mojemu Synkowi
SPIS TREŚCI Wykaz skrótów...11 Uwagi wprowadzające... 15 Część I Nieuczciwe praktyki rynkowe i prawne mechanizmy ochrony konsumenta przed nimi Rozdział 1. Pojęcie i specyfika usług bankowych a idea ochrony konsumenta...21 1.1. Pojęcie usług bankowych i bankowego obrotu konsumenckiego. (bankowych umów konsumenckich)... 21 1.2. Ochrona prawna konsumenta w obrocie bankowym... 26 1.3. Swoboda umów w kształtowaniu treści umów bankowych. (w zakresie świadczenia usług bankowych)... 32 1.4. Samoregulacja w sektorze bankowym a sytuacja klienta. (konsumenta) usług bankowych... 37 Rozdział 2. Nieuczciwe praktyki rynkowe...43 2.1. Pojęcie nieuczciwej praktyki rynkowej... 43 2.2. Przesłanki uznania praktyki rynkowej za nieuczciwą... 46 2.3. Katalog nieuczciwych praktyk rynkowych... 55 Rozdział 3. Mechanizmy ochrony konsumenta przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi...61 3.1. Ochrona konsumenta przed nieuczciwymi praktykami. rynkowymi uwagi ogólne... 61 3.2. Ochrona cywilnoprawna... 63 3.2.1. Roszczenia konsumentów z tytułu stosowania. nieuczciwych praktyk rynkowych... 63
SPIS TREŚCI 3.2.2. Postępowanie cywilne w sprawach nieuczciwych. praktyk rynkowych... 70 3.3. Ochrona publicznoprawna z tytułu stosowania nieuczciwych. praktyk rynkowych... 74 3.3.1. Nieuczciwe praktyki rynkowe jako praktyki naruszające. zbiorowe interesy konsumentów... 74 3.3.2. Postępowanie przed Urzędem Ochrony Konkurencji. i Konsumentów w sprawach związanych. z przeciwdziałaniem nieuczciwym praktykom rynkowym... 78 3.4. Ochrona karna z tytułu stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych... 81 Część II Przykłady nieuczciwych praktyk rynkowych na rynku usług bankowych Rozdział 1. Reklama produktów i usług bankowych jako nieuczciwa praktyka rynkowa...87 1.1. Pojęcie nieuczciwej reklamy... 87 1.2. Wytyczne dotyczące reklamy produktów i usług bankowych... 92 1.3. Przykłady nieuczciwej i wprowadzającej w błąd reklamy. na rynku usług bankowych... 94 Rozdział 2. Naruszanie obowiązków informacyjnych przez banki jako nieuczciwa praktyka rynkowa...108 2.1. Ochrona konsumenta przez informację... 108 2.2. Obowiązki informacyjne wskazane w ustawie Prawo bankowe... 114 2.2.1. Publicznoprawny obowiązek informacyjny banku. jako instytucji zaufania publicznego... 114 2.2.2. Obowiązki informacyjne w zakresie umów o kredyt bankowy... 116 2.2.3. Obowiązki informacyjne w zakresie umowy rachunku. bankowego... 118 2.3. Obowiązki informacyjne wynikające z ustaw konsumenckich... 120 2.3.1. Obowiązki informacyjne w zakresie umów o kredyt. konsumencki... 120 2.3.2. Obowiązki informacyjne w zakresie umów zawieranych. poza lokalem banku w ustawie o ochronie niektórych. praw konsumentów... 131
SPIS TREŚCI 9 2.3.3. Obowiązki informacyjne w zakresie umów o świadczenie. usług finansowych na odległość w ustawie o ochronie. niektórych praw konsumentów... 135 2.3.4. Obowiązki informacyjne w zakresie umów o e.i.p.. w ustawie o elektronicznych instrumentach płatniczych... 138 2.4. Przykłady naruszania obowiązków informacyjnych przez banki. jako praktyki wprowadzające w błąd... 148 Rozdział 3. Stosowanie kodeksów dobrych praktyk jako nieuczciwa praktyka rynkowa...158 3.1. Przykłady nieuczciwych praktyk związanych z kodeksami. dobrych praktyk... 