Metody badań w naukach społecznych

Transkrypt

1 Metodologia badań naukowych - wykład 3 Metody badań w naukach społecznych Pojęcie metody badania Metoda badania a technika badania Kryteria rozróżniania metod badania Przegląd metod badania: - obserwacja - wypytywanie - test - eksperyment

2 Pojęcia wykorzystywane do opisu wskaźnika: metoda badania: ogólnie określony sposób badania; strategia badania technika badania: praktyczna realizacja danej metody badania; organizacja konkretnego badania narzędzie badawcze: konkretna (zazwyczaj materialna) aplikacja danej techniki badania; przyrząd wykorzystany w badaniu i procedura jego użycia Wskaźnik definiujemy z dokładnością do wskazania narzędzia badawczego

3 Organizacja badań badania indywidualne studium przypadku monografia badania zbiorowe badania reprezentacyjne badania całościowe

4 Metody badania obserwacja wypytywanie test eksperyment

5 Metoda obserwacji Różnice między obserwacją spontaniczną a zorganizowaną Typy danych (ilościowych albo wielkościowych) gromadzonych podczas obserwacji Procedura budowy ustrukturyzowanego arkusza obserwacji Skale do opisu diagnozowanych zjawisk Środki techniczne Systemowe ujęcie obserwowanych zdarzeń

6 Różnice między obserwacją spontaniczną a zorganizowaną: * odmienny porządek czynności w procesie poznania * celowość i planowość * utrwalenie wyników w sposób obiektywny Odbiór informacji może być: - przygodny (odp. na pytanie otwarte "co można powiedzieć o danej rzeczy") - planowy (pyt. dopełnienia (jaka jest rzecz pod danym względem?) - programowy (pyt. rozstrzygnięcia - czy rzecz jest taka a taka?)

7 całkowity czas trwania obserwacji a) b) c) Podział czasu obserwacji: a) obserwacja ciągła b) obserwacja przedziałowa c) obserwacja próbek czasowych

8 Trzy podstawowe typy danych gromadzonych podczas obserwacji: - częstotliwość: liczba wystąpień zachowania (w jednostce czasu albo podczas określonego czasu trwania obserwacji). Częstotliwość jest odpowiednią miarą, jeżeli można wyraźnie wyróżnić początek i koniec jakiegoś zachowania (zdarzenia). Jest to także miara łatwa do rejestrowania i interpretacji. - czas trwania: czas, jaki upłynął od rozpoczęcia do zakończenia danego zachowania (zdarzenia) - wielkość:natężenie, stopień, rozmiar; określana zazwyczaj na szacunkowej porządkowej skali (rating scale). To, jakie dane będziemy rejestrować podczas obserwacji, zależy od: - rodzaju mierzonych właściwości - ich znaczenia dla celu wychowania - możliwości technicznych podczas obserwacji.

9 Najczęściej używane rodzaje skal określeń do opisu obserwowanych zdarzeń: 1) dychotomiczna (tak/nie) 2) skala ocen porządkowych (nigdy / raz dziennie / 1-10 razy dziennie / częściej niż 10 razy dziennie) 3) skala rozróżnienia semantycznego nigdy zawsze Przykład: skala opisu działań ucznia na lekcji: 1 - nie potrafi wykonać zadania 2 - wykonuje część zadania ze znaczną pomocą nauczyciela 3 - wykonuje zadanie z niewielką pomocą nauczyciela 4 - wykonuje zadanie samodzielnie 5 - wykonuje zadanie samodzielnie, rozwija je i łączy z innymi

10 Dobierając skalę do opisu diagnozowanych zjawisk należy uwzględnić jej dwie kluczowe właściwości: 1) liczbę punktów skali, które chcemy i możemy rozróżnić 2) liczbę wymiarów (właściwości), które skala ma opisywać. Najprostszy przypadek to skala składająca się z dwu punktów (np. tak/nie) służąca do opisu prostej, jednowymiarowej właściwości. Na przykład w arkuszu obserwacji możemy umieścić pozycję: "dziecko zawiązuje sobie buciki: tak /nie". Możemy tę skalę rozbudować, dokładając więcej punktów, np: "dziecko zawiązuje sobie buciki: samodzielnie / z pomocą innej osoby/ nie" albo "dziecko zawiązuje sobie buciki: zawsze z powodzeniem / zazwyczaj się udaje / częściej się nie udaje niż udaje / nigdy się nie udaje." Możemy także zwiększyć ogólność opisu, ujmując w skali więcej niż jedną prostą właściwość obserwowanego zjawiska, np. "dziecko samodzielnie się ubiera: tak/nie". Taka skala byłaby jednak bardzo niedokładna i nierzetelna, gdyż na właściwość "sprawność ubierania się" składa się wiele właściwości podrzędnych - sznurowanie bucików, zapinanie kurtki itd.

