Wykład I: Papiery wartościowe wszelkie dokumenty stwierdzające określone prawa majątkowe i niemajątkowe przysługujące właścicielowi (ewentualnie posiadaczowi). Rodzaje papierów wartościowych: 1.ze względu na przedmiot uprawnień inkorporowanych w tych dokumentach: a) papiery opiewające na wierzytelności pieniężne b) papiery zawierające uprawnienie do rozporządzania towarem pod pieczą wystawcy c) papiery w których inkorporowane są prawa udziałowe 2.ze względu na tryb obrotu: a) imienne (prawa przenoszone w drodze przelewu + wydanie papieru) żądanie czegoś, co jest zawarte w dokumencie konkretna suma pieniężna zwykle weksle, czeki, obligacje bankowe, listy zastawne, skarbowe papiery wartościowe, bony pieniężne NBP b) na zlecenie (legitymują jako uprawnionego osobę uprawnioną lub przez nią oznaczoną, zbywalność w drodze indosu i wręczenia) c) na okaziciela (legitymują każdą osobę przedstawiającą dokument, przeniesienie w drodze prostego wręczenia) WEKSLE: Weksel papier wartościowy posiadający części składowe ściśle określone, w którym wystawca dokumentu sam przyrzeka zapłatę określonej sumy pieniężnej albo poleca zapłatę osobie trzeciej, przyjmując bezwarunkową odpowiedzialność i poddając się rygorom prawa wekslowego.! Posiadacz weksla musi widzieć uprawnienia w dokumencie!! Weksel jest zobowiązaniem solidarnym (wszyscy podpisani są odpowiedzialni)! Podział weksli: a) własne wystawca sam przyrzeka zapłatę oznaczonej sumy 1
b) trasowane wystawca poleca zapłatę sumy wekslowej tzw. trasatowi! Wprowadzanie dodatkowych warunków w wekslu jest niedopuszczalne! Rygory wekslowe: a) bezwarunkowość b) pieniężny charakter c) abstrakcyjność zobowiązania (nie ma znaczenia, po co wystawiono weksel) d) samodzielność zobowiązania e) solidarność (wierzyciel sam może wybrać osobę podpisaną na wekslu, przeciwko której będzie dochodził roszczeń w przypadku niewykonania przez dłużnika głównego zobowiązania bez konieczności zachowania kolejności) Wystawca weksla własnego sam przyrzeka zapłatę, jest więc dłużnikiem głównym w wekslu własnym; wystawca weksla trasowanego poleca zapłatę trasatowi, jest więc dłużnikiem regresowym (zwrotnie zobowiązanym) dłużnik główny = akceptant! Trasat w wekslu trasowanym ma zapłacić sumę wekslową, zobowiązany jest jako dłużnik główny; z chwilą gdy przyjmie weksel, staje się akceptantem. Remitent to osoba, na której rzecz (zlecenie) zapłata ma być dokonana. Jest wierzycielem wekslowym (jako posiadacz uprawniony jest do żądania sumy wekslowej).! Weksel nie może być na okaziciela! Wykład II: Indosant osoba, która na mocy indosu przenosi weksel na inną osobę (indos pisze się na grzbiecie)! Pierwszym indosantem jest zawsze remitent! Indosatariusz osoba, która nabywa prawo do papieru wartościowego w drodze indosu. Poręczyciel (awalista) osoba, która poręczyła za część lub całość sumy wekslowej. Domicylant osoba trzecia, nie bierze udziału w stosunku wekslowym; jest to osoba, w której lokalu weksel jest płatny. Ustawowe elementy weksla: 2
1) nazwa weksel w tekście dokumentu w języku, w jakim go wystawiono 2) bezwarunkowe polecenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej (w wekslu własnym jest bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty!) 3) nazwisko osoby, która ma za weksel zapłacić (trasata) musi to być nazwisko lub nazwa firmy 4) oznaczenie terminu płatności: a) w oznaczonym dniu b) za okazaniem (konkretna osoba, ale dowolny termin do roku!) c) w pewien czas po okazaniu (np. 2 miesiące po okazaniu) d) w pewien czas po dacie wystawienia (np. 2 tygodnie po dacie) 5) oznaczenie miejsca płatności 6) nazwisko osoby remitenta 7) oznaczenie miejsca i daty wystawienia weksla 8) własnoręczny podpis wystawcy Jeżeli: 1. nie ma oznaczonego terminu płatności, weksel jest płatny za okazaniem! 2. nie oznaczono miejsca wystawienia, to miejscem wystawienia jest miejsce obok nazwiska wystawcy 3. nie oznaczono miejsca płatności, to jest to miejsce obok nazwiska trasata (weksel trasowany!) 4. nie oznaczono miejsca płatności, to jest to miejsce wystawienia (weksel własny!) CZEK: Czek to dokument o sformalizowanej, przewidzianej przepisami prawa czekowego treści, na podstawie którego wystawca poleca bankowi w sposób bezwarunkowy wypłacić ze środków pozostających w dyspozycji wystawcy na rachunku bankowym ściśle określoną kwotę pieniężną osobie oznaczonej w dokumencie lub jego okazicielowi. Elementy czeku (różniące go od weksla): a) termin płatności czek jest zawsze za okazaniem! b) remitent czek może być wystawiony na okaziciela Podobieństwa: 3
