nawet niewielki wzrost tej liczby w 2007 r. (o 0,6% w porównaniu do 2006 r.), dystans dzielący zapadalność w Polsce i przeciętną w UE od 6 lat nie ulega zmianie. Priorytetami w zakresie zapobiegania chorobom zakaźnym i zakaŝeniom są: Zmniejszenie liczby zatruć pokarmowych i zakaŝeń Ŝołądkowo-jelitowych wywoływanych przez czynniki biologiczne, Zmniejszenie zapadalności na choroby przenoszone przez naruszenie ciągłości tkanek, ze szczególnym uwzględnieniem WZW typu B i C, Zmniejszenie zapadalności na choroby zakaźne, którym moŝna zapobiegać przez szczepienia, Zmniejszenie zapadalności na gruźlicę, 7. Zmniejszenie róŝnic społecznych i terytorialnych w stanie zdrowia populacji; Gorszy stan zdrowia ludności jest wyraźny wśród osób niewykształconych, ubogich, bezrobotnych, a takŝe, w niektórych przypadkach, w regionach charakteryzujących się gorszymi wskaźnikami jakości środowiska naturalnego i gorszą infrastrukturą, utrudniającą dostęp do placówek opieki zdrowotnej. Działania prowadzące do zwalczania nierówności w zdrowiu obejmowały będą: Tworzenie równych szans w budowaniu dobrego zdrowia wśród dzieci i młodzieŝy, Zmniejszanie nierówności w zdrowiu w grupach o gorszym statusie zdrowotnym, w środowiskach zaniedbanych materialnie, ze znaczną skalą bezrobocia, w powiatach i ośrodkach lokalnych z gorszą infrastrukturą, utrudniającą dostęp do placówek zdrowotnych., Aktywizację lokalnych wspólnot i tworzenie koalicji w celu rozwiązywania złoŝonych problemów zdrowotnych Tworzenie analiz i programów na rzecz zidentyfikowania lokalnych problemów społecznych, Zwiększenie potencjału zdrowotnego i świadomości zdrowotnej ludności, Upowszechnienie wprowadzania i realizowania w szkołach i w przedszkolach programów profilaktyki i promocji zdrowia, Wzmocnienie instytucjonalne organizacji obywatelskich działających w sferze ochrony zdrowia, 22

23 Wskaźnikami wykorzystywanymi do monitorowania będą: współczynniki śmiertelności w poszczególnych powiatach współczynniki zapadalności i chorobowości w poszczególnych powiatach, liczba samorządów terytorialnych realizujących programy zdrowotne wydatki ponoszone przez samorządy terytorialne na promocję zdrowia (w przeliczeniu na jednego mieszkańca 23

24 Sposób monitorowania 24

25 Poszczególne cele strategiczne oceniane będą na podstawie poniŝszych wskaźników: 1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu chorób naczyniowo-sercowych, w tym udarów mózgu: Lp. Wskaźniki Wartość wskaźnika w roku 1. śmiertelność z powodu chorób układu krąŝenia 2. umieralność z powodu chorób układu krąŝenia u osób poniŝej 60 roku Ŝycia, 3 Współczynniki hospitalizacji z powodu chorób układu krąŝenia na 10 tys. ludności 4. liczba wczesnych zgonów z powodu chorób naczyń mózgowych bazowym 2009 rok 44,2/10 tys. ludności 2009 rok 0-19 lat 0,04/10 tys. ludn lat 0,13/10 tys. ludn lat 0,35/10 tys. ludn lat -1,08/10 tys. lud lat 4,14/10 tys. ludn rok 300,8/10 tys rok GUS Źródło danych Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy 2. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów złośliwych; Lp. Wskaźniki Wartość wskaźnika w roku bazowym 1. Śmiertelność z powodu 2009 r. nowotworów ogółem 27,7/10 tys. ludności 2. Śmiertelność z powodu raka piersi u kobiet 3. Śmiertelność z powodu raka szyjki macicy, 4. Śmiertelność z powodu nowotworów płuc 5. Śmiertelności z powodu nowotworów okręŝnicy 2009 r. 30,2/100 tys r. 9,0/100 tys r. MęŜczyźni 108,5/100 tys. Kobiety 37,6/100 tys r. MęŜczyźni 23,0 Kobiety 17,8 Źródło danych Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy Rejestr nowotworów Rejestr nowotworów Rejestr nowotworów Rejestr nowotworów 25

26 3. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego; Lp. Wskaźniki Wartość wskaźnika w roku bazowym 1 Śmiertelność z powodu 2009 r. chorób układu oddechowego 6,4/10 tys. ludności 2 chorobowość z powodu przewlekłego nieŝytu oskrzeli i dychawicy oskrzelowej 3 Współczynniki hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego 2009 r. 219,1/10 tys. ludności w wieku 19 lat i więcej 2009 r. 163,6/10 tys. ludności Źródło danych Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy 4. Zmniejszenie częstości urazów powstałych w wyniku wypadków i ograniczenie ich skutków; Lp. Wskaźniki Wartość wskaźnika w roku Źródło danych bazowym 1. Liczba wypadków 2010 r Raporty roczne policji drogowych 2. Liczba ofiar śmiertelnych 2010 r Raporty roczne policji wypadków drogowych, 3. Liczba rannych w 2010 r Raporty roczne policji wypadkach drogowych 4. Wskaźnik zabitych na r. -15,3 Raporty roczne policji wypadków 5. Wskaźnik rannych na r. 120,7 Raporty roczne policji wypadków 6. Liczba wypadków przy pracy 2008 r. 9,79/ 1 tys. pracujących GUS 5. Zapobieganie zaburzeniom psychicznym Lp. Wskaźniki Wartość wskaźnika w roku Źródło danych bazowym 1. Leczeni ogółem w poradniach zdrowia psychicznego 2009 r. 309/10 tys. ludności Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego 2. Leczeni po raz pierwszy w poradniach zdrowia psychicznego 2009 r. 94,7/10 tys. ludności w Bydgoszczy Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy 26

27 3. Leczeni ogółem w psychiatrycznych zakładach pełnodobowych 4. Zgony z powodu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania 5. Liczba programów promocji zdrowia psychicznego realizowanych przez jst 2008 r. 44,2/10 tys. Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy 2008 r. GUS 5,6/100 tys. ludności 2010 r. 12 Departament Zdrowia opracowanie własne 6. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym i zakaŝeniom; Lp. Wskaźniki Wartość wskaźnika w roku bazowym 1. Zapadalność na wirusowe 2009 r. zakaŝenia jelitowe 7,8/10 tys. ludności 2. Zapadalność na bakteryjne zakaŝenia jelitowe 2009 r. 2,0 /10 tys. ludności 3. Chorobowość na gruźlicę 2009 r. 4,4/10 tys. ludności 4. Zapadalność na gruźlicę (wszystkie postaci) 2009 r. 1,95/10 tys. ludności 5. Zapadalność na WZW B 2009 r. 0,5/10 tys. ludności 6. Zapadalność na WZW C 2009 r. 0,6/10 tys. ludności 7. Zapadalność na WZW B+C 2009 r. 0,01/10 tys. ludności Źródło danych Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy 27

28 7. Zmniejszenie róŝnic społecznych i terytorialnych w stanie zdrowia populacji. Lp. Wskaźniki Wartość wskaźnika w roku bazowym 1. współczynniki zgonów na r. tys. ludności w Aleksandrowski 112,6 poszczególnych powiatach Brodnicki- 99,4 Bydgoski- 76,8 Chełmiński 100,2 Golubsko-dobrzyński 97,6 Grudziądzki 89,1 Inowrocławski 100,6 Lipnowski 106,4 Mogileński 97,4 Nakielski 84,9 Radziejowski 111,8 Rypiński 112,6 Sępoleński 93,6 Świecki 95,1 Toruński 81,9 Tucholski 86,5 Wąbrzeski 97,0 Włocławski 113,0 śniński 99,2 Bydgoszcz 105,8 Grudziądz 102,4 Toruń 92,3 3. liczba samorządów terytorialnych realizujących programy zdrowotne 4. wydatki ponoszone przez samorządy terytorialne na promocję zdrowia i profilaktykę (w przeliczeniu na jednego mieszkańca) Włocławek 104, r. 96 samorządów 2010 r. 1,31 zł/ 1 mieszkańca Źródło danych Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgoszczy Departament Zdrowia opracowanie własne Departament Zdrowia opracowanie własne 28

29 System realizacji oraz sposób i źródła finansowania polityki zdrowotnej województwa kujawsko-pomorskiego w latach

30 Zasady realizacji Realizacja polityki zdrowotnej odnosi się do wszystkich grup społecznych dąŝąc do zrównowaŝonego rozwoju i usuwania nierówności w zdrowiu. W województwie kujawsko-pomorskim będzie ona realizowana z uwzględnieniem następujących zasad: zasady solidarności społecznej jako przejaw akceptacji i otwarcia na drugiego człowieka z uwzględnieniem dwubiegunowej odpowiedzialności, tj. jednostki za wspólnotę i wspólnoty za jednostkę, zasady pomocniczości (subsydiarności), której istotą jest wspomaganie realizacji działań moŝliwie najbliŝej mieszkańców regionu, zasady równych szans poprzez zapewnienie wszystkim mieszkańcom równego dostępu do dóbr i usług, zasady komplementarności rozumianej jako wzajemne uzupełnianie się działań realizowanych przez róŝne podmioty, zasady partnerstwa zakładającej współuczestnictwo mieszkańców w rozwiązywaniu istotnych dla nich problemów, zasady jawności i przejrzystości w odniesieniu do wszystkich podmiotów realizujących politykę zdrowotną w regionie. System realizacji załoŝeń polityki zdrowotnej województwa kujawsko-pomorskiego w latach Realizacja załoŝeń polityki zdrowotnej województwa kujawsko-pomorskiego będzie się odbywała na dwóch zasadniczych poziomach: 1. wojewódzkim 2. lokalnym A. System realizacji załoŝeń polityki zdrowotnej na poziomie wojewódzkim Realizacja załoŝeń polityki zdrowotnej na poziomie wojewódzkim będzie odbywała się za pośrednictwem instytucji o zasięgu wojewódzkim. Głównymi koordynatorami działań na wspomnianym poziomie będą: - Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu Departament Zdrowia - Kujawsko-Pomorski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia w Bydgoszczy - Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki w Bydgoszczy Wydział Zdrowia Kujawsko- Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego - Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bydgoszczy I. Rola Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego: Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego będzie realizował załoŝenia polityki zdrowotnej: - w zakresie poprawy bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców w szczególności poprzez: 1. Program inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych w szpitalach wojewódzkich w latach realizowany przez spółkę Samorządu Województwa Kujawsko- Pomorskie Inwestycje Medyczne (KPIM). 30