11 Dlatego dużo lepszym rozwiązaniem będzie sporządzenie oddzielnych skal dla poszczególnych właściwości składowych: "zakłada sobie buciki: tak / nie" "zawiązuje sznurowadła: tak / nie" "zakłada kurtkę: tak / nie" "zapina kurtkę: tak / nie" itd. Najbardziej złożoną konstrukcją będzie zapis uwzględniający zarówno wiele możliwych punktów skali jak i wiele wymiarów opisywanego zjawiska: "zakłada sobie buciki: samodzielnie / z pomocą innej osoby / nie" "zawiązuje sznurowadła: samodzielnie / z pomocą innej osoby /nie" "zakłada kurtkę: samodzielnie / z pomocą innej osoby / nie" "zapina kurtkę: samodzielnie / z pomocą innej osoby / nie" itd.

12 Obserwowane zdarzenie jest częścią systemu faktów Obserwowane zdarzenie przeszłość teraźniejszość przyszłość Obserwowane przez nas zdarzenia są powiązane związkami przyczynowo-skutkowymi ze zdarzeniami przeszłymi oraz przyszłymi.

13 Wypytywanie Polega na stawianiu osobie badanej prawidłowo sformułowanych i komunikatywnych pytań o własności rzeczy (człowieka) rozróżnialne ze względu na odpowiednią właściwość, na odbiorze zapotrzebowanej informacji pośrednio ze źródła za pośrednictwem osoby badanej oraz na dokładnym zapisie tej informacji. Wywiad jest, obok ankiety, ogólną techniką metody wypytywania. W diagnostyce, gdzie skupiamy się zazwyczaj na analizie indywidualnych przypadków, ma on znacznie większe zastosowanie i możliwości poznawcze niż ankieta. Metoda wypytywania techniki wywiad ankieta

14 Ograniczenia wywiadu Ograniczenie zakresu informacji uzyskiwanej podczas wywiadu ma dwa źródła: 1. Uświadomienie sobie przez badanego spraw, o które pytamy. Jeżeli nie jesteśmy czegoś świadomi, nie możemy o tym mówić. Jednak w trakcie rozmowy, stosując odpowiednie zabiegi, możemy uświadomić badanemu pewne sprawy i tym samym rozszerzyć zakres możliwej do uzyskania informacji. 2. Wola badanego wyjawienia pewnych spraw. Nie usłyszymy od badanego tych rzeczy, o których nie zechce nam on powiedzieć. Jednak oddziaływując na niego, motywując go i zacieśniając więź intepersonalną możemy zyskać jego zaufanie i usłyszeć więcej. Osiągnięciu dwu celów: 1) umożliwienia badanemu wypowiedzenia się i 2) zachęcenia go do wypowiedzi podporządkowana jest większość działań badającego podczas wywiadu.

15 Zalecenia dla prowadzącego wywiad - przygotuj się merytorycznie (dane o rozmówcy) - bądź przyjazny - wyrażaj się jasno - okazuj zainteresowanie - używaj kwestionariuszy elastycznie i kreatywnie - nie mów za dużo - nie przerywaj - nie narzucaj swojego poglądu - nie sprzeciwiaj się i nie dyskutuj - nie oddalaj się pośpiesznie zaraz po skończeniu wywiadu Podczas prowadzenia rozmowy z dziećmi warto zastosować następujące wskazówki: - Dla zachęcenia dziecka do mówienia można opowiedzieć mu o własnych doświadczeniach i przeżyciach związanych z tematem rozmowy - Dbać o poprawną gramatykę i wymowę swoich wypowiedzi (ale nie poprawiać błędów dziecka) - Dawać proste, pytania i instrukcje, obejmujące jedno zadanie na raz. Wspomagać kontakt materiałami wizualnymi.