158 3.1.1. Pojęcie, istota i rola kodeksów dobrych praktyk... 158 3.2. Kodeksy dobrych praktyk na rynku usług bankowych... 162 3.2.1. Zasady Dobrej Praktyki Bankowej... 162 3.2.2. Kanon Dobrych Praktyk Rynku Finansowego... 165 3.2.3. Rekomendacja dobrych praktyk na polskim rynku. bancassurance w zakresie ubezpieczeń ochronnych. powiązanych z produktami bankowymi... 166 3.2.4. Rekomendacja Związku Banków Polskich dotycząca. dobrych praktyk w zakresie przenoszenia rachunków. oszczędnościowo-rozliczeniowych dla klientów. indywidualnych na polskim rynku bankowym... 169 3.3. Przykłady nieuczciwych praktyk związanych z kodeksami. dobrych praktyk... 172 Zakończenie...177 Wykazy... 183 Literatura... 191
wykaz skrótów Akty prawne dyrektywa dyrektywa 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego 2002/65/WE... i Rady z dnia 23 września 2002 r. dotycząca sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość oraz zmieniająca dyrektywę Rady 90/619/EWG oraz dyrektywy 97/7/WE i 98/27/WE (Dz. Urz. UE L 271, s. 16 z 9.10.2002) dyrektywa dyrektywa 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego 2004/39/WE/.. i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie rynków tzw. MiFID I... instrumentów finansowych zmieniająca dyrektywę Rady 85/611/EWG i 93/6/EWG i dyrektywę 2000/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/22/EWG (Dz. Urz. UE L 145, s. 1 z 30.04.2004) dyrektywa dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego 2005/29/WE... i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 149, s. 22 z 11.06.2005) dyrektywa dyrektywa 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego 2006/48/WE... i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe (Dz. Urz. UE L 177, s. 1 z 30.06.2006)
12 wykaz skrótów dyrektywa dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2007/64/ 2007/64/WE... WE z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego płatniczych (Dz. Urz. UE L 319, s. 1 z 5.12.2007) dyrektywa dyrektywa Komisji 2006/73/WE z dnia 10 sierpnia 2006/73/WE... 2006 r. wprowadzająca środki wykonawcze do dyrektywy 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wymogów organizacyjnych i warunków prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa inwestycyjne oraz pojęć zdefiniowanych na potrzeby tejże dyrektywy (Dz. Urz. UE L 241, s. 26 z 2.09.2006) dyrektywa dyrektywa 2006/114/WE z dnia 12 grudnia 2006 r. 2006/114/WE... dotycząca reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej (wersja ujednolicona), (Dz. Urz. UE. L 376, s. 21 z 27.12.2006) dyrektywa dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/ WE 2008/48/WE... z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki (Dz. Urz. UE L 133, s. 66 z 22.05.2008) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.w. ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 z późn. zm.) och. kons. ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 z późn. zm.) pr. bank. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie WE nr 2006/2004 Parlamentu Euronr 2006/2004... pejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów (Dz. Urz. UE L 364, s. 1 z 9.12.2004) u.e.i.p. ustawa z 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych (Dz. U. Nr 169, poz. 1385 z późn. zm.)
