MIKROBIOLOGICZNA KONTROLA HIGIENY RĄK JAKO WAŻNY ELEMENT MULTIMODALNEJ STRATEGII PREWENCJI ZAKAŻEŃ ZWIĄZANYCH Z OPIEKĄ ZDROWOTNĄ

Transkrypt

1 PRACA ORYGINALNA MIKROBIOLOGICZNA KONTROLA HIGIENY RĄK JAKO WAŻNY ELEMENT MULTIMODALNEJ STRATEGII PREWENCJI ZAKAŻEŃ ZWIĄZANYCH Z OPIEKĄ ZDROWOTNĄ HAND HYGIENE MICROBIOLOGICAL CONTROL AS AN IMPORTANT PART OF MULTIMODAL APPROACH FOR HAI PREVENTION IRINA NIECWIETAJEWA 1, WIOLETTA PRACZ 2, MAŁGORZATA GIEMZA 2, JOANNA JAKUBIAK 3, MARIA SZYMAŃCZAK 3, WOJCIECH MARUSZA 3 1 Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 2 Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie 3 Szpital Czerniakowski w Warszawie m m Irina Niecwietajewa Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej Warszawski Uniwersytet Medyczny ul. Chałubińskiego 5, Warszawa irenanets@gmail.com Wpłynęło: Zaakceptowano: Opublikowano on-line: Cytowanie: Niecwietajewa I, Pracz W, Giemza M, Jakubiak J, Szymańczak M, Marusza W. Mikrobiologiczna kontrola higieny rąk jako ważny element multimodalnej strategii prewencji zakażeń związanych z opieką zdrowotną. Zakażenia XXI wieku 2018;1(5): /zakazenia/2018/5/Z Copyright by MAVIPURO Polska Sp. z o.o., Warszawa, Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być powielana i rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób bez zgody wydawcy. STRESZCZENIE: Wstęp. Zakażenia związane z opieką zdrowotną (HAI) stanowią poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa pacjentów na całym świecie. HAI przenoszone są głównie przez pracowników ochrony zdrowia, a stopień przestrzegania zasad higieny rąk przez personel jest nadal niezadowalający. W związku z tym niezbędne jest wprowadzenie multimodalnej strategii, jednym z elementów której jest podwyższenie poziomu świadomości personelu dzięki programowi spersonalizowanych szkoleń. Materiał i metody. Badanie przeprowadzono w 7 oddziałach zachowawczych dwóch warszawskich szpitali w pierwszym półroczu 2018 r. Obejmowały one 3 fazy: przedinterwencyjną (3 miesiące), interwencyjną (20 dni) i pointerwencyjną (2 miesiące). Badaniem objęto ogółem 106 pracowników służby zdrowia, w tym lekarzy, pielęgniarki i personel pomocniczy. Fazę interwencyjną stanowiły: wykonanie mikrobiologicznej kontroli czystości rąk personelu oraz przeprowadzenie indywidualnych i grupowych szkoleń poprzez omówienie otrzymanych wyników. Audyty w fazach przed- i pointerwencyjnych dotyczyły wskaźników zużycia środków do dezynfekcji rąk oraz stosowania się personelu do zasady nic poniżej łokci. Wyniki. Badaniu poddano 106 osób personelu. Wykorzystano metodę jakościową oceny czystości skóry rąk, pobierając próby techniką wymazu na podłoże transportowe. Brak wzrostu drobnoustrojów stwierdzono w 18,9% badań. Najczęściej izolowanym rodzajem był Bacillus spp. 30,2% wszystkich wyhodowań, metycylinowrażliwe gronkowce koagulazo-ujemne stanowiły 16,5%, metycylinooporne gronkowce koagulazo-ujemne 10,8%, metycylinowrażliwe gronkowce złociste 2,9% wszystkich wyhodowań. Stwierdzono pozytywny wpływ szkoleń dla personelu na mierniki dotyczące szpitalnej higieny rąk. Wnioski. Spersonalizowane i grupowe szkolenia oparte na wykorzystaniu metody kontroli mikrobiologicznej czystości rąk personelu służby zdrowia mogą stanowić jeden z elementów multimodalnej strategii kontroli higieny szpitalnej. SŁOWA KLUCZOWE: higiena rąk, higiena szpitalna, mikrobiologiczna kontrola czystości rąk pracowników służby zdrowia 209

