EWD jako wskaźnik pomocny w diagnozowaniu i ocenie funkcjonowania szkolnictwa samorządowego

Transkrypt

1 EWD jako wskaźnik pomocny w diagnozowaniu i ocenie funkcjonowania szkolnictwa samorządowego EDUKACYJNA WARTOŚĆ DODANA

2 Opracowanie: Anna Rappe Konsultacja: Pracownia Edukacyjnej Wartości Dodanej Redakcja językowa: Zespół Upowszechniania IBE Wydawca: Instytut Badań Edukacyjnych ul. Górczewska Warszawa Broszura współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach projektu Badania dotyczące rozwoju metodologii szacowania wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej (EWD) Skład, druk: Drukarnia TINTA, Z. Szymański ul. Żwirki i Wigury 22, Działdowo Egzemplarz bezpłatny Publikacja wydrukowana na papierze ekologicznym.

3 Edukacyjna wartość dodana: Czy nasza szkoła dobrze uczy? Edukacyjna wartość dodana: Czy nasza szkoła dobrze uczy? Krajowe egzaminy szkolne pełnią wiele funkcji. Trzy najważniejsze to: wyznaczanie stopnia spełniania przez uczniów wymagań programowych, monitorowanie procesów edukacyjnych oraz ewaluacja pracy szkół. Metoda edukacyjnej wartości dodanej jest ważnym narzędziem statystycznym, które może być używane do analizy wyników egzaminacyjnych w ewaluacji pracy szkół. Jednolite egzaminy pozwalają spojrzeć nauczycielom, nadzorowi pedagogicznemu oraz samorządom na wyniki nauczania w szerokiej perspektywie. Porównywalność wyników w skali całej Polski umożliwia przyjrzenie się osiągnięciom szkolnym z punktu widzenia kraju, województwa czy gminy. Jednak obraz nauczania szkolnego widziany tylko przez pryzmat wyników końcowych nauczania jest dalece niepełny. Równie ważny, a nawet ważniejszy jest postęp, jaki czynią uczniowie przez kilka lat nauki w danej placówce. Metoda edukacyjnej wartości dodanej pozwala w sposób poprawny statystycznie wyznaczyć wkład szkoły w ten postęp, dzięki temu staje się ważnym narzędziem analizy efektywności nauczania. Metoda edukacyjnej wartości dodanej może służyć przede wszystkim szkołom. To dyrektorzy i nauczyciele mogą dzięki właściwej analizie wyników egzaminacyjnych dokonać refleksji nad efektywnością nauczania w swojej placówce. Analiza wyników testów egzaminacyjnych z użyciem metody edukacyjnej wartości dodanej dostarcza ważnych przesłanek do formułowania planów rozwoju szkoły, pozwala ocenić skuteczność już podjętych działań. Ewaluacja prowadzona przez samą szkołę w celu poprawy swojego funkcjonowania to najważniejszy obszar wykorzystania wyników egzaminacyjnych, a tym samym i metody edukacyjnej wartości dodanej. Beneficjentami skutecznej ewaluacji wewnętrznej stają się uczniowie, którzy mają szansę uczyć się w skuteczniej nauczających szkołach. Metoda edukacyjnej wartości dodanej może też służyć nadzorowi pedagogicznemu. Porównywalne wyniki egzaminów pozwalają na obiektywną ewaluację zewnętrzną szkół. Użycie metody edukacyjnej wartości dodanej umożliwia skupienie uwagi na tym, co w nauczaniu najważniejsze, czyli na postępach uczniów w danym cyklu nauczania. Już od kilku lat dostępne są on-line wskaźniki egzaminacyjne dla około 6 tysięcy gimnazjów i niemal 4 tysięcy liceów ogólnokształcących i techników. Kolejnym potencjalnym użytkownikiem metody edukacyjnej wartości dodanej są samorządy. Bez wchodzenia w kompetencje nadzoru pedagogicznego mogą one monitorować efektywność nauczania w szkołach na swoim terenie. Wskaźniki EWD to jedne z wielu wskaźników oświatowych przydatnych w zarządzaniu szkołami. Metoda edukacyjnej wartości dodanej będzie tym lepszym narzędziem dla szkół, nadzoru pedagogicznego i dla organów prowadzących szkoły, im trafniej wskaźniki EWD będą opisywać efektywność nauczania. W ramach projektu badawczego prowadzone są również prace nad trafnością wskaźników EWD. Przygotowaliśmy dla Państwa cykl broszur informacyjnych, w których przybliżamy wyniki prac badawczych prowadzonych w ramach projektu Badania dotyczące rozwoju metodologii szacowania wskaźników edukacyjnej wartości dodanej (EWD). Bardziej szczegółowe opracowania znajdą Państwo na stronie internetowej projektu W niniejszej broszurze informacyjnej prezentujemy, jak można wykorzystać wskaźniki EWD do oceny efektywności szkół, podległych jednemu organowi prowadzącemu. 3

