Profilaktyka konfliktu serologicznego w zakresie antygenu D z układu Rhesus (Rh) Informacje dla kobiet w ciąży

Transkrypt

1 - Profilaktyka konfliktu serologicznego w zakresie antygenu D z układu Rhesus (Rh) Informacje dla kobiet w ciąży

2 2 Spis treści Historia profilaktyki konfliktu serologicznego w zakresie antygenu D z układu Rh...3 Czym jest niezgodność w zakresie antygenu D z układu Rh?...4 Jakie zjawiska zachodzą po uczuleniu czynnikiem Rh?...5 Wpływ na przebieg pierwszej ciąży...6 Jakie zjawiska zachodzą w krwiobiegu podczas pierwszej ciąży?...7 Kolejna ciąża a następstwa konfliktu serologicznego...8 Jakie zjawiska zachodzą w krwiobiegu podczas kolejnej ciąży?...9 Rola profilaktyki konfliktu serologicznego w zapobieganiu uczuleniu czynnikiem Rh Profilaktyka konfliktu serologicznego w zakresie antygenu D z układu Rh jako proces wieloetapowy...12 Czy profilaktyka jest bezpieczna?...14 Słowniczek...15

3 3 Historia profilaktyki konfliktu serologicznego w zakresie układu antygenu RhD z układu Rh 1971 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) po raz pierwszy zaleciła stosowanie w okresie W 1971 roku Światowa Organizacja Zdrowia Niemniej jednak, nawet dziś w wielu krajach poporodowym profilaktyki konfliktu serologicznego w zakresie układu Rh. Dalsze badania dotyczące bezpieczeństwa stosowania immunoglobuliny anty-d w ciąży pozwoliły na wprowadzenie w la- (WHO) po raz pierwszy zaleciła stosowanie dochodzi do przypadków uczuleń czynnikiem w okresie poporodowym profilaktyki konfliktu Rh na skutek błędów, które wynikają z przeoczenia, opóźnienia wdrożenia profilaktyki lub tach dziewięćdziesiątych XX wieku dodatkowej profilaktyki tego konfliktu w okresie prenatalnym serologicznego w zakresie antygenu D z układu (w trakcie ciąży). Rh. Dalsze badania dotyczące bezpieczeństwa podania zbyt małej dawki leku. Równoczesne stosowanie przed- i poporodowej profilaktyki konfliktu serologicznego stosowania immunoglobuliny anty-d w ciąży w zakresie układu Rh pozwoliło zapobiec ponad 99% wszystkich przypadków uczulenia pozwoliły na wprowadzenie w latach dziewięćdziesiątych XX wieku dodatkowej profilaktyki antygenem z tego układu. Niemniej jednak nawet dziś w wielu krajach dochodzi do przypadków uczuleń czynnikiem Rh na tego konfliktu w okresie prenatalnym (w trakcie ciąży). skutek błędów, które wynikają z przeoczenia, opóźnienia wdrożenia profilaktyki lub niezamierzonego podania zbyt małej dawki leku. Równoczesne stosowanie przed- i poporodowej profilaktyki konfliktu serologicznego w zakresie antygenu D z układu Rh pozwoliło zapobiec ponad 99% wszystkich przypadków uczulenia antygenem D.

