Metodologia badań psychologicznych. Psychologia jako nauka empiryczna (1)

Transkrypt

1 Metodologia badań psychologicznych Lucyna Golińska SPOŁECZNA AKADEMIA NAUK Psychologia jako nauka empiryczna (1)

2 Literatura J. Brzeziński (2011) Metodologia badań psychologicznych. PWN J. Shaughnessy ; E. Zechmeister; J. Zechmeister (2002) Metody badawcze w psychologii. Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo psychologiczne Psychologia podręcznik akademicki. Red. J. Strelau; D. Doliński rozdz. 4. metodologia. Podstawy metodologiczne i statystyczne prowadzenia badań naukowych w psychologii ss

3 Treści wykładu 1. Poznanie naukowe i nienaukowe 2. Cechy poznania naukowego 3. Schemat poznania naukowego (indukcjonistyczny i hipotetystyczny 4. Psychologia jako nauka empiryczna 5. Język badań psychologicznych 6. Etapy procesu badawczego w psychologii

4 Nauka Dwa sposoby pojmowania nauki Nauka to określony system czynności badawczych (dynamiczny, proces badawczy) Zbiór założeń, badań naukowych i ich rezultatów (statyczny) Metodologia ogólna prawidłowości rządzące procesem poznawczym wspólnym dla wszystkich nauk ( klasyfikowanie, definiowanie, wyjaśnianie) Metodologia szczegółowa dotycząca danej dyscypliny naukowej

5 Cechy poznania naukowego Co różni poznanie naukowe od nienaukowego 1. wiedza racjonalna- mocna zasada racjonalności (Ajdukiewicz) stopień przekonania z jakim badacz będzie głosił dane twierdzenie, powinien być proporcjonalny do stopnia pewności jego uzasadnienia (błąd przeszacowania lub niedoszacowania) Wiedzę naukowa charakteryzuje zasada racjonalności oraz powtarzalności Kryteria naukowości intersubiektywna komunikowalność Oraz intersubiektywna sprawdzalność ( kontrolowalność)

6 Naukowe i nienaukowe (zdroworozsądkowe) podejście do wiedzy Aspekty podejścia do wiedzy Nienaukowa (zdroworozsądkowa) Naukowa Ogólne podejście intuicyjne empiryczne Obserwacja Przypadkowe, niekontrolowane Systematyczna, kontrolowana Opisywanie wyników Tendencyjne, subiektywne Obiektywna, nietendencyjna Pojęcia Niejednoznaczne Jasne, operacyjne definicje Narzędzia Niedokładne, nieprecyzyjne Dokładne, precyzyjne Pomiar Nietrafny i nierzetelny Trafny i rzetelny Hipotezy Niemożliwe do sprawdzenia Możliwe do sprawdzenia postawa Bezkrytyczna, akceptująca Krytyczna, sceptyczna

7 Cele poznania naukowego Zewnętrzne związane z funkcją jaka nauka pełni w społeczeństwie (cel praktyczny, wg. behawiorystów predykcja zachowań Wewnętrzne poznawcze stawiane przez badacza w swojej pracy Prawda powinna spełniać następujące kryteria (Such, 1973) Ogólna Ścisła (matematyzacja- sprowadzalność) Wysoka informatywna zawartość ( im więcej mówi o rzeczywistości) Pewność Prostota (logiczna wyjściowe założenia i matematyczne precyzyjne udowodnienie

8 Schemat poznania naukowego A) Indukcjonistyczny- zebrane fakty --- Indukcyjne uogólnienie --- prognoza --- od faktów znanych przejście do nieznanych Teoria indukcjonistyczna pozwala na potwierdzenie teorii czy twierdzenia ( weryfikacja konfirmacyjna) z pewnym prawdopodobieństwem B) Hipotetystyczny (stawianie i krytyka hipotez, szukanie faktów, które mogłyby jej przeczyć falsyfikacjonizm A) sformułowanie hipotezy B) dedukcyjne wyprowadzenie z teorii obserwowalnych przewidywań C) próba obalenia hipotezy

