rozpowszechnienie (występowanie i rozmieszczenie chorób, inwalidztwa, zgonów oraz innych stanów związanych ze zdrowiem, w populacjach ludzkich),

Transkrypt

1 EPIDEMIOLOGIA Określenie Epidemiologia pochodzi z języka greckiego: epi na demos lud logos słowo, nauka czyli, nauka badająca: rozpowszechnienie (występowanie i rozmieszczenie chorób, inwalidztwa, zgonów oraz innych stanów związanych ze zdrowiem, w populacjach ludzkich), warunki i czynniki wpływające na ich rozmieszczenie oraz warunkujące ich występowanie (znaczenie wieku, miejsca zamieszkania oraz narażenia na czynniki ryzyka wystąpienia danego schorzenia lub stanu, dla występowania danej choroby lub pojawiania się określonego zjawiska). Epidemiologia zajmuje się nie tylko chorobami zakaźnymi. Bada także inne negatywne zjawiska stanu zdrowia choroby nowotworowe, choroby układu krążenia itp.). Obecnie przedmiotem badań epidemiologicznych są także inne zjawiska zachodzące w populacjach ludzkich, związanych ze stanem zdrowia (np. ocena sprawności fizycznej, wpływ zmian sposobu odżywiania na otyłość, wpływ otyłości na częstość występowania chorób układu krążenia itp.). Epiodemiologia ma udział w identyfikacji czynników etiologicznych zachodzących zjawisk, służy także dokonywaniu wyborów i określaniu skutecznych działań profilaktycznych i leczniczych, a także sprawdza ich skuteczność. Zadaniem epidemiologii jest: wskazanie przczyn chorób i innych zjawisk, opisanie historii naturalnej chorób i iinych zjawisk, opisanie stanu zdrowia populacji lub zjawisk zachodzących w tych populacjach, ocena działań profilaktycznych i leczniczych. Zadania epidemiologii wynikają z zasady, że wystąpienia danego zjawiska uzależnione jest od trzech czynników, które wzajemnie na siebie oddziaływują: czynniki gospodarza (genetyczne). czynniki środowiska (styl życia, standard higieniczny warunków życia, miejsce zamieszkania strefa klimatyczna itp., nałogi, warunki pracy, zwyczaje żywieniowe, seksualne itp.). swoiste czynniki chorobotwórcze.

2 Podstawowym narzędziem epidemiologii jest statystyka. Statystyka obejmuje: sprawozdawczość (zbieranie danych dotyczących badanego zjawiska), liczbowym opis zjawisk (przetwarzanie danych), ustalanie znaczenia poszczególnych zjawisk dla istoty badanego problemu, metodami statystyki matematycznej (opis zjawisk w kontekście badanego problemu), inerpretacja uzyskanych wyników (analiza) powiązanie z epidemiologią. Wyciąganie wniosków nie jest proste. Oprócz głównych sił sprawczych problemu (np. choroby) istnieje szereg czynników zakłócających ich działanie (wspomagających lub osłabiających), takich jak: indywidualna odporność lub wrażliwość, występowanie innych schorzeń mogących mieć wpływ na badany problem, różna podatność na działanie leków, wiek, płeć, miejsce zamieszkania, zawód, nawyki wpływające na wielkość problemu itp. Statystyka ma wyeliminować zjawiska poboczne, zakłócające analizę, i fałszujące prawdziwe znaczenie głównych sił sprawczych badanego problemu. Epidemiologia zajmuje się zjawiskami wpływającymi na zdrowie. Problemem może być często samo określenie tego pojęcia. (przykład wioski indiańskiej w Andach peruwiańskich, z dużym rozpowszechnieniem glistnicy). Definicja zdrowia wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO): Zdrowie to pełen dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie wyłącznie brak chorób lub niedomagań. Stan zdrowia określa się zazwyczaj stosując epidemiologiczne mierniki negatywne mówią one o zjawiskach, które już zaszły, a więc są mniej lub bardziej dokładnie znane.