31 Projekt inwestycyjny realizowany jest na terenie województwa kujawsko pomorskiego w ośmiu jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia: - Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym im. L. Rydygiera w Toruniu, - Wojewódzkim Szpitalu Obserwacyjno Zakaźny im. T. Browicza w Bydgoszczy, - Wojewódzkim Szpitalu we Włocławku, - Centrum Onkologii im. prof. Franciszka Łukaszczyka w Bydgoszczy, - Wojewódzkim Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Świeciu, - Kujawsko-Pomorskim Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy, - Wojewódzkim Ośrodku Lecznictwa Psychiatrycznego w Toruniu, - Wojewódzkim Szpitalu Dziecięcym im. J. Brudzińskiego w Bydgoszczy, Celem projektu jest: 1) podniesienie standardu usług medycznych na terenie województwa kujawskopomorskiego; 2) poprawa wizualizacji nieruchomości zakładów opieki zdrowotnej i dostosowanie ich w tym zakresie do standardów europejskich; 3) wzrost efektywności zarządzania zasobami energetycznymi w jednostkach ochrony zdrowia, poprzez wdraŝanie systemów energii odnawialnej. Ww. jednostki ochrony zdrowia zyskają nowoczesną bazę diagnostyczną oraz lokalową wyposaŝoną w sprzęt medyczny i transportowy, pozwalający na wykonywanie wysokiej jakości badań, leczenie pacjentów przy wykorzystaniu nowoczesnej aparatury i szybszą interwencję w sytuacji zagroŝenia Ŝycia. Łączna wartości inwestycji od 2007 do 2012 roku wyniesie 901 mln zł. Z tego wartość inwestycji juŝ poniesionych w latach ok. 350 mln zł. Wartość pakietu inwestycyjnego na lata wynosi 601 mln zł z czego: - ok. 425 mln zł to środki uzyskane w ramach kredytu Unii Europejskiej z Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI), - ok. 175 mln zł to wkład własny (środki jednostek ochrony zdrowia, Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa oraz budŝet województwa). 2. Wojewódzki Program Ochrony Zdrowia Psychicznego. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. zobowiązuje samorządy województw do realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia. Wśród celów, których realizacja naleŝy do zadań samorządów województwa jest zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do Ŝycia w środowisku rodzinnym i społecznym. Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego będzie dąŝył min. do zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępnie do róŝnych form środowiskowej psychiatrycznej opieki zdrowotnej, w tym zwłaszcza form niezbędnych do tworzenie centrów zdrowia psychicznego, z uwzględnieniem: leczenia ambulatoryjnego, leczenia w zespołach środowiskowych, leczenia w oddziałach dziennych, leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych dla dzieci, młodzieŝy i dorosłych. Jednym z załoŝeń Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego jest stopniowe zmniejszanie i przekształcanie duŝych szpitali psychiatrycznych w placówki wyspecjalizowane, zapewniające profilowane usługi zdrowotne (w tym: rehabilitacyjne, sądowo-psychiatryczne oraz opiekuńczo-lecznicze) z jednoczesnym przenoszeniem zadań podstawowej psychiatrycznej opieki stacjonarnej do oddziałów szpitali ogólnych. Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego przy opracowywaniu Wojewódzkiego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego będzie miał więc na uwadze konieczność uzgodnienia umiejscowienia i obszaru działania Centrów Zdrowia Psychicznego oraz pozostałych form 31

32 opieki psychiatrycznej w liczbie i rozmieszczeniu uwzględniającym potrzeby mieszkańców województwa oraz wytyczne wskazane w rozporządzeniu Rady Ministrów. - w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia poprzez: 1. Programy zdrowotne z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia Programy zdrowotne z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia słuŝyć będą realizacji Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata , Narodowego Programu Zdrowia na lata oraz Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w obszarze profilaktyki i promocji zdrowia. Podstawę prawną przygotowania programów zdrowotnych stanowi art. 48 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz z późn. zm). Programy zdrowotne będą podstawowym instrumentem realizacji działania 3.4 (Promocja i profilaktyka zdrowia) Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata Będą one takŝe spójne z załoŝeniami przyjętymi w Narodowym Programie Zdrowia na lata oraz Białą księgą - Razem na rzecz zdrowia: strategiczne podejście dla UE na lata Programy finansowane będą z budŝetu Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego oraz budŝetów samorządów terytorialnych. Za wdraŝanie programów odpowiedzialny będzie Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Ww. programy zdrowotne z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia realizowane będą na terenie województwa kujawskopomorskiego. Na podstawie analizy problemów zdrowotnych wymagających interwencji określono 7 celów strategicznych, których realizacji słuŝyć będą programy zdrowotne z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia. 2. Projekty realizowane przez organizacje poŝytku publicznego, a współfinansowane przez Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Zgodnie z art. 5 ust. 2 pkt. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności poŝytku publicznego i o wolontariacie organy administracji publicznej mogą zlecać realizację zadań publicznych organizacjom pozarządowym oraz pomiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 ww. ustawy. Część zadań słuŝących osiąganiu celów polityki zdrowotnej województwa będzie zlecana lub realizowana we współpracy z organizacjami pozarządowymi prowadzącymi działalność w zakresie promocji i ochrony zdrowia. Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego będzie ogłaszał corocznie konkurs ofert na wykonywanie zadań publicznych związanych z realizacją zadań Samorządu Województwa w zakresie promocji i ochrony zdrowia przez organizacje prowadzące działalność poŝytku publicznego pn. Ochrona i promocja zdrowia. Wsparcie finansowe uzyskają projekty, których cele zgodne będą z załoŝeniami polityki zdrowotnej województwa. Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego będzie mógł takŝe przyznawać dotacje organizacjom społecznym, stowarzyszeniom, fundacjom, kościołom, innymi związkom wyznaniowymi itd., realizującym zadania z zakresu ochrony i promocji zdrowia, trybie uproszczonym (bezkonkursowym). Realizacja załoŝeń polityki zdrowotnej przez organizacje prowadzące działalność poŝytku publicznego ma za zadanie dotarcie z poszczególnymi działaniami moŝliwie najbliŝej mieszkańców (zasada pomocniczości). Często fundacje, stowarzyszenia itp. lepiej identyfikują potrzeby poszczególnych społeczności lokalnych oraz moŝliwości realizacji przez nich określonych zadań. Ponadto projekty dofinansowane w ramach trybu konkursowego oraz uproszczonego realizowane są przez osoby szczególnie zaangaŝowane 32

33 w rozwiązanie danego problemu np. z racji miejsca zamieszkania czy przesłanek osobistych (zasada partnerstwa i solidarności społecznej). 3. Programy zdrowotne realizowane przez podmioty wykonujące działalność leczniczą Zgodnie z art. 114 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2011 r. Nr 112, poz. 654 z późn. zm.) podmiot wykonujący działalność leczniczą moŝe otrzymać środki publiczne z przeznaczeniem na realizację zadań w zakresie programów zdrowotnych i promocji zdrowia (na określonych warunkach). Podmiotem dotującym mogą być m.in. jednostki samorządu terytorialnego np. Samorząd Województwa Kujawsko- Pomorskiego. - w zakresie redukcja niedoborów informacyjnych w ochronie zdrowia poprzez wdroŝenie programu E-zdrowie Projekt e-zdrowie realizowany jest przez Urząd Marszałkowski w Toruniu w partnerstwie ze szpitalami oraz jednostkami samorządu terytorialnego. Przedsięwzięcie obejmie 8 szpitali wojewódzkich oraz 16 szpitali powiatowych i miejskich z terenu całego regionu. Placówki te muszą zainwestować 25% kosztów projektu, pozostała kwota to środki z EFS. Przedsięwzięcie jest częścią projektu eusługi eorganizacja pakiet rozwiązań informatycznych dla jednostek organizacyjnych województwa kujawsko-pomorskiego, wpisanego na listę projektów kluczowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego (Priorytet 4. Działanie 4.2). Moduł e-zdrowie jest kontynuacją realizowanego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego projektu Telemedycyna w województwie kujawsko-pomorskim etap I. Przedsięwzięcie objęło między innymi zakup sprzętu do wideokonsultacji medycznych dla 11 szpitali w naszym regionie. Projekt e-zdrowie umoŝliwi sprawną diagnostykę i konsultowanie trudnych przypadków chorobowych na odległość dzięki szerokopasmowym łączom internetowym i połączonym z nimi urządzeniom diagnostycznym oraz komputerom archiwizującym dane medyczne. W ramach realizacji przedsięwzięcia: rozbudowana i zmodernizowana zostanie infrastruktura teleinformatyczna szpitali do stanu umoŝliwiającego sprawne przesyłanie danych na terenie szpitala jak równieŝ na zewnątrz pomiędzy jednostkami ochrony zdrowia; placówki wyposaŝone zostaną w sprzęt oraz oprogramowanie umoŝliwiające pozyskiwanie, archiwizację, dystrybucję oraz zarządzanie danymi medycznymi (wynikami badań, protokołami z zabiegów etc.) pacjentów korzystających z usług jednostek biorących udział w projekcie. Przewidywane jest wyposaŝenie szpitali w aparaturę dla cyfryzacji diagnostyki rentgenowskiej oraz budowa archiwów diagnostyki obrazowej; zmodernizowany lub wdroŝony zostanie szpitalny system informacyjny HIS, w którym kaŝdy z pacjentów będzie posiadał elektroniczny rekord. Znajdą się w nim między innymi uporządkowane dane medyczne, protokoły zabiegów, operacji oraz opisy choroby, utworzone zostanie teŝ Regionalne Centrum Danych Medycznych wraz z portalem internetowym dotyczącym e-zdrowia. BudŜet projektu wynosi 11,5 mln euro. Dofinansowanie z EFS wynosi 75 %. II. Rola Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Bydgoszczy: 33

34 - w zakresie poprawy bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców Narodowy Fundusz Zdrowia jako jednostka finansująca świadczenia zdrowotne w znacznej mierze wpływa na bezpieczeństwo zdrowotne mieszkańców województwa. Zadaniem Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ w Bydgoszczy jest m.in. określanie jakości i dostępności świadczeń opieki zdrowotnej oraz analiza ich kosztów w zakresie niezbędnym dla prawidłowego zawierania umów. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego Narodowy Fundusz Zdrowia ma równieŝ za zadanie wspieranie działań zmierzających do wdroŝenia modelu środowiskowej opieki psychiatrycznej. - w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia W województwie kujawsko-pomorskim funkcjonuje kilka programów profilaktycznych finansowanych ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia. 1. PROGRAM PROFILAKTYKI NOWOTWORÓW PIERSI adresowany jest do kobiet w wieku lat (grupa największego ryzyka), które w ostatnich 2 latach nie wykonywały profilaktycznego badania mammograficznego i nigdy nie leczyły się z powodu raka piersi 2. PROGRAM PROFILAKTYKI NOWOTWORÓW SZYJKI MACICY - adresowany jest do kobiet w wieku lat (grupa największego ryzyka), które w ostatnich 3 latach nie wykonywały profilaktycznego badania cytologicznego i nigdy nie leczyły się z powodu raka szyjki macicy 3. PROGRAM BADAŃ PRENATALNYCH - adresowany jest do pań w ciąŝy powyŝej 35 roku Ŝycia lub/i u których w rodzinie lub w poprzednich ciąŝach wystąpiły aberracje chromosomalne (nieprawidłowości genetyczne) 4. PROGRAM PROFILAKTYKI CHORÓB ODTYTONIOWYCH W TYM POChP - adresowany jest do osób obojga płci : powyŝej 18 r. Ŝ. palących papierosy, a w zakresie diagnostyki POChP do osób pomiędzy 40 a 65 r.ŝ. którzy nie mieli wykonanego badania w ciągu ostatnich 36 miesięcy u których nie zdiagnozowano wcześniej, w sposób potwierdzony badaniem spirometrycznym przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Część programów profilaktycznych NFZ to programy realizowane w ramach podstawowej opieki zdrowotnej: 1. PROGRAM PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄśENIA Program skierowany jest do osób obciąŝonych czynnikami ryzyka, znajdujących się na liście lekarza POZ, w grupie wiekowej najbardziej zagroŝonej chorobami układu krąŝenia, a więc od 35 do 55 roku Ŝycia. Uprawnionymi do uzyskania świadczeń w powyŝszym zakresie są osoby będące w danym roku kalendarzowym w 35, 40, 45, 50 oraz 55 roku Ŝycia, które w ciągu ostatnich pięciu lat nie korzystały ze świadczeń udzielanych w ramach programu i u których nie została dotychczas rozpoznana choroba układu krąŝenia. W ramach programu wykonywane są m.in. profilaktyczne badania układu krąŝenia, określany jest BMI, pomiar ciśnienia, badania biochemiczne krwi. W przypadku wykrycia nieprawidłowości pacjent kierowany jest na dalszą diagnostykę. Świadczenia w ramach Programu udzielane są bez skierowania. 2. PROGRAM PROFILAKTYKI GRUŹLICY Program skierowany jest do osób dorosłych znajdujących się na liście pielęgniarki poz, nie posiadających w dotychczasowym wywiadzie rozpoznanej gruźlicy Badania powinny wykonać szczególnie osoby, które miały bezpośredni kontakt z osobami z juŝ rozpoznaną 34