wykaz skrótów 13 u.k.k. ustawa z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 100, poz. 1081 z późn. zm.) u.o.k.k. ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.) u.p.n.p.r. ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206) ustawa ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o zmianie ustawy Kodeks antylichwiarska... cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 157, poz. 1316) u.z.n.k. ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.) Czasopisma BB Bezpieczny Bank BiK Bank i Kredyt EP Edukacja Prawnicza EPS Europejski Przegląd Sądowy GB Gazeta Bankowa GP Gazeta Prawna GS Gazeta Sądowa GSP Gdańskie Studia Prawnicze KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego M. Pod. Monitor Podatkowy M. Prawn. Monitor Prawniczy MPB Monitor Prawa Bankowego OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSNC Orzecznictwo Sądów Polskich Izba Cywilna OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego PiP Państwo i Prawo PP Prawo Przedsiębiorcy PPH Przegląd Prawa Handlowego Pr. Bank. Prawo Bankowe
14 wykaz skrótów Pr. Sp. Prawo Spółek PUE Prawo Unii Europejskiej PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego R. Pr. Radca Prawny RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny TPP Transformacje Prawa Prywatnego ZNUJ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace PWiOWI.. z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej Inne ADR APR Dz. Urz. e.i.p. ETS KDPRF KNF NBP SA SN SOKiK u.b.e. UOKiK ZBP ZDPB Alternative Dispute Resolution (pol. alternatywne rozstrzyganie sporów) rzeczywista roczna stopa oprocentowania Dziennik Urzędowy elektroniczny instrument płatniczy Europejski Trybunał Sprawiedliwości Kanon Dobrych Praktyk Rynku Finansowego Komisja Nadzoru Finansowego Narodowy Bank Polski Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów usługi bankowości elektronicznej Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Związek Banków Polskich Zasady Dobrej Praktyki Bankowej
Uwagi wprowadzające Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym 1 wzmacnia pozycję konsumenta na rynku, w tym także na rynku usług bankowych. Przewiduje ona istotne rozwiązania w zakresie dochodzenia roszczeń konsumenckich, wynikających ze stosowania przez przedsiębiorców wobec konsumentów nieuczciwych praktyk rynkowych. Stanowi implementację dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym 2. W wyniku uchwalenia ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym poszerzono katalog bezprawnych praktyk naruszających interesy konsumentów praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, zawarty w art. 24 ust. 2 u.o.k.k., o nieuczciwe praktyki rynkowe (art. 20 u.p.n.p.r.). Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oparta została na konstrukcji: ogólnego zakazu stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych (art. 3 u.p.n.p.r.), przykładowego zestawu stypizowanych 1 Dz. U. Nr 171, poz. 1206 z późn. zm. 2 Dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG; dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 149, s. 22 z 11.06.2005); szerzej na temat dyrektywy: R. Stefanicki, Dyrektywa 2005/29/WE o nieuczciwych praktykach handlowych i jej implementacja do krajowego systemu, PPH 2009, nr 1, s. 10 17; M. Paszkowska, Nieuczciwe praktyki rynkowe w Dyrektywie 2005/29/WE i jej implementacja w prawie polskim, Jurysta 2008, nr 10, s. 27 32; J. Szwaja, A. Tischner, Implementacja dyrektywy 2005/29/WE o zwalczaniu nieuczciwych praktyk handlowych do prawa polskiego, M. Prawn. 2007, nr 20; R. Stefanicki, Nieuczciwe praktyki handlowe w świetle prawodawstwa Unii Europejskiej dyrektywa 2005/29/WE, Warszawa 2007; P. Podrecki, Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych i jej implementacja do prawa polskiego, ZNUJ PWiOWI 2007, z. 100, s. 465 386.
