Wykład: EKONOMICZNE ASPEKTY ZACHOWAŃ FIRM
Przedsiębiorcy
Przedsiębiorca Przedsiębiorca - jest to osoba, zajmująca się działalnością gospodarczą, która odkrywa potencjalnie zyskowne możliwości. Kamerschen, Mc Kenzie, Nardinelli 1991 Przedsiębiorca - jest osobą, która pełni wyspecjalizowana rolę podejmuje podstawowe decyzje o koordynacji rzadkich zasobów. Casson 1982
Charakterystyka przedsiębiorców wg płci Płeć Ogółem MSP Firmy mikro n=612 liczba odp. % odp. Firmy małe n=318 liczba odp. % odp. Firmy średnie n=164 liczba odp. % odp. mężczyzna kobieta OGÓŁEM 54,5% 333 54,4% 177 55,7% 95 57,9% 45,5% 279 45,6% 141 44,3% 69 42,1% 100,0% 612 100,0% 318 100,0% 164 100,0% Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2012.
Charakterystyka przedsiębiorców wg wieku Wiek Ogółem MSP Firmy mikro n=612 liczba odp. % odp. Firmy małe n=318 liczba odp. % odp. Firmy średnie n=164 liczba odp. % odp. do 30 lat 11,3% 71 11,6% 8 2,5% 10 6,1% 31-40 lat 37,1% 231 37,7% 80 25,2% 29 17,7% 41-50 lat 30,8% 186 30,4% 131 41,2% 60 36,6% 51-60 lat 16,8% 100 16,3% 83 26,1% 54 32,9% powyżej 60 lat 4,0% 24 3,9% 16 5,0% 11 6,7% OGÓŁEM 100% 612 100% 318 100% 164 100% Wiek Ogółem MSP Firmy mikro n=612 Firmy małe n=318 Firmy średnie n=164 Średnia 42,59 42,43 46,16 47,79 Mediana 41,00 41,00 45,00 49,00 Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2012.
Charakterystyka przedsiębiorców wg wykształcenia Wykształcenie Ogółem MSP Firmy mikro n=612 liczba odp. % odp. Firmy małe n=318 liczba odp. % odp. Firmy średnie n=164 liczba odp. % odp. podstawowe i zasadnicze zawodowe 12,9% 81 13,2% 19 6,0% 4 2,4% średnie 47,9% 297 48,5% 117 36,8% 42 25,6% wyższe 39,1% 234 38,2% 182 57,2% 118 72,0% OGÓŁEM 100% 612 100% 318 100% 164 100% Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2012.
Charakterystyka psychograficzna przedsiębiorców Cechy właściciela / osoby zarządzającej Ogółem MSP Firmy mikro n=612 Firmy małe n=318 Firmy średnie n=164 energia / chęć działania 8,76 8,76 8,86 8,81 motywacja osiągnięć 8,73 8,73 8,83 8,87 łatwość nawiązywania kontaktów / relacji z klientami / pośrednikami 8,71 8,70 8,88 8,70 optymizm 8,57 8,57 8,73 8,59 pewność siebie 8,43 8,42 8,78 8,69 poczucie kontroli nad biznesem 8,35 8,34 8,64 8,55 orientacja na wzrost / rozwój firmy 8,33 8,32 8,66 8,61 innowacyjność / kreatywność 8,31 8,30 8,53 8,66 spokój, opanowanie 8,20 8,19 8,40 8,48 Natężenie cech psychograficznych było oceniane w skali 10-stopniowej, gdzie 10-oznacza bardzo silne natężenie danej cechy, a 1- bardzo słabe natężenie danej cechy. Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2012.
Motywy decydujące o utworzeniu własnej firmy Motywy decydujące o utworzeniu własnej firmy Ogółem MSP Firmy mikro n=602 liczba % odp. odp. Firmy małe n=301 liczba % odp. odp. Firmy średnie n=150 liczba % odp. odp. urzeczywistnienie własnych idei / 25,4% 151 25,1% 91 30,2% 54 36,0% pomysłu na biznes brak pracy lub ryzyko jej utraty 25,7% 157 26,1% 52 17,3% 12 8,0% potrzeba niezależności 24,4% 147 24,4% 74 24,6% 32 21,3% możliwość zarobienia większych pieniędzy 16,7% 100 16,6% 55 18,3% 32 21,3% niż na etacie wykorzystanie okazji rynkowej 7,2% 43 7,1% 26 8,6% 18 12,0% inne 0,7% 4 0,7% 3 1,0% 2 1,3% OGÓŁEM 100% 602 100% 301 100% 150 100% Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2012.