35 gruźlicą lub osoby, u których stwierdza się przynajmniej jedną z następujących okoliczności, które mogą się przyczynić do rozwoju choroby: bezrobocie, niepełnosprawność, obciąŝenie długotrwałą chorobą, obciąŝenie problemem alkoholowym i/lub narkomanią, bezdomność; ZagroŜenie chorobą sprawdzane jest podczas wywiadu z pielęgniarką podstawowej opieki zdrowotnej. Osoby, które miały kontakt z chorym na gruźlicę, bądź wobec których istnieją inne przesłanki, mogą się zgłosić do pielęgniarki swojego lekarza poz bez skierowania. W uzasadnionych przypadkach, pacjenci kierowani są do lekarza, który zleca szczegółowe badania. JeŜeli na podstawie badania świadczeniobiorca nie zakwalifikował się do dalszej diagnostyki lub nie została rozpoznana u świadczeniobiorcy gruźlica ponowne badanie w kierunku gruźlicy w ramach programu wykonuje się po upływie 24 miesięcy od daty ostatniego badania. III. Rola Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy Wydziału Zdrowia Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego: Zgodnie z Statutu Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy do zadań Wydziału naleŝy m.in. koordynacja i nadzór nad realizacją załoŝeń polityki zdrowotnej państwa na terenie województwa. Zadania te realizuje: - w zakresie poprawy bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców Narzędzia instytucjonalne: Wydział Zdrowia Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy prowadzi rejestr podmiotów wykonujących działalność leczniczą, gromadzi i przetwarza dane dotyczące efektywności ekonomicznej podmiotów leczniczych, sprawuje nadzór nad zakładami podmiotami leczniczymi funkcjonującymi na obszarze województwa. Tym samym instytucja ta moŝe mieć znaczny wpływ na rozwój programów oceny jakości w zakładach opieki zdrowotnej. Wydział Zdrowia poprzez wykonywanie zadań z zakresu kształcenia podyplomowego kadr medycznych i niemedycznych mających zastosowanie w ochronie zdrowia odgrywać będzie znaczącą rolę w poprawie jakości usług świadczonych w podmiotach leczniczych. Właściwie przygotowanie kadry są bowiem podstawą bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców. Przygotowanie odpowiedniej liczby specjalistów jest szczególnie istotne w odniesieniu do moŝliwości realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. - w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia Narzędzia instytucjonalne: Wydział Zdrowia Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy zajmuje się m.in. monitorowaniem Narodowego Programu Zdrowia (NPZ), który jest istotnym narzędziem realizacji załoŝeń polityki zdrowotnej województwa. W związki z tym działania tej instytucji zmierzające do przekonania jak największej liczby jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, jednostek ochrony zdrowia oraz pozostałych podmiotów działających w zakresie ochrony zdrowia do realizacji załoŝeń NPZ na lata są waŝnym elementem słuŝącym osiąganiu celów polityki zdrowotnej województwa. IV. Rola Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Bydgoszczy: 35

36 - w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia Zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1263) do zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej, w więc Państwowego Wojewódzkiego i Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych, którzy swoje zadania realizują przy pomocy podległych im stacji sanitarno-epidemiologicznych naleŝy: inicjowanie, organizowanie, prowadzenie, koordynowanie i nadzorowanie działalności oświatowo-zdrowotnej w celu ukształtowania odpowiednich postaw i zachowań zdrowotnych. Działający w strukturach Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Bydgoszczy Oddział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia nadzoruje i koordynuje działania sekcji terenowych, współpracuje z innymi działami, a takŝe zaprasza do współpracy instytucje, placówki oświatowo-wychowawcze, zakłady słuŝby zdrowia, stowarzyszenia, organizacje, fundacje, towarzystwa, firmy oraz środki masowego przekazu. Oddział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia realizuje ogólnopolskie regionalne, wojewódzkie i lokalne programy i przedsięwzięcia edukacyjno-zdrowotne (opracowywane równieŝ przez własny zespół metodyczny), wszelkiego typu prozdrowotne akcje, kampanie, szkolenia, konferencje, konkursy, olimpiady wiedzy, wystawy, inscenizacje, pokazy, badania ankietowe itp. Narzędzia instytucjonalne: Państwowy Wojewódzki i Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni oceniają takŝe działalność oświatowo-zdrowotną prowadzoną przez szkoły i inne placówki oświatowowychowawcze, szkoły wyŝsze oraz środki masowego przekazywania, podmioty lecznicze oraz inne podmioty, instytucje i organizacje oraz udzielają im pomocy w prowadzeniu tej działalności. B. System realizacji załoŝeń polityki zdrowotnej na poziomie lokalnym Zgodnie z zasadami subsydiarności, partnerstwa i komplementarności realizatorami załoŝeń polityki zdrowotnej na poziomie lokalnym będą jednostki samorządu terytorialnego szczebla powiatowego i gminnego oraz podmioty działające na rzecz lokalnych społeczności, w tym fundacje, stowarzyszenia itd. Tylko aktywne włączenie się w realizację załoŝeń polityki zdrowotnej instytucji i organizacji działających na poziomie lokalnym umoŝliwi osiąganie poŝądanych efektów. - w zakresie poprawy bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców Zgodnie z Rozporządzeniem Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na samorządach powiatów i gmin spoczywa obowiązek opracowania oraz realizacji lokalnych programów zwiększania dostępności i zmniejszania nierówności w dostępie do róŝnych form środowiskowej psychiatrycznej opieki zdrowotnej. Zgodnie z ww. dokumentem w powiatach i gminach powinny powstać lokalne Centra Zdrowia Psychicznego zapewniające mieszkańcom kompleksową, środowiskową (stacjonarną i niestacjonarną) opiekę w zakresie zdrowia psychicznego. Centra Zdrowia Psychicznego (CZP) dla dorosłych oraz Centra Zdrowia Psychicznego dla dzieci i młodzieŝy powinny powstać w kaŝdym powiecie, duŝej gminie lub dzielnicy duŝego miasta, stosownie do potrzeb zdrowotnych (1 CZP/ tys. mieszkańców). KaŜde CZP powinno składać się co najmniej z 4 zespołów: ambulatoryjnego, środowiskowego, dziennego oraz szpitalnego. Ponadto naleŝy pamiętać o spełnieniu przez powiaty i gminy wskaźników dostępności proponowanych dla poradni, oddziałów dziennych, zespołów środowiskowych, zespołów interwencji kryzysowych i pomocy 36

37 doraźnej, oddziałów psychiatrycznych szpitalnych itd. (dla osób z zaburzeniami psychicznymi oraz uzaleŝnionych od alkoholu i substancji psychoaktywnych). - w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych jest waŝnym dokumentem stanowiącym podstawę prawną do podejmowania działań na rzecz poprawy zdrowia o charakterze lokalnym. Dokument ten określa zadania władz publicznych. 1. Zgodnie z art. 7 ww. ustawy do zadań własnych gminy w zakresie zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej naleŝy m.in. opracowywanie i realizacja oraz ocena efektów programów zdrowotnych wynikających z rozeznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców gminy, inicjowanie i udział w wytyczaniu kierunków przedsięwzięć lokalnych zmierzających do zaznajamiania mieszkańców z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia oraz ich skutkami oraz podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców gminy. Art. 8 ustawy wskazuje natomiast zadania powiatu we ww. zakresie. Do zadań własnych realizowanych przez samorząd powiatowy naleŝy opracowywanie i realizacja oraz ocena efektów programów zdrowotnych wynikających z rozeznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców powiatu (po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami), ale takŝe inicjowanie, wspomaganie i monitorowanie działań lokalnej wspólnoty samorządowej w zakresie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, pobudzanie działań na rzecz indywidualnej i zbiorowej odpowiedzialności za zdrowie i na rzecz ochrony zdrowia oraz podejmowanie innych działań wynikających z rozpoznanych potrzeb zdrowotnych. Samorządy terytorialne województwa kujawsko-pomorskiego opierając się na powyŝszych zapisach ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych realizować będą własne programy zdrowotne. Cele poszczególnych programów wynikać będą z załoŝeń polityki zdrowotnej województwa oraz potrzeb zdrowotnych zdiagnozowanych na danym terenie. 2. RównieŜ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego nakłada na samorządy powiatów i gmin szereg zadań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia. W powiatach i gminach powinny zostać opracowane i realizowane lokalne programy promocji zdrowia psychicznego, programy informacyjno-edukacyjne sprzyjające postawom zrozumienia i akceptacji oraz przeciwdziałające dyskryminacji wobec osób z zaburzeniami psychicznymi. 3. Zgodnie z art. 5 ust. 2 pkt. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności poŝytku publicznego i o wolontariacie organy administracji publicznej mogą zlecać realizację zadań publicznych organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 ww. ustaw. Część zadań słuŝących osiąganiu celów polityki zdrowotnej województwa będzie na szczeblu lokalnym zlecana lub realizowana we współpracy z organizacjami społecznymi, stowarzyszeniami, fundacjami, samorządami zawodowymi, kościołami i innymi związkami wyznaniowymi itd. prowadzącymi działalność w zakresie promocji i ochrony zdrowia. 4. Zgodnie z art. 114 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2011 r. Nr 112, poz. 654 z późn. zm.) podmiot wykonujący działalność leczniczą moŝe otrzymać środki publiczne z przeznaczeniem na realizację zadań w zakresie programów zdrowotnych i promocji zdrowia (na określonych warunkach). Dofinansowanie z budŝetów poszczególnych powiatów mogą otrzymywać m.in. szpitale powiatowe realizujące na danym terenie programy zdrowotne. 5. Zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1263) do zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej, w więc równieŝ Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych, którzy swoje zadania realizują przy 37