16 uwagi wprowadzające praktyk (art. 4 ust. 2), klauzuli generalnej (art. 4 ust. 1), zamkniętego katalogu praktyk uznawanych za nieuczciwe w każdych okolicznościach: (art. 7 obejmuje zakazy ex lege praktyk wprowadzających w błąd oraz art. 9 obejmuje praktyki agresywne). Nieuczciwe praktyki rynkowe mogą być skierowane zarówno do indywidualnych konsumentów, jak również nieoznaczonego kręgu konsumentów co może prowadzić do sytuacji, w których ich adresatami będą konsumenci rozumiani jako zbiorowość. Wobec tego nieuczciwa praktyka rynkowa może zostać uznana za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów (i w konsekwencji stać się przedmiotem postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów). U podstaw przyjętej regulacji znalazła się chęć przywrócenia konsumentom utraconej zdolności decydowania, czyli prawa do podjęcia świadomej i suwerennej decyzji gospodarczej. Skuteczna i jednakowa ochrona przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi ma zagwarantować konsumentom wolność w podjęciu decyzji gospodarczej. Jest to pierwsza całościowa regulacja prawna, która służy w sposób bezpośredni ochronie interesów konsumentów przed stosowaniem przez profesjonalistów działających na rynku niedozwolonych praktyk rynkowych. Wypada mieć nadzieję, że przyczyni się to również do wzrostu zaufania społeczeństwa do instytucji finansowych świadczących usługi finansowe, a przede wszystkim do banków. Regulacja zapewnia kompleksową ochronę konsumenta, gdyż rozciąga się zarówno na sferę przedkontraktową, jak i obejmuje etap po zawarciu umowy na etapie jej wykonywania. Ustawa wskazuje, jakie praktyki uznawane są za nieuczciwe, a ich ocena dokonywana jest z punktu widzenia przeciętnego konsumenta (model przeciętnego konsumenta). Skuteczna ochrona, która koncentruje się na praktykach rynkowych w sposób bezpośredni wiążących się z wywieraniem wpływu na konsumentów, ma zagwarantować im autonomiczne podejmowanie decyzji dotyczących ich sytuacji finansowej 3. Regulacja wprowadza dychotomiczny podział interesów podlegających ochronie prawnej oraz zawiera mechanizmy służące wspieraniu czynności prowadzących do czystości, uczciwości i przejrzystości praktyk w tym zakresie 4. Jej celem jest zapew- 3 M. Sieradzka, Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 13 15. 4 Por. R. Stefanicki, Ochrona konsumenta banku w świetle ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, cz. I, Pr. Bank. 2008, nr 6 oraz R. Stefanicki,
uwagi wprowadzające 17 nienie wysokiego poziomu ochrony konsumenta oraz możliwości skutecznego egzekwowania roszczeń z tytułu stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych 5. Ochrona konsumenta przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi znajduje zastosowanie także w bankowym obrocie konsumenckim. Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym ma ogromne znaczenie dla ochrony działań konsumentów na rynku usług finansowych (bankowych), które charakteryzują się nieporównywalnie większym stopniem trudności niż pozostałe usługi dostępne na rynku. Ponadto wiążą się one z dość dużym ryzykiem ekonomicznym, którego ciężar z reguły ponosi słabsza strona kontraktu konsument. Celem niniejszej książki jest kompleksowe przedstawienie niezwykle aktualnej problematyki nieuczciwych praktyk rynkowych w bankowym obrocie konsumenckim. Na tle ogólnej problematyki dotyczącej świadczenia usług finansowych, ich specyfiki oraz zagrożeń dla konsumentów a także prawnych mechanizmów przeciwdziałania nieuczciwym praktykom rynkowym, prezentowane są wybrane nieuczciwe praktyki rynkowe, których dopuszczają się lub mogą dopuszczać, banki wobec konsumentów. Należą do nich naruszanie obowiązków informacyjnych jako praktyki wprowadzające w błąd (zarówno przez działanie jak i zaniechanie), nieuczciwa oraz wprowadzająca w błąd reklama oraz nieuczciwe praktyki związane ze stosowaniem kodeksów dobrych praktyk rynkowych. Ochrona konsumenta banku w świetle ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym cz. II, Pr. Bank. 2008, nr 7. 5 Szerzej: B. Gliniecki, Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym nowe środki ochrony praw konsumentów, EP 2008, nr 2, s. 3 7; A. Kunkiel-. -Kryńska, Nowe rozwiązania prawa ochrony konsumentów w dyrektywie o nieuczciwych praktykach handlowych, EPS 2007, nr 8, s. 26 37.