1.oba te zobowiązania są abstrakcyjne 2.oba mają swoją nazwę w treści 3.oba są bezwarunkowymi poleceniami zapłaty 4.można je indosować 5.angażują 3 podmioty: wystawcę (trasanta), remitenta i trasata Różnice: 1.weksel pełni inną funkcję niż czek 2.trasatem na wekslu może być osoba fizyczna lub prawna, na czeku tylko bank 3.weksel przedstawia się do przyjęcia, czek nie podlega przyjęciu przez trasata 4.weksel nie może być na okaziciela, a czek może 5.w wekslu są 4 sposoby płatności, w czeku tylko 1 6.w wekslu domicylantem jest osoba fizyczna lub prawna, w czeku tylko bank Wykład III: Funkcje weksli: kredytowa odroczony termin płatności aż do daty oznaczonej na wekslu (kredyty kupieckie) płatnicza wręczenie zamiast zapłaty przy zakupie towaru, ale ta funkcja musi wynikać z treści umowy, zgodnie z prawem domniemuje się, że wręczenie weksla jest zabezpieczeniem zobowiązania obiegowa możliwość nieograniczonego przenoszenia praw wekslowych gwarancyjna wszystkie osoby podpisane są zobowiązane do zapłaty tej sumy i istnieje możliwość dochodzenia roszczeń w postępowaniu nakazowym refinansowa złożenia weksla do dyskonta zabezpieczająca Klauzule wekslowe: I wywołujące skutki prawne: o wpisanie domicylu (wymienienie domicylanta) tzw. klauzula domicylu ; np. Płatny w Banku PEKAO SA I. oddział Nowy Targ o zwolnienie się wystawcy od odpowiedzialności za przyjęcie weksla przez akceptanta wyłączenie zwrotnego poszukiwania przed terminem płatności przeciwko wystawcy 4
weksla trasowanego, ale wystawcy nie wolno zwolnić się od odpowiedzialności za zapłatę (tzn. ostatecznie musi on zapłacić, ale niekoniecznie od razu!) o na rzecz dokument imienny = zakaz indosowania; tzw. rekta-weksle, możliwość przeniesienia w drodze przelewu o bez protestu zwolnienie od protestu o zastrzeżenie oprocentowania sumy wekslowej w wekslu płatnym za okazaniem lub w pewien czas po okazaniu (określenie stopy odsetek) II wekslowo-obojętne (nie wywrą skutku prawnego i będzie się udawać, że są nie napisane o przyrzeczenie oprocentowania przy wekslach płatnych w określonym dniu lub w pewien czas po dacie o zwolnienie się wystawcy od odpowiedzialności za zapłatę III zakazane: (unieważniają weksel) o wprowadzenie warunku w treści weksla Formy przenoszenia praw wekslowych: a) indos (weksle na zlecenie) b) przelew (weksle imienne i na zlecenie) c) dziedziczenie d) proste wręczenie (papiery na zlecenie i na okaziciela) Funkcje indosu: 1. przenośna przenosi prawa z papieru wartościowego na inny podmiot 2. gwarancyjna indosant w braku innego zastrzeżenia odpowiada za zapłatę wskazanej w papierze sumy 3. legitymacyjna za prawnego posiadacza dokumentu uznaje się osobę wykazującą swoje prawo nieprzerwanym szeregiem indosów właściciel dokumentu, wierzyciel praw wekslowych Indos powinien być bezwarunkowy, a warunki wskazane na nim uważa się za nie napisane. Indos musi być całkowity (dotyczyć całej sumy), ale cała suma może być przeniesiona na dwa podmioty. Indos może mieć klauzule. Podział indosów ze względu na formę: a) zupełne (imienne) wskazany jest indosant i indosatariusz 5
b) in blanco (niezupełne) wskazany jest tylko indosant; może być umieszczony tylko na grzbiecie weksla, bo wpisanie pojedynczego nazwiska na przodzie weksla oznacza poręczenie za wystawcę c) na okaziciela (= in blanco) NIEPRZERWANY SZEREG INDOSÓW: - w związku z indosami in blanco występują dwa domniemania prawne dotyczące ustalania legitymacji formalnej posiadacza papieru: 1) jeżeli ostatni indos jest in blanco, to domniemuje się, że każdy posiadacz papieru jest jego prawnym posiadaczem 2) jeżeli po indosie in blanco następuje kolejny indos, uważa się, że indosant, który go napisał, był indosatariuszem indosu in blanco Podział indosów ze względu na cel: a) własnościowe przenoszą własność papieru wartościowego na indosatariusza (wszystkie formy indosów!) b) zastawnicze przy oddawaniu w zastaw papieru wartościowego (formuła: wartość w zastaw ) c) pełnomocnicze na ich mocy indosatariusz otrzymuje pełnomocnictwo do wykonywania w imieniu indosanta