38 pomocy powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych naleŝy: inicjowanie, organizowanie, prowadzenie, koordynowanie i nadzorowanie działalności oświatowozdrowotnej w celu ukształtowania odpowiednich postaw i zachowań zdrowotnych. Działające w strukturach powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych sekcje oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia m.in.: udzielają pomocy instytucjom, stowarzyszeniom i organizacjom w przygotowaniu i realizacji lokalnych programów promujących zdrowie, prowadzą szkolenia dla pracowników ochrony zdrowia, przedstawicieli organizacji społecznych i stowarzyszeń w zakresie metodyki oświaty zdrowotnej i działań na rzecz promocji zdrowia, prowadzą edukację zdrowotną wśród dzieci i młodzieŝy, koordynują ogólnopolskie programy edukacyjne, przyjęte do realizacji przez placówki oświatowo - wychowawcze i inne oraz biorą współudział w organizowaniu i realizowaniu programów promocji zdrowia w miejscach pracy. Narzędzia instytucjonalne: Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni oceniają takŝe działalność oświatowo-zdrowotną prowadzoną przez szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze, szkoły wyŝsze oraz środki masowego przekazywania, podmioty lecznicze oraz inne podmioty, instytucje i organizacje oraz udzielają im pomocy w prowadzeniu tej działalności. - w zakresie redukcji niedoborów informacyjnych w ochronie zdrowia poprzez wdroŝenie programu E-zdrowie Projekt e-zdrowie realizowany jest przez Urząd Marszałkowski w partnerstwie ze szpitalami oraz jednostkami samorządu terytorialnego. Przedsięwzięcie obejmie 8 szpitali wojewódzkich oraz 16 szpitali powiatowych i miejskich z terenu całego regionu. Placówki te muszą zainwestować 25 % kosztów projektu, pozostała kwota to środki z EFS. W ramach projektu e-zdrowie zostaną wdroŝone technologie informacyjno-komunikacyjne w jednostkach ochrony zdrowia (poziom lokalny) oraz zostanie rozbudowane rozwiązanie regionalne obejmujące portal informacyjno-usługowy i regionalne repozytorium badań. Inwestycje wdroŝone w ramach modułu e-zdrowie na poziomie lokalnym pozwolą szpitalom na integrację zarówno z poziomem regionalnym (w ramach projektu e-zdrowia ) jak równieŝ rozwiązaniem krajowym (projekt P1), a w przyszłości takŝe z rozwiązaniem europejskim. 38

39 MECHANIZM FIANSOWANIA I REALIZACJI ZAŁOŻEŃ POLITYKI ZDROWOTNEJ W LATACH KPIM Program inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych w szpitalach wojewódzkich w latach Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego Programy zdrowotne z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia współfinansowanie współfinansowanie Urząd Marszałkowski (Departament Zdrowia) finansowanie finansowanie współfinansowanie EFS DSI Projekt e-zdrowie Samorządy gmin i powiatów Program zdrowotne opracowane i realizowane przez samorządy powiatów i gmin współfinansowanie Wojewódzki Program Ochrony Zdrowia Psychicznego współfinansowanie współfinansowanie współfinansowanie współfinansowanie współfinansowanie Lokalne Programy Ochrony Zdrowia Psychicznego EBI kredyt współfinansowanie Projekty realizowane przez organizacje pozarządowe Projekty realizowane przez organizacje pozarządowe Kujawsko-Pomorski Oddział Wojewódzki NFZ programy profilaktyczne finansowane przez NFZ finansowanie Wojewódzki Ośrodek Koordynujący (WOK) przy Centrum Onkologii w Bydgoszczy Organizacje pozarządowe Projekty realizowane przez organizacje pozarządowe Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki Wydział Zdrowia - KPCZP Realizacja zadań z zakresu kształcenia podyplomowego kadr medycznych i niemedycznych mających znaczenie w ochronie zdrowia Monitorowanie realizacji NPZ ( ) Podmioty wykonujące działalność leczniczą Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna Powiatowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne Podmioty wykonujące działalność leczniczą 39

40 Poziom oraz zakres przedmiotowy sprawozdawczości z realizacji załoŝeń polityki zdrowotnej w latach Stopień realizacji załoŝeń polityki zdrowotnej województwa kujawsko-pomorskiego będzie monitorowany w systemie rocznym przy uŝyciu 4 zasadniczych narzędzi: 1. Sprawozdań z realizacji programów zdrowotnych 2. Sprawozdań z realizacji celów NPZ ( ) 3. Sprawozdań z realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego 4. Sprawozdań z realizacji Programu inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych w szpitalach wojewódzkich w latach Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2008 r. w sprawie przekazywania informacji o programach zdrowotnych oraz wzoru dokumentu zawierającego te dane (Dz. U. z 2008 r., Nr 163, poz. 1024), jednostki samorządu terytorialnego mają obowiązek przesyłania sprawozdań z realizowanych w danym roku programów zdrowotnych oraz informacji o przedsięwzięciach planowanych w kolejnym: - gmina przekazuje powiatowi informacje w terminie do dnia 31 stycznia kaŝdego roku, - powiat przekazuje marszałkowi województwa informacje o zrealizowanych w ubiegłym roku programach zdrowotnych oraz o programach zdrowotnych planowanych na rok bieŝący, w tym równieŝ informacje o programach zdrowotnych otrzymane od gmin, w formie zbiorczej w terminie do dnia 5 lutego kaŝdego roku, - samorząd województwa przekazuje wojewodzie informacje o zrealizowanych w ubiegłym roku programach zdrowotnych oraz o programach zdrowotnych planowanych na rok bieŝący, w tym równieŝ informacje o programach zdrowotnych otrzymane od gmin i powiatów, w formie zbiorczej, w terminie do dnia 12 lutego kaŝdego roku. Wspomniane wyŝej sprawozdania zawierać będą szczegółowe dane dotyczące m.in. celów realizowanych programów, charakterystyki i liczby beneficjentów, sposobu finansowania czy typach podjętych działań (np. rodzaje i liczba udzielonych świadczeń zdrowotnych, działań edukacyjnych i promocyjnych, zakup sprzętu). 2. W związku z koniecznością właściwej realizacji celów i zadań określonych w Narodowym Programie Zdrowia na lata , Wydział Zdrowia Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy zwraca się co roku do zakładów opieki zdrowotnej, urzędów miast i gmin, starostw powiatowych, słuŝb więziennych, policji i straŝy poŝarnej z prośbą o sporządzenie sprawozdania z realizacji NPZ. Informacje te są źródłem cennych informacji o sposobie realizacji załoŝeń polityki zdrowotnej województwa (zgodnej z celami NPZ ) nie tylko przez jednostki samorządu terytorialnego, ale równieŝ pozostałe ww. organy. 3. Zgodnie z 5 ust. 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, podmioty realizujące Program (ministrowie właściwi ze względu na cele Programu, Narodowy Fundusz Zdrowia, samorządy województw, powiatów i gmin) przesyłają ministrowi zdrowia lub wskazanemu przez niego podmiotowi, w terminie do 15 maja, roczne sprawozdanie z wykonania zadań objętych harmonogramem realizacji Programu w roku poprzednim. Zebrane w ten sposób dane będą źródłem cennych informacji na temat stopnia realizacji Wojewódzkiego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego oraz Regionalnych Programów Ochrony Zdrowia Psychicznego, które są jednymi z narzędzi realizacji załoŝeń polityki zdrowotnej województwa w zakresie zdrowia psychicznego. 4. Sprawozdania z realizacji Programu inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych w szpitalach wojewódzkich w latach realizowanego przez spółkę Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego Inwestycje Medyczne. Spółka Kujawsko-Pomorskiego Inwestycje Medyczne przekazuje i będzie przekazywała do Europejskiego Banku Inwestycyjnego 2 razy w roku (marzec i wrzesień) sprawozdania 40

41 merytoryczno-finansowe dotyczące realizacji ww. programu. Sprawozdanie te zawierają informacje na temat postępów prac budowlano-modernizacyjnych oraz wskaźników dotyczących funkcjonowania poszczególnych jednostek (np. liczba pacjentów, liczba łóŝek, wskaźnik wykorzystania łóŝek, liczba i rodzaj zatrudnionego personelu). 5. Koordynatorzy projektu eusługi eorganizacja pakiet rozwiązań informatycznych dla jednostek organizacyjnych województwa kujawsko-pomorskiego, którego częścią jest projekt e-zdrowie składają i będą składać raporty z jego realizacji do Departamentu WdraŜania RPO. 6. Źródłem danych dotyczących kwestii związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa zdrowotnego oraz oceną stanu zdrowie mieszkańców województwa będą opracowania przygotowywane przez Wydział Zdrowia Kujawsko-Pomorskiego Centrum Zdrowia Publicznego w Kujawsko-Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r. Nr 88, poz. 439, z późn. zm.) oraz coroczny program badań statystycznych statystyki publicznej w części "zdrowie i ochrona zdrowia", nakładają na podmioty wykonujące działalność leczniczą, obowiązek statystyczny polegający na sporządzeniu i przekazaniu sprawozdań statystycznych na formularzach sprawozdawczych do badań statystycznych prowadzonych m.in. przez Ministra Zdrowia (sprawozdania o symbolu Mz). Koordynacją ww. sprawozdawczości statystycznej z terenu całego województwa kujawskopomorskiego zajmuje się Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki w Bydgoszczy - Delegatura w Toruniu (Wydział Zdrowia Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego Oddział Zamiejscowy w Toruniu). Ww. opracowania pozwalają monitorować zmiany dotyczące np. struktury zgonów, zachorowań, hospitalizacji mieszkańców województwa itp., czyli podstawowych mierników oceny skuteczności wszelkich działań podejmowanych w celu realizacji polityki zdrowotnej województwa. Informacje związane z funkcjonowaniem podmiotów wykonujących działalność leczniczą tj. liczba poszczególnych oddziałów, łóŝek, kwestie dotyczący kadry medycznej i sprzętu umoŝliwiają bieŝącą kontrolę stanu dostosowania infrastruktury oraz kadry medycznej do potrzeb zdrowotnych mieszkańców oraz wymogów zawartych w stosownych przepisach prawnych. Wydział Zdrowia Kujawsko-Pomorskiego Centrum Zdrowia Publicznego w Kujawsko-Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy przygotowuje równieŝ kwartalne opracowania dotyczące sytuacji finansowej oraz zobowiązań samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej utworzonych przez jednostki samorządu terytorialnego województwa kujawsko-pomorskiego. Informacje te pozwalają z kolei oceniać realne moŝliwości (szanse i zagroŝenia, słabe i mocne strony) realizacji polityki zdrowotnej województwa, wynikające z kondycji finansowej podmiotów wykonujących działalność leczniczą głównych realizatorów. 6. Sprawozdania z realizacji zadań przez organizacje prowadzące działalność poŝytku publicznego. Organizacje prowadzące działalność poŝytku publicznego, którym zleca się realizację zadań publicznych mają obowiązek składania merytoryczno-finansowych sprawozdań końcowych z realizacji projektów, na które uzyskały wsparcie finansowe (sprawozdanie końcowe i częściowe). 8. Za koordynację, monitorowanie i sprawowanie nadzoru nad realizacją programów dotyczących profilaktyki raka szyjki macicy i raka piersi w województwie kujawskopomorskim odpowiada Wojewódzki Ośrodek Koordynujący (WOK) działający przy Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy. Wojewódzki Ośrodek Koordynujący upublicznia co miesiąc informacje o odsetku pacjentek korzystających z mammografii i cytologii w stosunku do liczby uprawnionych do badań kobiet. 41

42 SYSTEM SPRAWOZDAWCZOŚCI Z REALIZACJI ZAŁOŻEŃ POLITYKI ZDROWOTNEJ W LATACH Kujawsko-Pomorski Oddział Wojewódzki NFZ programy profilaktyczne finansowane przez NFZ Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki Wojewódzki Ośrodek Koordynujący (WOK) przy Centrum Onkologii w Bydgoszczy EBI sprawozdania merytoryczno-finansowe Podmioty wykonujące działalność leczniczą sprawozdania Mz, oraz inf. o sytuacji finansowej sprawozdania finansowe Wydział Zdrowia - KPCZP Monitorowanie realizacji NPZ ( ) Program inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych w szpitalach wojewódzkich w latach Wojewódzki Program Ochrony Zdrowia Psychicznego KPIM Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego Urząd Marszałkowski (Departament Zdrowia) Programy zdrowotne z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia Sprawozdania: z NPZ, z programów zdrowotnych, z NPOZP Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna sprawozdania Mz, oraz inf. o sytuacji finansowej Dep. Wdrażania RPO raporty DSI Projekt e-zdrowie Sprawozdania: z NPZ, z programów zdrowotnych, z NPOZP Projekty realizowane przez organizacje pozarządowe Samorządy powiatów i gmin Projekty realizowane przez organizacje pozarządowe Podmioty wykonujące działalność leczniczą Program zdrowotne opracowane i realizowane przez samorządy powiatów i gmin Lokalne Programy Ochrony Zdrowia Psychicznego Powiatowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne 42