2 ABSTRACT: Background. Healthcare-associated infections (HAIs) constitute a major threat to patient safety worldwide. HAIs are mainly transmitted by healthcare workers (HCWs), and compliance with hand hygiene (HH) practices among HCWs remains unsatisfactory. Therefore, a multimodal strategy ought to be introduced, of which raising HCW awareness via personalised training program is a component. Methods. This study was conducted in 7 treatment wards of 2 hospitals in Warsaw in the first half of It encompassed 3 phases: pre-intervention (3 months), intervention (20 days), and post-intervention (2 months). A total of 106 HCWs, including physicians, nurses, and auxiliary staff, were included in the HH audit. The intervention comprised conducting microbiological HH control and holding individual and group training sessions based on the obtained results. The audit in pre- and post-intervention phases concerned indicators of hand disinfectant use and of adherence to Bare Below the Elbows policy. Results. Smear-slide samples from the hands of 106 HCWs were collected. No microbial growth was discerned in 18.9% of cases. The most frequently isolated strain was Bacillus spp. 30.2% of all cultures, Methicillin-sensitive coagulase-negative staphylococci 16.5%, Methicillin-resistant coagulase-negative staphylococci 10.8%, Methicillin-sensitive staphylococci aurei 2.9%. A positive impact of HCW training on measures of hospital HH was discerned. Conclusions. Personalised and group training founded on the application of microbiological HH control method among HCWs may feature as a component of a multimodal HAI control strategy. KEY WORDS: hand hygiene, hospital hygiene, microbiological control, health care workers 210 WSTĘP Wzrastająca liczba zakażeń związanych z opieką zdrowotną (Healthcare Associated Infections HAI) stanowi poważne wyzwanie dla systemu opieki zdrowotnej i społeczeństw wielu państw na całym świecie [1]. W Europie około 3,2 miliona pacjentów nabywa HAI każdego roku, a ponad umiera w konsekwencji ich ciężkiego przebiegu i braku możliwości terapeutycznych ze względu na wielolekooporność drobnoustrojów ich powodujących [2]. Środowisko szpitalne jest uważane za najbardziej niebezpieczne z punktu widzenia występowania i szerzenia się zakażeń zarówno wśród pacjentów, jak i personelu [3, 4]. Drobnoustroje powodujące HAI mogą być przenoszone m.in. przez zanieczyszczone powietrze, skażone przedmioty, ale niewątpliwie główną drogą szerzenia się HAI są ręce personelu [5]. W 2005 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zainicjowała pierwsze globalne przedsięwzięcie z zakresu bezpieczeństwa pacjentów: promowanie higieny rąk w placówkach służby zdrowia [6]. Według WHO skuteczny system prewencji zakażeń szpitalnych powinien polegać na wprowadzeniu multimodalnej strategii w wykorzystaniu środków do dezynfekcji rąk na bazie alkoholu, które bezwzględnie muszą być dostępne w każdym punkcie opieki nad pacjentem [7]. Strategia My 5 Moments for Hand Hygiene w sposób bardzo precyzyjny wyznacza konkretne momenty przy rutynowej opiece nad pacjentem, kiedy wymagana jest dezynfekcja rąk oraz sposób jej przeprowadzania, aby skutecznie zapobiec przenoszeniu drobnoustrojów [8]. Wraz z wprowadzeniem nowej strategii zostało opracowane