praw wekslowych (np. formuła: per procura ) d) rekta-indosy (formuła: nie na zlecenie ) zakaz dalszego indosowania; cel: określenie granic odpowiedzialności indosanta, mimo zakazu indosowania indosatariusz może wprowadzić dalszy ważny indos, ale wszyscy następcy wekslowi nabywając prawa względem wszystkich innych osób podpisanych na wekslu pozbawieni są praw wekslowych w stosunku do indosanta, który wprowadził zakaz indosowania Wykład IV: Poręczenie wekslowe: 1) poręczyciel jest zobowiązany niezależnie od tego, czy ważne jest zobowiązanie osoby, za którą poręczył 2) poręczyć można za całość lub część sumy 3) poręczenie nie może być warunkowe 6
4) 2 formy: pełna lub niepełna (podpis na przednie stronie weksla i gdy z weksla wynika, że nie jest to wystawca ani trasat) 5) poręczyciel odpowiada tak, jak ten, za kogo poręczył! Odpowiedzialność wekslowa ma charakter abstrakcyjny osoby, przeciwko którym dochodzi się praw z weksla nie mogą wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami opartymi na swoich stosunkach osobistych z wystawcą lub poprzednikami, chyba że: a) jeżeli roszczeń dochodzi posiadacz ze stosunku osobistego (z reguły!) b) jeżeli posiadacz nabywając weksel działał świadomie na szkodę dłużnika (prawie nigdy!) Wystawca weksla własnego i akceptant weksla trasowanego są dłużnikami głównymi bezwarunkowo zobowiązanymi do zapłaty. Ich odpowiedzialność nie zależy od żadnych aktów staranności i trwa aż do przedawnienia zobowiązania. Wystawca weksla trasowanego i indosanci ich odpowiedzialność jest zwrotna (regresowa), są to osoby zwrotnie zobowiązane, co oznacza, że odpowiedzialność ich uaktywnia się, gdy ostatni posiadacz papieru wartościowego dopełni aktów staranności, czyli warunków powstania odpowiedzialności zwrotnie zobowiązanych. Trasat dopóki nie przyjmie weksla, nie odpowiada wekslowo! Poręczyciel odpowiada tak, jak ten, za kogo poręczył (jeśli za dłużnika głównego, jest odpowiedzialny niezależnie od dokonania aktów staranności). Jeżeli poręczyciel wykupił weksel, może dochodzić swych roszczeń wekslowych od osoby, za którą poręczył i tych osób, które zobowiązane są w stosunku do osoby, za którą poręczył. Akty staranności (warunki uaktywnienia się odpowiedzialności zwrotnej): 1. skuteczne przedstawienie weksla do zapłaty i odmowa zapłaty przez dłużnika głównego lub przedstawienie weksla do przyjęcia i odmowa przyjęcia weksla przez trasata - za okazaniem (płatny przez 1 rok od daty wystawienia) - w pewien czas po okazaniu (wymusza zastosowanie instytucji przedstawienia weksla do przyjęcia; trasat wpisuje datę okazania na wekslu) - w pewien czas po dacie wystawienia - konkretny dzień 7
2. skuteczne sporządzenie protestu z powodu odmowy zapłaty lub z powodu odmowy przyjęcia weksla (1. lub 2. dzień po dniu wymagalności)! Gdy dzień płatności przypada na dzień ustawowo wolny, dniem wymagalności jest następny po nim dzień powszedni! Od dnia wymagalności biegnie termin skutecznego przedstawienia do zapłaty (może to nastąpić w dniu wymagalności i w jednym z dwóch dni powszednich następujących po dniu wymagalności) i termin złożenia protestu. Skuteczne sporządzenie protestu następuje, gdy: protest sporządzi notariusz będzie on skierowany przeciw właściwej osobie będzie sporządzony w odpowiednim czasie (dokonany w jednym z dwóch następujących po sobie dni powszednich po dniu wymagalności) Prawo zwrotnego poszukiwania możliwe jest po terminie płatności, gdy zapłata nie nastąpiła, lub przed terminem płatności w okolicznościach wskazanych przez prawo (np. odmowa przyjęcia weksla). Prawo zwrotnego poszukiwania przysługuje: I. ostatniemu posiadaczowi weksla przeciwko wszystkim osobom podpisanym na wekslu II. indosantowi, który weksel wykupił, przeciwko poprzedzającym go osobom III. wystawcy weksla trasowanego przeciwko akceptantowi i jego poręczycielom IV. poręczycielowi przeciwko temu, za kogo poręczył i tym, którzy byli zobowiązani do tej osoby Weksel in blanco (niezupełny w chwili wystawienia) to blankiet zaopatrzony w co najmniej podpis wystawcy weksla złożony na tym dokumencie w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Bezwarunkowe zobowiązanie powstanie tu jednak z chwilą uzupełnienia treści weksla; łącznie z wekslem in blanco sporządza się zwykle deklarację wekslową. Stwierdza ona treść porozumienia między osobą zobowiązaną z weksla a wierzycielem wekslowym. Istnienie jednak deklaracji nie ma wpływu na ważność zobowiązania wekslowego, może służyć tylko jako dowód w postępowaniu cywilnym. Zgodnie z prawem, gdy weksel niezupełny został uzupełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem, to nie można się wobec posiadacza weksla zasłaniać zarzutem uzupełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze lub dopuścił się rażącego niedbalstwa. 8