43 Sposób i źródła finansowania polityki zdrowotnej województwa kujawsko-pomorskiego w latach Lp. Rodzaj programu Źródło finansowania 1. Program inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych w szpitalach wojewódzkich w latach Programy zdrowotne w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia 3. Wojewódzki Program Ochrony Zdrowia Psychicznego - Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego - kredyt z Europejskiego Banku Inwestycyjnego - Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego - samorządy powiatów i gmin - Samorząd Województwa Kujawsko- Pomorskiego - Narodowy Fundusz Zdrowia 4. Projekt e-zdrowie - środki z EFS w ramach RPO (75%) pozostałe 25%: - Samorząd Województwa Kujawsko- Pomorskiego - samorządy powiatów (w tym miast na prawach powiatu) 5. Programy profilaktyczne Narodowego Funduszu Zdrowia 6. Programy realizowane przez organizacje pozarządowe 7. Programy opracowywane i realizowane przez samorządy powiatów i gmin 8. Lokalne Programy Ochrony Zdrowia Psychicznego 9. Programy opracowywane i realizowane przez wojewódzką i powiatowe stacje sanitarnoepidemiologiczne - Narodowy Fundusz Zdrowia - organizacje pozarządowe - Samorząd Województwa - samorządy powiatów i gmin - samorządy powiatów i gmin - sponsorzy - samorządy powiatów i gmin - Narodowy Fundusz Zdrowia - Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bydgoszczy - Powiatowe Stacje Sanitarno- Epidemiologiczne 43

44 Załącznik do ZałoŜeń polityki zdrowotnej Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata Diagnoza identyfikująca problemy zdrowotne mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego 44

45 Sytuacja zdrowotna mieszkańców województwa kujawsko pomorskiego W ostatniej dekadzie ubiegłego stulecia obserwowano istotny postęp w wydłuŝaniu się przeciętnego trwania Ŝycia we wszystkich województwach. Ta korzystna tendencja utrzymuje się nadal. Szczególnie dotyczy to męŝczyzn, dla których w latach średnie trwanie Ŝycia wydłuŝyło się o prawie 6 lat (kobiet o 5,4 roku). Średnia długość Ŝycia w 2010 r. wynosiła w woj. kujawsko-pomorskim wśród męŝczyzn 71,4 lat, kobiet 79,8. Średnia wartość tego wskaźnika dla Polski wynosi odpowiednio dla męŝczyzn 72,1, dla kobiet 80,6 lat. Ryc. 1 Przeciętne trwanie Ŝycia w wieku 0 lat wg województwa w 2010 r. ( Trwanie Ŝycia w 2010, GUS, Warszawa 2011) 45

46 74 73,7 73, ,0 73,0 72,6 72,5 72, ,8 71,7 71,6 71,5 71,4 71,3 71,3 lata ,2 70, małopolskie podlaskie opolskie pomorskie mazowieckie podlaskie wielkopolskie świętokrzyskie dolnośląskie śląskie lubuskie kujawsko-pomorskie warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie lubelskie łódzkie Ryc. 2 Przeciętne dalsze trwanie Ŝycia męŝczyzn w 2010 r. wg województw ( Trwanie Ŝycia w 2010, GUS, Warszawa 2011) 82 81,5 81,9 81,8 81,4 lata 81 80, , ,5 81,0 81,0 80,9 80,8 80,5 80,4 80,4 80,2 80,1 80,1 79,8 79,7 79,4 78 podlaskie podkarpackie małopolskie lubelskie mazowieckie świętokrzyskie pomorskie wielkopolskie opolskie warmińsko-mazurskie dolnośląskie lubuskie zachodnipomorskie kujawsko-pomorskie śląskie łódzkie Ryc. 3 Przeciętne dalsze trwanie Ŝycia kobiet w 2010 r. wg województw ( Trwanie Ŝycia w 2010, GUS, Warszawa 2011) 46

47 W Polsce głównymi przyczynami zgonów są nadal choroby określane mianem cywilizacyjnych: choroby układu krąŝenia, nowotwory oraz urazy i zatrucia. Standaryzowany współczynnik zgonów wynosił w 2009 r. w Polsce 784,2/100 tys. ludności, w woj. kujawskopomorskim był on więc wyŝszy od średniej dla kraju. Ryc. 4 Standaryzowane współczynniki zgonów wg województw w 2010 r. ( Trwanie Ŝycia w 2010, GUS, Warszawa 2011) Głównymi przyczynami zgonów w województwie kujawsko-pomorskim są choroby układu krąŝenia, nowotwory, choroby układu oddechowego, zewnętrzne przyczyny zgonów oraz choroby układu trawiennego. Tab. 1 Najczęstsze przyczyny zgonów w województwie kujawsko-pomorskim w latach Choroby ukł. 47,1% 48,1% 46,5% 47,1% 45,8% 44,3% 45,3% 44,2% 45,1% 44,9% krąŝenia Nowotwory 23,7% 24,7% 26,8% 26,5% 27,4% 27,2% 27,4% 27,6% 26,6% 28,2% Choroby ukł. 5,5% 5,8% 4,6% 5,0% 5,1% 5,3% 5,5% 5,8% 5,4% 6,5% oddechowego Zewnętrzne 7,0% 6,3% 6,0% 5,7% 6,2% 6,3% 6,2% 6,3% 5,7% 5,3% przyczyny zgonów Choroby ukł. trawiennego 3,5% 3,6% 3,7% 3,6% 3,8% 4,0% 4,0% 4,0% 4,1% 4,0% Choroby układu krąŝenia stanowią niezmiennie główną przyczynę śmierci Polaków, w tym takŝe mieszkańców naszego województwa. W 2009 r. w województwie kujawskopomorskim współczynnik surowy zgonów z powodu chorób układu krąŝenia wynosił 47

48 442,0/100 tys. mieszkańców) W 2009 r. zgony z powodu chorób układu krąŝenia stanowiły 44,9% ogólnej liczby zgonów w regionie. Ryc. 5 Standaryzowane współczynnik zgonów z powodu chorób układu krąŝenia w 2008 r. ( Trwanie Ŝycia w 2009, GUS, Warszawa 2010) W woj. kujawsko-pomorskim po spadku umieralności w 2002 r. w kolejnych latach obserwuje się wahania wartości współczynnika śmiertelności oraz udziału odsetkowego zgonów z powodu chorób układu krąŝenia w zgonach ogółem. W 2009 r. współczynnik śmiertelności wynosił 44,2. Z powodu chorób układu krąŝenia częściej umierają kobiety (2009 r.- 23,6/10 tys. ludności) niŝ męŝczyźni (20,6/10 tys. ludności). Między 30 a 70 rokiem Ŝycia ryzyko zgonu jest jednak prawie 3-krotnie większe dla męŝczyzn. Kobiety szczególnie zagroŝone są natomiast z chwilą ukończenia 69 roku Ŝycia, a od 80 roku Ŝycia z powodu chorób układu krąŝenia umiera juŝ ich ponad dwukrotnie więcej niŝ męŝczyzn. NajwyŜszy współczynnik zgonów z powodu chorób układu krąŝenia na 10 tys. ludności zanotowano w 2009 r. w powiatach (średnia wartość dla województwa 44,2/10 tys. ludności): włocławskim 55,3 rypińskim 55,0 radziejowskim 53,2. W 1999 r. do powiatów o najwyŝszym współczynniku zgonów naleŝały: włocławski (57,8/10 tys. ludności), rypiński (56,1) i lipnowski (55,8). NajniŜszy współczynnik zgonów z powodu chorób układu krąŝenia na 10 tys. ludności w 2009 r. odnotowano w powiatach: toruńskim 31,1 grudziądzkim 35,3 tucholskim 36,0 bydgoskim -36,1 Dla porównania w 1999 r. były to powiaty: m. Toruń (35,9/10 tys. ludności), bydgoski (39,1), chełmiński (39,2). 48

49 W latach sytuacja epidemiologiczna dotycząca umieralności z powodu chorób układu krąŝenia w poszczególnych powiatach województwa kujawsko-pomorskiego nie uległa wyraźnej zmianie. W 2010 r. choroby układu krąŝenia stanowiły 53,0% wszystkich schorzeń stwierdzonych u osób w wieku 19 lat i więcej. W 2010 r. na schorzenia układu krąŝenia chorowało osób. W porównaniu do 2001 r. nastąpił wzrost osób chorych o Wskaźnik chorobowości w 2010 roku był niespełna 2-krotnie większy niŝ w roku 2001 (wzrósł z 824,6 na 10 tys. ludności w wieku 19 lat i więcej w 2001 r. do 1591,1 na 10 tys. ludności w wieku 19 lat i więcej w 2010 r.). W 2010 r. choroby układu krąŝenia występowały najczęściej u osób w wieku powyŝej 65 lat (37,8%), nieco rzadziej w wieku lat (33,1%). Inaczej sytuacja przedstawiała się w 2001 r. W tym okresie ww. schorzenia w przedziale lata były znacznie częstsze (43,1%) niŝ u osób powyŝej 65 r.ŝ. (19,9%). Przesunęła się więc granica wiekowa osób z chorobami układu krąŝenia rzadziej chorują osoby przed 65 r.ŝ. Analizując wskaźniki chorobowości na 10 tys. ludności zauwaŝyć takŝe moŝna, iŝ znacznie częściej niŝ w 2001 r. chorują osoby w wieku lat. Nowotwory od wielu lat stanowią drugą z kolei grupę najczęstszych przyczyn zgonów. W 2009 r. województwo kujawsko-pomorskie było regionem o najwyŝszym w kraju standaryzowanym współczynniku zgonów z powodu chorób nowotworowych 291/100 tys. mieszkańców (współczynnik surowy zgonów 277,5/100 tys. mieszkańców). Ryc. 6 Standaryzowane współczynnik zgonów z powodu chorób nowotworowych w 2009 r. ( Trwanie Ŝycia w 2010, GUS, Warszawa 2011) W 2009 r. aŝ 28,2% ogółu zgonów w województwie kujawsko-pomorskim spowodowanych był nowotworami złośliwymi. Dla porównania były one przyczyną tylko ok. 3,7% schorzeń wśród osób w wieku 19 lat i więcej. W latach obserwowano systematyczny wzrost wartości współczynnika zgonów na 10 tys. ludności oraz udziału odsetkowego nowotworów w umieralności mieszkańców woj. kujawsko-pomorskiego. W 2008 r. zanotowano minimalny spadek tego współczynnika (2008 r. 26,3/10 tys. ludności., 2007 r. 27,1), ale w 2009 r. jego wartość ponownie wzrosła (27,8/10 tys. ludności). 49