4 EWD jako wskaźnik pomocny w diagnozowaniu i ocenie funkcjonowania szkolnictwa samorządowego Wskaźniki EWD w informacji oświatowej W państwach demokratycznych szkoła jest ściśle powiązana z lokalnym środowiskiem. W Polsce uspołecznienie oświaty polega przede wszystkim na przejęciu wielu zadań dotyczących szkolnictwa przez samorządy. Jednostki samorządu terytorialnego od 1992 roku uzyskały szerokie uprawnienia w zakresie zarządzania miejscową oświatą, stały się jej autentycznym gospodarzem. To, jak wywiązują się z tej roli, zależy od bezpośrednio zarządzających, czyli od rady miasta lub gminy oraz jej szefa: prezydenta, burmistrza lub wójta. Burmistrz oraz radni zajmują się jednak nie tylko oświatą, ale także wieloma innymi dziedzinami. Istotną rolę odgrywa więc ten, kto z ramienia samorządu zajmuje się wyłącznie (lub prawie wyłącznie) funkcjonowaniem szkół na danym terenie najczęściej jest to kierownik wydziału oświaty (edukacji). Kierownik odpowiedzialny za lokalną oświatę musi umieć prawidłowo ocenić zjawiska w niej zachodzące oraz określić stopień efektywności działania poszczególnych placówek. Powinien także mieć właściwe rozeznanie w mocnych i słabych stronach każdej z nich. Nie jest to jednak łatwe zadanie. Dokonanie wielostronnej, a jednocześnie obiektywnej diagnozy funkcjonowania poszczególnych szkół, wymaga spojrzenia na nie z dystansu, a także trudnej umiejętności oddzielania zjawisk istotnych od mało ważnych. Czasem też trudno jest zdystansować się wobec własnego zaangażowania emocjonalnego, subiektywnych sympatii i uprzedzeń (a jest to szczególnie typowe dla małych środowisk), a mogą one znacząco rzutować na stopień obiektywności dokonywanej analizy. W roku 2009 nowelizacja ustawy o systemie oświaty nałożyła na władze samorządowe w Polsce (gminy, powiaty i województwa) obowiązek corocznego składania swoim radom informacji o stanie realizacji zadań oświatowych. Ustawodawca pozostawił samorządom swobodę wyboru postaci, formatu i objętości, a także zakresu tematycznego informacji. Mogą one mieć postać zarówno oddzielnego dokumentu, jak i ustnej relacji dla rady. Obowiązkową pozycją Informacji oświatowej są wyniki egzaminów zewnętrznych organizowanych przez Centralną Komisję Egzaminacyjną (CKE). Informacje oświatowe mogą być bardzo silnym impulsem do poważnej dyskusji o celach oświatowych samorządu, o poniesionych kosztach i osiągniętych rezultatach. Samorząd może dokonać krytycznego przeglądu funkcjonowania prowadzonych przez siebie szkół i placówek oświatowych. Przedstawiciele samorządu, którzy zarządzają oświatą, w swojej pracy szukają odpowiedzi na pytania: 1 1) Czy szkoły, które nam podlegają są dobre? 2) Skąd wiemy o tym, że nasze szkoły są dobre? 3) Co potwierdza naszą opinię? Jakie mamy na to dowody? 4) Czy dobrze zarządzamy naszą oświatą? Dobrze, czyli jak? Miarą jakości pracy placówki, informacją o tym czy szkoła jest dobra, jest dla pracowników samorządów najczęściej wynik z egzaminu zewnętrznego, przedstawiony jako średni wynik szkoły w punktach lub w procentach 2. W badaniu ankietowym Zarządzanie oświatą w gminach 3, przedstawiciele 320 gmin zaznaczyli w kwestionariuszach, że najważniejszym czynnikiem określającym jakość szkoły są wyniki egzaminów zewnętrznych (ponad 60%). Dwa kolejne czynniki to indywidualne sukcesy uczniów w konkursach i olimpiadach (ok. 40%) oraz satysfakcja uczniów i ich rodziców (ok. 40%). Jednak porównywanie szkół ze względu na średni wynik egzaminacyjny nie jest najlepszym pomysłem. Szkoła, która pracuje z bardzo dobrymi uczniami ma duże szanse na uzyskanie wysokiego średniego wyniku egzaminacyjnego. Szkoła pracująca w trudniejszym środowisku, z uczniami 1 D. Jastrzębska, Rola samorządu w polskim systemie oświaty. Doskonalenie strategii zarządzania oświatą na poziomie regionalnym i lokalnym, (data dostępu ). 2 J. Fijas, Proces budżetowy w oświacie, Warszawa Zarządzanie oświatą w gminach. Podsumowanie badania ankietowego, Warszawa