Skłonność do ryzyka - sprawy biznesowe 2012 7,7% 26,8% 50,8% 12,4% 2,5% wyjątkowo niska skłonność do podejmowania ryzyka raczej niska skłonność do podejmowania ryzyka przeciętna skłonność do podejmowania ryzyka raczej wysoka skłonność do podejmowania ryzyka wyjątkowo wysoka skłonność do podejmowania 2011 10,7% 22,6% 48,2% 15,2% 3,4% Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2012.
Charakterystyka behawioralna przedsiębiorców* Opinia dotycząca właściciela / osoby zarządzającej Potrafię zarządzać finansami lepiej, niż inni przedsiębiorcy. zdec. nie raczej nie trudno powiedzieć raczej tak zdec. tak 1,0% 8,9% 42,5% 41,9% 5,8% Firma prowadzi regularne badania / analizy rynku. 22,6% 18,5% 27,9% 27,6% 3,4% Ważniejszy jest dla mnie przyrost zysków w danym roku niż ich ostateczny (bezwzględny) poziom. Przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych (rozbudowa firmy, zakup środków trwałych itp.) staram się wyobrazić sobie maksymalne możliwe korzyści (wzrost sprzedaży, zysków itp.). Niepowodzenia, które spotkały dotychczas naszą firmę, są wynikiem popełnionych przez nas błędów. Przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych (rozbudowa firmy, zakup środków trwałych itp.) staram się wyobrazić sobie wszystkie możliwe trudności (negatywne scenariusze). Przy podejmowaniu decyzji finansowych (mających wpływ na sprzedaż lub koszty) odczuwam czasami silne emocje (np. poczucie podekscytowania, euforii w nadziei na przyszłe zyski). 1,6% 8,6% 44,1% 40,1% 5,6% 0,4% 5,4% 24,8% 58,8% 10,6% 7,3% 15,8% 46,8% 26,2% 3,8% 1,3% 7,1% 32,7% 49,9% 9,0% 1,4% 11,4% 38,9% 43,3% 4,9% *rozkład odpowiedzi w firmach mikro (n=709) Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2011.
Charakterystyka behawioralna przedsiębiorców* c.d. Opinia dotycząca właściciela / osoby zarządzającej zdec. nie raczej nie trudno powiedzieć raczej tak zdec. tak W relacjach z bankami zdarzyło mi się odczuwać negatywne emocje (np. złość, rozczarowanie w związku z niekorzystnymi lub nieprzewidzianymi decyzjami banku). Mam pełną kontrolę nad rozwojem mojej firmy, tylko ode mnie zależy, jakie wyniki firma osiągnie w kolejnym roku. Mam na tyle duże doświadczenie w branży, że jestem w stanie przewidzieć, co się będzie działo w ciągu następnego roku. 5,9% 25,7% 32,0% 32,9% 3,5% 1,3% 8,6% 28,8% 47,7% 13,7% 0,3% 6,9% 28,6% 54,9% 9,3% *rozkład odpowiedzi w firmach mikro (n=709) Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2011.
Podmioty gospodarki narodowej
Liczba przedsiębiorstw aktywnych w latach 2003 2008 Źródło: PARP, 2010.
Struktura liczby przedsiębiorstw aktywnych wg klas wielkości 2003 2008 (w %) Źródło: PARP, 2010.
Liczba przedsiębiorstw nowo powstałych i zlikwidowanych Źródło: PARP, 2010.
Wskaźnik przeżycia do 2009 r. przedsiębiorstw powstałych w latach 2004 2008 (w %) Wskaźniki przeżycia pierwszego roku Źródło: PARP, 2010.
Przychody ogółem i koszty ogółem w sektorze przedsiębiorstw, 2003 2008 (w mld zł) 1811 1750 Źródło: PARP, 2010.
Wynik finansowy brutto w sektorze przedsiębiorstw, 2003 2008 (w mld zł) MSP Duże firmy Źródło: PARP, 2010.
Wskaźnik rentowności obrotu brutto sektora przedsiębiorstw, 2003 2008 (w %) Duże firmy Źródło: PARP, 2010.
Cykl życia firm
Determinanty inwestycji Przedsiębiorstwa inwestują po to, by osiągnąć zyski. Decyzje inwestycyjne zależą od: a) stanu popytu na produkt wytwarzany przez nowe inwestycje, b) poziomu stóp % i podatków oddziałujących na koszty inwestycji, c) oczekiwań przedsiębiorstw dot. sytuacji gospodarczej w przyszłości.