50 kuj.-pom. POLSKA zgony na 10 tys. mieszk ,7 27,1 25,3 24,7 24,4 24,8 23,0 23,5 23,2 23,1 25,8 24,4 23,5 23,7 22,9 23,1 24,0 22,1 22,6 24, Ryc. 7 Współczynnik zgonów z powodu nowotworów w woj. kujawsko-pomorskim w latach Z powodu nowotworów w woj. kujawsko-pomorskim częściej umierają męŝczyźni niŝ kobiety. Zarówno dla kobiet, jak i męŝczyzn prawdopodobieństwo zgonu z powodu nowotworów wzrasta po ukończeniu 39 r.ŝ. Obecnie mieszkańcy województwa kujawskopomorskiego najczęściej umierają na nowotwory w wieku lat. W 1999 r. apogeum jeśli chodzi o ryzyko zgonu z powodu nowotworu przypadało dla męŝczyzn na okres lat, a następnie zmniejszało się. U kobiet sytuacja przedstawiała się podobnie jak obecnie (ryzyko rośnie do 79 r. Ŝ, a następnie spada). Oznacza to, Ŝe dla męŝczyzn w ciągu ostatnich lat przesunęła się wzwyŝ granica wieku, w którym prawdopodobieństwo zgonu z powodu nowotworu jest dla nich największe. Pod względem umiejscowień największy udział w strukturze zgonów u męŝczyzn mają nowotwory (2009 r.): oskrzela i płuca (108,5/100 tys. męŝczyzn), jelita grubego (23/100 tys. męŝczyzn), gruczołu krokowego (22,9/100 tys. męŝczyzn) i Ŝołądka (18,9/100 tys. męŝczyzn). W porównaniu do danych z 2000 r. obserwuje się zmniejszenie udziału nowotworu oskrzeli i płuc, a wzrost jelita grubego. Kobiety najczęściej umierają z powodu nowotworu: oskrzela i płuca (37,4/100 tys. kobiet), sutka (30,2/100 tys. kobiet), jelita grubego (17,8/100 tys. kobiet) oraz jajnika (17,8/100 tys. kobiet). W 2000 r. to nowotwór sutka był najczęstszą przyczyną zgonów. NajwyŜszy współczynnik zgonów z powodu nowotworów złośliwych na 10 tys. ludności zanotowano w 2009 r. w powiatach (średnia dla województwa 27,8/10 tys. ludności): m. Bydgoszcz 31,9 m. Grudziądz 30,7 aleksandrowski 30,2 m. Włocławek 30,1. Dla porównania w 2000 r. były to powiaty: m. Grudziądz (27,6/10 tys. ludności), aleksandrowski (27,4), m. Bydgoszcz (25,6). NajniŜszy współczynnik zgonów z powodu nowotworów złośliwych na 10 tys. ludności stwierdzono w 2009 r. w powiatach: - nakielskim 21,6 - bydgoskim 21,8 - toruńskim 21,8 W 2000 r. do powiatów o najniŝszym współczynniku zgonów naleŝały z kolei: tucholski (18,5/10 tys. ludności), sępoleński (19,3) i toruński (19,3). 50

51 Z analizy umieralności na nowotwory w przekroju przestrzennym wynika, iŝ w latach nastąpiły niewielkie zmiany jeśli chodzi o lokalizacje powiatów, w których nowotwory są powaŝnym problemem zdrowotnym. W 2010 r. na nowotwory chorowało mieszkańców województwa kujawskopomorskiego w wieku 19 lat i więcej. Na podstawie analizy współczynnika chorobowości na 10 tys. ludności danej grupy wiekowej w latach obserwuje się 3,5-krotny wzrost chorobowości wśród najmłodszej (19-34 lat) i najstarszej grupy wiekowej (55-65 lat). Od 2002 r. obserwuje się w województwie kujawsko-pomorskim wzrost liczby zachorowań na nowotwory złośliwe zarówno wśród męŝczyzn jak i kobiet. Współczynnik zachorowalności na nowotwory dla województwa w 2008 r. (37,6/10 tys. mieszkańców ) był wyŝszy niŝ dla Polski (34,4). Współczynnik zachorowalności w 2002 r. wynosił dla kobiet 25,1/10 tys. ludności, dla męŝczyzn 26,3/10 tys. ludności, a w 2008 r. odpowiednio 35,9/100 tys. ludności i 39,4/100 tys. ludności. W 2008 r. u męŝczyzn diagnozowano najczęściej nowotwór oskrzela i płuca (93,9/100 tys. męŝczyzn; 23,8%), gruczołu krokowego (48,6/100 tys. męŝczyzn; 12,3,%), pęcherza moczowego (29,4/100 tys. męŝczyzn; 7,5%), jelita grubego (25,6/100 tys. męŝczyzn; 6,5%) i inne niŝ czerniak nowotwory skóry (23,8/100 tys. męŝczyzn, 6%). U kobiet w 2008 r. wykrywano z kolei najczęściej nowotwór sutka (87,3/100 tys. kobiet; 24,3%), oskrzela i płuca (32,9/100 tys. kobiet; 9,2%), trzonu macicy (27,4/100 tys. kobiet; 7,6%), inne niŝ czerniak nowotwory skóry (23,6/100 tys. kobiet, 6,6%) jelita grubego (22,8/100 tys. kobiet; 6,4%). Choroby układu oddechowego stanowią trzecią z kolei (6,5%) przyczynę ogólnej liczby zgonów na terenie województwa kujawsko-pomorskiego (2009 r.). Ryc. 8 Standaryzowane współczynnik zgonów z powodu chorób układu oddechowego w 2009 r. ( Trwanie Ŝycia w 2010, GUS, Warszawa 2011) Z powodu chorób układu oddechowego częściej umierają męŝczyźni (3,7/10 tys. mieszkańców) niŝ kobiety (2,7/10 tys. mieszkańców). Współczynnik zgonów dla chorób układu oddechowego od 2002 r. systematycznie wzrasta do 6,4/10 tys. ludności w 2009 r. (z niewielkim spadkiem w 2008 r.) i przez cały omawiany okres jest wyŝszy niŝ średnia dla całego kraju. (ryc. 9) 51

52 kuj.-pom. POLSKA zgony na 10 tys. mieszk ,4 5,5 5,7 5,0 5,2 5,2 4,5 4,6 4,7 4,2 5,1 4,7 4,8 4,5 4,4 4,9 5,1 4,8 4,1 4,1 6,4 5, Ryc. 9 Współczynnik zgonów z powodu chorób układu oddechowego w woj. kujawsko-pomorskim w latach Ryzyko zgonu z powodu chorób układu oddechowego wzrasta od 50 r.ŝ. a maksimum zgonów dotyczy osób w wieku powyŝej 70 lat, prawie 2-krotnie częściej męŝczyzn niŝ kobiet. Z powodu chorób układu oddechowego najczęściej umierają mieszkańcy powiatów: radziejowskiego (2009 r.) 8,8/10 tys. mieszkańców i lipnowskiego 8,7, najrzadziej zaś powiatu sępoleńskiego 3,1/10 tys. mieszkańców. Kolejną istotną przyczyną zgonów mieszkańców woj. kujawsko-pomorskiego (5,3%) są zewnętrzne przyczyny zgonów. W 2009 r. śmierć z przyczyn zewnętrznych poniosło w naszym województwie osób 866 męŝczyzn i 215 kobiet. Analiza statystyczna współczynników zgonów w ostatniej dekadzie wskazuje, iŝ w latach śmiertelność spowodowana przyczynami zewnętrznymi utrzymywała się na stałym poziomie 5,9 przypadków/10 tys. mieszkańców, w roku 2007 wzrosła do 6,2/10 tys. mieszkańców, a w kolejnych latach stopniowo maleje (5,2/10 tys. mieszkańców w 2009 r.) Ryc. 10 Standaryzowane współczynniki zgonów z powodu zewnętrznych przyczyn w 2009 r. ( Trwanie Ŝycia w 2010, GUS, Warszawa 2011) 52

53 Z przyczyn zewnętrznych najczęściej giną osoby między 20 a 59 rokiem Ŝycia, kilkakrotnie częściej męŝczyźni niŝ kobiety. NajwyŜszy współczynnik zgonów z powodu przyczyn zewnętrznych stwierdza się w powiatach: grudziądzkim i lipnowskim 8,1/10 tys. mieszkańców, najniŝszy zaś w powiatach: bydgoskim i m. Bydgoszcz 3,7/10 tys. mieszkańców. W 2010 r. w poradniach zdrowia psychicznego leczone (łącznie z poradniami dla dzieci i młodzieŝy) były osoby (o więcej niŝ w roku 1999), z tego to leczeni z powodu zaburzeń psychicznych bez uzaleŝnień, osoby z zaburzeniami spowodowanymi uŝywaniem alkoholu, 512 osoby z zaburzeniami spowodowanymi uŝywaniem substancji psychoaktywnych oraz 831 to przypadki obserwacji stanu psychicznego oraz rozpoznania nieustalone i niepsychiatryczne. Leczonych po raz pierwszy w poradniach zdrowia psychicznego było osób stanowili oni 25,3% leczonych ogółem. kuj.-pom. POLSKA leczeni na 10 tys. ludności ,3 447,8 418,2 392,0 388,7 388,2 394,8 348,5 385,0 275,2 306,2 281,6 334,0 316,4 301,1 324,2 305,1 312,9 316,3 281,2 239,0 202,5 212, Ryc. 11 Wskaźnik leczonych w poradniach zdrowia psychicznego na 10 tys. mieszkańców w woj. kujawskopomorskim w latach Wskaźnik leczonych w poradniach zdrowia psychicznego na 10 tys. ludności do 2004 r. systematycznie wzrastał, następnie stopniowo malał, by w 2009 r. ponownie wzrosnąć do 394,8/10 tys. ludności ( w 2010 r. wyniósł 385,0). Niepokojący jest równieŝ fakt, Ŝe wskaźnik ten niezmiennie jest wyŝszy niŝ średnia dla całego kraju. W woj. kujawsko-pomorskim wzrasta wskaźnik leczonych m.in. z powodu schizofrenii oraz zaburzeń osobowości i zachowania dorosłych. Osoby mieszkające w mieście (446,1/10 tys. mieszk. miast) częściej niŝ mieszkańcy wsi (280,6/10 mieszk. wsi), a kobiety (427,4/10 tys. danej płci) częściej niŝ męŝczyźni (331,1/10 tys. danej płci) korzystają z tych poradni. U osób zgłaszających się do poradni zdrowia psychicznego najczęściej stwierdzono: - zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i somatoformiczne 26,0% ogółu leczonych, - zaburzenia nastroju (afektywne) 21,2%, - organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami objawowymi 19,7%, - schizofrenia 10,3%. Przeciętnie na 10 tys. mieszkańców województwa w 2010 r. z pomocy poradni zdrowia psychicznego skorzystało 385 osób. W poradniach terapii uzaleŝnień od alkoholu w 2010 r. leczyło się osób, z tego osób to pacjenci z zaburzeniami psychicznymi związanymi z alkoholem, 586 osób z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi uŝywaniem substancji psychoaktywnych, a 847 osób z innymi zaburzeniami psychicznymi (bez uzaleŝnień). Spośród osób leczonych z 53

