RZĄDOWE CENTRUM STUDIÓW STRATEGICZNYCH PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DO ZAKTUALIZOWANEJ KONCEPCJI PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU opracowana na zamówienie RCSS zgodnie z artykułem 41 ustawy Prawo Ochrony Środowiska (DZ.U. 01.62.627 ze zm.) (Opracowanie jest poprzedzone streszczeniem w języku niespecjalistycznym)
STRESZCZENIE PROGNOZY ODDZIAŁYWANIA NA RODOWISKO PROJEKTU ZAKTUALIZOWANEJ KONCEPCJI PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU Lublin, wrzesie 2005
Autor opracowania: dr Witold Wołoszyn 1 Prognoza została wykonana na zlecenie Rzdowego Centrum Studiów Strategicznych. Informacje zawarte w przedstawionym materiale odzwierciedlaj pogldy autora a nie zamawiajcego. 1 Zakład Ochrony rodowiska; Instytut Nauk o Ziemi UMCS, Lublin 2
I. Wstp I.1. Podstawy formalno-prawne Podstawy prawne, mówice o koniecznoci przeprowadzenia postpowania w sprawie oceny oddziaływania na rodowisko (OOS) skutków realizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, zawarte s w art. 40 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz.U. Nr 62 z dnia 20 czerwca 2001 r., poz. 627 z pón. zmianami). Przepisy ustawy Prawo ochrony rodowiska (Po) koresponduj z wymaganiami Unii Europejskiej, zawartymi w dyrektywach: - 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na rodowisko, - 2003/4/WE w sprawie publicznego dostpu do informacji dotyczcych rodowiska. Dokument, który powstaje w trakcie postpowania w sprawie OOS projektu dokumentu o charakterze strategicznym nosi nazw prognozy oddziaływania na rodowisko. Procedura postpowania w sprawie oceny oddziaływania na rodowisko projektu Zaktualizowanej Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK) składa si z nastpujcych etapów: 1) Ustalenie zakresu i stopnia szczegółowoci informacji wymaganych w prognozie. Ustalenie zakresu merytorycznego prognozy nastpuje na drodze uzgodnienia z Ministrem rodowiska oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym. Z wnioskiem o uzgodnienie zakresu prognozy wystpuje Rzdowe Centrum Studiów Strategicznych (art. 42.1 Po). 2) Sporzdzenie dokumentu Prognozy oddziaływania na rodowisko (art. 41.1 Po) wersja wstpna (etap wynikajcy wyłcznie z zasad dobrej praktyki). 3) Opiniowanie projektu Zaktualizowanej Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju wraz z Prognoz : wydanie opinii przez Ministra rodowiska oraz Głównego Inspektora Sanitarnego (art. 43.1 Po), zapewnienie udziału społeczestwa w postpowaniu w sprawie oceny oddziaływania na rodowisko projektu Zaktualizowanej KPZK (art. 43.2 Po): 4) Sporzdzenie kocowej wersji Prognozy uwzgldnienie uwag zgłoszonych przez Ministra rodowiska oraz Głównego Inspektora Sanitarnego, a take uwag wynikajcych z konsultacji społecznych (etap zwizany wyłcznie z zasadami dobrej praktyki), 5) Rzdowe Centrum Studiów Strategicznych podaje do publicznej wiadomoci informacje o zgłoszonych uwagach, wnioskach oraz o sposobie ich wykorzystania w ostatecznej wersji dokumentu ZKPZK (art. 34.2 Po). Do przyjtego dokumentu załcza si pisemne informacje o sposobie wykorzystania (art. 44.2 Po): 1) ustale zawartych w prognozie oddziaływania na rodowisko, 2) opinii i uzgodnie organu ochrony rodowiska oraz organu, o którym mowa w art. 45, 3) wyników udziału społeczestwa, 3
4) informacji o metodach i czstotliwoci przeprowadzania analizy realizacji postanowie dokumentu. I.2. Cel i zakres prognozy Generalnymi celami prognozy s: okrelenie stopnia spójnoci załoe i celów projektu Zaktualizowanej KPZK z załoeniami i wytycznymi polityki ekologicznej w Polsce oraz w Unii Europejskiej; ocena potencjalnych znaczcych zagroe dla rodowiska wynikajcych z realizacji postanowie zawartych w Zaktualizowanej KPZK; wskazanie moliwoci ograniczania potencjalnych znaczcych oddziaływa na rodowisko wynikajcych z realizacji ustale Strategii; przedstawienie rekomendacji dotyczcych monitorowania wdraania postanowie ujtych w Koncepcji. Zakres zagadnie, które naley uwzgldni w prognozie okrela art. 41.2 ustawy Po. Przepisy te zostały uszczegółowione w wyniku wydanych uzgodnie dotyczcych merytorycznego zakresu prognozy przez: 1) Ministra rodowiska (pismo z dn. 26.04.2005 r., znak: DIO-3781/2005/kt) oraz 2) Głównego Inspektora Sanitarnego (pismo z dnia 18.05.2005 r. znak: GIS-Hr/NZ-073-2-1-EM/MP/05). W wyniku przeprowadzonego etapu ustalania zakresu zidentyfikowane zostały nastpujce zagadnienia szczegółowe (oprócz wymaga zawartych w art. 41.2 ustawy Po), które naley przeanalizowa w prognozie: - wpływ realizacji ustale Koncepcji na stan sieci Natura 2000, - wpływ na rodowisko planowanych działa zlokalizowanych w chronionych obszarach morskich RP, - zdefiniowanie metod prowadzonych analiz, kryteriów i wskaników w stosunku do kadego z wariantów rozwiza alternatywnych, - odniesienie si do kwestii transeuropejskich korytarzy transportowych przebiegajcych przez terytorium Polski i majcych silny zwizek z zagadnieniami ochrony rodowiska, - przeprowadzenie analiz wariantowych rozwiza infrastrukturalnych o charakterze strategicznym w ramach transeuropejskich korytarzy transportowych, - odniesienie si do kwestii ochrony i gospodarowania zasobami złó kopalin oraz do zagadnie z zakresu gospodarki wodnej, 4