standardowe narzędzie do monitorowania higieny rąk w placówkach opieki zdrowotnej, które polega przede wszystkim na obserwacji bezpośredniej przestrzegania tej procedury higienicznej przez personel szpitalny [9]. Od 2009 roku kampania promująca wprowadzenie multimodalnej strategii w każdej placówce opieki zdrowotnej osiągnęła wymiar globalny. Strategia ta polega przede wszystkim na zmianie systemowego podejścia do problemu. Niezbędne jest wprowadzenie w każdej placówce procedur określających sposób postępowania dla wszystkich grup zawodowych, przeprowadzanie regularnych szkoleń, zbieranie, przetwarzanie i analiza danych, przekazywanie personelowi informacji zwrotnych, wykorzystywanie na szeroką skalę materiałów edukacyjnych. Zostało udowodnione, że właściwa higiena rąk pracowników ochrony zdrowia jest jednym z najbardziej skutecznych metod zapobiegania zakażeń związanych z opieką zdrowotną. Niemniej problem nieprzestrzegania procedur i instrukcji nadal stanowi wielkie wyzwanie dla Komitetów i Zespołów Kontroli Zakażeń w większości szpitali na całym świecie [10]. Niewłaściwa higiena rąk personelu medycznego może być wynikiem istnienia kilku barier. Najczęstsze powody, które wpływają na brak przestrzegania zaleceń, to: podrażnienie skóry rąk przez środki do dezynfekcji, postrzeganie potrzeb pacjentów przez personel jako sprawę priorytetową, nadużywanie i niewłaściwe stosowanie rękawiczek jednorazowych, zapominanie o konieczności wykonania dezynfekcji rąk, ogólna postawa ignorowania wytycznych, wysokie obciążenie pracą wskutek niedoboru personelu w oddziałach i presji czasowej z tym związanej [11]. W badaniu przeprowadzonym przez Jang i wsp. zostały zidentyfikowane 4 podstawowe czynniki w pozytywny sposób wpływające na przestrzeganie wytycznych: świadomość zagrożenia, przekonanie, że higiena rąk jest praktykowana w celu ochrony osobistej, wiedza na temat zjadliwości i patogenności drobnoustrojów, odpowiedzialność zawodowa. Co ciekawe, wszyscy uczestnicy badania wymieniali bezpieczeństwo osobiste jako główny powód stosowania higieny rąk. Z analizy kwestionariuszy ankiet zebranych w trakcie badania wynika, że najważniejszym

3 elementem procedury higieny rąk z punktu widzenia uczestników jest dezynfekcja po kontakcie z pacjentem, a nie przed kontaktem [12]. CELE Celem pracy było: określenie jakościowego składu bakteryjnej flory występującej na rękach personelu medycznego i pomocniczego w trakcie wykonywania różnych czynności zawodowych; wykorzystanie otrzymanych danych jako tematu indywidualnych i grupowych szkoleń zorganizowanych z wykorzystaniem wyników pobranych badań; ocena wpływu przeprowadzonych działań na przestrzeganie procedur z zakresu higieny rąk. MATERIAŁY I METODY Badanie zostało przeprowadzone w pierwszym półroczu 2018 roku, w 7 oddziałach zachowawczych dwóch warszawskich szpitali o drugim i trzecim stopniu referencyjności. Obejmowało ono 3 fazy: przedinterwencyjną (3 miesiące), interwencyjną (20 dni) i pointerwencyjną (2 miesiące). Faza interwencyjna wykonanie mikrobiologicznej kontroli czystości rąk personelu zatrudnionego w oddziałach, przeprowadzenie indywidualnych szkoleń poprzez omówienie otrzymanych wyników badań, przeprowadzenie grupowych szkoleń poprzez omówienie zestawień otrzymanych wyników oraz sposobów poprawy sytuacji w oddziałach. Faza przed- i pointerwencyjna przeprowadzenie