Część I Nieuczciwe praktyki rynkowe i prawne mechanizmy ochrony konsumenta przed nimi
Rozdział 1 Pojęcie i specyfika usług bankowych a idea ochrony konsumenta 1.1. Pojęcie usług bankowych i bankowego obrotu konsumenckiego (bankowych umów konsumenckich) Usługi bankowe są odmianą usług finansowych i stanowią jeden z najważniejszych obiektów zainteresowania prawa konsumenckiego. W prawie polskim sprecyzowano, co należy rozumieć pod pojęciem usługi finansowej, nie podając jednak definicji legalnej tego pojęcia 6, w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny 7. W art. 16a ust. 1 och. kons. wskazano przy- 6 Taka definicja zawarta jest w dyrektywie 2002/65/EC, według której usługa finansowa oznacza jakąkolwiek bankową, kredytową, ubezpieczeniową, inwestycyjną, emerytalną (rentową) lub płatniczą usługę szerzej: W. Srokosz (w:) Prawo bankowe, red. E. Fojcik-Mastalska, Wrocław 2009, s. 224 228; W. Srokosz, Pojęcie usług finansowych w regulacjach prawnych Unii Europejskiej, Pr. Bank. 2000, nr 9. 7 Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 116, poz. 1204), wprowadzono nowy rozdział 2a pt. Szczególne przepisy o umowach zawieranych na odległość dotyczących usług finansowych. Ustawa ta do polskiego prawa implementowała postanowienia dyrektywy 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 września 2002 r. dotycząca sprzeda-. ży konsumentom usług finansowych na odległość oraz zmieniająca dyrektywę Ra-. dy 90/619/EWG oraz dyrektywy 97/7/WE i 98/27/WE (Dz. Urz. UE L 271, s. 16 z 9.10.2002). Postanowienia dyrektywy omawiają: P. Litwiński, Dyrektywa o usługach finansowych na odległość, Pr. Bank. 2003, nr 1; J. Pisuliński, Usługi finansowe na odległość, KPP 2003, z. 2; E. Łętowska, Europejskie prawo umów konsumenckich, Warszawa 2004, s. 237 240; A. Machowska, Świadczenie usług finansowych na odległość na rzecz konsumentów, Gazeta Sądowa 2003, nr 1; M. Fabjańska, P. Litwiński, Umowy zawierane na odległość dotyczące usług finansowych, Pr. Bank. 2004,
22 Rozdział 1 kładowy katalog usług finansowych, do którego zaliczono czynności bankowe, umowy kredytu konsumenckiego, czynności ubezpieczeniowe i umowy uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. Wynika stąd, że rozdział 2a och. kons. dotyczy czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 i 2 pr. bank., czyli czynności bankowych sensu stricto (ust. 1) i czynności bankowych sensu largo (ust. 2). Czynności te zostały przez ustawę o ochronie konsumentów uznane za usługi finansowe (a więc usługi bankowe). Aby dokonać prawidłowej interpretacji pojęcia usług bankowych, konieczne jest odniesienie się do pojęcia usług finansowych. Kluczowe znacznie w tym zakresie ma dyrektywa 2002/65/EC, według której usługa finansowa oznacza jakąkolwiek bankową, kredytową, ubezpieczeniową, inwestycyjną, emerytalną (rentową) lub płatniczą usługę 9 oraz kodyfikująca wspólnotowe prawo bankowe dyrektywa 2006/48/WE 10. W najbardziej ogólnym i generalnym ujęciu usługami finansowymi (w tym bankowymi) są określone rodzaje aktywności instytucji finansowych (tj. instytucji kredytowych, ubezpieczeniowych, inwestycyjnych i płatniczych) na rynku usług finansowych 11. Aktywność (czynność) zostanie zakwalifikowana jako usługa finansowa, gdy będzie można ją uznać za usługę w rozumieniu prawa Unii oraz gdy będzie miała charakter bankowy, kredytowy, ubezpieczeniowy, emerytalny, inwestycyjny lub płatniczy. W polskim porządku prawnym nie ma legalnej definicji pojęcia usług bankowych, próby określenia podejmowane są w doktrynie w oparciu o postanowienia wspólnotowych dyrektyw 12. Definiując usługę bankową należy wskazać, że jest to usługa świadczona przez banki, (nie można nr 10; F. Grzegorczyk, Implementacja dyrektywy 2002/65/WE do krajowych porządków prawnych (w:) Ochrona konsumenta usług finansowych, red. B. Gnela, Warszawa 2007, s. 92 i n. Szerzej na temat czynności bankowych, ich pojęcia, istoty i zakresu zob.: W. Srokosz (w:) Prawo bankowe, red. E. Fojcik-Mastalska; W. Srokosz, Czynności bankowe zastrzeżone dla banków, Bydgoszcz Wrocław 2003; I. Ciepiela, Pojęcie czynności bankowych w regulacjach polskiego prawa bankowego, GSP 2007, t. 16, s. 554 i n.; A. Zalcewicz, Czynności bankowe zasadniczy przedmiot działania banku, Zeszyty Naukowe US nr 460. 9 W. Srokosz (w:) Prawo bankowe, red. E. Fojcik-Mastalska, s. 196. 10 Patrz załącznik I do dyrektywy 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe (Dz. Urz. UE L 177, s. 1 z 30.06.2006). 11 W. Srokosz (w:) Prawo bankowe, red. E. Fojcik-Mastalska, s. 197. 12 Ibidem, s. 198 199.