9 Cele badań naukowych 1. Opis- (funkcja deskryptywna) procedura definiowania katalogowania oraz klasyfikacji zdarzeń oraz występujących między nimi związków (np. kryteria rozpoznawania ( np. diagnozowania) podejście nomotetyczne- sformułowanie uniwersalnych praw / podejście idiograficzne (studium przypadku) 2. Zrozumienie, wyjaśnienie wewnętrznych mechanizmów funkcja eksplanacyjna zidentyfikowana PRZYCZYNA zjawiska Wykluczenie alternatywnych wyjaśnień zmiennej zależnej. 3. Przewidywanie, predykcja (funkcja prognostyczna)

10 Nauki FORMALNE EMPIRYCZNE LOGIKA MATEMATYKA PRZYRODNICZE FIZYCZNE BIOLOGICZNE SPOŁECZNE Psychologia Socjologia Ekonomia Historia Nauki polityczne Prawo Językoznawstwo

11 Kategorie nauk 1. Społeczne ich celem zrozumienie 2. Przyrodnicze wyjaśnienie, przewidywanie czy kontrolowanie zjawisk stąd podstawowa metoda eksperymentalne i ilościowe Zatem nauki idiograficzne (społeczne) nomotetyczne ( przyrodnicze)

12 Cele metodologii badań psychologicznych Zrozumienie zasad i umiejętność samodzielnego rozwiązywania psychologicznych problemów zarówno na gruncie teorii jak i praktyki Badanie- 1. odkrywanie ogólnych związków i zależności prawa 2. Rozpoznawanie konkretnych faktów jednostkowych jako przejawu znanych zależności

13 Dwie kategorie badań psychologicznych Nomotetyczne (gr. nómos prawo, thetós ustanowiony) poszukiwanie ogólnych, uniwersalnych (tzn. ahistorycznych) praw rządzących społecznym funkcjonowaniem jednostek (wzorowany na dziewiętnastowiecznych naukach przyrodniczych badanie grup ludzkich w których jak się zakłada jednostki mają wiele wspólnych cech) co umożliwia odkrycie praw ogólnych i stosujących się do wszystkich oszacowanie średnie dużej populacji Idiograficzne analizowanie zachowań w pogłębionych studiach jednostkowych prowadzących do odkrycia praw dotyczących tejże jednostki Badania idiograficzne ( Allport) szczególne zadanie psychologa, którego celem jest określenie jak zachowa się dana, konkretna jednostka

14 Badania idiograficzne uzupełnieniem nomotetycznych Studium przypadku stanowią źródło hipotez i pomysłów na temat normalnego zachowania i jego zaburzeń Zazwyczaj opisuje wyniki oddziaływania lub leczenia. Np. wpływ nowej techniki terapeutycznej podejście idiograficzne (ang. idiographic approach), podejście metodologiczne w badaniu procesów osobowościowych, w którym kładzie się nacisk na zrozumienie unikatowych aspektów osobowości każdej jednostki, a nie na wspólne wymiary, na których można jednostki mierzyć. Dziki chłopiec z Aveyron Genie ( 1970) jako studium koncepcji mowy Lenneberga

15 Badania idiograficzne uzupełnieniem nomotetycznych Nie daje podstaw do wnioskowania na temat przyczyn i skutków danego zjawiska Zagrożenia Zagrożenie tendencyjnością w zbieraniu materiału i interpretacji Tendencyjność w samopisie

16 Badanie nomotetyczne Nomotetyczne podejście nie daje możliwości dokładnego przewidywania zachowania jednostek Podejście idiograficzne wiedza o jednej osobie nie daje podstaw do wnioskowania o innych Równoczesne stosowanie obu podejść

17 Badania idiograficzne/nomotetyczne Metody wykorzystywane w badaniach idiograficznych (Allport) 1. Case study 2. Wielokrotnie powtarzane kwestionariusze wywiadu 3. Dynamika zmian np.: Q-sort W badaniach nomotetycznych ustalane prawa (Radford i Kirby) Klasyfikacje ludzi wg pewnych kategorii 2. ustalanie zasad zachowania ( np. dysonans poznawczy) 3. Ustalanie wymiarów (np. kwestionariusz Strelaua)

18 Schemat postępowania badawczego w naukach empirycznych 1. ujęcie problemu (sformułowanie pytania badawczego) 2. Zbudowanie modelu teoretycznego 3. Wyprowadzenie szczegółowych konsekwencji 4. Sprawdzenie hipotez 5. Porównanie wniosków z hipotezami, ew. modyfikacja modelu, dalsze pomysły gdy model został obalony