kontroli wewnętrznych dotyczących zużycia środków do dezynfekcji rąk w oddziałach objętych badaniem, przeprowadzenie kontroli wewnętrznych polegających na obserwacji bezpośredniej stosowania się personelu do zasady nic poniżej łokci. Grupę badaną stanowili pracownicy 7 oddziałów zachowawczych w trakcie pełnienia obowiązków zawodowych. Ogółem próba badawcza objęła 106 osób, w tym 37 lekarzy, 48 pielęgniarek, 4 rehabilitantów oraz 17 osób z personelu pomocniczego. Materiał do badania stanowiły wymazy ze skóry rąk pobierane jednokrotnie u wszystkich osób z personelu, które przebywały na oddziale w tym samym czasie. METODA POBIERANIA WYMAZU ZE SKÓRY RĄK Wymazy z dominującej ręki były pobierane na podłoże transportowe (Oxoid, Basingstoke, UK) po zwilżeniu wymazówki jałowym roztworem 0,9% NaCl. TECHNIKA POBIERANIA Wymazówkę przeciągano po wewnętrznej powierzchni dłoni z delikatnym naciskiem, powoli obracając ją względem osi: 1) w kierunku dystalnym wzdłuż palców, 2) okrężnymi ruchami w okolicy koniuszków palców, 3) wzdłuż loży paznokci, 4) w przestrzeniach międzypalcowych, 5) wzdłuż linii papilarnych dłoni [13]. Hodowla i identyfikacja drobnoustrojów były przeprowadzane w laboratoriach mikrobiologicznych świadczących usługi dla szpitali, w których badanie zostało przeprowadzono przy użyciu standardowych metod klasycznej diagnostyki mikrobiologicznej, z oznaczeniem mechanizmów oporności wyhodowanych bakterii przy użyciu metod fenotypowych. Do oceny wpływu przeprowadzonych badań zastosowano metodę przed interwencją i po interwencji [14]. Oceniano: wyniki kontroli wewnętrznej przeprowadzonej w każdym z oddziałów objętych badaniem, dotyczącej stosowania personelu zasady nic poniżej łokci, wskaźniki średniego zużycia środka do dezynfekcji rąk w oddziałach objętych badaniem, obliczane w l/1000 osobodni. WYNIKI Rodzaje i gatunki bakterii wyhodowanych z rąk personelu oddziałów szpitalnych należących do poszczególnych grup zawodowych ze wskazaniem okoliczności, w których pobierano wymazy, przedstawiono w tabelach 1 3. Spośród wyników posiewów mikrobiologicznych prób pobranych ze skóry rąk osób objętych badaniem w 21 próbach (19,8%) stwierdzono brak wzrostu drobnoustrojów. W pozostałych 85 uzyskano wzrost 139 szczepów bakterii. Najczęściej izolowanym rodzajem drobnoustroju był środowiskowy szczep Bacillus spp. 42 szczepy, 30,2% wszystkich wyhodowań. Metycylinowrażliwy szczep gronkowca koagulazo-ujemnego (MSCNS ang. methicillin- sensivity coagulase-negative Staphylococcus) wyhodowano w 23 próbach (16,5%). Metycilonooporny szczep gronkowca koagulazo-ujemnego (MRCNS ang. methicyllin-resistant coagulase-negative Staphylococcus) stwierdzono w 15 próbach (10,8%). Natomiast metycylinowrażliwy szczep gronkowca złocistego (MSSA ang. methicillin-sensitive Staphylococcus aureus) wyhodowano w zaledwie 4 próbach (2,9%). Niefermentujące pałeczki Gram-ujemne bez mechanizmów oporności nabytej wyhodowano w 6 próbach (4,3%). Pałeczki Gram-ujemne z rodziny Enterobacteriaceae bez mechanizmów oporności nabytej stwierdzono w 2 próbach (1,4%). 211