- ocena warunków pod ktem wpływu zmian zagospodarowania na prawidłowo funkcjonowania uzdrowisk, - zabezpieczenie krajowych zasobów wodnych, bdcych ródłami zaopatrzenia ludnoci w wod do spoycia oraz wykorzystywanych do celów rekreacyjnych (w tym kpielisk) przed zanieczyszczeniem ochrona zasobów wody pitnej przed zanieczyszczeniem, - wpływ prowadzonej gospodarki odpadami na zdrowie ludzi, - zapewnienie infrastruktury oraz sposobu jej funkcjonowania w dostosowaniu do potrzeb wynikajcych z oferowanych usług turystyki, rekreacji i wypoczynku, transportu, jak równie korzystania z dróg komunikacyjnych i terenów zielonych w zakresie zaopatrzenia w wod, odprowadzania cieków, zabezpieczenia przed emisj hałasu, zanieczyszcze powietrza, odpadów I.3. Generalne załoenia metodyczne Prognoza składa si z kilku kluczowych czci. Po pierwsze przedstawiona została charakterystyka projektu Zaktualizowanej KPZK. Po drugie, na podstawie informacji zawartych w projekcie Koncepcji, scharakteryzowano stan i zmiany rodowiska Polski, uwzgldniajc aspekty przyrodnicze, społeczno gospodarcze i przestrzenne. W tym kontekcie szczególn uwag zwrócono na sposób i kompletno ujcia tej problematyki w odpowiednich czciach Koncepcji. Po trzecie, dokonano analizy porównawczej załoe polityki ekologicznej w Unii Europejskiej i w Polsce z zapisami zawartymi w Koncepcji. Na tej podstawie sformułowano wnioski dotyczce prawidłowoci zamierze Koncepcji w zakresie realizacji idei zrównowaonego rozwoju. Po czwarte dokonano identyfikacji potencjalnych pól konfliktowych, jeli chodzi o planowane zmiany zagospodarowania przestrzennego, a z drugiej strony realizacj polityki ekologicznej. Szczególn uwag zwrócono na zamierzenia infrastrukturalne o charakterze liniowym w kontekcie sieci Natura 2000. Przedstawiono równie wskazania, co do sposobu monitorowania efektów realizacji Koncepcji. Szereg omawianych zagadnie zilustrowano zestawieniami tabelarycznymi, wykresami i mapami. I.3.1. Braki wiedzy i informacji Ocena potencjalnych oddziaływa na rodowisko realizacji Koncepcji wydaje si by zadaniem skomplikowanym z nastpujcych powodów: 1) Koncepcja ma z załoenia ogólny charakter (poza kilkoma wyjtkami). wiadczy o tym chociaby dua generalizacja załczonych materiałów kartograficznych. 2) Koncepcja uwzgldnia w szczególnoci aktualny stan prawny, w tym inkorporuje ustalenia innych dokumentów o charakterze polityk i programów rangi krajowej (brak w zasadzie jasno sformułowanych alternatywnych rozwiza), 3) Zakłada si (na podstawie zapisów zamieszczonych w projekcie KPZK), i Zaktualizowana KPZK bdzie obowizywała jedynie przez kilka kolejnych lat by moe 5
do roku 2010. W najbliszym czasie podjte zostan kompleksowe prace majce na celu opracowanie zupełnie nowego dokumentu, w którym docelowo okrelone zostan kierunki zagospodarowania przestrzennego Polski w długiej perspektywie czasowej. 4) Niepewno, co do rodzaju, wielkoci i dokładnej lokalizacji najwaniejszych zamierze uniemoliwia ilociowe przedstawienie potencjalnych oddziaływa na rodowisko, 5) Brak ustalonych wzorców krajowych, w tym wytycznych metodycznych dotyczcych oceny oddziaływania na rodowisko dokumentów o charakterze polityk. I.3.2. Uwagi dotyczce zakresu Prognozy Niektóre zagadnienia zaproponowane do ujcia w Prognozie na etapie ustalania zakresu wydaj si by trudne w praktycznej realizacji. Poniej wskazano te zagadnienia i opatrzono stosownym komentarzem. Propozycja okrelenia wpływu gospodarki odpadami na zdrowie ludzkie wie si raczej z tematyk oceny oddziaływania na rodowisko Krajowego Planu Gospodarki Odpadami. Koncepcja nie porusza zagadnie dotyczcych problematyki odpadów i nie proponuje elementów zagospodarowania przestrzennego w tym kontekcie. Problematyczne wydaje si take zalecane przeprowadzenie analiz wariantowych rozwiza infrastrukturalnych o charakterze strategicznym w ramach transeuropejskich korytarzy transportowych. Ze wzgldu na kompleksowo tego zagadnienia (analiza wieloaspektowych uwarunkowa midzynarodowych i krajowych, uwzgldnienie ewentualnych dotychczasowych uzgodnie oraz wyników wykonanych specyficznych opracowa i analiz, odpowiednia metodyka i prezentacja kartograficzna) prawdopodobnie naleałoby je