Perspektywy rozwoju upraw roślin energetycznych

Kamienie milowe UE w zakresie odnawialnych źródeł energii 1986 r.- początek kształtowania wspólnotowej polityki wobec OZE 1994 r. Rada Europejska podczas szczytu w Madrycie ustaliła aby udział produkowanej przez państwa wspólnoty energii pierwotnej pochodzącej ze źródeł odnawialnych wynosił 15% 1996 r. powstaje Zielona Księga zawierająca zasady polityki energetycznej w odniesieniu do OZE 1997 r. Biała Księga dokument o charakterze strategicznym i politycznym. Wyznaczał on kierunek polityki długookresowej i cel ilościowy w postaci podwojenia z 6 do 12% udziału OZE w strukturze produkcji energii pierwotnej. Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspierania na rynku wewnętrznym produkcji energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych

Kamienie milowe UE w zakresie odnawialnych źródeł energii Dyrektywa 2003/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspierania użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych Komunikat Komisji WE COM(2005) 628 Plan działania w sprawie biomasy z dnia 07.12. 2005r. Projekt dyrektywy Komisji Europejskiej i Rady COM(2008) 30 w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych Zielona Księga O bezpieczeństwie energetycznym z 2000 roku Zielona Księga Osiągając więcej zużywając mniej z 2005 roku Zielona Księga Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii z 2006 roku

Polskie dokumenty programowe 1. Ustawa Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 roku (z późn. zm.) 2. Rezolucja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 3. Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej z 2000 roku 4. Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 19 grudnia 2005 r. (z późn. zm.) w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej oraz zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii 5. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach 6. Polityka energetyczna Polski do 2025 roku przyjęta w 2005 roku 7. Polityka klimatyczna Polski. Strategia redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020 8. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 9. Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015

Założenia rozwoju rynku biomasy na cele energetyczne I. Udział energii elektrycznej z sprzedaży energii ze źródeł odnawialnych: 2007 5,1% 2008 7% 2009 8,7% 2010 do 2014 10,4% II. Udział energii elektrycznej pozyskanej i wspólspalanej z biomasy innej niż leśna 2008 5% 2009 10% 2010 20% 2011 30% 2012 40% 2013 50% 2014 60%

W Polsce energetyka odnawialna wchodzi obecnie w okres dynamicznego rozwoju. Rozwój technologii pozyskiwania energii z odnawialnych źródeł jest podyktowany polityką UE. W Polsce biomasa zajmuje dominującą pozycję wśród odnawialnych źródeł energii.

Działania ania wspierające rynek biopaliw Pomoc dla producentów rolnych: możliwość wytwarzania przez rolników biopaliw na własny użytek (100 litrów/ha) Dopłaty z UE w wysokości do 45 za hektar - do uprawy roślin wykorzystywanych do produkcji biokomponentów oraz do innych roślin energetycznych. Pomoc ze środków krajowych w wysokości 50 % kosztów założenia wieloletnich plantacji roślin energetycznych. (Topola -2520, Slazowiec -4048, Wierzba-4300, Miskant 7200 PLN) Pomoc publiczna na wsparcie produkcji : Ulgi i zwolnienia od podatku akcyzowego oraz ulgi w podatku dochodowym?? Wyłączenie biokomponentów z grupy wyrobów podlegających opłacie paliwowej. 7

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (2007-2013) 2013) Całkowity budżet - 37,6 mld euro Środki UE - 28 mld euro Wkład krajowy 9,6 mld euro 8

Działania ania wspierające rynek biopaliw Funduszu Spójności Pomoc techniczna na przygotowanie dokumentacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Działania zwiększające popyt na biopaliwa Wsparcie finansowe badań naukowych (granty) 9

Działania ania wspierające rynek biopaliw Pozyskiwania ciepła i energii elektrycznej z biomasy, Produkcja biogazu i jego wykorzystanie, Produkcja biopaliw, Uprawy energetyczne, Pomoc w przygotowaniu projektów bioenergetycznych (pomoc techniczna) Promowanie rozwoju bioenergetyki i edukacja ekologiczna Badania naukowe związane z energetyką odnawialną. 10