Wykład V: Obligacja papier wartościowy emitowany w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji, zwanego obligatariuszem (wierzycielem) i zobowiązuje się wobec obligatariusza do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji); świadczenie to może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. emitowany w serii reprezentuje prawa majątkowe lub niemajątkowe, podzielony na określoną liczbę równych jednostek, emisja polega na wprowadzeniu do obiegu wielu papierów wartościowych o jednakowych uprawnieniach przyznanych obligatariuszom papier wartościowy konstytutywny prawa obligatariusza powstają dopiero z chwilą rzeczywistego wyemitowania i wydania obligacji (wydanie obligacji warunkuje powstanie praw obligatariusza) papier wartościowy wierzytelnościowy wierzytelność jest prawem do żądania od emitenta określonego świadczenia bez możliwości wpływu na funkcjonowanie i prowadzenie działalności emitenta (akcje z kolei to papiery wartościowe udziałowe zawierają powyższe prawa oraz uprawnienia do decydowania o sposobie prowadzenia działalności) Funkcje obligacji: 1) lokacyjno-pożyczkowa realizowana przez przepływ wolnych środków od posiadaczy do emitentów, obligacje przynoszą posiadaczowi stabilny, z góry określony dochód; emitent zaciąga pożyczkę u wielu wierzycieli na okres czasu, który często jest dłuższy niż okres, na jaki kredytu udzielają banki 2) środka płatniczego za pomocą obligacji można regulować niektóre należności (np. podatki) funkcja niewykonalna!!! Emitenci obligacji: 1. podmioty gospodarcze z osobowością prawną 2. JST (gminy, powiaty, województwa), ich związki oraz miasto stołeczne Warszawa 3. inne podmioty z osobowością prawną upoważnione do emisji na podstawie odrębnych ustaw 4. banki 5. instytucje finansowe, których członkiem jest Polska lub NBP 9
Emitenci obligacji przychodowych: 1. JST, ich związki oraz miasto stołeczne Warszawa 2. spółki z o.o., spółki SA, wykonujące zadania użyteczności publicznej na podstawie umowy z JST; lub też spółki SA, w których JST mają odpowiednią liczbę akcji lub udziałów, jak też te SA, które ustawowo, lub w drodze koncesji albo zezwolenia wykonują zadania użyteczności publicznej, świadczą usługi komunikacyjnotransportowe lub usługi w zakresie rozwoju infrastruktury Odpowiedzialność emitenta. Zasada: emitenci odpowiadają całym swym majątkiem w stosunku do obligatariusza za zobowiązania z obligacji. Wyjątek od zasady pełnej odpowiedzialności: emitenci obligacji przychodowych, ponieważ istota obligacji przychodowych powiązana jest z ideą odpowiedzialności za dług z obligacji nie całym majątkiem emitenta, ale z wyodrębnioną jego częścią, która zwykle powstaje w miarę realizacji celu emisji ze środków pozyskanych z tej emisji. Powiązanie polega na połączeniu odpowiedzialności emitenta z wyodrębnioną częścią majątku powstałą przy realizacji przedsięwzięcia wskazanego w warunkach emisji; powiązanie to wiąże się z przyznaniem obligatariuszom pierwszeństwa dostępu do tej części majątku emitenta. Emitent musi otworzyć specjalny rachunek bankowy, gdzie zgromadzi środki wyłącznie do zaspokojenia roszczeń obligatariuszy. Środki te nie podlegają egzekucji do wysokości zobowiązania emitenta wobec obligatariuszy; emitenta obowiązuje zakaz zbywania i obciążania majątku określonego w treści obligacji. Treść obligacji: 1. świadczenia pieniężne 2 części: a) kwota równa kwocie udostępnionej emitentowi przy nabyciu obligacji b) wynagrodzenie dla obligatariusza za udostępnienie emitentowi środków przy nabyciu obligacji 2 sposoby wypłaty: a) odsetki od sumy dłużnej b) zbycie tzw. obligacji z dyskontem (cena emisyjna niższa niż cena nominalna; wykup po cenie nominalnej) podział obligacji ze względu na sposób oprocentowania: 10
