Szkolenie Najlepsze praktyki w zakresie ochrony sów Część pierwsza b

Transkrypt

1 Szkolenie Najlepsze praktyki w zakresie ochrony sów Część pierwsza b marca 2013 r. Rytro Prowadzący: Dariusz Anderwald Komitet Ochrony Orłów Joanna Sitkiewicz SGGW LZD w Rogowie

2 Młody puchacz w pozycji odstraszającej puszy się, syczy i kłapie dziobem Fot. DA

3 Liczebność par Ocena trendów długofalowych jest bardzo utrudniona z powodu silnych fluktuacji liczebności spowodowanych latami mysimi. Specjalizuje sięw polowaniu na myszy Apodemussp. i norniki Microtussp. w tym głównie nornika zwyczajnego. Uszatka Asio otus Miniaturka puchacza. Sowa średniej wielkości, wysmukła, z uszami i pomarańczowymi oczami. Pęczki piór w kształcie uszu nie zawsze są widoczne. W porównaniu z puszczykiem upierzenie w cieplejszej i bardziej żółtej tonacji. Brzuch jasnożółty z prążkami w kształcie wyraźnych strzałek. Siąg cm, długość cm, waga g. Fot. C. Korkosz

4 Uszatka Asio otus W Polsce uszatka jest gatunkiem osiadłym, koczującym, niekiedy równieżwędrownym. Zimą, oprócz rodzimych osobników, można równieżspotkaćuszatki z północy, zwłaszcza samice i ptaki młodociane. Poza sezonem lęgowym prowadzi koczowniczy tryb życia (Mikolla1983). Ptaki gromadząsięwtedy w stada liczące zwykle od kilku do kilkunastu osobników w stałych miejscach corocznego zimowania. Fot. C. Korkosz

5 Uszatka Asio otus Zwykle 1 lęg w roku od końca marca do końca czerwca. W niektórych latach regularny, drugi lęg w czerwcu. Zazwyczaj składa 4 6 jaj od połowy kwietnia. Wysiaduje wyłącznie samica od zniesienia pierwszego jaja. Gniazdo najczęściej po myszołowie, wronie, sroce lub grzywaczu, umieszczone wysoko w gęstych koronach drzew lub krzewów. Sporadycznie w innych miejscach, np. pod wiatrowałami czy w półotwartych dziuplach. Fot. S. Lewandowski

6 Młoda uszatka w pozycji odstraszającej Fot. M. Południewski

7 Uszatka Asio otus Podczas srogich zim z długo zalegającą i grubą pokrywą śnieżną wiele uszatek pada z głodu i wycieńczenia, zwłaszcza na przedwiośniu. Uszatka ginie w tym okresie wręcz masowo w efekcie wygłodzenia i przechłodzenia. W 2010 roku podczas srogiej zimy na 100 zgłoszeń martwych i osłabionych sów 83 dotyczyły uszatki (Kartoteka w Rogowie). Fot. DA

8 Puszczyk S. aluco Sowa wielkości wrony duża głowa, krótki ogon, krępa sylwetka. Występujądwie odmiany barwne: szara i brązowa. Mniejsza i ciemniejsza od rzadszego puszczyka uralskiego. Brzuch ciemniejszy z rozmytymi, podłużnymi prążkami w kształcie strzałek. Szlara wyodrębniona, czarne oczy i żółtoszary dziób. Siąg cm, długość38 46 cm, waga g. Gatunek ściśle osiadły, okupuje swój rewir przez całe życie Fot. DA

9 W Polsce i środkowej Europie średnie zagęszczenia w na terenach leśnych wraz z mozaikąprzylegających dońmiejsc otwartych (łowisk) wynoszą5-16 par/10 km2 (Glutzi Bauer 1980, Olszewski et al. 2010). Największe zagęszczenia osiągają w grądach 50 par/10 km 2. Fot. DA Trendy liczebności puszczyka nie są znane, jednak ze względu na wyjątkową plastycznośćekologicznągatunku liczebnośćjest prawdopodobnie na stałym poziomie i nie mająna nią wpływu zmienne cykle fluktuacyjne gryzoni.

10 Puszczyk S. aluco Odbywa jeden lęg w roku. Okres lęgowy od początku stycznia nawet do końca czerwca. Zwykle składa 3 4 jaja w marcu. Wysiaduje wyłącznie samica od zniesienia pierwszego lub drugiego jaja. Pisklęta klująsiępo dniach w sposób asynchroniczny, stąd duże różnice w ich wyglądzie. Przy większych zniesieniach najsłabsze najczęściej ginązjedzone przez starsze rodzeństwo. Fot. DA

11 Fot. S. Lewandowski Fot. T. Błaszczyk Fot. DA Młode opuszczajągniazdo w wieku ok. 30 dni, często jako nielotne. Spadająna ziemię, jednak odruchowo za pomocądzioba i ostrych pazurów wspinająsięna drzewa. Fot. DA

12 Fot. DA Puszczyk jest oportunistą pokarmowym i posiada szerokie spektrum ofiar. Najczęściej żywi się drobnymi ssakami i ptakami, jednak równie skutecznie może polować na płazy, gady i bezkręgowce, np. owady i dżdżownice. Osobniki gniazdujące nad wodami mogą także łowić ryby i raki. Ze względu na silny terytorializm wyniki badań składu pokarmowego w dobry sposób ilustrują skład i rozmieszczenie kręgowców na badanym terenie.