4 4 Czym jest niezgodność w zakresie antygenu D z układu Rh? Obok układu grupowego AB0, z którego wywodzą się znane wszystkim grupy krwi A, B, AB i 0, istnieje wiele innych układów grupowych krwi, z których największe znaczenie ma układ Rhesus, czyli Rh. W tym układzie najważniejszym czynnikiem, będącym najczęstszą przyczyną konfliktu serologicznego, jest antygen D. Wyróżnia się osoby wykazujące obecność antygenu D z układu Rhesus na krwinkach czerwonych (Rh-dodatnie, DD lub Dd) oraz osoby, u których antygen ten nie występuje (Rh-ujemne lub dd). Antygen D jest bardzo rozpowszechniony, jego obecność stwierdza się na krwinkach około 85% mieszkańców Europy. Niezgodność w zakresie antygenu D z układu Rh oznacza sytuację, gdy Rh-ujemna matka oczekuje Rh-dodatniego dziecka. Grupy krwi takiej pary nie są zatem zgodne pod względem czynnika Rh. Rozpowszechnienie czynnika Rh w Europie 15 % Rh-ujemny Jeżeli Rh-ujemna kobieta zajdzie w ciążę z Rh-dodatnim mężczyzną, to najczęściej dziecko jest Rh-dodatnie, aczkolwiek według zasad dziedziczenia może mieć również Rh-ujemną grupę krwi. Zależy to od tego, czy ojciec jest hetero- czy homozygotą pod względem genu D, to znaczy, czy ma dwa geny D czy tylko jeden. 85 % Rh-dodatni

5 5 Jakie zjawiska zachodzą po uczuleniu czynnikiem Rh? Choć w okresie ciąży krwiobieg matki jest oddzielony od krwiobiegu dziecka barierą łożyskową, to jednak dość często zdarza się, że krwinki dziecka w niewielkiej ilości przedostają się do krążenia matki. Zazwyczaj nie stanowi to żadnego zagrożenia. Większe ilości krwi dziecka mogą przedostać się do układu krążenia matki w trakcie ciąży na skutek szczególnych zdarzeń, jakimi są zabiegi (np. zabiegi inwazyjne, takie jak pobieranie płynu owodniowego do badania, zewnętrzny obrót płodu), czy krwawienia z dróg rodnych. Do przedostania się krwi płodu do krwiobiegu matki dochodzi jednak najczęściej podczas porodu lub poronienia. Dostające się do układu krążenia Rh-ujemnej matki krwinki Rh-dodatniego dziecka powodują reakcję układu immunologicznego matki. Rozpoczyna ona wówczas produkcję przeciwciał, skierowanych przeciwko krwinkom dziecka, które traktuje jak ciała obce podobnie jak miałoby to miejsce w przypadku obrony immunologicznej przed bakteriami lub wirusami. Powstające przeciwciała atakują znajdujące się w organizmie matki obce krwinki czerwone dziecka, prowadząc do ich rozpadu. Przechodzą one również przez łożysko powodując rozpad krwinek i rozwój anemii w organizmie płodu. Układ odpornościowy matki wytwarza ponadto tak zwane komórki pamięci, skierowane przeciwko obecnemu na krwinkach dziecka czynnikowi Rh, który w ten sposób zostaje zapamiętany jako cecha obca. Zjawisko pamięci immunologicznej sprawia, że w przypadku ponownego kontaktu z krwią osoby Rh-dodatniej, np. podczas kolejnej ciąży, reakcja obronna układu odpornościowego matki będzie o wiele szybsza i silniejsza. Wytworzenie pamięci immunologicznej przeciwko krwinkom Rh-dodatnim określa się mianem uczulenia czynnikiem Rh.

6 6 Wpływ na przebieg pierwszej ciąży Jeżeli do uczulenia antygenem D z układu Rh dojdzie podczas ciąży, to zazwyczaj nie ma to niekorzystnego wpływu na jej przebieg. Mimo, iż może dojść do rozpoczęcia niszczenia krwinek czerwonych dziecka, to nie wymaga to w większości przypadków żadnego leczenia. Manifestuje się ono zazwyczaj niewielkim nasileniem występującej po porodzie żółtaczki. Znacznie poważniejsze są następstwa tego zjawiska w trakcie kolejnej ciąży. Aby zapobiec rozwojowi konfliktu serologicznego, należy podczas ciąży wdrożyć profilaktykę, podając immunoglobulinę anty-d kobietom, które nie wytworzyły przeciwciał anty-d.