Udział przedsiębiorstw planujących rozpocząć poważniejsze inwestycje w perspektywie roku Źródło: NBP, Informacja o kondycji i sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w IV kw. 2010
Główny cel nowych inwestycji w 2010 r. Źródło: NBP, Informacja o kondycji i sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w IV kw. 2010
Determinanty inwestycji w sektorze MSP, 2008 Czynniki decydujące o podjęciu inwestycji rosnący popyt na nasze produkty / usługi (wzrost liczby zakupów / zamówień) Ogółem MSP 7,39 rosnące wymagania klientów 7,32 posiadanie nadwyżek finansowych / wolnych środków 6,47 inwestycje poczynione przez konkurencję (chęć sprostania konkurencji) 6,11 ogólna dobra koniunktura gospodarcza 5,89 wysoka oczekiwana stopa zwrotu z inwestycji (spodziewany wyraźny wzrost zysków) 5,82 możliwość skorzystania z funduszy unijnych 5,00 atrakcyjne (akceptowalne) oprocentowanie kredytu 4,74 łatwość uzyskania kredytu (proste procedury) 4,61 łatwy dostęp do leasingu / proste procedury 4,24 Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2007, Rynek usług bankowych
Odsetek firm sektora MSP inwestujących w ostatnich 12 miesiącach, 2009-2010 64,3% 52,8% nie tak 35,7% 47,2% 2010 2009 Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2010, Rynek usług bankowych
Inwestycje dokonane w ostatnich 12 miesiącach (ogółem MSP) bieżące remonty i przebudowy zakup pojedynczych maszyn i urządzeń zakup sprzętu komputerowego zakup środków transportu zakup oprogramowania komputerowego zakup nieruchomości* budowa nowych pomieszczeń, zakładów zakup kompletnych linii technologicznych 16,2% 18,4% 12,1% 17,0% 9,0% 15,0% 8,6% 13,0% 5,6% 10,4% 2,9% 0,0% 2,3% 5,0% 1,0% 1,8% 2010 2009 inne inwestycje 0,2% 1,4% Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2010, Rynek usług bankowych
Źródła finansowania inwestycji w sektorze MSP środki własne 87,2% 87,4% kredyty 15,8% 20,0% leasing 7,4% 10,9% inne 1,7% 1,8% 2010 2009 Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2010, Rynek usług bankowych
Inwestycje definicje Inwestycje są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa. Całkowite inwestycje obejmują inwestycje w kapitał trwały oraz inwestycje w kapitał obrotowy. Begg, Fischer, Dornbusch Inwestycje - polegają na powiększaniu w danym społeczeństwie zasobu budynków, maszyn i urządzeń oraz zapasów w ciągu roku. Samuelson, Nordhaus Inwestycje - to suma wydatków przedsiębiorstw na fabryki, maszyny, wyposażenie i zapasy oraz wydatków gospodarstw domowych na zakup mieszkań. Hall, Taylor
Nakłady inwestycyjne definicja GUS (ESA 95) Nakłady inwestycyjne są to nakłady finansowe lub rzeczowe, których celem jest stworzenie nowych środków trwałych lub ulepszenie (przebudowa, rozbudowa, rekonstrukcja, lub modernizacja) istniejących obiektów majątku trwałego, a także nakłady na tzw. pierwsze wyposażenie inwestycji. Nakłady inwestycyjne dzielą się na nakłady na środki trwałe oraz pozostałe nakłady.
Nakłady na środki trwałe Nakłady na środki trwałe są to nakłady na: budynki i budowle (obejmują budynki i lokale oraz obiekty inżynierii lądowej i wodnej), w tym m. in. roboty budowlanomontażowe, dokumentacje projektowo-kosztorysowe, maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia (łącznie z przyrządami, ruchomościami i wyposażeniem), środki transportu, inne, tj.: melioracje szczegółowe, koszty ponoszone przy nabyciu gruntów i używanych środków trwałych, oraz od 1995 r. inwentarz żywy (stado podstawowe) i zasadzenia wieloletnie, a ponadto odsetki od kredytów i pożyczek inwestycyjnych za okres realizacji inwestycji.