5 Przykład wykorzystania EWD jako miary pomagającej w ocenie pracy szkół gimnazjalnych o niskich aspiracjach i mniejszych możliwościach, nawet przy bardzo dobrej pracy, nie ma szans na uzyskanie wyniku wysokiego. Średni wynik egzaminacyjny nie pokazuje również zróżnicowania wyników w szkole, słabo informuje o procesach edukacyjnych w niej zachodzących. W przypadku małych szkół średni wynik jest bardzo podatny na pojedyncze nietypowe wyniki: wyjątkowo wysokie lub wyjątkowo niskie. Kilku uczniów o indywidualnych potrzebach edukacyjnych może znacznie zaniżyć średni wynik, szczególnie w mało licznej szkole, pomimo starań i zaangażowania grona pedagogicznego. W przypadku porównania wyników między latami dodatkowym problemem jest nieporównywalność wyników ze względu na różną trudność testów w kolejnych edycjach egzaminu. Dużo lepszym wskaźnikiem do oceny pracy szkół niż średni wynik jest edukacyjna wartość dodana (EWD). Wskaźnik edukacyjny EWD mierzy efektywność pracy szkoły, rozumianą jako wykorzystanie potencjału edukacyjnego uczniów w danej szkole. Miarą potencjału edukacyjnego ucznia jest wynik egzaminu niższego etapu kształcenia: dla gimnazjalisty jest to wynik na sprawdzianie, dla ucznia szkoły maturalnej - wynik na egzaminie gimnazjalnym. EWD pokazuje wkład szkoły w wyniki egzaminacyjne, czyli inaczej mówiąc efektywność nauczania w szkole w zakresie sprawdzanym egzaminem zewnętrznym. Obszerne informacje o wskaźnikach EWD, metodologii konstrukcji wskaźników, wykorzystaniu tej miary w szkołach oraz stosowaniu edukacyjnej wartości dodanej dla potrzeb organów prowadzących i nadzorujących znajdują się na stronie Na terenie działania danego samorządu szkoły są prowadzone według tej samej polityki oświatowej. Dla szkół gimnazjalnych organem prowadzącym najczęściej jest gmina, dla szkół maturalnych - powiat. Miara EWD pomaga stwierdzić, które szkoły wymagają wsparcia i w jakim zakresie, które szkoły odnotowują postępy, a które mogą się chwalić etykietką szkoły sukcesu. Do prezentacji wskaźników EWD zastosowano metodę graficzną, zarówno w przypadku wskaźnika EWD gimnazjalnego, jak i maturalnego. Pozycję szkoły przedstawia elipsa, której wielkość zależy od liczby uczniów (im większa elipsa tym szkoła mniej liczna) oraz zróżnicowania wyników egzaminacyjnych. Wyniki EWD w formie graficznej są dostępne na stronie dla szkół gimnazjalnych oraz dla szkół maturalnych. W graficznych prezentacjach EWD przyjęto trzyletnie okresy komunikowania wyniku tak, aby wnioskować o pracy szkoły na podstawie większej liczby obserwacji (wyników): dla gimnazjów dostępne są wykresy za lata , , , , , diagramy maturalne komunikowane są za lata Wskaźniki EWD pozwalają na wstępne analizy pracy szkół i są impulsem do stawiania dalszych pytań o zależność efektywności pracy szkół od stosowanej przez samorząd polityki oświatowej. Przykład wykorzystania EWD jako miary pomagającej w ocenie pracy szkół gimnazjalnych Gminy w Polsce są bardzo zróżnicowane pod względem liczby gimnazjów. Prawie połowa polskich gmin (46%) ma jedno gimnazjum, w 1/3 gmin (36%) są dwa lub trzy gimnazja, w niespełna 1/5 gmin (17%) jest od czterech do dziewięciu szkół gimnazjalnych. Zaledwie 3% gmin to duże miasta, w których jest ponad 10 gimnazjów. 5