uj w oddzielnym opracowaniu. Ponadto rozwaania na ten temat powinny towarzyszy opracowywaniu Polityki Transportowej Pastwa na lata 2006-2025 oraz Polityki Energetycznej Pastwa do roku 2025. W czasie przygotowywania niniejszego opracowania nie dysponowano informacjami na temat prognoz oddziaływania na rodowisko wykonanych na potrzeby wymienionych wyej polityk. Biorc pod uwag du generalizacj zagadnie zwizanych z prezentacj planowanego zagospodarowania przestrzennego kraju problematyczna staje si ocena warunków pod ktem wpływu zmian zagospodarowania na prawidłowo funkcjonowania uzdrowisk. Ponadto naley podkreli, i w Koncepcji nie wskazano uzdrowisk, jako obszarów wymagajcych szczególnie starannego zagospodarowania przestrzennego. 6
II. Charakterystyka projektu Zaktualizowanej Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju II.1. Główne przesłanki i zasady konstrukcji koncepcji Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK) stanowi aktualizacj Koncepcji Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, opracowanej przez Rzdowe Centrum Studiów Strategicznych pod kierunkiem prof. Jerzego Kołodziejskiego, któr przyjto w dniu 5 padziernika 1999 r. przez Rad Ministrów oraz w dniu 17 listopada 2000 r. przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 2001 roku, Nr 26, poz. 432). Dokument okrela polityk pastwa w dziedzinie przestrzennego zagospodarowania kraju w perspektywie do 2025 roku. Zakłada si, e całkowicie nowa Koncepcja PZK zostanie opracowana w okresie póniejszym. Autorzy nie podaj jednak konkretnego terminu. Naczelna zasada stanowica podstawy budowy dokumentu wywodzi si z doktryny policentrycznej koncentracji i dyfuzji. Doktryna ta została uznana jako naczelna zasada kształtowania polskiej przestrzeni w perspektywie do 2025 roku. Aktualizacja Koncepcji PZK spowodowana została nowymi uwarunkowaniami i zobowizaniami, w szczególnoci: 1) członkostwem Polski w Unii Europejskiej, 2) zmianami polskiej przestrzeni w ostatnich kilku latach, 3) now wiedz dotyczc procesów przestrzennych i kształtowania przestrzeni zawart w wielu dokumentach i opracowaniach krajowych oraz midzynarodowych (m.in. Narodowy Plan Rozwoju, strategie rozwoju regionalnego, dokumenty Komisji Europejskiej, opracowania wykonane w ramach programu ESPON - European Sptaial Planning Observatory Network, VASAB 2010 i innych). Naley podkreli, i w Koncepcji nie s wyszczególnione rozwizania wariantowe. Z drugiej strony w stosunku do niektórych zamierze infrastrukturalnych liniowych i punktowych (np. system gazocigów i ropocigów, centra logistyczne) dopuszcza si realizacj wariantow w zalenoci od przyjtych w przyszłoci ustale. Generalnie Koncepcja sankcjonuje dotychczasowy stan prawny nie przesdzajc ostatecznie o zagospodarowaniu przestrzennym Polski w roku 2025. II.2. Kluczowe zadania Koncepcji Do głównych zada Koncepcji, które wynikaj z ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nale: 1) Stworzenie ram dla innych dokumentów i działa, w tym wyraenie polityki przestrzennej pastwa, kształtowanej i prowadzonej przez Rad Ministrów; okrelenie uwarunkowa, celów i kierunków zrównowaonego rozwoju kraju; sformułowanie zasad, które powinny by uwzgldnione podczas opracowywania studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin; 7
sformułowanie ustale, które maj by uwzgldnione w planach zagospodarowania przestrzennego województw; 2) Okrelenie konkretnych elementów struktury przestrzennej, w tym: wskazanie obszarów metropolitalnych; wskazanie rozmieszczenia infrastruktury społecznej o znaczeniu midzynarodowym i krajowym; wskazanie rozmieszczenia obiektów infrastruktury technicznej i transportowej, strategicznych zasobów wodnych i obiektów gospodarki wodnej o znaczeniu midzynarodowym i krajowym; wskazanie obszarów problemowych o znaczeniu krajowym, w tym obszarów zagroe wymagajcych szczegółowych studiów i planów; 3) Okrelenie wymaga z zakresu ochrony rodowiska i zabytków z uwzgldnieniem obszarów podlegajcych ochronie; 4) Zadania o charakterze informacyjno-edukacyjnym (m.in. przedstawienie diagnozy polskiej przestrzeni, charakterystyka procesów rozwoju kraju na tle sytuacji midzynarodowej, omówienie uwarunkowa przyrodniczych w procesie rozwojowym, przedstawienie załoe polityki regionalnej w aspektach przestrzennych, uwarunkowania przestrzenne rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki. Koncepcja odnosi si w szczególnoci do strategicznych zagadnie przestrzennych, pozostawiajc pozostałe kwestie strategiczne do ujcia w innych dokumentach szczebla krajowego. Nie wskazuje ona take ródeł finansowania poszczególnych przedsiwzi. II.3. Układ dokumentu Projekt Koncepcji składa si z trzech głównych czci, mianowicie: 1) diagnostycznej (opis stanu istniejcego oraz charakterystyka dotychczasowych zmian), 2) prospektywnej (prognoza rozwoju sytuacji w dziedzinach majcych zwizek z planowaniem przestrzennym), 3) postulatywno - stanowicej. W kocowej czci dokumentu zamieszczono dwa aneksy ( Metoda wyznaczania obszarów metropolitalnych oraz Wykaz inwestycji energetycznych ). W celu zilustrowania omawianych zagadnie w tekcie głównym zaprezentowano pi zestawie tabelarycznych oraz 26 rycin. 8