Inwestycje w Polsce w 2011 r. W 2011 roku wartość nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej wynosiła 243 346 mln zł, w tym wartość nakładów na: - budynki i budowle 148 385 mln zł (61,0%); - maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia 70 047 mln zł (28,8%); - środki transportu 22 670 mln zł (9,3%). W roku 2011 zaobserwowano w porównaniu z rokiem poprzednim wzrost wartości nakładów inwestycyjnych (w cenach stałych) o 10,6%. Źródło: GUS, Środki trwałe w gospodarce narodowej w 2011 roku.
Środki trwałe w Polsce, 2011 Wartość brutto środków trwałych w gospodarce narodowej według stanu w dniu 31 XII 2011 r. w bieżących cenach ewidencyjnych wynosiła 2 701 111 mln zł; w tym: - wartość budynków i budowli 1 751 431 mln zł (64,8%); - wartość maszyn, urządzeń technicznych i narzędzi 744 185 mln zł (27,6%); - wartość środków transportu 185 647 mln zł (6,9%). Ocenia się, że środki trwałe w gospodarce narodowej na koniec roku 2011 były umorzone w 45,1%; w tym: - budynki i budowle 36,4%; - maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia 62,0%; - środki transportu 58,2%. Źródło: GUS, Środki trwałe w gospodarce narodowej w 2011 roku
Wykorzystanie mocy produkcyjnych w przemyśle, Polska 1994-2012 Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2012
Odsetek przedsiębiorstw planujących rozpocząć nowe inwestycje w perspektywie kwartału, 2001-2012 Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2012
Stopa zwrotu z kapitału zaangażowanego w sektorze przedsiębiorstw, Polska 1994-2008 Stopa zwrotu z kapitału zaangażowanego liczona jako wynik operacyjny w stosunku do różnicy aktywów ogółem i zobowiązań bieżących. Źródło: NBP, Raport o inflacji, październik 2008
Stopa inwestycji w gospodarce (udział nakładów brutto na środki trwałe w PKB w ujęciu rocznym), 2001-2008 Źródło: NBP, Raport o inflacji, luty 2010
Inwestycje w gospodarce (r/r), 2001-2012 Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2012
Inwestycje w cenach bieżących, 2000-2011 Rok Inwestycje (w mln zł) 2000 133 160 2001 121 363 2002 109 266 2003 110 860 2004 120 467 2005 131 055 2006 154 880 2007 191 714 2008 217 260 2009 218 581 2010 217 287 2011 243 346 Źródło: GUS
Tempo wzrostu inwestycji (ceny stałe), 2000-2011 Rok Zmiana inwestycji (w % r/r) 2000 1,4 2001-9,5 2002-10,0 2003 0,6 2004 6,5 2005 7,7 2006 16,8 2007 20,4 2008 10,7 2009-0,8 2010 0,2 2011 10,6 Źródło: GUS
Inwestycje* w USA (w mld USD), 2007-2009 * bez budownictwa mieszkaniowego Źródło: U.S. Department of Commerce, BEA, 2009.
Stopa wzrostu inwestycji w USA, 2004-2010 Źródło: U.S. Department of Commerce, BEA, 2011.
Stopa inwestycji (w % PKB) Źródło: OECD Factbook, 2009.
Inwestycje mieszkaniowe (w % PKB) Źródło: OECD Factbook, 2009.
Inwestycje mieszkaniowe w USA (w mld USD), 2004-2011 Źródło: U.S. Department of Commerce, BEA, 2011.
Case study: Inwestycje w Korei Południowej
Inwestycje w maszyny i urządzenia (w % PKB) Źródło: OECD Factbook, 2009.
Koniunktura w Korei Płd, 2006-2010 Wskaźnik 2006 2007 2008 2009 2010 Wzrost PKB (w %) 5,2 5,1 2,3 0,3 6,2 Stopa bezrobocia (w %) 3,5 3,2 3,2 3,6 3,7 Stopa inflacji (w %) 2,2 2,5 4,7 2,8 3,0 Saldo budżetu (% PKB) 3,9 4,7 3,0-1,1 0,0 Dług publiczny (% PKB) 27,7 27,9 29,6 32,5 33,9 Tempo wzrostu inwestycji (w %) 3,4 4,2-1,9-1,0 7,0 Średnie tempo wzrostu inwestycji prywatnych (poza mieszkaniowymi) 2001-2010: Korea Płd. 3,4%, kraje OECD 1,0%, USA 0,3%, strefa euro 0,5%
Bezrobocie w Korei Płd. na tle krajów OECD Stopa bezrobocia listopad 2011: Korea Płd. 3,1%, kraje OECD 8,2%, USA 8,7%, Hiszpania 22,9%, Polska 10,0%
Korporacje z Korei Płd., 2011 Firma Obroty (w mld USD) Dochód netto (w mld USD) Samsung Electronics 142,4 11,5 Hyundai Motor 67,1 6,6 Posco 59,5 3,1 Kia Motors 37,3 2,9 LG Chem 19,6 1,8 Shinhan Financial - 2,7 Źródło: Fortune 500.