a) o stałym oprocentowaniu (równe oprocentowanie w odpowiednich terminach przez cały okres obligacji aż do wykupu) b) o zmiennym oprocentowaniu (różna wysokość oprocentowania dla różnych terminów na obligacji) c) indeksowane (idea zapewnienia realnego dochodu na wyznaczonym przez emitenta poziomie w stosunku do inflacji) stopa procentowa ustalana jest za każdym razem przy terminie zapłaty odsetek w stosunku do stopy inflacji 2. świadczenia niepieniężne a) obligacje zamienne obligacje zamienialne na akcje emitenta (oświadczenie obligatariusza o zamianie obligacji na akcje złożone pisemnie wywołują skutek prawny w postaci przydziału akcji i podwyższenia kapitału akcyjnego, w związku z uprawnieniem obligatariusza w warunkach emisji emitent szczegółowo określa rodzaj akcji podlegających zamianie, sposób przeliczania obligacji na akcje, wartość przekształcenia obligacji na świadczenia pieniężne) b) obligacje wymienne obligacje zamienialne na akcje, ale innego podmiotu niż emitent c) obligacje z prawem pierwszeństwa obligacje przyznające obligatariuszowi pierwszeństwo do objęcia akcji nowej emisji emitenta (związane są z prawem poboru, przyznają obligatariuszom prawo do subskrybowania akcji przed akcjonariuszami; musi być wskazany termin, w którym uprawnienie do subskrybowania wygasa!) Rodzaje obligacji ze względu na tryb obrotu: imienne (przeniesienie: przelew) na okaziciela (przeniesienie: wręczenie) Rodzaje obligacji ze względu na termin wykupu: krótkoterminowe (do 1 roku) średnioterminowe (1-10 lat) długoterminowe (powyżej 10 lat) Obowiązki emitenta: 11
1) udzielenie informacji (w warunkach emisji: cel i wielkość emisji, wartość ceny emisyjnej i nominalnej, sposób ustalania cen, warunki wykupu i wypłaty oprocentowania) 2) udostępnienie zainteresowanym rocznych sprawozdań finansowych wraz z opinią biegłego rewidenta (okres od emisji do wykupu obligacji) Termin wykupu: wynika z warunków emisji jest dniem umorzenia obligacji jest zmienny, gdy emitent nie wypełnia jakichkolwiek obowiązków Wykład VI: Bankowe papiery wartościowe. Podstawa prawna: prawo bankowe Typowa cecha: brak seryjności tych papierów i z reguły krótki okres wymagalności (poniżej 1 roku) Emitenci: tylko banki! emisji tego rodzaju nie może dokonywać NBP oraz banki hipoteczne Nabywcy: każdy podmiot (ograniczenia: wymienione w warunkach emisji) Cechy bankowych papierów wartościowych: a) wierzytelnościowe mają wierzytelność pieniężną b) lokacyjno-pożyczkowe wobec banku pełnią funkcję pożyczkową, wobec nabywcy lokacyjną Tryb przenoszenia praw: - papiery imienne tylko przelew (cesja) - papiery na okaziciela wręczenie Bankowy papier wartościowy cechuje się tym, że w jego treści jest zwrot bankowy papier wartościowy i dodatkowo wartość nominalna oraz zobowiązanie banku do naliczenia określonego oprocentowania wg ustalonej stopy procentowej oraz zobowiązanie banku do wypłacenia oznaczonej osobie w określonych terminach konkretnych kwot ( w przypadku papierów imiennych z reguły brak jest możliwości żądania wcześniejszej wypłaty z papieru). 12
W treści bankowego papieru wartościowego winny być określone zasady dotyczące rodzaju praw przy przenoszeniu, numer papieru i data emisji oraz podpisy osób upoważnionych do składania zaświadczeń (podpisy mogą być mechaniczne). W treści nie może być porównania do warunków emisji papierów wartościowych innych emitentów (zakaz reklamy bankowych papierów wartościowych). Każdy bank ma obowiązek zawiadomienia o emisji prezesa NBP na 30 dni przed emisją ( notyfikacja). Warunki emisji muszą być podane do publicznej wiadomości. Listy zastawne papiery wartościowe, których celem jest zdobycie środków na finansowanie budownictwa. Podstawa prawna: ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych Emitenci: tylko banki hipoteczne! (są to szczególne banki w formie SA, mają bardzo typowy zakres czynności, są ograniczone w stosunku do innych banków) Nabywcy: brak ograniczeń Banki hipoteczne: udzielają kredytów zabezpieczonych hipoteką nabywają wierzytelności innych banków z tytułu zabezpieczonych kredytów na hipotece emisja: a) hipotecznych listów zastawnych (emisja wynika z tytułu udzielonych kredytów zabezpieczonych hipoteką lub z tytułu skupionych wierzytelności) b) publicznych listów zastawnych (podstawa: wierzytelności banku hipotecznego z tytułu kredytów nie zabezpieczonych hipoteką (udzielanie konkretnym podmiotom) albo nabycie wierzytelności nie zabezpieczonych hipoteką (udzielanie również konkretnym podmiotom)) Listy zastawne hipoteczne: ukształtowane imiennie lub na okaziciela bank hipoteczny zobowiązuje się wobec uprawnionego podmiotu z tego papieru do spełnienia określonych świadczeń pieniężnych, polegają one na wypłacie w dniu wykupu tego listu odsetek oraz wartości nominalnej listu; list hipoteczny może opiewać na złote lub waluty obce Listy zastawne publiczne: 13