III. Zmiany elementów rodowiska społeczno - gospodarczego oraz przyrodniczego a zagospodarowanie przestrzenne i jako ycia Zmiany w sferze społeczno-gospodarczej i przyrodniczej maj istotny zwizek z przekształceniami przestrzennymi. Wydaje si, e do najistotniejszych prognozowanych zjawisk w tych sferach naley zaliczy: rozwój systemów transportowych, w tym w szczególnoci szybkich tras samochodowych (m.in. w zwizku realizacj polityki transportowej w obrbie UE; stwarzanie atrakcyjnych warunków do inwestowania), wzrost motoryzacji (wzrost emisji gazów cieplarnianych), procesy urbanizacyjne (wzrost roli i wzmocnienie funkcji obszarów metropolitalnych). Według Europejskiej Agencji rodowiska (Sygnały 2004) szybki rozrost obszarów miejskich skorelowany jest z problemem transportu i konsumpcji. Urbanizacja moe take prowadzi do segregacji ekonomicznej powodujcej zaniedbanie miast i powstawanie wielkich osiedli na peryferiach miasta czsto charakteryzujcych si niskim standardem mieszkaniowym. Rozwój urbanizacji ma take wpływ na zmniejszenie powierzchni obszarów zielonych w miecie, co moe doprowadzi do ich zanikania i przekształcania (istotna rola planów zagospodarowania przestrzennego w zachowaniu terenów zielonych). Do innych prognozowanych trendów nale: wyludnianie si obszarów wiejskich (prawdopodobnie taki trend bdzie si utrzymywał), wzrost iloci gospodarstw domowych i spadek ich wielkoci (wiksze zapotrzebowanie na obiekty mieszkalne i drogi wzrost powierzchni terenów zabudowanych), wzrost zuycia wody, w tym w rolnictwie, wzrost zuycia energii elektrycznej (według Polityki Energetycznej Polski z 2005 roku do 2025 r. prognozowany jest wzrost krajowego zuycia energii finalnej o 48-55 %, energii pierwotnej o 41-50 %, a energii elektrycznej o 80-93 %; brak odwołania do tej prognozy w Koncepcji). Według Europejskiej Agencji rodowiska nie naley oczekiwa, aby znaczco wzrósł udział energii otrzymywanej ze ródeł odnawialnych; zmiany krajobrazowe na terenach wiejskich (m.in. scalenia i wymiana gruntów, zalesienia, nowa zabudowa zagadnienie zmian krajobrazowych i ochrony krajobrazów kulturowych nie zostało wystarczajco wyeksponowane w Koncepcji), generalna poprawa jakoci rodowiska w kraju, ale wci niezadowalajca jako rodowiska na obszarach silnie zurbanizowanych i uprzemysłowionych (konieczne działania naprawcze). 9
IV. Projekt Koncepcji PZK w kontekcie polityki ekologicznej w Unii Europejskiej i w Polsce Generalnie, podobnie jak szereg dokumentów rangi europejskiej i krajowej, projekt Koncepcji PZK podkrela istotno zrównowaonego rozwoju i traktuje t ide jako jedn z wiodcych w realizacji polityki przestrzennej. Ponadto w Koncepcji na potrzeby zagospodarowania przestrzennego zaproponowano definicj tego pojcia w brzmieniu: integracja działa społecznych i gospodarczych w układach przestrzennych w nawizaniu do ich naturalnych predyspozycji, z zachowaniem trwałoci podstawowych procesów przyrodniczych i zwizanymi z nimi stanami równowagi ekologicznej w celu zaspokajania potrzeb biecego pokolenia i gwarantowania tego zaspokajania przyszłym pokoleniom. Mona si zastanawia, czy tworzenie definicji zrównowaonego rozwoju na potrzeby okrelonych sektorów jest zasadne i celowe w sytuacji, gdy obowizuje definicja ustawowa tego pojcia zapisana w Prawie Ochrony rodowiska z 2001 roku. Wydaje si, i zasadno takich inicjatyw jest wtpliwa moe to niepotrzebnie prowadzi do chaosu interpretacyjnego. Z analizowanych dokumentów wynika, i polityka ekologiczna powinna stanowi integraln cz innych realizowanych polityk. Teoretycznie Koncepcja nawizuje do takiego podejcia, jednak bardziej szczegółowe badania wskazuj, e praktyczna integracja zagadnie rodowiskowych z proponowanymi kierunkami zagospodarowania przestrzennego napotyka na trudnoci (szczególnie w odniesieniu do obiektów o charakterze liniowym). Wydaje si, i w kontekcie realizacji polityki przestrzennej naley zwróci uwag na nastpujce przesłanki wynikajce z dokumentów unijnych i krajowych: dla kadego miasta liczcego powyej 100 tys. mieszkaców powinien by opracowany plan zarzdzania rodowiskiem wraz z harmonogramem działa, uwzgldniajcy rozwizanie najistotniejszych stwierdzonych problemów przyrodniczych w danym orodku miejskim; kada stolica i kade