OPIS DOBREJ PRAKTYKI Partnerstwo lokalne ZDOLNA DOLNA 1. Dane podmiotu A. Nazwa podmiotu Mieszkańcy Szklarskiej Poręby Dolnej zorganizowani między innymi w ramach Partnerstwa Zdolna Dolna oraz Stowarzyszenia Zdolna Dolna B. Dokładny adres 58-580 Szklarska Poręba, Kolejowa 22 C. Telefon 75 717 48 18 D. www.mops.szklarskaporeba.pl E. Faks 75 717 21 46 F. Adres e-mail kis.mops@szklarskaporeba.pl 2. Charakter podmiotu: Obywatele zorganizowani: - w radach i komitetach utworzonych przez władze publiczne - w radach i komitetach zorganizowanych z inicjatywy mieszkańców - zebraniach wiejskich i sołectwach - w organizacjach pozarządowych - nieformalnych grupach obywatelskich Indywidualne osoby 3. Rodzaj podjętych działań na rzecz realizacji potrzeb społeczności lokalnej: A. Realizacja zadań publicznych na zlecenie władz lokalnych B. Działalność charytatywna i opiekuńcza C. Działalność edukacyjna i wychowawcza D. Działalność wspierająca rozwój społeczności lokalnej E. Działalność na rzecz podniesienia warunków życia F. Działalność na rzecz zachowania i rozwoju lokalnych wartości kultury i tradycji 1
4. Przedmiot działalności Przedmiotem działalności mieszkańców Szklarskiej Poręby Dolnej było wzmacnianie kapitału społecznego rozumianego jako proces uwzględniający odkrywanie potencjału, ożywianie istniejących oraz inspirowanie do tworzenia związków na bazie zaufania, wiarygodności i chęci partnerskiej współpracy, przy wykorzystaniu wspólnoty historii, kultury oraz dążenia do osiągnięcia celów społecznych i ekonomicznych. Rewitalizacja ta odbywa się w oparciu o indywidualny kapitał członków społeczności, normy, zasoby i sieć zależności łączące grupy środowiskowe, organizacje, oraz instytucje. 5. Opis działań Mieszkańcy w podpisanym w 2007 roku Porozumieniu Partnerskim Zdolna Dolna określili ważne dla nich zasady współpracy i zadania: skupienie aktywnych członków lokalnej społeczności, przedstawicieli instytucji samorządowych, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, związanych wspólnotą miejsca zamieszkania, zainteresowanych wszechstronnym rozwojem rejonu w celu zintegrowania rozproszonych dotychczas działań na rzecz jego rozwoju, przyciągnięcia w to miejsce inwestorów, podniesienia jakości życia mieszkańców i stworzenia spójnego programu dla zrównoważonego rozwoju regionu Szklarskiej Poręby Dolnej. Określenie celów samoorganizacji i współdziałania poprzedziły badania przeprowadzone na przełomie 2006 i 2007 roku, inicjujące również cykl działań animacyjnych i facylitacyjnych. Analiza sytuacji mieszkańców potwierdziła spostrzeżenia obserwatorów zewnętrznych: nieciekawy turystycznie rejon Szklarskiej Poręby oddalony od centrum, zamieszkiwany przez zatomizowaną, bierną społeczność borykającą się z brakiem pracy i perspektyw. Ponad 52% badanych mieszkańców Szklarskiej Poręby Dolnej postrzegało swoją małą ojczyznę, jako gorszą w odniesieniu do innych części miasta. Wśród najważniejszych i najdotkliwszych problemów wymieniano. między innymi brak miejsc spędzania wolnego czasu, alkoholizm, znikomą ilość połączeń komunikacji miejskiej, niewielkie zainteresowanie radnych problemami wyborców. Na stagnację niekorzystnej sytuacji miały również wpływ bierność lub akcyjna aktywność decydentów, brak strategii rozwiązywania problemów społecznych, nieefektywna dystrybucja sił i środków Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, znikoma wiedza i umiejętności w zakresie rozwiązywania kwestii społecznych, niewystarczające (szczątkowe) oddziaływanie organizacji pozarządowych na tą część Szklarskiej Poręby, minimalne zainteresowanie inwestorów tym rejonem. W 2006 roku zaistniały okoliczności stymulujące mechanizmy sprzyjające zmianie: konsolidacja mieszkańców i wzrost aktywności obywatelskiej skutkowały wyborem zaangażowanych w kwestie społeczne radnych i burmistrza (mocno związanych z organizacją pozarządową Lokalną Organizacją Turystyczną), co z kolei rozbudziło nadzieje na rozwój i stymulowało wzrost motywacji mieszkańców do działania. Rezultatem wzmocnienia nastrojów społeczności i deklaracji współpracy ze strony pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, reprezentantów organizacji pozarządowych RCWiP, Stowarzyszenia Lokalnych Liderów oraz Parafii pw. Bożego Ciała i klasztoru Franciszkanów w Szklarskiej Porębie, przedstawicieli NZOZ Izerskie Centrum Pulmonologii i Chemioterapii NZOZ w Szklarskiej Porębie, wreszcie drobnych przedsiębiorców z rejonu Szklarskiej Dolnej były kolejno podejmowane działania: 2
I. Animowanie lokalnego środowiska II. organizacja spotkań roboczych i zebranie deklaracji współdziałania oraz nakreślenie jego zasad; pierwsze inicjatywy - Mapa zasobów i potrzeb Szklarskiej Poręby Dolnej; przeprowadzenie spotkań obywatelskich; określenie celów i stworzenie planu działań; realizacja harmonogramu prac. Organizowanie sieci współpracy i wzajemnego oparcia analiza otoczenia i podmiotów zainteresowanych wzmacnianiem kapitału społecznego w Szklarskiej Porębie Dolnej; samokształcenie i edukowanie - również przedstawicieli władz oraz urzędników projekty CAL w pigułce, Dolnośląska Akademia Aktywności Lokalnej, oparte na idei Odkrywania siły społeczności propagowanej przez Centrum Aktywności Lokalnej; rozwijanie współpracy opartej na partnerskich relacjach i wspólnych wartościach; prowadzenie facylitacji społecznej; informowanie społeczności postrzegane, jako długofalowy i szeroko zakrojony proces; uwzględnienie różnych form aktywności i współpracy dostosowanych do potrzeb i możliwości (klub, świetlica, wolontariat, grupy wsparcia i samopomocowe; spotkania robocze, partnerskie i obywatelskie, działania akcyjne, interwencyjne, cykliczne i długofalowe; festyny i uroczystości obok bieżącego porządkowania otoczenia, przygotowanie i realizacja własnych projektów równolegle z włączaniem się w zaproponowane przez innych, np. prowadzony przez parafię remont kościółka; pobudzanie aktywności przedstawicieli wszystkich środowisk i grup wiekowych); budowanie koalicji wokół zidentyfikowanych problemów (burmistrz i radni, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, policja, Karkonoski Park Narodowy z Centrum Edukacji Ekologicznej, drobny biznes - między innymi Głos Szklarskiej Poręby, grupy mieszkańców np. Szarotka, organizacje pozarządowe np. Światełko czy Stowarzyszenie Lokalnych Liderów, Parafia pw. Bożego Ciała i klasztor Franciszkanów w Szklarskiej Porębie, Nadleśnictwo Szklarska Poręba). Jednym z opisanych wyżej działań podjętych w odpowiedzi na potrzebę prowadzenia dialogu i współpracy na rzecz rozwoju kapitału społecznego mieszkańców Szklarskiej Poręby Dolnej było przygotowanie projektu Zdolna Dolna wspólnie możemy więcej, realizowanego przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Szklarskiej Porębie a współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej, w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Przygotowanie i realizacja projektu miały wzmocnić więzi partnerskie oparte na zaufaniu i chęci współpracy by dać silne podstawy do stworzenia stabilnego i efektywnego stowarzyszenia 3
III. Współkreowanie lokalnej polityki uwzględniającej potrzeby społeczności i jej zasoby Ważnym etapem umacniania oddolnych inicjatyw było przygotowanie Strategii Integracji i Aktywizacji Społecznej dla Szklarskiej Poręby na lata 2008-2015, uwzględniającej w Priorytecie 3: Promowanie idei społeczeństwa obywatelskiego i wprowadzanie partycypacyjnego modelu gminy, w tym: 3.1 Wsparcie lokalnych inicjatyw, opartych o zasady pomocniczości i partnerstwa; 3.2 Aktywizacja społeczności lokalnych; 3.3 Kreowanie opinii społecznej eliminującej negatywne stereotypy w odniesieniu do osób dotkniętych