Działania ania wspierające rynek biopaliw Oś priorytetowa Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna Oś priorytetowa Bezpieczeństwo energetyczne i dywersyfikacja źródeł energii Oś priorytetowa Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi Oś priorytetowa Pomoc techniczna Oś priorytetowa ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych 11

Główne źródła a finansowania Środki krajowe Budżet Państwa Fundusze Celowe (NFOŚiGW, Ekofundusz) 5 mld PLN Środki własne przedsiębiorców Pożyczki i kredyty krajowych i międzynarodowych instytucji finansowych 12

Główne źródła a finansowania Środki Unii Europejskiej Fundusz Spójności i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Międzynarodowe i krajowe fundusze na badania naukowe (m.in. VII Program Ramowy, Fundusz Norweski, Krajowy Ramowy Program Badań). 13

Działania ania promocyjne i edukacyjne Podnoszenie świadomości ekologicznej Kształcenie na wszystkich poziomach edukacji Media publiczne Wsparcie finansowe działań promocyjno-edukacyjnych 14

Potencjalne możliwości pozyskania energii odnawialnej w UE

Potencjalne zasoby energii w UE

Udział OZE w bilansie energii finalnej w 2005 r. oraz krajowe cele wskaźnikowe w 2020 r. dla UE 27 [%] Wyszczególnienie Belgia Bułgaria Republika Czeska Dania Niemcy Estonia Irlandia Grecja Hiszpania Francja Włochy Cypr Łotwa Litwa Luksemburg Węgry 2005 2,2 9,4 6,1 17 5,8 18 3,1 6,9 8,7 10,3 5,2 2,9 34,9 15 0,9 4,3 2020 13 16 13 30 18 25 16 18 20 23 17 13 42 23 11 13 Wyszczególnienie Malta Niderlandy Austria Polska Portugalia Rumunia Słowenia Republika Słowacka Finlandia Szwecja Zjednoczone Królestwo UE 27 2005 0,0 2,4 23,3 7,2 20,5 17,8 16 6,7 28,5 39,8 1,3 8,5 2020 10 14 34 15 31 24 25 14 38 49 15 20

Źródła pozyskania biomasy w Polsce Leśnictwo; 25% Sadownictwo; 12% Rolnictwo ; 48% Przemysł drzewny; 13% Źródło: Rogulska 2002

UPRAWY ROŚLIN ENERGETYCZHYCH Biomasa roślinna roślin energetycznych (drewno, słoma, ziarno owsa) jest obiecującym źródłem energii odnawialnej, gdyż w podczas spalania emituje mniej SO2 niż węgiel. Bilans emisji CO2 jest zerowy, ponieważ podczas spalania do atmosfery oddawane jest tyle CO2 ile wcześniej rośliny pobrały z otoczenia w procesie fotosyntezy. Uprawy roślin energetycznych wpływają korzystnie na poprawę stanu środowiska (redukcja zanieczyszczeń do atmosfery i wód, zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów). Biomasa roślinna ze względu na swą odnawialność ma szansę stać się znaczącym i cenowo dostępnym nośnikiem energii ze względu na wyczerpujące się zapasy paliw kopalnych (węgla, oleju i gazu), których ceny będą stale wzrastały.

UPRAWY ROŚLIN ENERGETYCZHYCH Wprowadzenie tych roślin do uprawy uwarunkowane jest możliwościami zagospodarowania wytworzonej biomasy, co wymaga z reguły posiadania odpowiedniej infrastruktury przetwórczej magazynowej i rynkowej. Produkcja ta nie może mieć charakteru działalności doraźnej ograniczonej do przetwarzania małych ilości surowca. Musi to być zatem produkcja planowa, realizowana systematycznie z roku na rok.natomiast skala jej rozwoju zależeć będzie, m.in. od powierzchni gruntów, jaka można przeznaczyć pod produkcję biomasy roślinnej.

ród a biomasy w Polsce Pierwotne 1. drewno pochodz ce z lasów, przesiek, sadów, specjalnych upraw oraz odpadowe z przemys u drzewnego, 2. plantacje ro lin uprawnych z przeznaczeniem na cele energetyczne, 3. nasiona ro lin oleistych przetwarzane na oleje stanowi ce materia p dny, 4. ziemniaki, zbo a etc. przetwarzane na alkohol etylowy dodawany do benzyn, Wtórne - pozosta o ci i odpady 1. s oma i inne pozosta o ci ro linne-materia odpadowy przy produkcji rolniczej 2. odpady powstaj ce w przemy le rolno-spo ywczym, 3. gnojowica lub obornik wykorzystywane do fermentacji metanowej, 4. organiczne odpady komunalne, 5. organiczne odpady przemys owe, np. w przemy le papierniczocelulozowym.