miasto o liczbie ludnoci powyej 100 tys. powinno opracowa i wdroy plan zrównowaonego rozwoju transportu miejskiego; ustalenie minimalnych standardów gstoci zabudowy miejskiej, przy projektowaniu dróg ekspresowych i autostrad na zasad Polityki Transportowej z 2005 roku, mówicej o bezwzgldnej koniecznoci ochrony najcenniejszych obszarów przyrodniczych oraz niezbdnoci działa ograniczajcych szkodliwo do społecznie akcentowanego minimum i kompensacyjnych przy negatywnym wpływie na pozostałe obszary podlegajce ochronie przyrody, a ponadto sprawdzi (zweryfikowa) zgodno: zasad zapisanych w Europejskiej Perspektywie Rozwoju Przestrzennego z 1999 z podobnymi zapisami w projekcie Koncepcji; proponowanych inwestycji z zakresu gospodarki wodnej w Strategii Gospodarki Wodnej z 2005 roku z planami inwestycyjnymi w tym zakresie okrelonymi w Koncepcji. 10
V. Potencjalne oddziaływania ustale projektu Koncepcji na rodowisko V.1. Uwagi ogólne Okrelenie potencjalnych oddziaływa na rodowisko zamierze o charakterze polityk jest zadaniem, które sprawia wiele trudnoci. Dokumenty strategiczne maj z reguły ogólny charakter i nie wskazuj rozwiza szczegółowych. Z zagadnieniem tym wie si kwestia duej niepewnoci przewidywa przyszłego stanu organizacji przestrzeni w okrelonym miejscu i czasie, a take dua niepewno co do charakteru spodziewanych konsekwencji przyrodniczych, społecznych i ekonomicznych bdcych rezultatem implementacji danej polityki. Ponadto trzeba wzi pod uwag powizania (zalenoci) pomidzy analizowanym dokumentem oraz innymi dokumentami o charakterze strategicznym. Zmiany rodowiska (negatywne i pozytywne) bd zapewne wypadkow realizacji szeregu rónych polityk i w tej sytuacji naleałoby je rozpatrywa w szerszym kontekcie. Istotne przy tym jest rozpoznanie formalnej hierarchii dokumentów strategicznych. W niniejszym opracowaniu podjto prób nawizania do wspomnianego wyej szerszego kontekstu. Teoretycznie pozycja Koncepcji PZK jest wysoka w strukturze najwaniejszych dokumentów strategicznych w Polsce zawarte w niej ustalenia naleałoby uwzgldni zarówno w Narodowym Planie Rozwoju (NPR), jak te w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego (NSRR). W praktyce mamy do czynienia z sytuacj opracowywania (aktualizowania) wszystkich trzech dokumentów w podobnym terminie. W rónym czasie bd one jednak formalnie przyjmowane, niekoniecznie zgodnie z hierarchi ich wanoci. Wydaje si, i w ten sposób pierwotne relacje i zalenoci pomidzy tymi dokumentami uległy zamazaniu i rozchwianiu. Zadaniem istotnym w ramach prac nad Prognoz dla KPZK, wynikajcym z przepisów znowelizowanej ustawy Prawo ochrony rodowiska, jest uwzgldnienie analiz w wykonanych w wyniku przeprowadzenia oceny oddziaływania na rodowisko dla NPR i NSRR i innych dokumentów o charakterze strategii i polityk zwizanych z KPZK. O ile prognoza towarzyszca NPR jest dostpna (powstała w kwietniu 2005 r.), to istnieje trudno skorzystania z prognozy dla NSRR (wrzesie 2005). Ponadto brak informacji, czy przeprowadzono postpowanie oceny oddziaływania na rodowisko dla Strategii Gospodarki Wodnej (2005), Polityki Energetycznej Pastwa (2005) i Polityki Transportowej Pastwa (2005). Kwesti, która moe by przyczyn rozbienych pogldów i kontrowersji jest olbrzymia rónorodno podej metodycznych i brak powszechnie akceptowanych szczegółowych rozwiza przeprowadzania tzw. ocen strategicznych w odniesieniu do polityk, programów, planów lub strategii. Naley jednak nadmieni o powszechnie akceptowanej zasadzie sekwencyjnoci przeprowadzania ocen oddziaływania na rodowisko. Polega ona na dostosowaniu zakresu i stopnia szczegółowoci analiz do charakteru przedmiotu oceny. Im bardziej konkretne proponowane zamierzenia, tym bardziej szczegółowe analizy w procesie oceny. Przykładowo, kierunek od ogółu do szczegółu powinien by zachowany przy ocenach dla nastpujcych dokumentów: Koncepcja PZK Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego. 11
Ponadto, z punktu widzenia zakresu oceny, wypada take pamita o rónicach i praktycznych zalenociach pomidzy dokumentami o kompleksowym charakterze (np. Koncepcja PZK) oraz dokumentami sektorowymi (np. Polityka Transportowa Pastwa, Strategia Gospodarki Wodnej), a take pomidzy dokumentami kompleksowymi długoterminowymi (np. Koncepcja PZK do roku 2025) i krótko lub rednioterminowymi (np. NPR na lata 2007-2013). Trzeba zauway, i teoretyczna hierarchia zalenoci dokumentów strategicznych nie zawsze odpowiada rzeczywistym relacjom. Stwarza to istotne problemy przy przeprowadzaniu ocen oddziaływania na rodowisko (np. decyzje sektorowe wyprzedzajce decyzje dotyczce długoterminowych strategicznych rozwiza). V.2. Uwagi dotyczce zagadnie metodycznych Załoono, e wanym elementem