6 EWD jako wskaźnik pomocny w diagnozowaniu i ocenie funkcjonowania szkolnictwa samorządowego Gimnazjum P - przykład Spróbujemy przyjrzeć się gminom, w których znajduje się jedno gimnazjum i zastanowić się jakie sukcesy, względnie jakie problemy, pomaga dostrzec analiza trzyletnich wskaźników egzaminacyjnych. Na rysunku 1. przedstawiono wyniki części humanistycznej Gimnazjum P z małej gminy województwa małopolskiego. Zarówno wyniki, jak i efektywność nauczania mierzona EWD plasują szkołę wśród tzw. szkół neutralnych. Elipsa, która opisuje wyniki oraz efektywność nauczania w zakresie przedmiotów humanistycznych znajduje się w środku układu współrzędnych. Należy pamiętać, że wyniki z części humanistycznej zawierają wyniki z języka polskiego, historii i wiedzy o społeczeństwie. Rysunek 1. Jedno gimnazjum w gminie - część humanistyczna. Niebieska elipsa wyznacza obszar, w którym z 95% pewnością znajduje się gimnazjum ze względu na dwa interesujące nas wskaźniki: wynik egzaminu gimnazjalnego i EWD z części humanistycznej. Zobaczmy jakie wyniki osiąga ta szkoła w części matematyczno-przyrodniczej. 6

7 Przykład wykorzystania EWD jako miary pomagającej w ocenie pracy szkół gimnazjalnych Rysunek 2. Jedno gimnazjum w gminie część matematyczno- przyrodnicza Gimnazjum P również w części matematyczno-przyrodniczej można zaliczyć do grupy szkół neutralnych: zielona elipsa przecina początek układu współrzędnych (100,0). Trzyletnie wskaźniki EWD obrazują pięcioletnią pracę szkoły od momentu przyjścia do szkoły pierwszego rocznika uczniów, aż do egzaminu gimnazjalnego trzeciego rocznika uczniów. Istnieje możliwość zobaczenia wyników szkoły w poprzednich latach i prześledzenia ewentualnych zmian w szkole. Rysunek 3. Przykład gimazjum o coraz wyższych wskaźnikach egzaminacyjnych z części humanistycznej. Wskaźniki z lat: Liczba zdających ( ) Liczba zdających ( ) Liczba zdających ( ) Liczba zdających ( ) Liczba zdających ( )

8 EWD jako wskaźnik pomocny w diagnozowaniu i ocenie funkcjonowania szkolnictwa samorządowego Gimnazjum P to przykład szkoły, w której w części humanistycznej odnotowano wzrost wyników egzaminacyjnych i coraz wyższą efektywność mierzoną EWD. W szkole zmalała liczba uczniów, ale jest to tendencja ogólnopolska, związana z niżem demograficznym. Co mogło być przyczyną tak pozytywnych zmian w szkole? Na to pytanie można odpowiedzieć, znając dodatkowe informacje o szkole i podejmowanych w niej w ostatnich latach działaniach, które mogły pozytywnie wpłynąć na tak znaczącą poprawę efektów kształcenia. Zobaczmy jak zmieniały się wskaźniki z części matematyczno-przyrodniczej. Rysunek 4. Wskaźniki z części matematyczno-przyrodniczej. Wskaźniki z lat: Liczba zdających ( ) Liczba zdających ( ) Liczba zdających ( ) Liczba zdających ( ) Liczba zdających ( ) 126. W części matematyczno-przyrodniczej, obejmującej matematykę, biologię, chemię, fizykę i geografię, szkoła również pracuje coraz efektywniej, chociaż wyniki egzaminacyjne są przez lata porównywalne. Wskaźnik za lata lokował szkołę w obszarze niskich wyników egzaminacyjnych i poniżej przeciętnej efektywności nauczania. Obecnie Gimnazjum P jest szkołą, w której uczniowie osiągają wyniki na miarę swoich możliwości, uzyskując przeciętną efektywność nauczania zarówno z przedmiotów humanistycznych, jak i matematyczno-przyrodniczych. Możemy powiedzieć, że w szkole wykonano bardzo dobrą pracę. Organ samorządowy, któremu podlega Gimnazjum P, powinien być zadowolony z wykonanej w szkole pracy, a twardym dowodem dokonanego postępu są zmieniające się w czasie wskaźniki EWD. Gimnazja gminy W - przykład W gminie W od roku 2002 nieprzerwanie działają trzy gimnazja. Gmina W to gmina wiejska w województwie śląskim. Prześledźmy zmieniający się lokalny układ gimnazjów w tej gminie w dłuższej perspektywie czasowej. 8