ukształtowane imiennie lub na okaziciela konkretne podmioty: kredyty zabezpieczone gwarancją lub poręczeniem NBP, EBC, rządów lub banków państw-członków UE, OECD, lub podmiotom udzielanych kredytów jednostki samorządu terytorialnego Istnienie listów zastawnych ma określony cel ustawowy: kapitał pozyskany przeznacza się na kredyty na inwestycje budowlane; kredyty te są zabezpieczone hipoteką, a środki na kredyty uzyskuje się z emisji listów zastawnych. Charakter świadczeń: pieniężny (świadczenie główne wartość nominalna; + obligatoryjne świadczenie uboczne odsetki) papiery procentowe. Składniki listu zastawnego: nazwa: hipoteczny/publiczny LZ 1 wskazanie podstawy emisji (decyzja banku) nazwa i siedziba banku seria i numer LZ oznaczenie wartości nominalnej, daty naliczania oprocentowania oraz wysokości oprocentowania termin wypłaty odsetek termin wykupu listu miejsce płatności miejsce i data wystawienia warunki wykupu Dalsze informacje wprowadza się, gdy termin wykupu wynosi ponad 5 lat. (m.in. uwzględnia się prawo banku hipotecznego do umorzenia LZ przed terminem wykupu + szczegółowe warunki). Na każdym LZ jest informacja, że podmiot jest pozbawiony prawa do wcześniejszego żądania wykupu.! Ustawa o obligacjach stosowana jest celem tłumaczenia wątpliwości i stosowana jest do obrotu LZ + ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi: 1) odpowiedzialność za LZ (emitent odpowiada całym majątkiem) 1 LZ list zastawny (w dalszej części pracy w zasadzie będzie używany już tylko skrót). 14
2) w chwili wykupu LZ podlegają umorzeniu 3) każda emisja LZ oznacza zbiór papierów wartościowych oferowanych w ramach jednego procesu emisyjnego (zbiór papierów o tych samych uprawnieniach dla wszystkich nabywających papiery) POWIERNIK (+ zastępca) powoływany jest jako podmiot działający przy każdym banku hipotecznym niezależnie od banku i organu powołującego. Powiernik zatrudniany jest przez KNB, koszty jego wynagrodzenia to koszty działalności banku. Zadania powiernika: 1. czuwanie, by zobowiązania banku hipotecznego były realizowane 2. sprawdzanie, czy zobowiązania wynikające z LZ w obrocie są zabezpieczone zgodnie z ustawą (np. czy nie wygasła hipoteka, czy nie upadło poręczenie) 3. sprawdzanie, czy wartość nominalna LZ w obrocie nie przekracza ustawowego limitu wartości LZ W celu wykonywania zadań powiernikowi przysługuje: - prawo do badania ksiąg rachunkowych i rejestrów - prawo do informacji zawierających tajemnicę bankową - prawo do zawiadomienia KNB o nieprawidłowościach REJESTR LZ: obowiązek każdego banku hipotecznego do jego prowadzenia ( zabezpieczanie LZ) obowiązek prowadzenia rachunków zabezpieczenia LZ (wierzytelności i inne środki) rejestr jest prowadzony oddzielnie dla publicznych i hipotecznych LZ rejestr jest ogłaszany w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, gdzie podaje się wartość nominalną LZ w obrocie na ostatni dzień roku obrotowego Bony komercyjne. papiery wierzycielskie, krótkoterminowe emitenci: przedsiębiorstwa papiery niezabezpieczone o wysokim ryzyku papiery imienne lub na okaziciela główna funkcja: lokacyjno-pożyczkowa umożliwiają firmom dostęp do środków finansowych osób trzecich podstawa prawna: brak (2 alternatywy): o stosować prawo wekslowe (gdyż są to papiery najbardziej zbliżone do weksli) 15