3 Podstawowe mierniki negatywne Chorobowość jest to liczba wszystkich zachorowań w badanym okresie na konkretną chorobę w określonej grupie mieszkańców. Miernik ten obejmuje osoby, które zaczęły chorować jeszcze przed okresem, który jest objęty badaniem, osoby które dopiero zaczęły chorować, a także osoby, które rozpoczęły i zakończyły chorować w okresie objętym badaniem lub chorowały więcej niż 1 raz w tym okresie. Współczynnik ten obejmuje zarówno osoby chorujące już wcześniej, jak i nowo stwierdzone przypadki. Nie jest wskaźnikiem reprezentującym zachodzące zjawiska, szczególnie w przypadku chorób przewlekłych i o długim czasie inkubacji lub rekonwalescencji (choroby nowotworowe, borelioza, HIV/AIDS, wzw, gruźlica, choroby zawodowe itp.) Daje ogólny obraz stanu zdrowia populacji, ze względu na dany problem zdrowotny, w określonym czasie. Chorobowość przedstawia się jako wspólczynnik chorobowości (w.ch.). ogólna liczba chorych w.ch. = x K populacja narażona na zachorowanie Zapadalność (zachorowalność) liczba nowo zarejestrowanych przypadków konkretnej choroby w przedziale czasu w stosunku do populacji narażonej na tę chorobę. Zapadalność wyraża się współczynnikiem zapadalności (w.z.). liczba nowych zachorowań w.z. = x K populacja narażona na zachorowanie Jest to miernik o dużej wartości epidemiologicznej, informujący o aktualnej sytuacji i zmianach zachodzących na przestrzeni czasu. Umożliwia porównywanie częstości występowania chorób w populacjach o różnych liczebnościach, w różnym czasie. Zasadniczą trudnością związaną z jego stosowaniem jest określenie wielkości populacji narażonej na dany problem.

4 Umieralność Umieralność ogólna liczba zgonów w danej populacji. Wyrażana jest jako współczynnik umieralności ogólnej (w.u.o.) liczba zgonów ogółem w.u.o. = x K populacja narażona na zgon Daje tylko ogólny obraz sytuacji w populacji, chociaż jest to obraz pełny i rzeczywisty (każdy człowiek umiera tylko raz i jest to stan nieodwracalny). Nie informuje o rzeczy istotnej o przyczynie zgonu. współczynnik umieralności proporcjonalnej Mówi o tym, jaka część zgonów jest wywołana konkretną chorobą. liczba zgonów z powodu A w.z. = x 100 liczba zgonów ogółem A dana choroba ogólny współczynnik umieralności niemowląt liczba zgonów niemowląt w.z. = x 1000 liczba urodzeń żywych można wyliczać na podobnej zasadzie współczynniki umieralności wczesnej niemowląt (do 27 dnia życia) lub późnej (od 27 dnia życia do 1 r.ż.). współczynnik umieralności okołoporodowej liczba zgonów niemowląt w wieku 0-6 dni + liczba urodzeń martwych w.u.o. = x 1000 liczba urodzeń żywych i martwych Miernik ten nie odpowiada na pytanie jaka jest przyczyna tej umieralności. Jednak w przypadku jego wyliczenia i stwierdzenia istotnych różnic w porównaniu z okresami wcześniejszymi lub w porównaniu z innymi rejonami o podobnych warunkach (np. inna część kraju), można próbować ustalać współczynniki śmiertelności.

5 Śmiertelność Miernik, który w założeniu daje istotny obraz skutków konkretnej choroby, z określeniem ryzyka śmierci z jej powodu. liczba zgonów z powodu A w.z. = x 100 A dana choroba liczba chorych na A Problemem jest tu ustalenie faktycznej liczby chorych na daną chorobę. Szczególnie jest istotne w przypadku chorób od długim czasie rozwoju oraz chorób przewlekłych. Innym czynnikiem fałszujacym obraz może być wysoki odsetek przebiegów bezobjawowych. Najbardziej przydatny w przypadku chorób o krótkim okresie wylęgania oraz szybko i gwałtownie przebiegających. Mierniki pozytywne Można poszukiwać pozytywnych skutków badanych zjawisk, ocenianych np. większą długością życia, ale jak to stwierdzić w trakcie badania lub bezpośrednio po jego zakończeniu, skoro efekt będzie widoczny dopiero z kilkanaście lub kilkadziesiąt lat. Są trudne do oceny i interpretacji. Nie można zmierzyć np. sprawności fizycznej określonej grupy w populacji kiedy jest optymalny, a kiedy np. zacznie stanowić sama w sobie zagrożenie (kontuzje, ale przede wszystkim późne skutki nadmiernego obciążania układu kostno-stawowego).