16 Test jako metoda badania 1. Założenia testu 2. Kluczowe własności testu: - trafność - rzetelność - standaryzacja 3. Obiektywność testu 4. Części składowe testu 5. Procedura badania testowego

17 Pojęcie testu "Test jest to specjalna próba, identyczna dla wszystkich badanych, wprowadzana intencjonalnie w ściśle kontrolowanych warunkach i umożliwiająca obiektywny i dokładny pomiar badanej cechy, procesu psychicznego lub jego zewnętrznych rezultatów." Badanie metodą testu polega, najogólniej, na poddaniu badanego obiektu jakiejś próbie (czyli czynnikowi testowemu) a następnie rozpoznaniu reakcji badanego obiektu na ten czynnik. Badanie testowe składa się z dwu czynności: 1. wprowadzenia czynnika testowego a następnie, po spełnieniu określonych ściśle warunków 2. zdiagnozowania rezultatu oddziaływania czynnika testowego. Oddziaływanie czynnika testowego może być rejestrowane jako 1) obserwowalna zmiana własności badanego obiektu albo jako 2) zewnętrzny rezultat (wytwór) działania obiektu po stymulacji czynnikiem testowym.

18 Przepływ informacji w teście 1. podanie zadania 2. rejestrowanie rezultatu Metoda testu wymaga zwrotnego przepływu informacji pomiędzy badanym obiektem a badaczem: najpierw informacja jest przekazywana od badacza do badanego (podanie zadania testowego) a następnie - od badanego do badacza (rozpoznanie rezultatów oddziaływania czynnika testowego).

19 Obiektywność testu W badaniu testowym badacz aktywnie oddziałuje na funkcjonowanie badanego obiektu. Konstrukcja narzędzia powinna ograniczyć wpływ badacza tylko do ściśle określonych działań (niezbędnych dla przeprowadzenia badania) i uniemożliwić zadziałanie subiektywnych, indywidualnych własności badacza na wynik testu. Trzeba zadbać o wszystkie fazy badania: 1) przygotowanie warunków, 2) podawanie zadań, 3) nadzorowanie przebiegu badania oraz 4) opracowanie wyników badania.

20 Założenia testu Badanie za pomocą testu wymaga przyjęcia założeń: 1. Istnieje związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy nieobserwowalną właściwością, którą chcemy poznać a obserwowalnym rezultatem oddziaływania czynnika testowego. 2. Dany czynnik testowy powoduje aktualizację właśnie tej właściwości, która jest przedmiotem badania a nie żadnej innej. 3. Znana jest relacja pomiędzy diagnozowaną właściwością a wynikiem testu (czyli wiemy, że dany wynik testu świadczy o danej własności badanego obiektu ze względu na diagnozowaną właściwość). 4. Czynnik testowy nie zmienia w istotnym stopniu badanej właściwości.

21 Trafność i rzetelność testu Test trafny to taki, który diagnozuje własność będącą celem badania i co więcej, tylko tę własność (czyli na wynik testu nie będą miały wpływu inne własności badanego obiektu). Test rzetelny to taki, który zawsze daje ten sam wynik dla danej własności badanego obiektu. Odwzorowanie wyniku badania testowego duża trafność, duża trafność, mała trafność, duża rzetelność mała rzetelność duża rzetelność

22 Rzetelność testu może być wyznaczona empirycznie na sześć sposobów: 1. Poprzez porównanie wyników dwukrotnego badania tym samym testem 2. Poprzez porównanie wyników alternatywnych (równoległych) form testu 3. Poprzez porównanie wyników części (np. połówek) tego samego testu 4. Poprzez statystyczną analizę wyników poszczególnych pozycji (zadań) testowych 5. Poprzez analizę związku pozycji testowych z ogólnym wynikiem testu 6. Poprzez badanie stopnia zgodności sędziów kompetentnych oceniających wyniki testu. (Brzeziński 2007, s ) Jak widać, rzetelność testu może być określona w stosunku do każdego składnika testu: warunków prowadzenia badania (p. 1.), formy zadań (p. 2) relacji pomiędzy wynikami poszczególnych zadań (p. 3-5) oraz klucza do oceniania wyników (p. 6.)

23 Pojęcie standaryzacji testu Istotną własnością testu jest kontrola badającego nad przebiegiem badania. Kompletne narzędzie testowe obejmuje: 1) zestaw zadań 2) szczegółową i precyzyjną instrukcję opisującą sposób podawania tych zadań i nadzorowania przebiegu badania 3) szczegółowy i precyzyjny opis sposobu opracowania wyniku badania (klucz testu). Dopiero tak opracowane (wystandaryzowane) narzędzie umożliwi zestawianie i porównywanie ze sobą wyników badań dokonywanych przez różnych badaczy w różnym miejscu i czasie.

24 Procedura badania testowego Każde badanie testowe składa się z następujących etapów: 1. Przygotowanie warunków badania zgodnie z instrukcją 2. Podanie czynnika testowego 3. Kontrola przebiegu (rozpoznawanie i eliminowanie czynników zakłócających) 4. Zebranie danych surowych 5. Przetworzenie danych surowych do postaci wyniku testu zgodnie z kluczem