o stosować ustawę o obligacjach emitenci: tylko przedsiębiorstwa jako osoby prawne nabywcy: każdy podmiot (chyba że firma wskaże inaczej) Bony komercyjne: a) dyskontowe sprzedawane poniżej wartości nominalnej, na koniec emitent wykupuje je po ich wartości nominalnej b) kuponowe nabywane po wartości nominalnej, ale w dniu wykupu inwestor otrzymuje wartość nominalną oraz kupon odsetkowy! Bony komercyjne mogą być zmaterializowane lub zdematerializowane. Rodzaje bonów komercyjnych: 1) bony komercyjne dyskontowe agentem emisji jest Polski Bank Rozwoju SA, w treści ich powinno być słowo weksel 2) KWIT-y (krótkoterminowe weksle inwestycyjno-terminowe) papiery dyskontowe, w odniesieniu do nich stosuje się prawo wekslowe 3) bony handlowe nie są seryjne, są zawsze krótkoterminowe, od ich emisji przysługuje opłata skarbowa Korzyści z bonów komercyjnych: - możliwość ograniczenia rodzaju nabywcy przez emitenta - niższe koszty uzyskania niż w przypadku kredytu bankowego - szybka możliwość pozyskania kapitału - emisja może być dostosowana do bieżących potrzeb firmy Państwowe papiery wartościowe: a) emitowane przez skarb państwa b) emitowane przez NBP Ad a): instrumenty uzyskania środków przeznaczonych do realizacji celów gospodarczych podstawa prawna: ustawa o finansach publicznych charakter pieniężny mają: bony skarbowe, obligacje skarbowe, skarbowe papiery oszczędnościowe 16
charakter niepieniężny mają: powszechne świadectwa udziałowe, bony prywatyzacyjne, świadectwa rekompensacyjne termin wykupu: krótkoterminowe lub długoterminowe skarbowe papiery wartościowe: oferowane tylko osobom fizycznym, ten rodzaj może być wyłączony z obrotu wtórnego obligacje skarbowe: zwykle długoterminowe, nabywca może być osobą zagraniczną, mają nieograniczony krąg nabywców, zbywane zwykle na przetargach bony skarbowe: zwykle krótkoterminowe, dostępne tylko na rynku krajowym, zawsze są na okaziciela, mają nieograniczony krąg nabywców, do ich odkupywania stosuje się zasadę umarzania praw Ad b): podstawa prawna: ustawa o NBP i zarządzenie prezesa NBP w sprawie sprzedaży, obrotu i prowadzenia kont depozytowych bonów pieniężnych w postaci zdematerializowanej forma: zawsze papiery na okaziciela podstawa obrotu: przetargi są to papiery zawsze zdematerializowane Wykład VII: Ogólna regulacja papierów wartościowych. Regulację papierów wartościowych wprowadzono nowelizacją w 1990 r. W kodeksie cywilnym podane są ramowe kwestie o papierach wartościowych. Nie ma tam definicji papierów wartościowych. Pojawiają się one w kodeksie cywilnym, gdyż wystawienie papieru wartościowego jest zaciągnięciem zobowiązania. Regulacje papierów wartościowych w kodeksie cywilnym: I: powstanie praw z papierów wartościowych II: przenoszenie praw III: realizacja i wygaśnięcie praw IV: problematyka skutków utraty papierów wartościowych Ad I): 17
Kodeks cywilny wskazuje, iż w przypadku zobowiązania wynikającego z papieru wartościowego dłużnik z tego papieru jest zobowiązany do świadczenia za zwrotem dokumentu lub udostępnieniem go dłużnikowi celem pozbawienia go mocy prawnej. a) źródło zobowiązania wystawienie papieru wartościowego i puszczenie go w obieg (czynność prawna) istotne jest, by wskazać, kto jest osobą zobowiązaną (podpis) początkowo przyjmowano, że podpis musi być własnoręczny bardziej sformalizowane papiery wartościowe muszą mieć podpis własnoręczny; papiery na okaziciela mogą być wystawione tak, że podpis może być odbity sposobem mechanicznym podpis pod papierem wartościowym nie może być parafą ani inicjałem! b) klauzula prezentacyjna obciąża osobę uprawnioną z papieru wartościowego obowiązkiem przedstawienia tego papieru. Przedstawienie: oddanie papieru wartościowego dłużnikowi okazanie papieru wartościowego celem skasowania go papiery wartościowe związane są z tzw. legitymacją z papieru, która pozwala, by uprawniony do odbioru świadczenia nie musi udowadniać swej legitymacji materialnoprawnej. Spełnienie świadczenia do rąk posiadacza legitymowanego treścią papieru zwalnia dłużnika, chyba że działał on w złej wierze. Złodziej, który wykaże się legitymacją formalną, będzie uprawniony z papieru wartościowego. Ad II): Papiery imienne. Legitymują one osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu; przeniesienie praw następuje przez przelew połączony z wydaniem dokumentu. a) legitymację formalną ma osoba imiennie wskazana na papierze imiennym b) szczegółowe określanie podmiotów (nie tylko imię i nazwisko) c) ciąg przelewów badany od strony materialno-prawnej: dłużnik, by zwolnić się z zobowiązania, musi żądać od osoby domagającej się świadczenia, by wykazała ona łańcuch cesji poprawnych materialno-prawnie. Papiery na zlecenie. 18