9 Przykład wykorzystania EWD jako miary pomagającej w ocenie pracy szkół gimnazjalnych Rysunek 5. Trzy gimnazja w gminie W - część humanistyczna. Dane za okres Dane za okres Gimnazja w jednej gminie pracują w zbliżonym środowisku ekonomiczno-społecznym. Z danych za lata można odczytać, że w części humanistycznej egzaminu gimnazjalnego trzy gimnazja, które na wykresie reprezentują różowa, fioletowa i żółta elipsy, miały zbliżone wyniki egzaminacyjne, natomiast znacznie różniły się ze względu na wskaźniki EWD. Gimnazja różowe i fioletowe miały ponadprzeciętną efektywność. Niską efektywność z przedmiotów humanistycznych w tym samym czasie miało gimnazjum żółte. Dane za okres wskazują, że gimnazjum różowe nadal pracuje z ponadprzeciętną efektywnością, mierzoną wskaźnikami EWD, natomiast pozostałe dwie szkoły zamieniły się miejscami. Gimnazjum przedstawione fioletową elipsą znalazło się w grupie szkół o niskich wynikach i poniżej przeciętnej efektywności. W części matematyczno-przyrodniczej szkoła przedstawiona elipsą różową osiąga coraz lepsze wyniki, zwiększając też wskaźnik EWD. Natomiast gimnazjum fioletowe również z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych ma problemy: z pozycji szkoły neutralnej przeszło w obszar szkół z niskimi wynikami egzaminacyjnymi oraz ujemnym wskaźnikiem EWD. Rysunek 6. Trzy gimnazja w gminie W - część matematyczno-przyrodnicza. Dane za okres Dane za okres

10 EWD jako wskaźnik pomocny w diagnozowaniu i ocenie funkcjonowania szkolnictwa samorządowego Efekty kształcenia w fioletowym gimnazjum powinny być przedmiotem troski ze strony organu prowadzącego. Ważne, aby odkryć, co spowodowało, że szkoła startując z pozycji neutralnej, ma teraz tak niskie wyniki, a następnie skutecznie wesprzeć szkołę na drodze ku poprawie wyników kształcenia. Przykłady wykorzystania EWD jako miary pomagającej w ocenie pracy szkół maturalnych Licea ogólnokształcące - przykład Szkoły maturalne w Polsce znacznie różnią się pomiędzy sobą. Obok renomowanych liceów ogólnokształcących, w których młodzież przygotowuje się do studiów na wymagających kierunkach, są też licea ogólnokształcące, absolwenci których kontynuują naukę na wyższych studiach zawodowych. Zdanie matury wyłącznie z przedmiotów obowiązkowych oraz dodatkowych na poziomie podstawowym często wystarcza do tego, by zostać przyjętym na studia typu zawodowego. W przypadku techników dla młodzieży często ważniejszy jest sukces na egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe, niż wyniki osiągane na egzaminie maturalnym. Opisując wyniki szkoły, należy brać pod uwagę specyfikę szkoły, jej koncepcję pracy oraz możliwości uczniów, którzy do niej uczęszczają. Niestety, trudny do uzyskania jest wskaźnik, podający jaki procent uczniów kończących szkołę przystąpił do egzaminu maturalnego. Wskaźniki EWD są podawane tylko dla absolwentów, przystępujących do matury. W mieście powiatowym W są cztery licea ogólnokształcące. Przy bliższym oglądzie, okazuje się, że tylko jedna szkoła jest samodzielnym liceum ogólnokształcącym ( I Liceum Ogólnokształcące), trzy pozostałe wchodzą w skład zespołów szkół. Rysunek 7. Cztery licea ogólnokształcące w powiatowym mieście W, przedmioty humanistyczne. 10