54 powodu zaburzeń psychicznych związanych z uŝywaniem alkoholu leczonych po raz pierwszy było (39,2%). W poradniach terapii uzaleŝnienia od substancji psychoaktywnych w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 r. leczyły się osoby, z tego 806 osób (64,4%) to pacjenci leczeni po raz pierwszy. Cukrzycę w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 r. stwierdzono u 13,3% osób w wieku 19 lat i więcej będących pod opieką lekarzy POZ. W 2010 r. z powodu cukrzycy chorowało osób, o więcej niŝ w 2001 r. Leczonych insuliną było osób, o więcej niŝ w 2001 r. Wskaźnik chorobowości wynosił 398,3 na kaŝde 10 tys. mieszkańców. Od wielu lat obserwuje się systematyczny wzrost wartości tego wskaźnika, dla porównania w 2001 r. wynosił on 207,1/10 tys. mieszkańców. ogółem po raz pierwszy w danym roku leczeni na 10 tys. ludności ,3 355,6 373,3 325,8 334,9 331,9 309,2 254,1 243,1 207,1 38,4 40,2 50,3 38,9 40,8 31,1 32, Ryc. 12 Wskaźnik leczonych z powodu cukrzycy na 10 tys. mieszkańców w woj. kujawsko-pomorskim w latach Szczególnie duŝy wzrost zachorowań na cukrzycę dotyczy osób najstarszych (powyŝej 66 roku Ŝycia) 3-krotny wzrost w stosunku do roku Osoby w wieku powyŝej 54 lat stanowi 75,9% wszystkich dorosłych chorych na cukrzycę. Cukrzyca największy problem epidemiologiczny stanowi w powiecie (2010 r.) wąbrzeskim 614,3/10 tys. ludności w wieku 19 lat i więcej, najmniejszy zaś w powiecie aleksandrowskim 261,6. Od 2001 r. w województwie kujawsko-pomorskim obserwuje się wahania wskaźnika zapadalności na gruźlicę (z wyraźny wzrostem powyŝej średniej dla kraju w latach ). W 2010 r. gruźlicę wykryto u 386 kolejnych osób, z czego 355 przypadków to gruźlica płuc. Nowe przypadki gruźlicy wykrywane są głównie u osób w wieku lat (49,0% r.). Wskaźnik ogólnej liczby chorych na gruźlicę od 2005 r. stopniowo maleje (w 2004 r. 7,0/10 tys. mieszkańców, w 2010 r. 4,1). Na gruźlicę chorują najczęściej mieszkańcy (2010 r.) powiatów: świeckiego 8,3/10 tys. ludności w wieku 19 lat i więcej i wąbrzeskiego 8,1, najrzadziej zaś powiatu Ŝnińskiego 0,7/10 tys. ludności w wieku 19 lat i więcej. W 2009 r. z powodu gruźlicy zmarło w naszym województwie 16 osób. W przypadku wskaźnika śmiertelności (2008 r. - 0,08/10 tys. mieszkańców) widoczne są wahania jego wartości (ostatnie wzrosty w latach oraz roku 2008). W 2009 r. odnotowano 131 zgonów niemowląt, z tego 61,8% (81 przypadków) stanowili chłopcy, a 38,2 % dziewczęta (50). Dominuje umieralność wczesna. Do 28. doby Ŝycia zmarło 85 niemowląt (64,9% zgonów niemowląt ogółem), z tego do 6. doby Ŝycia zanotowano 69 zgonów (52,7% ogółu). Współczynnik umieralności na 10 tys. urodzeń Ŝywych w latach wykazuje tendencję spadkową (z jednorocznymi okresami wzrostu). W 1999 r. współczynnik ten (91,4/10 tys. urodzeń Ŝywych) był prawie o 60% 54

55 większy niŝ obecnie (2010 r. 58,0 zgonów niemowląt na 10 tys. urodzeń Ŝywych). Współczynnik umieralności niemowląt jest wyŝszy dla mieszkańców miast (59,6) niŝ wsi (55,8). NajwyŜszy współczynnik umieralności niemowląt na 10 tys. urodzeń Ŝywych zanotowano w 2009 r. w powiatach: rypińskim (135,4/10 tys. urodzeń Ŝywych), m. Bydgoszcz (118,5) i Ŝnińskim (110,0). NajniŜszy w: golubsko-dobrzyński (0,0/10 tys. urodzeń Ŝywych), brodnickim (19,3) i mogileńskim (20,9). Wartość średnia współczynnika umieralności niemowląt na 10 tys. urodzeń Ŝywych wyniosła w województwie w 2009 r. 63,7/1. W 2010 roku pod opieką lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej było osób w wieku 0-18 lat, u których stwierdzono schorzenia, o osoby mniej niŝ w roku Wskaźnik chorobowości na 10 ludności tej grupy wiekowej w 2010 r. wyniósł 2.303,5 (w 2008 r ,5). W 2010 r. najczęstszymi problemami zdrowotnymi były zniekształcenia kręgosłupa (21,7%), na które chorowało dzieci i młodzieŝy w wieku 0-18 lat. U 21,3% osób tej grupy wiekowej (21.027) stwierdzono zaburzenia refrakcji i akomodacji oka, a u 19,5% (19.258) alergie, w tym u dychawicę oskrzelową (8,8% ogółu leczonych). leczeni na 10 tys. ludności ,7 567,5 559,7 528,8 550,4 183,8 189,3 204,6 175,6 188,1 200,3 521,8 524,9 500,2 208,0 501,5 209,3 197,3 201, ,4 zniekształcenia kręgosłupa zaburzenia refrakcji i akomodacji oka dychawica oskrzelowa otyłość Ryc. 13 Wskaźniki chorobowości najczęstszych schorzeń wśród dzieci na 10 tys. osób w wieku 0-18 lat w woj. kujawsko-pomorskim w latach Ponadto od 2006 r. rośnie wskaźnik chorobowości dotyczący otyłości wśród dzieci i młodzieŝy (w 2006 r. 175,6/10 tys. osób w wieku 0-18 lat, w 2008 r. 200,3, 2009 r. 208,0, 2010 r. 209,3). Spośród wszystkich leczonych w wieku 0-18 lat w 2010 r. lekarze podstawowej opieki zdrowotnej po raz pierwszy schorzenia stwierdzili u osób, (w 2008 r. u ). Głównym powodem leczenia wśród tych pacjentów były zniekształcenia kręgosłupa (2.902 osób), zaburzenia refrakcji i akomodacji oka (2.433 osób), dychawica oskrzelowa (1.869 osób) oraz otyłość (1.536 osób). Starzenie się populacji nowe wyzwania dla opieki zdrowotnej W województwie kujawsko-pomorskim obserwuje się wydłuŝanie przeciętnego trwania Ŝycia. W stosunku do 2000 r. męŝczyźni przeciętnie Ŝyją o 1,8 roku dłuŝej, a kobiety o 2,3 roku dłuŝej. Jednocześnie coraz mniej rodzin posiada potomstwo, a jeśli juŝ młodzi ludzi decydują się na dzieci to w liczbie znacznie mniejszej niŝ jeszcze dekadę wcześniej. Zjawiska te wpływają na niekorzystne zmiany w strukturze wiekowej społeczeństwa. 55

56 Rys. 14 Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w woj. kujawsko-pomorskim w 2010 r. ( Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 r. GUS w Bydgoszczy, 2011) Na koniec 2010 r. w strukturze wiekowej ludności województwa odsetek dzieci i młodzieŝy w wieku 0 17 lat (ludność w wieku przedprodukcyjnym) wyniósł 19,4% (400,4 tys. osób) i zmniejszył się w stosunku do 2000 r. aŝ o 23%. Liczba ludności w wieku produkcyjnym, (18-59 lat w przypadku kobiet, lata w przypadku męŝczyzn) stanowiła 64,6% ogółu (1.337,2 tys. osób) i wzrosła o 6,0% w stosunku do 2000 r. Jednocześnie w 2010 r. zaobserwowano wzrost odsetka osób w wieku poprodukcyjnym, tj. męŝczyźni w wieku 65 lat i więcej oraz kobiety od 60-go roku Ŝycia z 15,7% w 2009 r. do 16,0% (331,9 tys.) w 2010 r. (13,8% w 2000 r.) ,3 26,5 25,0 25,0 26,8 26,5 26,5 25,5 26,7 27,4 28,9 28,2 27,9 28,3 25,7 29,8 28,8 % ,9 14,1 14,4 14,5 14,6 15,0 15,3 15,9 16,0 16,0 16,4 16,5 16,9 17,0 17,2 17,4 17, warmińsko-mazurskie lubuskie wielkopolskie pomorskie zachodniopomorskie kujawsko-pomorskie podkarpackie małopolskie POLSKA dolnośląskie opolskie śląskie lubelskie podlaskie mazowieckie świętokrzyskie łódzkie Rys. 15 Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym (60/65 lat i więcej) wg województwa w roku 2007 i prognoza na 2035 r. ( Prognoza ludności na lata GUS, 2009) r. 56

57 W grupie poprodukcyjnej zakłada się sukcesywny wzrost zarówno bezwzględnej liczby osób, jak teŝ udziału grupy w ogólnej liczbie mieszkańców. Skala przewidywanych zmian będzie róŝna często powiązana jest ze stanem obecnym, tzn. powiaty wykazujące obecnie ponadprzeciętnie wysoki jej udział, takŝe w 2028 r. wyróŝniać się będą relatywnie wyŝszym udziałem ,1 24,2 29,0 29,9 27,4 26,6 27,0 27,2 25,7 24,5 25,1 24,8 25, ,0 26,4 27,3 27,2 27,3 25,5 31,6 % 20,4 20, ,5 17,3 17,0 17,5 16,0 15,9 17,1 17,5 14,5 14,4 14,8 15,2 14,9 14,3 15,4 16, ,7 13,3 14,4 13,7 14,2 14,8 12, aleksandrowski brodnicki bydgoski chełmiński gol.-dobrz. grudziądzki inowrocławski lipnowski mogileński nakielski radziejowski rypiński sępoleński świecki toruński tucholski wąbrzeski włocławski Ŝniński Bydgoszcz Grudziądz Toruń Włocławek Rys. 16 Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym (60/65 lat i więcej) w woj. kujawsko-pomorskim wg powiatów w roku 2010 i prognoza na 2035 r. ( Prognoza dla powiatów i miast na prawach powiatu oraz podregionów na lata , GUS, 2011 r.) W przypadku większości powiatów ziemskich przewiduje się wzrost udziału z poziomu 14-16% obecnie do ok % w 2035 r. Powiaty podmiejskie bydgoski i toruński obecnie wyróŝniają się bardzo niskim udziałem tej grupy (odpowiednio 12,7% i 12,2% w 2010 r.). Powiaty grodzkie obecnie notują ok % udział tej grupy w 2035 r. w kaŝdym z tych miast ludność w wieku poprodukcyjnym stanowić będzie ok. 30%. Jednym z mierników pozwalającym określić wielkość zjawiska starzenia się ludności jest. liczba ludności w wieku poprodukcyjnym (60/65 lat i więcej) przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym. W woj. kujawsko-pomorskim w 2007 r. wskaźnik ten wynosił 23 osoby. JeŜeli tendencja wzrostowa nadal się utrzyma, zgodnie z prognozą demograficzną wskaźnik ten do 2035 r. podwoi się i osiągnie wartość