4 WWTab. 1. Drobnoustroje wyhodowane z wymazu z rąk w grupie lekarzy. Lp. Okoliczność pobierania wymazu Wynik 1. Po wyjściu z sali chorych, po badaniu chorego, po dezynfekcji Brak wzrostu 2. Praca przy komputerze MRCNS 3. Praca z dokumentacją medyczną Bacillus sp. 4. Po dezynfekcji Brak wzrostu 5. Praca przy komputerze Bacillus sp. 6. Praca z dokumentacją medyczną Staphylococcus hominis MS 7. Praca z dokumentacją medyczną Bacillus sp. 8. Praca przy komputerze Bordetella bronchiseptica, Pseudomonas stutzeri 9. Praca z dokumentacją medyczną Bacillus sp. 10. Praca przy komputerze MRCNS. 11. Praca z dokumentacją medyczną Bacillus sp. 12. Po rozmowie przez telefon pokój lekarski Bacillus sp. 13. Po dezynfekcji Bacillus sp. 14. Po dezynfekcji MRCNS 15. Po rozmowie przez telefon korytarz oddziału Bacillus sp. 16. Po dezynfekcji MRCNS 17. Po powrocie z apteki szpitalnej Bacillus spp. 18. Po wyjściu z sali chorych, po badaniu chorego, po dezynfekcji Brak wzrostu 19. Praca przy komputerze Bacillus sp., MSCNS 20. Praca z dokumentacją medyczną Brak wzrostu 21. Po wykonaniu USG, brak dezynfekcji MRCNS 22. Praca z dokumentacją medyczną MSCNS 23. Praca z dokumentacją medyczną MSCNS 24. Praca z dokumentacją medyczną K. pneumoniae ESBL, Acinetobacter lwoffii 25. Praca przy komputerze Bacillus simplex, Bacillus megaterium, S. saprophyticus, MSCNS 26. Po wyjściu z pokoju lekarskiego, po posiłku Bacillus simplex, Bacillus megaterium 27. Praca przy komputerze Bacillus megaterium 28. Praca przy komputerze Brak wzrostu 29. Praca przy komputerze MRCNS 30. Po dezynfekcji MSCNS 31. Po wyjściu z gabinetu zabiegowego, bez dezynfekcji Micrococcus sp. 32. Po powrocie z konsultacji z innego oddziału MSCNS 33. Po dezynfekcji S. capitis 34. Po wyjściu z pokoju socjalnego, po posiłku MSCNS 35. Po wyjściu z sali chorych, po badaniu chorego, po dezynfekcji MSCNS 36. Po wyjściu z pokoju socjalnego, po posiłku MSCNS 37. Praca przy komputerze MRCNS 212 Gram-ujemną pałeczkę z rodziny Enterobacteriaceae wytwarzającą beta-laktamazę o rozszerzonym spektrum substratowym (ang. ESBL extended-spectrum beta-lactamases) stwierdzono w 1 próbce (0,7%). W dwóch próbkach stwierdzono bakterie należące do rodzaju Micrococcus (1,4%). W pozostałych próbkach stwierdzono: Gram-ujemne ziarniako-pałeczki z gatunku Moraxella osloensis 1 szczep (0,7%) oraz bakterie należące do gatunku Bordetella bronchiseptica 1 szczep, co stanowiło 0,7% wszystkich wyhodowań. W grupie 37 lekarzy u 5 osób (13,5%) stwierdzono hodowle jałowe. U pozostałych 32 osób wyhodowano 39 szczepów bakterii, w tym: Bacillus spp. 15 szczepów, co stanowiło 38,5% wszystkich wyhodowań, MSCNS 9 szczepów (23,1%), MRCNS 7 szczepów (17,95%), niefermentujące pałeczki Gram-ujemne bez mechanizmów oporności nabytej 2 szczepy (5,2%), pałeczki Gram-ujemne z rodziny Enterobacteriaceae ESBL(+) 1 szczep (2,6%), bakterie należące do rodzaju Micrococcus 1 szczep (2,6%). W grupie 52 osób, do której należało 48 pielęgniarek i 4 rehabilitantów u 15 osób (28,8%) stwierdzono hodowle jałowe. U pozostałych 37 osób wyhodowano 44 szczepy bakterii, w tym: Bacillus spp. 19 szczepów, co stanowiło 43,2% wszystkich wyhodowań, MSCNS 10 szczepów (22,7%), MRCNS 7 szczepów (15,9%), MSSA 3 szczepy (6,8%), niefermentujące pałeczki Gram-ujemne bez mechanizmów oporności nabytej 1 szczep (2,27%), pałeczki Gram-ujemne z rodziny Enterobacteriaceae bez mechanizmów oporności nabytej 2 szczepy (4,54%), bakterie należące do rodzaju Micrococcus 1 szczep (2,27%), Gram-ujemne ziarniako- -pałeczki z gatunku Moraxella osloensis 1 szczep (2,27%), bakterie należące do gatunku Bordetella bronchiseptica 1 szczep (2,27%).