Pojęcie i specyfika usług bankowych a idea ochrony konsumenta tutaj jednak zastosować tylko kryterium podmiotowego, gdyż usługi bankowe świadczone są również przez inne podmioty 13 ), zarówno klientom indywidualnym (konsumentom), jak i wszystkim innym podmiotom gospodarczym w sposób tradycyjny (w oddziale banku) lub w sposób bardziej nowoczesny, np.: drogą elektroniczną lub przez telefon 14. Według koncepcji marketingowej usługi bankowe, podobnie jak dobra materialne, są produktem marketingowym, czyli są czymś, co można zaoferować klientowi na rynku, a ich powodzenie zależy od sposobu zaspokojenia potrzeb konkretnej grupy konsumentów. Definiowane mogą być również jako pewna korzyść dla nabywcy, za którą de facto pełną opłatę ponosi odbiorca danej usługi 15. W większości przypadków usługa bankowa przybiera formę umowy zawartej przez klienta z bankiem oraz jest wykonywana na życzenie oraz rachunek konsumenta. Usługi bankowe należą do szczególnie skomplikowanej kategorii usług. Do ich cech charakterystycznych można zaliczyć przede wszystkim: niematerialność, niejednorodność (zróżnicowanie ze względu na znaczący udział personelu w procesie sprzedaży), abstrakcyjny charakter (pojawia się problem wyjaśnienia konsumentowi znaczenia danej usługi), rozłożenie w czasie konsumpcji (bardzo często konsumpcja usług bankowych rozłożona jest w czasie, jako przykład można podać kredyt hipoteczny, którego skutki odczuwane są długo po zawarciu umowy, czyli faktycznym wykonaniu usługi), oraz duże ryzyko ekonomiczne 16. Usługi oferowane przez banki można klasyfikować według co najmniej kilku przykładowych kryteriów, m.in.: 1) kryterium klasyczne podział na usługi kredytowe, depozytowe, rozliczeniowe, dodatkowe 17 ; 2) kryterium z punktu widzenia klienta oraz podziału czynności bankowych podział na usługi finansujące (polegają na zwiększeniu środków płatniczych klientów), depozytowe, związane z obsługą obrotu płatniczego, usługi pozostałe 18 ; 23 13 W. Srokosz, Pojęcie usług finansowych, s. 80 i n. 14 S. Flejterski, A. Panasiuk, J. Perenc, G. Rosa (red.), Współczesna ekonomika usług, Warszawa 2008, s. 330. 15 M. Pluta-Olearnik, Marketing usług bankowych, Warszawa 1999, s. 91, 205. 16 S. Flejterski, A. Panasiuk, J. Perenc, G. Rosa (red.), Współczesna, s. 334. 17 Por. M. Pluta-Olearnik, Marketing, s. 62. 18 W.L. Jaworski, Bankowość podstawowe zagadnienia, Warszawa 1995, s. 80 81.