Dr hab. inż. Elżbieta Pietrzyk-Sokulska prof. nadzw. IGSMiE PAN Mgr inż. Ryszard Myszka Konflikty społeczno-środowiskowe zagospodarowania złóż kruszyw naturalnych Kraków 5 kwietnia 2011 r.
DEFINICJE POJĘĆ Konflikt (łac. conflictus zderzenie) wszelkie zetknięcie się sprzecznych dążeń, niezgodność interesów, poglądów, antagonizm, kolizja, spór, zatarg (Słownik wyrazów obcych PWN 1989); konflikt może wystąpić nawet wtedy, gdy cele i interesy stron są zgodne (Tjoswold); Konflikt - antagonizm, sprzeczność interesów, poglądów, spór, zatarg, kolizja (Kopaliński 1983); Konflikt spór dwóch lub więcej organizacji (grup) wynikający z konieczności dzielenia się ograniczonymi zasobami lub zajmowania odmiennej pozycji; grupy dążą do tego aby ich punkt widzenia był jedynie obowiązującym (Stoner, Wankel); Konflikt społeczny stosunek między grupami lub klanami społecznymi wynikający ze sprzeczności ich żywotnych interesów, a także ze sprzeczności wartości i celów uznawanych przez te grupy; odgrywa w życiu społecznym ogromną rolę, jako czynnik zarówno zmian społecznych jak i wewnętrznej jedności grup weń zaangażowanych (Słownik.. PWN 1989); Konflikt społeczny stosunek między grupami społ. powstający wówczas, gdy interesy ich są sprzeczne lub gdy członkowie grup są przekonani o tym, że zaspokojenie aspiracji jednej z grup może się odbywać jedynie kosztem drugiej; Konflikt środowiskowy szczególna odmiana sytuacji konfliktowej, gdy przedmiotem jest środowisko, a grupa/y są podmiotem; do konfliktu takiego dochodzi najczęściej między między grupą/ami a przedsiębiorstwem, z udziałem instytucji państwowych oraz stowarzyszeń, organizacji proekologicznych (Kostowski 2007; Strzelecka 2008)
Poglądy na konflikt 1. Tradycyjny występowanie konfliktu świadectwem wadliwego funkcjonowania np.. grup, organizacji, prawa, samorządów, państwa; 2. Szkoła stosunków międzyludzkich - konflikt jako zjawisko naturalne i nieuniknione; 3. Interakcyjny konflikt jako zjawisko konieczne do skutecznej działalności; Źródła konfliktów 1. Dzielenie zasobami; 2. Różnice celów; 3. Różnice poglądów i wartości; 4. Niejednoznaczności; 5. Współzależności między grupami.
Źródła konfliktów środowiskowych najbardziej typowe: przestrzenne formy ochrony samorząd lokalny; uciążliwości gospodarcze i komunikacyjne społeczeństwo lokalne; działalność inwestycyjna - społeczność lokalna; konserwatyzm przyrodniczy rozwój lokalny; prawne aspekty sposoby uniknięcia konfliktu przy podejmowaniu decyzji gosp.; ważne decyzje dotyczące rozwoju sposoby informacji społeczności lokalnej; brak informacji o podejmowanych działaniach społeczność lokalna; odmienne interesy różnych grup społecznych; brak świadomości ekologicznej.
Konsekwencje konfliktu Rozpoznanie źródeł konfliktu warunkuje prawidłowe (optymalne) podejmowanie decyzji lokalizacyjnych np. w procesie planowania przestrzennego Pozytywne wzrost motywacji i energii; innowacyjność i rozwój; odsłona słabych stron; wzrost wiedzy potrzeba definicji stanowisk i dobrych, przekonujących argumentów uzasadniających; wzajemny wzrost zaufania w wyniku osiągnięcia obustronnej satysfakcji; Negatywne wzrost poczucia zagrożenia, negatywnych emocji; skoncentrowanie na konflikcie; pogorszenie stosunków między grupami konfliktu; zaniechanie jakichkolwiek rozwiązań.