5 WWTab. 2. Drobnoustroje wyhodowane z wymazu z rąk w grupie pielęgniarek i rehabilitantów. Lp. Okoliczność pobierania wymazu Wynik 1. Spożywanie śniadania MRCNS, Bacillus sp. 2. Praca z dokumentacją medyczną Bacillus sp. 3. Powrót od pacjenta, po dezynfekcji MRCNS, pałeczki Gram-ujemne Enterobacteriaceae bez mechanizmów oporności 4. Praca z dokumentacją medyczną MRCNS 5. Praca z dokumentacją medyczną w gabinecie zabiegowym MRCNS 6. Powrót od pacjenta, po myciu rąk MRCNS 7. Po powrocie od pacjenta, praca z dokumentacją medyczną MRCNS, Bacillus sp. 8. Po dezynfekcji prace biurowe Brak wzrostu 9. Prace biurowe Bacillus sp. 10. Po powrocie od pacjenta, praca z dokumentacją medyczną, po Brak wzrostu dezynfekcji 11. Przygotowywanie wlewów dożylnych w gabinecie zabiegowym Bacillus spp, Alcaligenes faecalis 12. Po dezynfekcji Bacillus spp, Serratia marcescens 13. Po pacjencie, bez dezynfekcji MRCNS 14. Po dezynfekcji MSCNS 15. Po dezynfekcji MSCNS 16. Powrót od pacjenta, po dezynfekcji Bacillus sp. 17. Po dezynfekcji Brak wzrostu 18. Powrót od pacjenta, po dezynfekcji Brak wzrostu 19. Praca z dokumentacją medyczną Bacillus sp. 20. Po odstawieniu wózka Bacillus sp. 21. Praca z dokumentacją medyczną MSSA 22. Praca z dokumentacją medyczną Bacillus sp. 23. Powrót od pacjenta, po dezynfekcji Bacillus sp. 24. Po podłączeniu kroplówki Bacillus sp. 25. Po dezynfekcji Bacillus sp. 26. Po dezynfekcji MSCNS 27. Po dezynfekcji Brak wzrostu 28. Przygotowanie leków do podania doustnego Brak wzrostu 29. Przy posiłku w pokoju socjalnym Brak wzrostu 30. Po wykonaniu zabiegów, po myciu i dezynfekcji Bacillus simplex 31. W pokoju socjalnym Bacillus sp. 32. Po dezynfekcji Bacillus simplex, Micrococcus luteus 33. Po dezynfekcji Brak wzrostu 34. Po wykonaniu iniekcji, po dezynfekcji Moraxella osloensis 35. Po rehabilitacji pacjenta, po umyciu rąk Brak wzrostu 36. Po rehabilitacji pacjenta, po zdjęciu rękawiczek Bacillus circulans 37. Praca z dokumentacją medyczną Bacillus sp., MSCNS 38. Przygotowanie leków do podania dożylnego, po dezynfekcji Brak wzrostu 39. Po myciu i dezynfekcji MSSA 40. Po myciu i dezynfekcji Brak wzrostu 41. Po myciu rąk MSCNS 42. Od pacjenta, po umyciu rąk Brak wzrostu 43. Po zdjęciu rękawiczek Bacillus circulans 44. Praca z dokumentacją medyczną Bacillus sp., MSCNS 45. Przygotowanie leków do podania Brak wzrostu 46. Po myciu i dezynfekcji MSSA 47. Po myciu i dezynfekcji Brak wzrostu 48. Po myciu rąk MSCNS 49. Po przyjęciu pacjentów MSCNS 50. Po myciu rąk MSCNS 51. Po podaniu kroplówki i umyciu rąk MSCNS 52. Po dezynfekcji Brak wzrostu 213

6 WWTab. 3. Drobnoustroje wyhodowane z wymazu z rąk w grupie osób z personelu pomocniczego. Lp. Okoliczność pobierania wymazu Wynik 1. Po myciu i dezynfekcji MSCNS 2. Po wydaniu posiłków /długie paznokcie z odpryśniętym lakierem Acinetobacter pittii 3. Po wydaniu posiłków MSCNS 4. Po wydaniu posiłków MSCNS 5. Długie pomalowane paznokcie, lakier, bez dezynfekcji, po zdjęciu Bacillus cereus rękawiczek 6. Po zdjęciu rękawiczek, dezynfekcji, po sprzątaniu oddziału Brak wzrostu 7. Przenoszenie badań w pojemniku Acinetobacter baumanni, Bacillus sp. 8. Po śniadaniu MSSA 9. Powrót z pacjentem z RTG Bacillus sp. 10. Po dezynfekcji Bacilluis sp. 11. Po dezynfekcji MRCNS 12. Po pacjentach Bacillus sp. 13. Po badaniach Acinetobacter junii 14. Po sprzątaniu Bacillus sp. 15. Po dezynfekcji prace w kuchence Bacillus sp. 16. Po powrocie z wynikami badań MSCNS 17. Po dezynfekcji Bacillus sp. 214 W grupie 17 osób należących do personelu pomocniczego u 1 osoby (5,9%) stwierdzono hodowlę jałową. U pozostałych 16 osób wyhodowano 17 szczepów bakterii, w tym: Bacillus spp. 8 szczepów, co stanowiło 47,1% wszystkich wyhodowań, MSCNS 4 szczepy (23,5%), MRCNS 1 