11 Przykłady wykorzystania EWD jako miary pomagającej w ocenie pracy szkół maturalnych I Liceum Ogólnokształcące w mieście W jest najbardziej liczne i przygotowuje dużą grupę młodzieży do studiów humanistycznych, ponad 1/4 absolwentów przystępuje do egzaminu maturalnego z języka polskiego na poziomie rozszerzonym, a ponad 1/5 młodzieży zdaje egzamin z wiedzy o społeczeństwie na poziomie rozszerzonym. Szkoła uzyskuje ponadprzeciętne wyniki egzaminacyjne i ponadprzeciętną efektywność nauczania w zakresie przedmiotów humanistycznych. III Liceum Ogólnokształcące również przygotowuje do studiów na kierunkach humanistycznych, ok. 1/5 absolwentów zdaje egzamin maturalny z wiedzy o społeczeństwie oraz egzamin maturalny z języka polskiego na poziomie rozszerzonym. W pozostałych szkołach (II LO i IV LO) sporadycznie są zdawane przedmioty humanistyczne jako egzaminy dodatkowe. Tabela 1. Liczba zdających przedmioty humanistyczne w czterech liceach ogólnokształcących w mieście W. przedmiot III Liceum Ogólnokształcące łącznie poziom rozszerzony IV Liceum Ogólnokształcące łącznie poziom rozszerzony II Liceum Ogólnokształcące łącznie poziom rozszerzony I Liceum Ogólnokształcące łącznie poziom rozszerzony j. polski historia WOS Większą różnicę między szkołami ze względu na efekty kształcenia można zaobserwować w zakresie przedmiotów matematyczno-przyrodniczych. Rysunek 8. Cztery licea ogólnokształcące w powiatowym mieście W, przedmioty matematyczno-przyrodnicze 11

12 EWD jako wskaźnik pomocny w diagnozowaniu i ocenie funkcjonowania szkolnictwa samorządowego Rysunek 8. przedstawia efekty pracy czterech szkół z zakresu przedmiotów matematyczno- -przyrodniczych. Efektywność ponadprzeciętną i wysokie wyniki egzaminacyjne ma jedynie I Liceum Ogólnokształcące, pozostałe szkoły mają ujemne EWD. Tabela 2. Liczba zdających przedmioty matematyczno-przyrodnicze w czterech liceach ogólnokształcących w mieście W. przedmiot III Liceum Ogólnokształcące IV Liceum Ogólnokształcące II Liceum Ogólnokształcące I Liceum Ogólnokształcące łącznie poziom rozszerzony łącznie poziom rozszerzony łącznie poziom ozszerzony łącznie poziom rozszerzony matematyka biologia chemia fizyka geografia informatyka Technika - przykład W III Liceum Ogólnokształcącym stosunkowo liczna grupa absolwentów (ok.40%) zdaje matematykę na poziomie rozszerzonym. Efektywność nauczania przedmiotów matematyczno-przyrodniczych jest poniżej średniej, chociaż wynik egzaminacyjny jest powyżej przeciętnego. I Liceum Ogólnokształcące przygotowuje młodzież do egzaminu na poziomie rozszerzonym (przedmioty matematyczno-przyrodnicze) przede wszystkim z matematyki, biologii, chemii i geografii. Młodzież osiąga wysokie rezultaty na egzaminie maturalnym, również wskaźnik EWD z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych jest ponadprzeciętny. Jak widać szkoła ta ma ofertę edukacyjną zarówno dla młodzieży o zainteresowaniach humanistycznych, jak i matematyczno-przyrodniczych. Jak władze samorządowe mogą wykorzystać przedstawione dane egzaminacyjne? Może warte zastanowienia jest, jakie powinny być proporcje między liczbą liceów ogólnokształcących i techników w obrębie jednego powiatu. Analogiczne pytanie dotyczy również zespołów szkół: czy tworzenie liceów ogólnokształcących w zespołach szkół zawodowych sprawdziło się, jaka powinna być liczba uczniów rekrutowanych do klas licealnych w porównaniu do liczby uczniów przyjmowanych do klas o profilu technicznym? Wszystkie technika przedstawione w poniższym przykładzie znajdują się w jednym budynku, w szkołach uczy ta sama kadra pedagogiczna, praktycznie technika można traktować jako klasy w zespole szkół. Należy zauważyć, że klasy (szkoły), znacznie różnią się liczbą uczniów, może to wpływać na precyzję porównywania wskaźników edukacyjnych. Tabela 3. Liczba zdających przedmioty humanistyczne w Zespole Szkół Hotelarsko-Ekonomicznym. przedmiot Technikum Hotelarskie Technikum Ekonomiczne Technikum Handlowe Technikum Gastronomiczne łącznie poziom rozszerzony łącznie poziom ozszerzony łącznie poziom rozszerzony łącznie poziom rozszerzony j. polski historia WOS