Założenia Strategii rozwoju energetyki odnawialnej Udział energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energii pierwotnej 2,65% w 2003 r. 2,85% w 2004 r. 3,10% w 2005 r. 3,60% w 2006 r. 4,20% w 2007 r. 5,00% w 2008 r. 6,00% w 2009 r. 7,50% w 2010 r. oraz do 14% w 2020r. p rocen tow y u d ział en ergii ze źród eł od n aw ialn ych 14,0 12,0 10,0 2007 4,2 % (uzysk.4,6%) 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2020 rok 22

Energia, zasoby, zaopatrzenie i zużycie surowców w energetycznych Roczna wielkość produkcji energii elektrycznej ok. 312 tys. MW 23

Zaopatrzenie i zużycie surowców energetycznych 24

Perspektywy wykorzystania roślin energetycznych w Polsce 1. W roku 2007 powierzchnia upraw roślin energetycznych o krótkiej rotacji wynosiła 5700 ha oraz 1800 ha innych upraw energetycznych. Jest to zaledwie 2,1% powierzchni potrzebnej energetyce, aby w roku 2014 udział energii odnawialnej w produkowanej energii elektrycznej osiągnął poziom 10,4%. 2. Tereny rolnicze, które ze względu na silne zanieczyszczenie gleb nie nadają się do uprawy roślin jadalnych, mogą być wykorzystane do uprawy roślin energetycznych przeznaczonych do produkcji biopaliw. 3. Ochrona środowiska 4. Inwestycje w OZE uważa się za inwestycje o najniższym stopniu ryzyka w długim okresie. 5. Zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego regionu, a zwłaszcza poprawy zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej.

Możliwości pozyskania biomasy w Polsce 1.Znaczne obszary ziemi odłogowanej 2.Rosnące nadwyżki słomy, które obecnie szacuje się na 11,8 mln ton rocznie (195 PJ - około 12 mln ton) może zastąpić 5-10 mln ton węgla (redukcja CO 2 12-25 mln ton) 3.Lasy (około 8,9 mln ha), z czego lasy państwowe zajmują powierzchnię 7,4 mln ha. Zakłada się dalszy wzrost lesistości do 32% w 2020 r. Potencjał energetyczny drewna można szacować na ok 58 PJ 4.Potencjalne możliwości produkcji biogazu oceniane są ok. 34 PJ

Możliwości pozyskania biomasy w Polsce 1.Wierzba krzewiasta zajmuje obecnie najwi kszy area w ród upraw energetycznych - 3000 ha, z czego uprawy u ytkowane bezpo rednio na cele energetyczne nie przekraczaj 1000 ha. 2.Poza wierzb, powsta y plantacje: malwy pensylwa skiej, topinambura, miskanta olbrzymiego i ró y bezkolcowej, jednak ich area jest znacznie mniejszy ni wierzby. czny

Wykorzystanie biomasy w ciep ownictwie 1.W Polsce najwięcej biomasy zużywa się do produkcji energii cieplnej 2.W dłuższej perspektywie przewiduje się wykorzystanie biopaliw stałych w skojarzonych systemach wytwarzających energię cieplną i elektryczną

Bezpośrednie spalanie biomasy można zastąpić efektywniejszymi lecz bardziej skomplikowanymi procesami 1.Piroliza 2.Gazyfikacja 3.Karbonizacja