Case study: Obniżka podatków w Irlandii a inwestycje
Bezrobocie w Irlandii i UE, 1961-2001 CIT obniżony z 40% w 1995 r. do 12,5% od 1.01.2001
Koniunktura w Irlandii, 1994-1998 Wskaźnik 1994 1995 1996 1997 1998 Wzrost PKB (w %) 7,0 10,5 7,7 10,5 10,4 Stopa bezrobocia (w %) 14,8 12,2 11,9 10,3 5,8 Stopa inflacji (w %) 2,3 2,5 1,7 1,5 2,4 Saldo budżetu (% PKB) 0,7-1,4-0,7-0,2 2,4 Tempo wzrostu inwestycji (w %) Inwestycje w środki trwałe (w mln euro) 10,2 9,6 15,9 13,2 17,8 8 614 9 529 11 026 13 164 15 532 Napływ FDI (w mld $) 0,8 1,45 2,45 4,10..
Inwestycje w sektorze mieszkaniowym (r/r) Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2012.
Ceny nieruchomości (I kw. 2005 = 100) Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2012.
Koniunktura w Irlandii, 2007-2011 Wskaźnik 2007 2008 2009 2010 2011 Wzrost PKB (w %) 5,4-2,1-5,5-0,8 1,4 Stopa bezrobocia (w %) 4,6 6,0 11,8 13,9 14,7 Stopa inflacji (w %) 2,9 3,1-1,7-1,6 1,2 Saldo budżetu (% PKB) 0,1-7,4-13,9-30,9-13,3 Inwestycje w środki trwałe (w mln USD) 50,4 41,3 28,5 21,9 19,3 Tempo wzrostu inwestycji (w %) 2007: -11,2%; 2008: -15,9%; 2009: -38,0%; 2010: -34,9%.
Krótkookresowa funkcja produkcji a inwestycje w majątek trwały Wielkość produkcji Y Wzrost wielkości majątku trwałego przesuwa krótkookresową funkcję produkcji w górę Krótkookresowe funkcje produkcji N Wielkość zatrudnienia
Funkcje inwestycji A) INWESTYCJE I = a INWESTYCJE AUTONOMICZNE B) STOPA % INWESTYCJE I = a - (b*r)
Funkcje inwestycji (c.d.) C) DOCHÓD NARODOWY INWESTYCJE I = f (r, Y) D) I = K* - K-1 K*= k (W/RK)Y POŻĄDANY ZASÓB KAPITAŁU ZASÓB KAPITAŁU W POPRZEDNIM OKRESIE PŁACE CENA WYNAJMU KAPITAŁU
Inwestycje, stopa % i rentowność projektów inwestycyjnych
Inwestycje, stopa % i oczekiwania STOPA % r dobre perspektywy KRZYWE INWESTYCJI złe perspektywy I2 I0 I1 I PLANOWANE INWESTYCJE
Charakterystyka rynku
Udział 4 największych banków w obsłudze MSP, Wielka Brytania, 2000
Oligopol ograniczanie liczby oddziałów przez banki brytyjskie Bank 1990 1999 Zmiana 1990-1999 (w %) Lloyds TSB 3600 2308-36% Barclays 2563 1895-26% NatWest 2805 1712-39% HSBC 1827 1676-8% RBS 841 647-23% Bank of Scotland 515 350-32% Źródło: The supply of banking services by clearing banks to small and medium-sized enterprises
Royal Bank of Scotland CEO Fred Goodwin, 2001-2008 Zarobił 20 mln funtów i w wieku 50 lat, odszedł na emeryturę (w wysokości 650 tys. funtów rocznie). Aktywa RBS w 2008 r. 3,8 bln USD nr 1 na świecie. Straty Royal Bank of Scotland Group za rok 2008 szacowane są na 41 mld USD; ubezpieczenie toksycznych aktywów opiewa na łączną sumę 200 mld funtów. Ostatnio RBS przeznaczył prawie 1,8 mld funtów (z pomocy rządowej) na premie dla personelu departamentu inwestycji.