szczep (5,9%), MSSA 1 szczep (5,9%), niefermentujące pałeczki Gram-ujemne bez mechanizmów oporności nabytej 3 szczepy (17,6%). WYNIKI KONTROLI WEWNĘTRZNYCH DOTYCZĄCYCH ZUŻYCIA ŚRODKÓW DO DEZYNFEKCJI RĄK W okresie trzymiesięcznym, poprzedzającym fazę interwencyjną, wskaźniki średniego zużycia środka do dezynfekcji rąk na bazie alkoholu w oddziałach objętych badaniem wahały się od 7,2 l na 1000 osobodni hospitalizacji do 36,1 l na 1000 osobodni hospitalizacji; średnio 16,7 l na 1000 osobodni hospitalizacji. W dwumiesięcznym okresie po interwencji wskaźniki średniego zużycia środka do dezynfekcji rąk na bazie alkoholu w oddziałach objętych badaniem znajdowały się w zakresie od 9,3 l na 1000 osobodni hospitalizacji do 39,1 l na 1000 osobodni hospitalizacji; średnio 19,7 l na 1000 osobodni hospitalizacji. WYNIKI KONTROLI WEWNĘTRZNYCH POLEGAJĄCYCH NA OBSERWACJI BEZPOŚREDNIEJ STOSOWANIA SIĘ PERSONELU DO ZASADY NIC PONIŻEJ ŁOKCI W fazie przedinterwencyjnej odsetek osób z personelu, które stosowały się do zasady nic poniżej łokci w zależności od oddziału wynosił od 10 do 40%. W fazie pointerwencyjnej odsetek osób z personelu, które stosowały się do zasady nic poniżej łokci, w zależności od oddziału wynosił od 40 do 90%. DYSKUSJA Wyniki wielu badań wykazują i w jednoznaczny sposób udowadniają pozytywny wpływ działań interwencyjnych połączonych ze szkoleniami na poprawność wykonywania procedury higieny rąk [14, 15, 16, 17, 18]. W większości publikowanych prac ocena skuteczności działań polegała na analizie danych uzyskanych podczas obserwacji bezpośredniej. Należy jednak w tym przypadku uwzględniać fakt, że obecność obserwatora w istotny sposób wpływa na otrzymane wyniki [19, 20]. Bez wątpienia można przyjąć, że obiektywna poprawa przestrzegania procedur higieny rąk jest możliwa wyłącznie w przypadku podniesienia poziomu świadomości i osobistego przekonania każdego pracownika co do zasadności i konieczności bezwzględnego stosowania (motywacja wewnętrzna) [5, 13]. Jest to o tyle istotne, że brak stałej obecności obserwatorów w warunkach pracy dyżurowej może w istotny sposób wpływać na częstotliwość realizacji tej procedury. W naszym systemie moralnych wartości brak jest społecznej akceptacji dla praktyki upominania kolegów w sytuacji błędów popełnianych w pracy oraz zgłaszania tych błędów przełożonym. W jednej z metaanaliz dotyczących analizy czynników warunkujących właściwe stosowanie procedur i instrukcji przez personel jako najważniejszy powód motywacyjny wykazano zapewnienie własnego bezpieczeństwa [20]. Wykorzystanie obiektywnego dowodu, którym jest wynik badania mikrobiologicznego, ukazujący obecność bakterii patogennych lub wielolekoopornych na rękach pracowników służby zdrowia

7 w trakcie wykonania rutynowych działań zawodowych lub po niepoprawnie przeprowadzonej dezynfekcji rąk, jest z naszego punktu widzenia bardzo cennym i przekonującym tematem dla spersonalizowanego szkolenia w zakresie higieny szpitalnej. Skuteczność przeprowadzonej interwencji połączonej z cyklem indywidualnych i grupowych szkoleń, z przedstawieniem wyników otrzymanych w trakcie badania, została potwierdzona przez wzrost obiektywnych mierników takich jak zwiększenie średniego zużycia środka do dezynfekcji rąk w poszczególnych oddziałach w okresie pointerwencyjnym oraz stwierdzony w trakcie kontroli wewnętrznych zwiększony odsetek personelu odpowiednio przygotowanego do pracy: stosującego się do zasady nic poniżej łokci, stanowiącej podstawowy postulat szpitalnej polityki ubraniowej. WNIOSKI Spersonalizowane i grupowe szkolenia oparte na wykorzystaniu metody kontroli mikrobiologicznej czystości rąk personelu ochrony zdrowia mogą stanowić jeden z elementów skutecznej multimodalnej strategii kontroli higieny szpitalnej. KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono. PIŚMIENNICTWO 1. Allegranzi B, Bagheri Nejad S, Chraiti MN i wsp. Report on the burden of endemic healthcare-associated infection worldwide 2011 WHO Press, Genewa, Szwajcaria, Allegranzi B, Bagheri Nejad S, Combescure C i wsp. Burden of endemic health-care-associated infection in developing countries: systematic review and meta-analysis. Lancet 2011;377(9761): [doi: /S (10) ]. 