Legitymują osobę wymienioną w dokumencie oraz wszystkie inne osoby, których prawa przenoszone są przez indos (pisemne oświadczenie na papierze wartościowym na zlecenie, mającym co najmniej podpis zbywcy, oznaczający przeniesienie praw na inną osobę). Dłużnik, by zwolnić się z zobowiązania, ma jedynie obowiązek sprawdzenia legitymacji formalnej z papieru, która związana jest z posiadaniem papieru wartościowego i wykazaniem nieprzerwanego szeregu indosów. Papiery na okaziciela. Dłużnik nie ma obowiązku dochodzenia, czy okaziciel jest właścicielem dokumentu. W razie wątpliwości winien złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego. Przeniesienie praw z dokumentu wymaga wydania dokumentu. Podpis może być odbity mechanicznie na tego typu papierach. Odpowiedzialność z papieru wartościowego i kwestia jego abstrakcyjności. Dłużnik, spełniając świadczenie, nie może powoływać się przy papierach wartościowych na zarzuty wynikające z podstawy prawnej stanowiącej kauzę (podstawę) wydania dokumentu. Dłużnik może powołać się względem wierzyciela tylko na zarzuty dotyczące ważności dokumentu albo zarzuty wynikające z treści papieru, lub też zarzuty przysługujące dłużnikowi osobiście przeciw wierzycielowi i dodatkowo możliwość podnoszenia zarzutów przy nabyciu papieru wartościowego, gdy nabywca działał świadomie na szkodę dłużnika.! Zobowiązanie abstrakcyjne chroni posiadacza dokumentu! Zarzuty obiektywne: a) dotyczące ważności papieru wartościowego b) wynikające z treści papieru wartościowego (np. przedawnienie) Ad IV): Umorzenie papieru wartościowego to tzw. amortyzacja papieru wartościowego. Umarzanie regulują przepisy szczegółowe. Kodeks cywilny wskazuje jedynie, że jeśli papier wartościowy został prawomocnie umorzony, to dłużnik jest zobowiązany wydać osobie, na której rzecz nastąpiło umorzenie, na jej koszt nowy dokument, a gdy wierzytelność jest już wymagalna, to spełnić świadczenie. 19
Jeżeli komuś zaginął papier wartościowy, to ta osoba może żądać uznania go za umorzony. W sądzie rejonowym miejsca płatności weksla należy zgłosić wniosek o jego umorzenie. Sąd wydaje tzw. orzeczenie amortyzacyjne, w którym uznaje dany papier wartościowy za umorzony; ostatni posiadacz ma prawo dochodzenia praw z papieru na podstawie orzeczenia amortyzacyjnego sądu. To orzeczenie amortyzacyjne uniemożliwia dochodzenia praw z umorzonego papieru wartościowego. Orzeczenie amortyzacyjne nie jest papierem wartościowym! (jest to środek zapewniający legitymację osoby ubiegającej się o wykonanie zobowiązania). Jeżeli poszkodowany wie, kto ma papier wartościowy, przysługuje mu tylko tzw. powództwo windykacyjne. Osoba ta składa wniosek o umorzenie (wniosek: treść papieru wartościowego, uprawdopodobnienie utraty, interes prawny uzasadniający żądanie umorzenia). To postępowanie przed sądem toczy się trybem nieprocesowym, nie dotyczy merytorycznej oceny zobowiązania z samego papieru wartościowego. Sąd w Monitorze Polskim ogłasza wezwanie dla aktualnego posiadacza papieru, by w terminie 60 dni zgłosił się do sądu i okazał ten papier sądowi. Te 60 dni biegnie od dnia płatności papieru wartościowego, a jeśli termin został przekroczony, to od dnia ogłoszenia w Monitorze Polskim. W wypadku braku reakcji po 60 dniach sąd wydaje postanowienie uznające papier wartościowy za umorzony. Jeżeli posiadacz zgłosi się do sądu, sąd umarza postępowanie amortyzacyjne i strony mogą prowadzić proces o prawo do papieru wartościowego. Na sądzie ciąży obowiązek zawiadomienia trasata i wszystkich dłużników zarówno o wszczęciu jak i wyniku postępowania. Zawiadomienie o wszczęciu postępowania łamie legitymację formalną z papieru wartościowego.! Żądający umorzenia może sam żądać od trasata złożenia sumy do depozytu sądowego. W wypadku odmowy (potwierdzonej protestem) istnieje możliwość zwrotnego poszukiwania przeciwko wystawcy w wekslu trasowanym i indosantowi. Znaki legitymacyjne. dokumenty ucieleśniające uprawnienia przysługujące ich okazicielowi źródło zobowiązania: umowa, na której potwierdzenie wydaje się znak legitymacyjny znaki te są na tyle zróżnicowane, iż trudno wprowadzić konkretną systematyzację w 90% znaki legitymacyjne związane są ze stosunkiem umownym tak, że stanowią one dowód istnienia umowy (kwity bagażowe, kwity z pralni, bilety kolejowe etc.) rozróżnia się: a) znaki legitymacyjne jako dowód wypełnienia obowiązku (np. opłata urzędowa) 20