wiadczcym o odpowiednim uwzgldnianiu zagadnie zrównowaonego rozwoju oraz zasad ochrony rodowiska w Koncepcji jest spójno zawartych w niej zapisów z tej dziedziny z zapisami odpowiednich dokumentów wytyczajcych zasady prowadzenia polityki zrównowaonego rozwoju w kraju, a take w Unii Europejskiej. Analizy tego typu przeprowadzono w poprzedniej czci Prognozy. Drug istotn kwesti jest spójno wewntrzna dokumentu chodzi o integralno zamierze dotyczcych zagospodarowania przestrzennego kraju w kontekcie realizacji polityki ekologicznej. Wnioski na ten temat towarzysz tej czci Prognozy. Najistotniejsze potencjalne oddziaływania na rodowisko zwizane s z planowan rozbudow rónego typu sieci infrastrukturalnych, jak te z zakładanym kompleksowym rozwojem obszarów metropolitalnych i szerzej z procesem postpujcej urbanizacji. Analizom poddano w szczególnoci rozwój transportu drogowego i kolejowego. Celem było zbadanie spójnoci rozwoju sieci transportowej z zakładan integralnoci obszarów chronionych przy wyeksponowaniu sieci Natura 2000. Posłuono si metod kartograficzn, nakładajc na map obszarów Natura 2000 sie planowanych autostrad i dróg ekspresowych (załcznik), jak te analizujc przebieg midzynarodowych tras kolejowych w kontekcie sieci obszarów chronionych. 12
VI. Wnioski i rekomendacje Na podstawie przeprowadzonych analiz zamieszczonych w Prognozie sformułowano szereg wniosków oraz rekomendacji. Ze wzgldu na przedstawione poniej uwarunkowania bardzo zasadne jest podjcie prac nad nowym dokumentem Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (kwestia zasygnalizowana przez Autorów ZKPZK): - obecna II Polityka Ekologiczna Pastwa i towarzyszcy jej Program Wykonawczy sigaj do 2010 roku, - VI program działa Unii Europejskiej w sferze rodowiska równie dotyczy okresu do 2010 roku, - Narodowy Plan Rozwoju oraz Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego opracowane s na okres do 2013 roku, - prace w ramach programu ESPON (European Spatial Planning Observatory Network) zakocz si w 2006 roku, a wyniki realizowanych w jego ramach projektów mog mie istotn warto poznawcz i aplikacyjn, - prawdopodobnie do 2010 roku znowelizowane zostan przepisy z zakresu planowania przestrzennego w Polsce (trwaj prace projektowe). Zawarte poniej rekomendacje i wnioski, w pełniejszej formie, powinny by wykorzystane przy konstrukcji nowego dokumentu Koncepcji. Charakter proponowanych zmian oraz uzupełnie ma generalnie szeroki zakres i wymaga niejednokrotnie przeprowadzenia kompleksowych, czasochłonnych studiów oraz analiz. Nie jest to moliwe przy załoeniu prowadzenia głównie prac aktualizacyjnych. Konieczna jest cisła koordynacja opracowywania nowej Koncepcji i innych dokumentów strategicznych. Wydaje si zasadne by nowa Koncepcja powstała kilka lat wczeniej w stosunku do nastpnej generacji projektów NPR i NSRR. 1. Struktura zagadnie zamieszczonych w Koncepcji W pracach nad now Koncepcj naley zwróci uwag na zagadnienia, które w projekcie analizowanej - zaktualizowanej Koncepcji s mniej przejrzycie i szczegółowo ujte. Dotyczy to w szczególnoci: Uporzdkowania struktury i treci opracowania, przy koncentracji na najwaniejszych zagadnieniach z punktu widzenia zagospodarowania przestrzennego. W szczególnoci uwaga ta odnosi si do czci diagnostycznej i prospektywnej. Bardziej szczegółowe informacje na ten temat zawarto w czci III Prognozy. Uzupełnienia prezentowanej problematyki o treci dotyczce: - obszarów podmokłych, - kształtowania krajobrazów miejskich i wiejskich, w tym zachowania dziedzictwa krajobrazowego kraju (np. specyficzne krajobrazy kulturowe), - projektowanych obszarów Natura 2000 oraz projektowanego Midzynarodowego Rezerwatu Biosfery Roztocze, - zasobów wód geotermalnych w Polsce i ich zagospodarowania, - Morza Bałtyckiego (diagnoza i cz prospektywna); - uzdrowisk. 13
Wyeksponowania zagadnienia szeroko rozumianej jakoci ycia. Obok zrównowaonego rozwoju, powinno stanowi ono jeden z głównych wyznaczników polityki przestrzennej Pastwa w długookresowej perspektywie. 