Stymulowanie konfliktami 1. Wprowadzenie ludzi z zewnątrz o dużym doświadczeniu lub wartościach odbiegających od stron konfliktu; 2. Postępowanie niezgodnie z przyjętymi regułami zmuszenie zainteresowanych stron do poszukiwania niezbędnych informacji dotyczących przedmiotu konfliktu; 3. Usprawnienie działań poprzez dostosowanie ich do ograniczonego czasu; 4. Zachęcanie do współzawodnictwa w poszukiwaniu uzasadniających argumentów; 5. Dopuszczenie do wyrażania sprzecznych poglądów, co pomaga dostrzec dotychczas niewidoczne błędy; przy zbyt dużej skali konfliktu: 6. Wprowadzenie celu nadrzędnego dla obu stron konfliktu; 7. Zjednoczenie wobec wspólnego zagrożenia lub wroga.
Środowisko - ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami (Ustawa Prawo Ochrony Środowiska Dz. U. 2001 Nr 62 poz. 627); Środowisko przyrodnicze - krajobraz wraz z tworami przyrody nieożywionej oraz naturalnymi i przekształconymi siedliskami przyrodniczymi z występującymi na nich roślinami, zwierzętami i grzybami (art. 5, ust. 20 Ustawy Prawo ochrony środowiska przyrodniczego Dz. U.2004 Nr 92, poz. poz. 880). Elementy środowiska 1. Biotyczne 2. Abiotyczne 3. Antropogeniczne
Schemat sytuacji przestrzennie konfliktowych potrzeby społeczne cele rozwoju funkcje popyt na zasoby środowiska przyrodniczego w określonym miejscu i czasie środowisko przyrodnicze podaż zasobów środowiska przyrodniczego dysproporcje między popytem i podażą podmioty gospodarujące konkurencja wartości przestrzeni przyrodnicze j i antropogeniczne j KONFLIKT
Przyczyny konfliktów (Kołodziejski 1991 ze zmianami): naturalna sprzeczność wielu celów rozwoju wymaga kompromisu na podstawie rzetelnego rachunku zysku i strat; konieczność zaspokojenia potrzeb społecznych wymuszająca deprecjację walorów przestrzeni przyrodniczej; historycznie ukształtowane struktury przestrzenne, które zawłaszczyły przestrzeń przyrodniczą niezgodnie z jej naturalnymi cechami, także nowo udokumentowanymi; system prawno-gospodarczy nieskuteczny dla podejmowania racjonalnych decyzji, co wymusza określony sposób zachowania podmiotów gospodarujących; tworzenie norm prawnych w wyniku politycznych racji, które zaburzają relacje wartości poszczególnych elementów środowiska, często nie biorące pod uwagę kosztów społecznych w dalszym horyzoncie czasowym; stały deficyt środków ekonomicznych na określone cele w pewnym przedziale czasu; zbyt szybkie zmiany przepisów prawnych w związku z tym brak orientacji; zbyt duże rozproszenie decyzyjne działań w obrębie określonej struktury; Kadencyjność działań administracji publicznej.
Składowe konfliktu wg Moore a (2009) błędne postrzeganie; zła komunikacja; silne emocje; stereotypy Konflikt strukturalny nierówny rozkład sił; rozmieszczenie przestrzenne; ograniczenia czasowe różne role społeczne. Konflikt relacji Konflikt interesów zablokowanie realizacji potrzeb: rzeczowych; proceduralnych; psychologicznych Konflikt wartości Konflikt danych odmienne systemy wartości; różne światopoglądy; poczucie własnego ja brak danych lub różnice w sposobie gromadzenia; błędne rozumienie lub różne sposoby interpretacji
wody powierzchniowe LITOSFERA krajobraz HYDROSFERA zasoby WPŁYW EKSPLOATACJI NA ŚRODOWISKO Wody podziemne zanieczyszczenia flora i fauna ATMOSFERA BIOSFERA gleba hałas
Wpływ zagospodarowania złóż na środowisko społeczno-ekonomiczne Nowe miejsca pracy Rozwój regionów Wzrost dobrobytu mieszkańców Przemiany społeczne
DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