7 7 Jakie zjawiska zachodzą w krwiobiegu podczas pierwszej ciąży? Krwiobieg matki Rh-ujemnej Przeciwciała przeciwko antygenowi D z układu Rh ŁOŻYSKO Krwiobieg dziecka Rh-dodatniego Krwinki czerwone dziecka przedostają się do krwiobiegu matki, która następnie wytwarza przeciwciała.

8 8 Kolejna ciąża a następstwa konfliktu serologicznego Jeśli w przebiegu ciąży dojdzie do uczulenia matki czynnikiem Rh, to podczas kolejnej ciąży, układ immunologiczny matki może wyprodukować duże ilości przeciwciał skierowanych przeciwko czynnikowi Rh. Przeciwciała te przechodzą przez łożysko i w ten sposób dostają się do krwiobiegu dziecka, gdzie doprowadzają do rozpadu jego krwinek czerwonych. W ten sposób może rozwinąć się niedokrwistość i niedotlenienie organizmu, nazywane chorobą hemolityczną. Matka, u której doszło do uczulenia czynnikiem Rh, wymaga podczas ciąży częstych badań i oceny stanu jej nienarodzonego dziecka. W przypadku ciężkich postaci choroby, aby zapobiec poważnym powikłaniom u płodu, przeprowadza się wewnątrzmaciczne transfuzje krwinek czerwonych. Nasilenie choroby u noworodka jest bardzo różne, zależy to od liczby przeciwciał i stopnia niszczenia przez nie krwinek czerwonych. Najczęstsze powikłania to niedokrwistość i żółtaczka, aczkolwiek w ciężkich, nieleczonych prenatalnie postaciach choroby możliwe jest wystąpienie innych poważnych powikłań, takich jak np. uogólniony obrzęk, drgawki, uszkodzenia narządów i mózgu, które w konsekwencji mogą doprowadzić do śmierci dziecka.

9 9 Jakie zjawiska zachodzą w krwiobiegu podczas kolejnej ciąży? (1) Krwiobieg matki Rh-ujemnej Przeciwciała przeciwko antygenowi D z układu Rh ŁOŻYSKO Krwiobieg dziecka Rh-dodatniego Powstałe w organizmie matki przeciwciała przedostają się do krwiobiegu dziecka, gdzie łączą się z jego krwinkami czerwonymi.

10 10 Jakie zjawiska zachodzą w krwiobiegu podczas kolejnej ciąży? (2) Krwiobieg matki Rh-ujemnej Przeciwciała przeciwko antygenowi D z układu Rh ŁOŻYSKO Krwiobieg dziecka Rh-dodatniego Dochodzi do rozpadu krwinek czerwonych dziecka.

11 11 Rola profilaktyki konfliktu serologicznego w zapobieganiu uczuleniu czynnikiem Rh Zjawisko uczulenia antygenem Rh ma charakter nieodwracalny i może mieć bardzo poważne następstwa dla kobiety ciężarnej i jej dziecka w postaci rozwoju konfliktu serologicznego. Aby mu zapobiec warto stosować profilaktykę zarówno podczas, jak i po każdej ciąży. Polega ona na podaniu matce immunoglobuliny anty-d w postaci zastrzyku. Podanie immunoglobuliny anty-d powoduje unieszkodliwienie Rh-dodatnich krwinek czerwonych, które dostały się do krwiobiegu matki, co zapobiega uczuleniu matki antygenem D z układu Rh. Immunoglobulina anty-d jest lekiem, który pozwala wyeliminować krwinki czerwone dziecka posiadające na powierzchni antygen D, a które dostały się do krwiobiegu matki, zanim doprowadzą one do aktywacji jej układu immunologicznego, a w konsekwencji do wytworzenia komórek pamięci.