2. Zgodno celów Koncepcji z załoeniami Polityki Ekologicznej Pastwa i innymi dokumentami strategicznymi Koncepcja podkrela istotno zrównowaonego rozwoju i traktuje t ide jako jedn z wiodcych w realizacji polityki przestrzennej. Zasadniczo cele Koncepcji s spójne z załoeniami obecnej II Polityki Ekologicznej Pastwa. W kontekcie realizacji polityki przestrzennej naley jednak zwróci uwag na niektóre przesłanki wynikajce z dokumentów unijnych i krajowych (analizy w rozdz. IV). Ze wzgldu na trwajce wci prace nad ostatecznym kształtem wielu strategii unijnych i brak odpowiednich krajowych podstaw prawnych, zagadnienia te w pełnej formie naleałoby wzi pod uwag przy konstrukcji nowej Koncepcji PZK. Do najistotniejszych wskaza naley zaliczy: Dla kadego miasta liczcego powyej 100 tys. mieszkaców powinien by opracowany plan zarzdzania rodowiskiem wraz z harmonogramem działa, uwzgldniajcy rozwizanie najistotniejszych stwierdzonych problemów przyrodniczych w danym orodku miejskim; Kada stolica i kade miasto o liczbie ludnoci powyej 100 tys. powinno opracowa i wdroy plan zrównowaonego rozwoju transportu miejskiego; Ustalenie minimalnych standardów gstoci zabudowy miejskiej (powstrzymanie zjawiska rozlewania si miast), Przy projektowaniu dróg ekspresowych i autostrad na zasad Polityki Transportowej z 2005 roku, mówicej o bezwzgldnej koniecznoci ochrony najcenniejszych obszarów przyrodniczych oraz niezbdnoci działa ograniczajcych szkodliwo do społecznie akcentowanego minimum i kompensacyjnych przy negatywnym wpływie na pozostałe obszary podlegajce ochronie przyrody, Ponadto naley sprawdzi i ewentualnie zweryfikowa zgodno (analizy w rozdziale IV): Zasad zapisanych w Europejskiej Perspektywie Rozwoju Przestrzennego z 1999 z podobnymi zapisami w projekcie Koncepcji; Proponowanych inwestycji z zakresu gospodarki wodnej w Strategii Gospodarki Wodnej z 2005 roku z planami inwestycyjnymi w tym zakresie okrelonymi w Koncepcji; a take: Przeanalizowa tre rozdziału VII z dotychczas obowizujcej Koncepcji Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (M.P. nr 26, poz. 432 z 2001 r.), w którym opisano system planowania przestrzennego w Polsce na podstawie ustawy z 1994 roku. Ma to znaczenie w kontekcie zapisów w obecnym projekcie Koncepcji o nastpujcym brzmieniu (s. 5-6): W zakresie zagadnie, których nie porusza aktualizacja Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, obowizuj wic zapisy Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju. Ze wzgldu na zmiany przepisów prawnych naley take 14
przeanalizowa zasadno zamieszczania tego typu rozwaa w Koncepcji. By moe lepszym rozwizaniem byłoby przedstawienie docelowej wizji systemu planowania przestrzennego w Polsce. 3. Potencjalne oddziaływania Koncepcji na rodowisko i moliwoci zapobiegania negatywnym skutkom Najwiksze problemy zwizane z realizacj postanowie Koncepcji dotycz planowanej sieci korytarzy transportowych autostrady, drogi ekspresowe i trasy kolejowe oraz infrastrukturalnych liniowych obiektów elektroenergetycznych w kontekcie zachowania integralnoci obszarów chronionych. Najlepszym sposobem unikania niekorzystnych oddziaływa jest odpowiednia polityka lokalizacyjna. Po wtóre dla dokumentów sektorowych, traktujcych o zamierzeniach infrastrukturalnych, naleałoby przeprowadzi oceny oddziaływania na rodowisko, co umoliwiłoby wczesne zidentyfikowanie i ewentualne zniwelowanie potencjalnych sytuacji konfliktowych. Transport drogowy 1) W wyniku przeprowadzonych analiz (rozdział V, załcznik I) stwierdzono na wielu odcinkach konfliktowo drogowej sieci transportowej szybkiego ruchu z obszarami Natura 2000. Wskazano 64 odcinki konfliktowe, w tym 14 odcinków dróg stanowicych granic obszarów Natura 2000. Uwzgldniono przy tym take obszary planowane (tzw. Shadow list). Naley jednoczenie zaznaczy, i przyjta w analizach zgeneralizowana lokalizacja sieci dróg samochodowych moe nieco odbiega od szczegółowych ustale ich przebiegu. 2) Najbardziej konfliktowymi s trasy szybkiego ruchu w województwie zachodniopomorskim oraz wielkopolskim, a take trasa Via Baltica (S-8 od Warszawy do wschodniej granicy). W tym miejscu trzeba zaznaczy, i dla drogi Via Baltica bdzie przeprowadzona strategiczna ocena oddziaływania na rodowisko. 3) W celu wyeliminowania lub ograniczenia negatywnych oddziaływa konieczna jest korekta przebiegu niektórych odcinków planowanych tras i/lub zastosowanie odpowiednich rozwiza technicznych. Konkretne sposoby minimalizujce wpływ projektowanej drogi szybkiego ruchu na rodowisko powinny wynika z przeprowadzonej oceny oddziaływania na rodowisko. Oceny takie bezwzgldnie powinny by przeprowadzone dla tras, które mog negatywnie wpływa na obszary Natura 2000. 4) Niektóre odcinki dróg s ju w realizacji, natomiast inne otrzymały wczeniej stosowne opinie i zezwolenia. W tej sytuacji proponowanie nowych wariantów lokalizacyjnych moe by mało praktyczne. Ponadto propozycje takie powinny by uzasadnione pod wieloma aspektami, a to wymaga przeprowadzenia kompleksowych analiz, w tym strategicznych ocen oddziaływania na rodowisko ukierunkowanych na zagadnienia transportowe. Transport Kolejowy 1) Analiza przebiegu projektowanych do modernizacji istniejcych midzynarodowych tras kolejowych na tle sieci obszarów chronionych pozwoliła na zidentyfikowanie 18 potencjalnych odcinków konfliktowych z obszarami Natura 2000 i trzy odcinki przebiegajce przez Parki Narodowe (Woliski, Narwiaski obiekt Ramsar, Roztoczaski). 15