Lista zatwierdzonych podmiotów PS - podmiot skupujący; PJP pierwsza jednostka przetwórcza województwo OT ARR PS/PJP* dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Wrocław Bydgoszcz Lublin Gorzów Wlk. Łódź Kraków Warszawa Opole Rzeszów Białystok Gdynia Katowice Kielce Olsztyn Poznań Szczecin liczba podmiotów zatwierdzonych na 2007 r. liczba podmiotów zatwierdzonych na 2008 r. PS 30 29 PJP 7 7 PS 32 32 PJP 33 32 PS 1 1 PJP 10 11 PS 7 8 PJP 17 17 PS 2 3 PJP 10 11 PS 3 3 PJP 0 0 PS 16 17 PJP 17 19 PS 27 27 PJP 8 8 PS 8 9 PJP 17 17 PS 2 2 PJP 4 4 PS 23 23 PJP 20 21 PS 4 4 PJP 7 7 PS 1 1 PJP 6 7 PS 9 9 PJP 20 22 PS 22 24 PJP 60 61 PS 15 15 PJP 26 27 ogółem PS: 202 206 ogółem PJP: 262 271 suma wszystkich: 464 477

Ilość umów zawartych przez zatwierdzone PS/PJP z wnioskodawcami na dostawę roślin energetycznych w 2007 r. rzepak 80,25% żyto 8,32% wierzba 2,63% kukurydza 2,38% pszenżyto 3,57% owies 0,38% jęczmień 0,25% pszenica 2,23%

Ilości złożonych deklaracji o wykorzystaniu roślin energetycznych na cele energetyczne w gospodarstwie w 2007 r pszenica 1,03% żyto 5,13% jęczmień 0,51% owies 10,09% pszenżyto 2,91% kukurydza 0,17% wierzba 76,07% rzepak 4,10%

Prognoza konsumpcji energii ze szczególnym uwzględnieniem OZE w UE 27 do 2020 r. [Mtoe] Wyszczególnienie Konsumpcja energii ogółem Razem odnawialne źródło energii Biomasa Woda Wiatr Kolektory słoneczne Geotermia Fotowoltaika Pozostałe 2004 1 747,0 109,2 71,9 26,1 5,0 0,7 5,4 0,1 0,0 2010 1 761,0 182,4 125,0 30,6 15,4 2,0 8,2 0,8 0,4 2020 1 633,0 348,0 235,0 33 43,9 12,0 16,4 5,3 2,1 Źródło: European Biomass Statistics 2007, AEBIOM 2007.

Źródła pochodzenia biomasy wykorzystywanej na cele energetyczne [Mtoe] Wyszczególnienie Drewno i jego odpady Biomasa z rolnictwa Odpady Import Razem 2004 61,5 3,5 7,3-72,3 2020 75,0 97,0 23,0 25,0 220 Źródło: European Biomass Statistics 2007, AEBIOM 2007.

Ceny biomasy oraz zyski netto z 1 ha plantacji energetycznych Roślina energetyczna Kompleks Plon t [s.m./ha] Cena [zł/gj] Dochód netto [zł/ha] Wierzba 8 8,5 22,24 922,76 Wierzba 9 7,5 20,29 603,32 Miskant zbiór styczeń 5 16,4 10,50 813,86 Miskant zbiór kwiecień 5 13,6 12,09 690,17 Ślazowiec zbiór styczeń 6 9,7 17,15 577,80 Ślazowiec zbiór kwiecień 6 8,7 17,15 296,5 Źródło: Bio-Energia 2008.

BIOPALIWA Rosporządzenie ministra finansów w sprawie stawek podatkowych zablokowała rozwój sektora w ostatnich latach Cele: Cel na rok 2010 5,75% Cel na rok 2020 10% Wymagany będzie 1 mln ton rzepaku rocznie wzrost areału o 400-500 tys. ha. Obecnie areał ten wynosi około 550 tys. ha i stanowi 3,7% w strukturze zasiewów Według specjalistów rzepak może zajmować co najmniej 1,2 mln ha.