13 Liczebnośćkrajowej populacji włochatki została oszacowana na terytoriów (odzywających sięsamców) Włochatka A. funereus Mała sowa z charakterystyczną dużą głową i specyficzną białokremowąszlarą, jakby z podniesionymi brwiami, przez co sprawia wrażenie zdziwionej. Na wierzchu drobno plamkowanej, brązowej głowy ciemniejsze wyoblenia, przypominające uszy. Oczy żółte. Nogi wraz z palcami obficie opierzone. Siąg54-62 cm, długość cm, waga g. Fot. C. Korkosz

14 Włochatka A. funereus Gatunek mono-i poligamiczny. Osiadły, koczujący lub częściowo wędrowny, co zależy od liczebności gryzoni. Bardziej osiadłe sąsamce, większośćsamic i młodych wędruje, zwłaszcza z północnych części areału lęgowego tego gatunku. Zajmuje niewielkie terytoria wielkości ha. Fot. E. Drabek

15 Włochatka A. funereus dieta skromna, bo borealna: nornice 78% biomasy; sikorki i mysikróliki - 22% (za Jędrzejewska B, Jędrzejewski W. 2001). Zamieszkuje wysokopienne bory świerkowe i lasy mieszane ze świerkiem. W górach rozpowszechniona, choć bardzo nieliczna (w Tatrach do 1400 m n.p.m.). Fot. W. Misiukiewicz

16 Włochatka A. funereus Fot. DA Włochatka zasiedla rozległe kompleksy leśne w górach zwykle stare, dolnoreglowe bory z domieszkąświerka i sosny lub buczyny oraz górnoregloweświerczyny. Na niżu zajmuje stare bory sosnowo-świerkowe w pobliżu bagien, śródleśnych łąk i dolin rzecznych. Na Pomorzu związana z mozaikąstarych buczyn

17 Włochatka A. funereus Fot. E. Drabek Tereny łowieckie: otwarte tereny bagienne, powierzchnie poklęskowe(wiatroi śniegowały), uprawy na rębniach gniazdowych, drzewostany przerębowe.

18 Sóweczka G. passerinum Najmniejsza europejska sowa, mniejsza nawet od kosa. Prowadzi dzienny tryb życia podobnie jak uszatka błotna (Asio flammeus).wierzch ciała i głowy ciemnobrązowy z drobnym, kremowym plamkowaniem. Spód odwrotnie białawy z rzadkimi, brązowymi prążkami. Oczy żółte z wąskimi brwiami. Szlara mniejsza i niewyraźna, stąd bardziej surowe spojrzenie niżu włochatki. Ogon długi, biało pręgowany, często zadarty. Siąg cm, długość15 19 cm, waga g. Fot. G. Zawadzki

19 Sóweczka G. passerinum W Polsce liczebność sóweczki obecnie wynosi co najmniej par lęgowych (Wilk et al. 2010). W ostatniej dekadzie gatunek wykazuje wyraźny wzrost liczebności i rozszerzanie zasięgu. Wykonana w latach inwentaryzacja przez 840 zespołów w 65 nadleśnictwach w całym kraju w ramach programu Bubobory w LP wykazała wzrost liczebności w niektórych regionach np. w Puszczy Augustowskiej i Bieszczadach (Zawadzka et al. 2011, D. Anderwald 2013). Podczas Buboborów sóweczka była na drugim miejscu pod względem wykrywalności po puszczyku; w sumie wykazano 112 stanowisk. Fot. M. Południewski

20 Sóweczka G. passerinum Terytorium lęgowe wynosi 1-1,5 km 2. Ściśle związana z występowaniem świerka i jodły! W godzinach nocnych (między 22 a 4) pozostaje nieaktywna. Krótki okres aktywności głosowej ograniczony do min. podczas wschodów i zachodów słońca. Ptaki obojętne wobec nie ukrytego obserwatora (do 20 m). Fot. C. Korkosz

21 Sóweczka G. passerinum Regularne okupowanie dziupli lęgowych i nawoływanie przez samce rozpoczyna sięna przełomie lutego/marca. Przy załamaniu pogody samce szybko wycofują się w tereny położone niżej. Dopiero po około 3 tyg. później niżsamce pojawiająna stanowiskach samice (za Mikusek R. 2001). Fot. C. Korkosz