marginalizacją społeczną. Nadzór nad realizacją tak określonych zadań przekazano powołanemu Zarządzeniem Burmistrza interdyscyplinarnemu Zespołowi ds. ewaluacji Strategii Integracji i Aktywizacji mieszkańców Szklarskiej Poręby na lata 2008-2015. Istotnym elementem wzmacniania udziału i współdziałania mieszkańców we wszelkich dotyczących ich sprawach, było także: wprowadzenie stałego elementu do porządku obrad sesji RM wnioski i zapytania mieszkańców Szklarskiej Poręby i jego legitymizacja w 34 Statutu Miasta Szklarska Poręba z dnia 27 maja 2008 r.; współudział aktorów lokalnej sceny politycznej i obywatelskiej w dokonywaniu aktualizacji strategii zrównoważonego rozwoju, w tym poprzez spotkania typu otwarta przestrzeń (open space). 6. Ocena efektów wdrożenia projektu dla zaangażowania mieszkańców w realizację zadań publicznych Rezultaty organizowania społeczności lokalnej i wzmacniania jej kapitału, są dwojakiego rodzaju: powszechnie dostrzegane, materialne i niematerialne, rejestrowane poprzez wymiary empowermentu. Spektakularne efekty współpracy podmiotów w ramach Zdolnej Dolnej to: zwiększenie ilości połączeń autobusowych; utworzenie Klubu Integracji Społecznej w zamkniętej parę lat wcześniej szkole; reorganizacja pracy Świetlicy Środowiskowo terapeutycznej Cegiełka; samoorganizowanie grup samopomocowych (AA, rodziców dzieci autystycznych) i środowiskowych Szarotki; powołanie Klubu Wolontariatu; projekt Blisko boisko zakończony budową boiska sportowego; oddanie placu zabaw dla milusińskich; wytyczenie Szlaku Walońskiego i uwzględnienie go na mapie turystycznej Szklarskiej Poręby; uporządkowanie i oznaczenie ważnych historycznie i kulturowo miejsc; ustanowienie cyklicznego, znaczącego dla środowiska wydarzenia Walońska Majówka; 4
poprawa estetyki otoczenia oraz podniesienie atrakcyjności rejonu dla turystów i inwestorów Orla Skała, Chata Izerska. Do efekty pozamaterialnych zaliczyć należy: wspólną realizację projektów międzysektorowych, międzypokoleniowych, łączących środowiska oraz grupy kategorialne; utworzenie Stowarzyszeń: Zdolna Dolna i Światełko; wyrobienie marki, dzięki której Zdolna Dolna (także jako dobra praktyka ) ma zdolność inspirowania czy oddziaływania na inne środowiska; ożywienie tradycji walońskich, co jest równocześnie podstawą do budowania przyszłości; zniwelowanie mentalnej odległości między przedstawicielami władz samorządowych a mieszkańcami; wzmocnienie poczucia znaczenia jednostki i grupy przekładające się na politykę miasta; wzrost spójności grupy; podniesienie zaangażowania i odpowiedzialności skutkujące inkluzją społeczną. 7. Oszacowanie nakładów poniesionych na organizację i realizację projektu Nakłady finansowe bezpośrednio związane z działaniami wzmacniającymi kapitał ludzki: projekt Zdolna Dolna wspólnie możemy więcej, realizowany przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Szklarskiej Porębie a współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki wartość dofinansowania - 39 585 zł; warsztaty Organizowanie społecznościowe: co zrobić, aby żyło nam się lepiej? zorganizowane przez Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich z Warszawy, w ramach projektu Europejskiej Sieci Organizatorów Społecznych, przy wsparciu organizacyjnym Partnerstwa Zdolna Dolna oraz Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Szklarskiej Porębie. Inne nakłady związane z działaniami wzmacniającymi kapitał ludzki: praca oraz zasoby {materialne (np. narzędzia, pomieszczenia, artykuły) i pozamaterialne (wiedza, sieć powiązań i zależności, umiejętności, doświadczenie, zaufanie, zaangażowanie, kreatywność)} liderów środowiska i mieszkańców Zdolnej Dolnej; praca oraz zasoby {materialne (np. pomieszczenia, artykuły spożywcze) i pozamaterialne (wpływy, prestiż, zaufanie, sieć powiązań)} reprezentantów Izerskiego Centrum Pulmonologii i Chemioterapii NZOZ w Szklarskiej Porębie; praca oraz zasoby {materialne (np. artykuły spożywcze, sprzęt, narzędzia ogrodnicze) i pozamaterialne (sieć powiązań, zaangażowanie)} przedstawicieli drobnego biznesu z terenu Szklarskiej Poręby Dolnej sklep spożywczy p. Łukasik, piekarnia Kukiełka Edward Ring Paweł S.C, pensjonat Agat, Chata Izerska. praca oraz zasoby {materialne (sprzęt, pomieszczenia Klubu Integracji Społecznej, 5