13 Przykłady wykorzystania EWD jako miary pomagającej w ocenie pracy szkół maturalnych Rysunek 9. Cztery technika znajdujące się w zespole szkół zawodowych, wyniki z przedmiotów humanistycznych i języka polskiego. Przedmioty humanistyczne ( ) Język polski ( ) Największy wkład w wyniki maturalne w części humanistycznej wyznaczają głównie osiągnięcia zdających na egzaminie maturalnym z języka polskiego, dlatego położenie elips na wykresach rysunku 9. nie różni się. Najwięcej maturzystów było w Technikum Hotelarskim, gdzie osiągane są wysokie wyniki egzaminacyjne i ponadprzeciętna efektywność. Technikum Handlowe i Gastronomiczne mają porównywalne wyniki i miary EWD, są szkołami o średnich wynikach i przeciętnej efektywności. Jednak część matematyczno-przyrodnicza pokazała inne oblicza szkół. Rysunek 10. Cztery technika znajdujące się w zespole szkół zawodowych, wyniki z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i z matematyki. Przedmioty matematyczno-przyrodnicze ( ) Matematyka ( ) Tabela 4. Liczba zdających przedmioty matematyczno-przyrodnicze w Zespole Szkół Hotelarsko-Ekonomicznym przedmiot Technikum Hotelarskie Technikum Ekonomiczne Technikum Handlowe Technikum Gastronomiczne łącznie poziom rozszerzony łącznie poziom rozszerzony łącznie poziom łącznie poziom rozszerzony rozszerzony matematyka biologia

14 EWD jako wskaźnik pomocny w diagnozowaniu i ocenie funkcjonowania szkolnictwa samorządowego przedmiot Technikum Hotelarskie Technikum Ekonomiczne Technikum Handlowe Technikum Gastronomiczne łącznie poziom rozszerzony łącznie poziom rozszerzony łącznie poziom łącznie poziom rozszerzony rozszerzony chemia fizyka geografia informatyka Technikum Ekonomiczne ma zdecydowanie najwyższe wyniki egzaminacyjne oraz wysoką efektywność mierzoną wskaźnikiem EWD. Te wyniki nie zaskakują, bowiem ekonomistom potrzebna jest wiedza matematyczna. W Technikum Ekonomicznym 1/4 maturzystów zdaje matematykę na poziomie rozszerzonym. Wysokie wyniki osiąga też Technikum Hotelarskie, w którym połowa maturzystów zdaje na maturze dodatkowo egzamin z geografii. Technikum Handlowe ma przeciętne wyniki egzaminacyjne z matematyki i ponadprzeciętną efektywność. Najniższe wyniki i efektywność nauczania w zakresie przedmiotów matematyczno-przyrodniczych obserwujemy w Technikum Gastronomicznym. Organy prowadzące często postrzegają zespoły szkół jako całość, dla komisji egzaminacyjnej jednostką organizacyjną jest szkoła. Daje to możliwość spojrzenia samorządowcom na każdą ze szkół w zespole oddzielnie. Wskaźniki EWD jako wskaźniki oświatowe Dostępne na stronie Projektu EWD prezentacje trzyletnich wskaźników egzaminacyjnych dla gimnazjum, liceum i technikum są coraz lepszym narzędziem do opisu pracy szkoły. Należy pamiętać, że informacje o szkole wskazują na możliwe problemy, ale nie pokazują działań, które należy podjąć. Żadna z dostępnych informacji o szkole nie zastąpi dokładnej analizy wewnątrz szkoły oraz rozmowy z radą pedagogiczną i dyrektorem placówki. Przytoczone przykłady pokazały, w jaki sposób można wykorzystać wskaźniki EWD do opisu stanu lokalnej oświaty, jak również procesów w niej zachodzących. Informacja, uzyskana dzięki wskaźnikom EWD może być podstawą do podejmowania decyzji dotyczących funkcjonowania szkół. Miara edukacyjna EWD może być użyteczna zarówno na etapie planowania działań w strategiach oświatowych, jak i na etapie monitorowania ich skuteczności. Należy jednak pamiętać, że wskaźniki EWD nie są jedynymi wskaźnikami oświatowymi 4, a pełny obraz szkoły można uzyskać, łącząc informacje z różnych źródeł. Dodatkowych informacji o szkole dostarczają np. raporty z ewaluacji zewnętrznej prowadzonej przez kuratoria oświaty, które opisują stopień spełnienia przez szkoły wymagań państwa wobec szkół. Raporty z ewaluacji szkół są dostępne na stronie Nadzór Pedagogiczny System Ewaluacji Oświaty 4 J. Herczyński Wskaźniki oświatowe, Biblioteczka oświaty samorządowej, tom 6., Warszawa