BIOPALIWA 1.W Polsce zużywa się około 5 mln m 3 benzyn. Wymagany dodatek 5 proc. etanolu stanowiłby zapotrzebowanie około 250 tys. m 3. Obecnie zużycie bioetanolu jest 5-krotnie mniejsze 2.Obecnie obowiązują zwolnienia z podatku akcyzowanego do paliw ciekłych za wprowadzenie określonego poziomu biokomponentów: 2,0-5,0% biokomponentów 1,5 zł 5,0-10,0% biokomponentów 1,8 zł Powyżej 10,0% biokomponentów 2,2 zł od litra dodanego biokomponentu

BIOPALIWA 1.W Polsce produkuje go ponad dwadzieścia firm. Niekwestionowanym liderem jest Polmos Wrocław i Akwawit Leszno. 2.Na skalę przemysłową produkuje bioetanol od 1992 roku, a jego obecne zdolności produkcyjne sięgają 150 mln litrów rocznie. 80 proc. produkcji jest sprzedawana w państwach UE. 3.Inwestycje w bioetanol nie cieszą się dużym zainteresowaniem.

BIOPALIWA 1.Rozwoj rynku biopaliw spowoduje obni anie się kosztów ich pozyskania i przetwarzania 2.Prognozowany jest wzrost cen paliw kopalnych, co w d u szej perspektywie jeszcze bardziej uatrakcyjni wykorzystanie lokalnie dost pnych odnawialnych róde energii.

Biogaz 1.Fermentacja gnojowicy i energetyczne wykorzystanie pozyskanego z niej biogazu jest skutecznym sposobem na ograniczenie negatywnego wpływu intensywnej hodowli zwierząt na środowisko 2.Przełomem w wykorzystaniu biomasy na cele energetyczne w Polsce będzie realizacja Programu rozwoju biogazowni rolniczych 3.Zakłada się, że w wyniku realizacji programu do 2020 r. w każdej polskiej gminie funkcjonować będzie przynajmniej jedna biogazownia rolnicza.

Energia, zasoby, zaopatrzenie i zużycie surowców w energetycznych Import z Rosji 65,5% 41

Biogaz

Podsumowanie - szanse 1. Warunki klimatyczno-glebowe kraju są na ogół odpowiednie do uprawy zarówno krajowych jak i większości introdukowanych do naszej strefy klimatycznej gatunków roślin energetycznych. 2. Polska dysponuje odpowiednimi możliwościami technicznymi przetwarzania biomasy na energię. Zalecenia agrotechniczne dla części roślin energetycznych są w trakcie opracowywania. 3. Plantacje energetyczne pozwolą zagospodarować tylko w części wzrastającą powierzchnię obszarów wyłączonych z tradycyjnej produkcji rolniczej oraz gruntów marginalnych. 4. Szansą na rozwój energetyki odnawialnej i produkcji biopaliw jest możliwość korzystania z funduszy unijnych. Wiele przedsięwzięć jest w fazie realizacji, inne w trakcie przygotowania.

Podsumowanie - zagrożenia 1. Do barier rozwoju sektora energetyki odnawialnej należy zaliczyć głównie uwarunkowania ekonomiczne istnieje potrzeba dodatkowego wsparcia finansowego inwestycji. 2. Barierą w jest także niedostateczny poziom rozwoju sieci elektroenergetycznych w stosunku do wzrastających potrzeb. 3. Polska posiada dużą powierzchnię UR (ok. 1,5 mln ha.),a potencjał biomasy jest wysoki 4. Długoterminowo: uprawa roślin energetycznych stanowi największy potencjał nie tylko na spalanie, ale także na biogaz 44

Podsumowanie-potrzeby 1. Utworzenie rynku zbytu na wyprodukowaną biomasę (wieloletnie umowy kontraktacyjne z firmami produkującymi brykiet i pellet) 2. Zapewnienie opłacalności produkcji relatywnie do cen płodów rolnych (odpowiednia polityka państwa) 3.Udzielenie pomocy organizacyjnej i prawnej dla preferowanych zespołowych form produkcji roślin energetycznych (Grup Producenckich itp.)

ród a Grudzik P.:Biopaliwa,Warszawa 2003. Kadłuczka J. Bioenergetyka, PWN 2004 Kościka B.: Rośliny energetyczne.war Lublin 2003. Soliński, B. Soliński:Biomasa ekologiczne i odnawialne paliwo XXI wieku - Polityka Energetyczna Polityka Energetyczna. Szczukowski S.,Budny J.: Wierzba krzewiasta roślina- energetyczna, Olsztyn 2003. http://ekoenergia.pl http://www.ieo.pl http://www.komunalny.pl http://ekologika.pl