22 Sóweczka G. passerinum Fot. L. Szarzyński W okresie jesienno-zimowym opuszcza swoje letnie rewiry łowieckie (w górach zmienia zasięg pionowy) chętnie zajmując doliny rzeczne, olsy i łęgi, by polowaćna żerujące tam drobne ptaki: stada czyżyków, czeczotek i sikor. W Puszczy Białowieskiej zimąsóweczka preferuje grądy. Aktywnośćdzienna, poluje za dnia, głównie na ptaki różnej wielkości od mysikrólików po dzięcioły duże oraz na drobne gryzonie. Wieszanie skrzynek lęgowych w lasach dla sóweczki i włochatki związane jest głównie z organizowanymi akcjami edukacyjnymi, gatunki te najczęściej korzystająz dziupli po dzięciole dużym i dzięciole czarnym.

23 Puszczyk uralski S. uralensis Wielki puszczyk rodem z tajgi uralu - URAL ROZPRUWACZ agresywna sowa: zabija inne gatunki sów występujące w jej rewirze, o podobnych preferencjach pokarmowych i środowiskowych, zwłaszcza puszczyka. Góry-stare lasy bukowo-jodłowe. Populacja górska w ekspansji. Wzrost plastyczności ekologicznej (Przemyśl). Niziny borealne świerczyny, stare lasy mieszane. Populacja nizinna słabo rozpoznana. Fot. DA Fot. G. Zawadzki Gniazduje w obszernych dziuplach naturalnych (złomy), na ziemi oraz w starych gniazdach np. wron.

24 Puszczyk mszarny S. nebulosa Liczebność-8 par Fot. A Vintchevski Duża sowa niewiele mniejsza od puchacza. Upierzenie obfite, puszyste, ciemno-szaro strychowanena jasnym tle. Sylwetka smuklejsza niż u puchacza z bardzo charakterystyczną dużą głowąi wyrazistą, szerokąszlarą, która posiada koncentryczne kółka. Po bokach dzioba oraz w dolnej części białe i czarne, dłuższe pióra przypominające brodę. Oczy piskląt i osobników dorosłych żółte, brak uszu. Pisklęta od piskląt puchacza odróżnia ogromny, jasnożółty dziób oraz szarobrązowe ubarwienie. Siąg cm, długość cm, waga g. Zasiedla wnętrza wilgotnych lasów z niewielkimi bagnami i torfowiskami lub obrzeża dużych torfowisk.

25 Puszczyk mszarny S. nebulosa Fot. A Vintchevski Jeden lęg w roku. Najczęściej od 3 do 5 jaj na początku kwietnia. Najczęściej zajmuje stare gniazda jastrzębi i myszołowów (ponad 60%), rzadziej gniazduje w wierzchołkach złamanego drzewa oraz na ziemi w zagłębieniu. Polifag. W zebranym z gniazd materiale wypluwkowym, zarówno w Europie (Finlandia, Szwecja) jak i w Kanadzie, stwierdzono szczątki ofiar należących do ponad 80 gatunków zwierząt. Jednak w ponad 98% sąto drobne gryzonie (norniki, nornice i ryjówki). Poluje równieżna drobne i średnie ptaki, a nawet płazy. Zabija i zjada inne gatunki sów (włochatki). Odnotowano również przypadki kanibalizmu na pisklętach.

26 STATUS OCHRONNY SÓW W POLSCE I UNII EUROPEJSKIEJ W Polsce obowiązująwszystkie zapisy Dyrektywy Ptasiej. Sowy sąprzedmiotami ochrony w większości spośród wyznaczonych w Polsce ponad 140 obszarów specjalnej ochrony ptaków w sieci Natura W Polsce wszystkie sowy podlegająścisłej ochronie gatunkowej od 1975 r. Od 30 grudnia 1983 r. wokółgniazd puchacza oraz 8 gatunków ptaków szponiastych oraz bociana czarnego wprowadzona została po raz pierwszy ochrona strefowa. Na wstęp do stref ochronnych potrzebna jest zgoda Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Zgodnie z aktualnym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. (Rozporządzenie 2011) ochrona strefowa dotyczy dodatkowo jeszcze dwóch gatunków sów: sóweczki i włochatki całorocznie w promieniu 50m od gniazda. 6 gatunków sów jest objętych ochronąścisłąi wymaga także ochrony czynnej. Sąto: pójdźka, puchacz, sóweczka, uszatka błotna, włochatka i płomykówka. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. z późniejszymi zmianami w art. 52 wymienia zakazy, mogące byćwprowadzone w stosunku do zwierząt objętych ochronągatunkową. Sześćgatunków sów figuruje w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt: 1 gatunek niskiego ryzyka, bliski zagrożenia (NT) puchacz; 4 gatunki najmniejszej troski (LC) sóweczka, puszczyk uralski, włochatka; 1 gatunek narażony na wyginięcie sowa błotna (VU) (Głowaciński2001).