3. Boyce JM. Environmental contamination makes an important contribution to hospital infection. J Hosp Infect 2007;65(Suppl 2):50 54 [doi: /S (07) ]. 4. Mitchell BG, Dancer SJ, Anderson M i wsp. Risk of organism acquisition from prior room occupants: a systematic review and meta-analysis. J Hosp Infect 2015;91(3): [doi: /j.jhin ]. 5. Li-Sha S, Chun-Juan X, Hong-bing J i wsp. Spread of Staphylococcus aureus between medical staff and high-frequency contact surfaces in a large metropolitan hospital. Int J Nurs Sci 2015;2(4): World Health Organization, WHO guidelines on hand hygiene in health care 2009 WHO Press, Genewa, Szwajcaria, Cheng VC, Tai JW, Ho SK i wsp. Introduction of an electronic monitoring system for monitoring compliance with moments 1 and 4 of the WHO My 5 moments for hand hygiene methodology BMC. Infect Dis 2011;11:151 [doi: / ]. 8. Mathai AS, George SE, Abraham J. Efficacy of a multimodal intervention strategy in improving hand hygiene compliance in a tertiary level intensive care unit Indian J Crit Care Med 2011;15(1):6 15 [doi: / ]. 9. Sax H, Allegranzi B, Chraiti M i wsp. The World Health Organization hand hygiene observation method Am J Infect Control 2009;37(10): [doi: /j.ajic ]. 10. Luangasanatip N, Hongsuwan M, Limmathurotsakul D i wsp. Comparative efficacy of interventions to promote hand hygiene in hospital: systematic review and network meta-analysis. The BMJ 2015;351:h3728 [doi: /bmj.h3728]. 11. Pittet D. Improving adherence to hand hygiene practice: a multidisciplinary approach Emerg Infect Dis 2001;7(2): [doi: /eid ]. 12. Jang JH, Wu S, Kizner D i wsp. Physicians and hand hygiene practice: a focus group study J Hosp Infect 2010;76(1):87 89 [doi: /j.jhin ]. 13. De Alwis WR, Pakirisamy P, Wai San L i wsp. A Study on Hand Contamination and Hand Washing Practices among Medical Students. ISRN Public Health 2012;2(1):1 5 [doi: /2012/251483]. 14. Laskar AM, RD, Bhat P i wsp. A multimodal intervention to improve hand hygiene compliance in a tertiary care center. Am J Infect Control 2018;46(7): [doi: /j.ajic ]. 15. Lingawi H, Maher Y, Afifi I. Impact of Educational Intervention for Hand Hygiene on Dental Students Knowledge, Attitude, and Bacterial Contamination Level on Hands. J Contemp Dent Pract 2017;18(12): Kapil R, Bhav sar HK, Madan M. Hand hygiene in reducing transient flora on the hands of healthcare workers: An educational intervention. Indian J Med Microbiol 2015;33(1): [doi: / ]. 17. Matuka DO, Binta B, Carman HA. Staphylococcus aureus and Escherichia coli levels on the hands of theatre staff in three hospitals in Johannesburg, South Africa, before and after handwashing. South African Medical Journal 2018;108(6): [doi: / SAMJ.2018.v108i ]. 18. Sastry AS, R D, Bhat P. Impact of a hand hygiene audit on hand hygiene compliance in a tertiary care public sector teaching hospital in South India. Am J Infect Control 2017;45(5): [doi: /j. ajic ]. 19. Gould DJ, Chudleigh J, Drey NS i wsp. Measuring handwashing performance in health service audits and research studies. J Hosp Infect 2007;66(2): [doi: /j.jhin ]. 20. Smiddy MP, O Connell R, Creedon SA. Systematic qualitative literature review of health care workers compliance with hand hygiene guidelines. Am J Infect Control 2015;43(3): [doi: / /j. ajic ]. 215