12 12 Profilaktyka konfliktu serologicznego w zakresie antygenu D z układu Rh jako proces wieloetapowy 1 Zgodnie z polskimi zaleceniami* każdej Rh-ujemnej ciężarnej podaje się w okresie od 28 do 30 tygodnia ciąży 300 mikrogramów immunoglobuliny anty-d. Ze względu na długi czas działania immunoglobulina posiada zdolność zapobiegania uczuleniu antygenem z układu Rh do momentu porodu. 2 Oznaczenie grupy krwi dziecka po porodzie nie sprawia żadnych problemów. Jeśli okaże się, że jego krew jest Rh-dodatnia, matce podaje się kolejną dawkę immunoglobuliny anty-d. Zapobiega to uczuleniu matki przez Rh-dodatnią krew, która dostała się do jej krwiobiegu podczas porodu. Immunoglobulinę należy podać możliwie szybko, tj. w ciągu 72 godzin po porodzie. * Zalecenia stosowania immunoglobuliny anty-rhd w profilaktyce konfliktu matczynopłodowego w zakresie antygenu D z układu Rh obowiązujące od dnia r; data wejścia na stronę

13 13 3 Wszelkim powikłaniom i zabiegom wykonywanym podczas ciąży, podczas których istnieje możliwość przedostania się krwi dziecka do krwiobiegu matki, powinno towarzyszyć zastosowanie profilaktyki konfliktu serologicznego w zakresie antygenu D z układu Rh. Immunoglobulinę anty-d podaje się zatem np. nie tylko podczas badań inwazyjnych (amniopunkcja, biopsja trofoblastu), ale także po zewnętrznym obrocie płodu, w trakcie krwawień z dróg rodnych, po urazach jamy brzusznej (np. w wyniku upadku, wypadku komunikacyjnego, uderzenia itp.). Immunoglobulina powinna być także zastosowana po poronieniu. W takich sytuacjach profilaktykę konfliktu serologicznego w zakresie układu Rh należy podać możliwie szybko, tj. w ciągu 72 godzin. W przypadku wystąpienia krwawienia lub urazu brzucha należy poinformować swojego lekarza, aby mógł on podjąć decyzję co do konieczności wdrożenia profilaktyki konfliktu serologicznego w zakresie antygenu D z układu Rh.

14 14 Czy profilaktyka jest bezpieczna? Immunoglobulina anty-d jest od ponad 50 lat z powodzeniem stosowana w profilaktyce konfliktu serologicznego w zakresie antygenu D z układu Rh. Z reguły jest ona dobrze tolerowana. W celu uzyskania szczegółowych informacji na temat bezpieczeństwa profilaktyki konfliktu serologicznego należy skontaktować się z lekarzem ginekologiem.

15 15 Słowniczek immunoglobulina anty-d profilaktyka anty-d prenatalny postnatalny czynnik Rhesus, czynnik Rh Rh-ujemny Rh-dodatni profilaktyka konfliktu serologicznego w zakresu antygenu D z układu Rh uczulenie czynnikiem Rh niezgodność w układzie Rh lek podawany w celu uniknięcia uczulenia czynnikiem Rh profilaktyka konfliktu serologicznego z zakresu antygenu D z układu Rh mający miejsce przed porodem, śródciążowy mający miejsce po porodzie, poporodowy struktura białkowa występująca na powierzchni krwinek czerwonych; najważniejszy z czynników układu Rhesus, określa się skrótem D osoby Rh-ujemne nie posiadają antygenu D na powierzchni krwinek czerwonych osoby Rh-dodatnie posiadają antygen D na powierzchni krwinek czerwonych podanie immunoglobuliny anty-d, aby zapobiec uczuleniu czynnikiem Rh wytworzenie komórek pamięci przeciwko krwinkom Rh-dodatnim przez układ odpornościowy Rh-ujemnej matki niezgodność grup krwi matki i dziecka w zakresie czynnika Rh Konsultacja naukowa: dr hab. n. med. Marzena Dębska, specjalista ginekologii, położnictwa i perinatologii.

16 CSLBPL-1/02/2018 CSL Behring sp. z o.o. ul. A. Branickiego Warszawa Polska tel fax konfliktserologiczny.pl