58 wskaźnik obciąŝenia demograficznego aleksandrowski 33,3 27,4 26,6 22,8 20,4 brodnicki 41,9 bydgoski 33,3 chełmiński 46 25,7 24,5 gol.-dobrz. 44,3 grudziądzki inowrocławski 51,8 46,8 43,9 25,1 lipnowski 27 mogieleński 42,8 24,8 nakielski 54,4 29,9 radziejowski 49,8 27,4 25,2 rypiński sępoleński 44 27,2 świecki 47,4 33,2 20,3 toruński 46,4 47, ,5 25,5 tucholski 26,4 wąbrzeski 51,4 52,8 47,1 27,3 27,2 29, ,3 włocławski Ŝniński Bydgoszcz Grudziądz Toruń 58,1 31,6 Włocławek Rys. 17 Współczynnik obciąŝenia demograficznego (liczba osób w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) wg powiatów w roku 2010 i prognoza na 2035 r. ( Prognoza dla powiatów i miast na prawach powiatu oraz podregionów na lata , GUS, 2011 r.) Prognoza zmian liczby ludności w najstarszej grupie wiekowej, wskazuje na pilną potrzebę podjęcia działań zmierzających do dostosowania zadań do zmieniającego się zapotrzebowania na poszczególne rodzaje usług. W zakresie analizowanej grupy wiekowej naleŝy zwrócić uwagę przede wszystkim na opiekę zdrowotną (zwłaszcza w zakresie geriatrii) oraz pomoc społeczną i opiekę socjalną prognoza wskazuje na spodziewany znaczny wzrost liczby ludności, która będzie wymagała regularnej pomocy, w tym codziennej opieki. Niewłaściwe zachowania zdrowotne mieszkańców województwa jako czynniki zwiększające ryzyko powstawania chorób i przedwczesnej umieralności Główne czynniki mające wpływ na zdrowie to m.in. palenie tytoniu, odŝywianie, aktywność fizyczna, sposób odŝywiania się, spoŝywanie alkoholu oraz sposób, w jaki ludzie zachowują się względem siebie i innych. Jednym z warunków poprawy stanu zdrowia mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego jest więc właściwie określona i skutecznie realizowana polityka w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia. Przedsięwzięcia zmierzające do uświadamiania mieszkańcom regionu potrzebę podnoszenia własnego potencjału zdrowotnego, ograniczania czynników ryzyka powstawania chorób oraz dbania o wczesną diagnostykę mogą w znacznym stopniu poprawić jakość i długość Ŝycia. Propagując właściwe zachowania zdrowotnej tj. aktywność fizyczna, właściwa dieta, unikanie uŝywek i nadmiernego stresu jesteśmy w stanie zapobiegać większości chorób cywilizacyjnych (choroby układu krąŝenia, rak jelita grubego, rak płuca i oskrzeli, POChP, cukrzyca, depresje). Jednocześnie z badań wynika, iŝ mierniki obrazujące skalę poŝądanych zachowań zdrowotnych wśród mieszkańców regionu są mniej korzystne niŝ dla pozostałych mieszkańców kraju. 58

59 60 męŝczyźni kobiety % podlaskie śląskie kujawsko-pomorskie mazowieckie łódzkie pomorskie wielkopolskie zachodniopomorskie dolnośląskie świętokrzyskie POLSKA małopolskie warmińsko-mazurskie lubuskie podkarpackie opolskie lubelskie Ryc. 18 Odsetek osób w wieku 20 lat i więcej o prawidłowej aktywności fizycznej w czasie wolnym w latach (dane z badania WOBASZ). W woj. kujawsko-pomorskim odsetek osób w wieku 20 lat i więcej o prawidłowej aktywności fizycznej, która jest uznawana za najwaŝniejszy czynnik podtrzymujący zdrowie i przeciwdziałający występowaniu chorób cywilizacyjnych., wynosi 34% wśród męŝczyzn i 27 % wśród kobiet średnia wartość dla Polski wynosi odpowiednio 38% i 34% palacze byli palacze 70 % małopolskie wielkopolskie podkarpackie mazowieckie lubelskie łódzkie opolskie POLSKA pomorskie warmińsko-mazurskie kujawsko-pomorskie lubuskie dolnośląskie świętokrzyskie śląskie zachodniopomorskie podlaskie Ryc. 19 Palenie tytoniu wg statusu palacza męŝczyźni (%) w 2005 r. (źródło: programu WOBASZ. Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4). 59

60 TakŜe w kwestii kolejnego czynnika ryzyka chorób palenia tytoniu sytuacja w woj. kujawsko-pomorskim jest niepokojąca. W regionie 44% męŝczyzn deklaruje się jako palący. W populacji Polski nałóg palenia papierosów dotyczy 42% męŝczyzn. % palacze byli palacze podkarpackie małopolskie mazowieckie łódzkie świętokrzyskie lubelskie pomorskie wielkopolskie POLSKA podlaskie śląskie opolskie kujawsko-pomorskie zachodniopomorskie dolnośląskie lubuskie warmińsko-mazurskie Ryc. 20 Palenie tytoniu wg statusu palacza kobiety (%) w 2005 r. (źródło: programu WOBASZ. Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4). Wśród kobiet zamieszkujących województwo kujawsko-pomorskiego papierosy pali 44%. Średnia dla Polski wynosi 25%. Najwięcej palących kobiet odnotowano w warmińskomazurskim 36%, a najmniej w podkarpackim 16%. Palacza w badaniu WOBASZ zdefiniowano jako osobę, która aktualnie pali regularnie przynajmniej 1 papierosa dziennie. Ryc. 21 Liczba papierosów spalanych dzienne przez palących męŝczyzn 2005 r. (Źródło danych: Wyniki programu WOBASZ. Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4). 60

61 W naszym regionie kobieta spala średnio 15,1 papierosa dziennie najwyŝszy wskaźnik w Polsce, męŝczyzna natomiast 19,2 papierosa (średnia w Polsce odpowiednio 13,7 papierosa dla kobiet i 17,9 dla męŝczyzn). Przy znacznym odsetku mieszkańców województwa palących oraz duŝej ilości spalanych przez nich papierosów jednocześnie niewielu deklaruje chęć porzucenia nałogu. W województwie kujawsko-pomorskim tylko 81% kobiet i 79% męŝczyzn stwierdziło, iŝ myśli o rzuceniu palenia. Dla męŝczyzn odsetek ten jest najniŝszy w Polsce. Ryc. 22 Liczba papierosów spalanych dzienne przez palące kobiety 2005 r. (Źródło danych: WOBASZ) Dla większości Polaków lęk przed pogorszeniem stanu zdrowia stanowi znaczenie bardziej istotny powód rzucenia palenia (42% męŝczyzn, 43% kobiet) niŝ wysokie koszty zakupu papierosów (24% męŝczyźni, 25% kobiet). Tylko co trzeci palący męŝczyzna z województwa kujawsko-pomorskiego jako powód chęci rzucenia palenia tytoniu podaje obawę przed chorobą, w woj. mazowieckim juŝ co drugi. Wśród palących kobiet z województwa kujawsko-pomorskiego tylko jedna trzecia obawia się skutków zdrowotnych palenia tytoniu, podczas gdy w woj. świętokrzyskim aŝ 58%. PowyŜsze obserwację dotyczą zarówno kobiet jak i męŝczyzn. Świadczyć to moŝe o małej świadomości zdrowotnej w tej kwestii. męŝczyźni kobiety % obawa przed chorobą względy finansowe kuj.-pom. Polska % obawa przed chorobą Ryc. 23 Powody deklarowanego rzucenia palenia wśród palących męŝczyzn i kobiet. kuj.-pom. Polska względy finansowe 61

62 Niska zgłaszalność na badania profilaktyczne jako problem zmniejszający skuteczność leczenia chorób Niezwykle istotnym czynnikiem zmniejszającym śmiertelność jest wczesne wykrycie choroby. Właściwa i wczesna diagnoza pozwala na podjęcie skutecznego leczenia. W województwie kujawsko-pomorskim funkcjonuje kilka programów profilaktycznych finansowanych ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia. 1. PROGRAM PROFILAKTYKI NOWOTWORÓW PIERSI adresowany jest do kobiet w wieku lat (grupa największego ryzyka), które w ostatnich 2 latach nie wykonywały profilaktycznego badania mammograficznego i nigdy nie leczyły się z powodu raka piersi 2. PROGRAM PROFILAKTYKI NOWOTWORÓW SZYJKI MACICY - adresowany jest do kobiet w wieku lat (grupa największego ryzyka), które w ostatnich 3 latach nie wykonywały profilaktycznego badania cytologicznego i nigdy nie leczyły się z powodu raka szyjki macicy 3. PROGRAM BADAŃ PRENATALNYCH - adresowany jest do pań w ciąŝy powyŝej 35 roku Ŝycia lub/i u których w rodzinie lub w poprzednich ciąŝach wystąpiły aberracje chromosomalne (nieprawidłowości genetyczne) 4. PROGRAM PROFILAKTYKI CHORÓB ODTYTONIOWYCH W TYM POChP - adresowany jest do osób obojga płci: powyŝej 18 r. Ŝ. palących papierosy, a w zakresie diagnostyki POChP do osób pomiędzy 40 a 65 r.ŝ, którzy nie mieli wykonanego badania w ciągu ostatnich 36 miesięcy i u których nie zdiagnozowano wcześniej, w sposób potwierdzony badaniem spirometrycznym przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Część programów profilaktycznych NFZ to projekty realizowane w ramach podstawowej opieki zdrowotnej: 1. PROGRAM PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄśENIA - skierowany do osób obciąŝonych czynnikami ryzyka, znajdujących się na liście lekarza POZ, w grupie wiekowej najbardziej zagroŝonej chorobami układu krąŝenia, a więc od 35 do 55 roku Ŝycia. Uprawnionymi do uzyskania świadczeń w powyŝszym zakresie są osoby będące w danym roku kalendarzowym w 35, 40, 45, 50 oraz 55 roku Ŝycia, które w ciągu ostatnich pięciu lat nie korzystały ze świadczeń udzielanych w ramach programu i u których nie została dotychczas rozpoznana choroba układu krąŝenia. W ramach programu wykonywane są m.in. profilaktyczne badania układu krąŝenia, określany jest BMI, pomiar ciśnienia, badania biochemiczne krwi. W przypadku wykrycia nieprawidłowości pacjent kierowany jest na dalszą diagnostykę. Świadczenia w ramach Programu udzielane są bez skierowania. 2. PROGRAM PROFILAKTYKI GRUŹLICY Program skierowany jest do osób dorosłych znajdujących się na liście pielęgniarki poz, nie posiadających w dotychczasowym wywiadzie rozpoznanej gruźlicy Badania powinny wykonać szczególnie osoby, które miały bezpośredni kontakt z osobami z juŝ rozpoznaną gruźlicą lub osoby, u których stwierdza się przynajmniej jedną z następujących okoliczności, które mogą się przyczynić do rozwoju choroby: bezrobocie, niepełnosprawność, obciąŝenie długotrwałą chorobą, obciąŝenie problemem alkoholowym i/lub narkomanią, bezdomność. ZagroŜenie chorobą sprawdzane jest podczas wywiadu z pielęgniarką podstawowej opieki zdrowotnej. Osoby, które miały kontakt z chorym na gruźlicę, bądź wobec których istnieją inne przesłanki, mogą się zgłosić do pielęgniarki swojego lekarza poz bez skierowania. W uzasadnionych przypadkach, pacjenci kierowani są do lekarza, który zleca szczegółowe badania. JeŜeli na podstawie badania świadczeniobiorca nie zakwalifikował się do dalszej diagnostyki lub nie została rozpoznana u świadczeniobiorcy gruźlica ponowne badanie w kierunku gruźlicy w ramach programu wykonuje się po upływie 24 miesięcy od daty ostatniego badania. 62

63 Za koordynację, monitorowanie i sprawowanie nadzoru nad realizacją programów dotyczących profilaktyki raka szyjki macicy i raka piersi w województwie kujawskopomorskim odpowiada Wojewódzki Ośrodek Koordynujący (WOK) działający przy Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy. Z danych WOK-u Ryc. 24 Odsetek kobiet zbadanych mammograficznie w Polsce w 2010 r. (stan na grudzień 2010 r.) wynika, iŝ wg stanu z grudnia 2010 r. z mammografii skorzystało tylko 34,75% kwalifikujących się do badania mieszkanek województwa kujawsko-pomorskiego. Średnia dla kraju wynosi 37,09%. Ryc. 25 Odsetek kobiet zbadanych mammograficznie w woj. kujawsko-pomorskim wg powiatów w 2010 r. (stan na grudzień 2010 r.) NajniŜszy odsetek zgłoszeń odnotowano w powiecie inowrocławski 26,01%, najwyŝszy natomiast w tucholskim 50,38%. Niewystarczająca jest równieŝ zgłaszalność pacjentek 63