Świetlicy Cegiełka, artykuły od spożywczych po biurowe) i pozamaterialne (wiedza, umiejętności, doświadczenie, postawy, sieć powiązań, wpływy, zaangażowanie)} organizatorów społeczności lokalnej z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej dyrektora oraz dwóch pracowników socjalnych, a także dwóch wychowawców świetlicy i koordynatora KIS; praca wolontariuszy i przyjaciół Szklarskiej Poręby Dolnej zamieszkujących inne rejony miasta. Nakłady stanowiące bezpośredni lub pośredni wynik działań mieszkańców: poniesione przez gminę i budżet państwa na budowę Orlika i placu zabaw dla maluchów; poniesione przez gminę na uruchomienie Klubu Integracji Społecznej oraz zatrudnienie koordynatora KIS; fundusze z urzędu wojewódzkiego i marszałkowskiego między innymi na projekt remontu zabytkowego kościółka; fundusze gminy przekazane w ramach pożytku publicznego na projekty składane przez Stowarzyszenie Zdolna Dolna między innymi uruchomienie Szlaku Walońskiego i organizację Walońskiej Majówki oraz projekt utworzenia koła fotograficznego i zorganizowanie wystawy ukazującej najpiękniejsze zakątki Szklarskiej Poręby widziane oczami jej mieszkańców; środki własne Stowarzyszenia Zdolna Dolna pochodzące ze składek członkowskich. 8. Czy napotkali Państwo trudności, z którymi należało się zmierzyć, aby zrealizować projekt? Kilkuletnie współdziałanie z mieszkańcami Szklarskiej Poręby Dolnej wzbogaca o pozytywne doświadczenia pozwalając równocześnie na wskazanie miejsc oraz momentów szczególnie wrażliwych. Wiedza o nich oraz przygotowanie na ich wystąpienie usprawnia współpracę i minimalizuje ryzyko. Należy być wyczulonym na spadek motywacji i zaangażowania mieszkańców oraz funkcjonujących na terenie podmiotów; w patrzeniu perspektywicznym i długofalowym, należy być przygotowanym na zmiany władz (stowarzyszenia, samorządu) destabilizujące dotychczasową sytuację; na wypalenie liderów grożące szczególnie w przypadku ich ograniczonej ilości; na ujawnianą po okresie intensywnej współpracy rozbieżność zasadniczych celów; brak konsensusu i towarzyszące czasami rozczarowanie niedostatkiem spektakularnych lub natychmiastowych efektów. Współpraca ośrodka pomocy ze społecznościami kategorialnymi i terytorialnymi Szklarskiej Poręby, pozwala na refleksję o swoistej dynamice grup mieszkańców po okresach zwyżki zaangażowania w projekty następuje spadek aktywności podmiotów; po czasie głośnej debaty na temat konieczności wzmacniania lokalnych środowisk, dochodzi do wyciszenia tej publicznej dyskusji, co niejednokrotnie przekłada się na wycofanie się mentorów i protagonistów, czasem także partnerów. Utrzymaniu zainteresowania służy stworzenie spójnej wizji rozwoju rejonu 6
i wspólnota zasadniczych celów, przy akceptacji tych indywidualnych. 9. Zalecenia dla innych podmiotów zainteresowanych wdrożeniem projektu Środowiskowe współdziałanie pozwala na wypracowanie mechanizmów redukcji zagrożeń należą do nich: wzmacnianie towarzyszące pobudzaniu współodpowiedzialności za najbliższe otoczenie; włączanie nieaktywnych dotąd mieszkańców w projekty; ustalanie kolejnych priorytetów i wspólne realizowanie zadań stanowiących odpowiedź na pojawiające się potrzeby; dalsza legitymizacja działań; wykorzystanie zasobów i utrzymanie dostępu do środków; motywowanie, docenianie liderów i aktywnych grup, szczególnie tych narażonych na marginalizację z różnych powodów. 7