15 Tytuł projektu: Badania dotyczące rozwoju metodologii szacowania wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej (EWD) Czas trwania projektu: Strona projektu: Do końca sierpnia 2012 roku projekt Badania dotyczące rozwoju metodologii szacowania wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej (EWD) był realizowany w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie. Od , decyzją Ministra Edukacji Narodowej, projekt został przeniesiony do Instytutu Badań Edukacyjnych w Warszawie, w którym w ramach Zespołu Pomiaru Dydaktycznego powstała Pracownia EWD. Opiekun naukowy projektu EWD: dr hab. Roman Dolata, r.dolata@ibe.edu.pl Lider Pracowni EWD: dr Ewa Stożek, e.stozek@ibe.edu.pl Koordynator projektu: Danuta Ostrochulska, d.ostrochulska@ibe.edu.pl Pytania merytoryczne: ewd@ewd.edu.pl Projekt realizowany jest w ramach działania 3.2. Rozwój systemu egzaminów zewnętrznych priorytetu III Wysoka jakość edukacji programu operacyjnego Kapitał Ludzki. Celem projektu jest rozwijanie metod wykorzystywania wyników egzaminów zewnętrznych do oceny efektywności nauczania. Lider Pracowni dr Ewa Stożek matematyk Opiekun naukowy dr hab. Roman Dolata pedagog dr Krystyna Szmigel geograf Koordynator projektu Danuta Ostrochulska dr Artur Pokropek socjolog i pedagog Anna Rappe informatyk EDUKACYJNA WARTOŚĆ DODANA Grzegorz Humenny socjolog Aleksandra Jasińska pedagog Tomasz Żółtak socjolog Anna Hawrot psycholog Przemysław Majkut socjolog i psycholog

16 Instytut Badań Edukacyjnych (IBE) jest placówką badawczą prowadzącą interdyscyplinarne badania naukowe nad funkcjonowaniem i efektywnością systemu edukacji w Polsce. Instytut uczestniczy w krajowych i międzynarodowych projektach badawczych, przygotowuje raporty i ekspertyzy oraz pełni funkcje doradcze. IBE zatrudnia badaczy zajmujących się edukacją socjologów, psychologów, pedagogów, ekonomistów, politologów i przedstawicieli innych dyscyplin naukowych wybitnych specjalistów w swoich dziedzinach, o różnorakich doświadczeniach zawodowych, które obejmują oprócz badań naukowych także pracę dydaktyczną, doświadczenie w administracji publicznej czy działalność w organizacjach pozarządowych. IBE realizuje projekty systemowe Badania dotyczące rozwoju metodologii szacowania wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej (EWD) / Badanie jakości i efektywności edukacji oraz instytucjonalizacja zaplecza badawczego / Opracowanie założeń merytorycznych i instytucjonalnych wdrażania Krajowych Ram Kwalifikacji oraz Krajowego Rejestru Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie / Ogólnopolskie badanie umiejętności trzecioklasistów (OBUT) Instytut Badań Edukacyjnych ul. Górczewska 8, Warszawa tel ewd@ibe.edu.pl Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.