2) W pracach modernizacyjnych, przy braku rozwiza alternatywnych dotyczcych lokalizacji (ominicie obszarów cennych przyrodniczo), naley zwróci szczególn uwag na odpowiednie rozwizania konstrukcyjne i zabezpieczenia ekologiczne, w tym: - zapewnienie dronoci korytarzy ekologicznych łczcych ogniwa systemu obszarów chronionych, - stosowanie szczelnych zbiorników na cieki w pocigach osobowych, - zapewnienie bezpiecznych przepustów dla pojazdów samochodowych i przej dla ludzi, - stosowanie odpowiednich zabezpiecze przeciwhałasowych (tereny zurbanizowane). 3) W odniesieniu do LHS warto rozway jej wyprowadzenie poza obszar Roztoczaskiego Parku Narodowego (nie ma jednak moliwoci uniknicia przecicia obszaru Puszczy Solskiej). Obiekty infrastruktury elektroenergetycznej 1) Planuje si rozbudow i budow kilkudziesiciu obiektów stacji i sieci linii energetycznych o napiciu 400 kv i 220 kv. Trzy zamierzenia maj charakter midzynarodowy (TENs projekt sieci transeuropejskich). 2) Głównymi czynnikami mogcymi negatywnie wpływa na rodowisko, które wi si z liniami elektroenergetycznymi s: pole elektromagnetyczne, hałas, zakłócenia radioelektryczne a take zmiany krajobrazowe. Istniej sposoby ograniczania lub eliminowania takich oddziaływa. 3) Ze wzgldu na brak map w odpowiedniej skali, obrazujcych przebieg planowanych linii elektroenergetycznych, nie mona było zidentyfikowa potencjalnych konfliktów lokalizacyjnych z obszarami chronionymi i zurbanizowanymi. 4) W projekcie Koncepcji podkrela si, e podjcie ostatecznych decyzji o realizacji inwestycji powinno by poprzedzone wykonaniem pełnej i wiarygodnej analizy technicznej i finansowej potwierdzajcej ekonomiczn efektywno przedsiwzicia. W tym kontekcie naleałoby take przeprowadzi strategiczn ocen oddziaływania planowanej krajowej sieci elektroenergetycznej wysokich napi na rodowisko. Zamierzenia zwizane z obronnoci Pastwa Uznaje si, i planowane zamierzenia w sferze obronnoci maj charakter priorytetowy z punktu widzenia bezpieczestwa Pastwa. Jednake naley dołoy wszelkich stara, aby ich realizacja uwzgldniała odpowiednie, obowizujce wymagania z zakresu ochrony rodowiska oraz nie prowadziła do pogorszenia jakoci ycia mieszkaców. 4. Oddziaływania o charakterze transgranicznym Na podstawie przeprowadzonych analiz nie przewiduje si wystpienia znaczcych oddziaływa transgranicznych, które zwizane s z realizacj postanowie Koncepcji PZK. 5. Zasady implementacji i monitorowania postanowie Koncepcji Koncepcja wylicza nastpujce zasady zagospodarowania przestrzennego wynikajce 16
z załoe zrównowaonego rozwoju: 1) Przestrze, jako dobro rzadkie ze wzgldu na jej wysok warto przyrodnicz i kulturow, winna by uytkowana bardzo oszczdnie. 2) Uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe terenu powinny stanowi podstaw do kształtowania funkcji rozwojowych struktur przestrzennych. 3) Zajmowanie wartociowej z punktu widzenia ochrony rodowiska przyrodniczego i kulturowego przestrzeni winno odbywa si jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Dotyczy to przede wszystkim rozwoju infrastruktury transportowej i rozbudowy miast. 4) Sie powiza przyrodniczych składajca si z systemu obszarów chronionych, w tym obszarów europejskiej sieci Natura 2000 i korytarzy ekologicznych stanowi podstaw do prawidłowego funkcjonowania gospodarki i społeczestwa. Jej uszczuplanie powinno by z tego powodu poddane ostrym rygorom, szczególnie nie wolno dopuci do uszczuplania najcenniejszych obszarów. 5) Niestabilne przyrodniczo obszary maj podlega renaturalizacji i odbudowie stosunków ekologicznych. Zasadne jest opracowanie ogólnokrajowych wytycznych planistycznych, które byłyby wice przy konstrukcji planów wojewódzkich i gminnych zagospodarowania przestrzennego oraz uwzgldniały wyej wymienione zasady. Mog to by wskazówki generalne oraz odnoszce si do wybranych aspektów zagospodarowania przestrzennego (transport, obszary metropolitalne i miasta, obszary chronione, uzdrowiska, obszary wiejskie itp.). Realizacja tego postulatu wymaga jednak wprowadzenia stosownych odniesie formalnych do ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Niezalenie od generalnych wytycznych z dziedziny planowania przestrzennego dla duych miast, zawartych w dokumentach unijnych, trzeba zwróci wiksz uwag na odpowiednie kształtowanie rodowiska przyrodniczego na wszystkich terenach zurbanizowanych, majc na wzgldzie to, i według prognoz stopie urbanizacji w Polsce bdzie si sukcesywnie zwikszał. Chodzi w szczególnoci o bezwzgldne zachowanie odpowiedniej powierzchni terenów zieleni w rónych formach (parki, ogrody, zielece, skwery itd.) wolnej od zabudowy, która z jednej strony ma znaczenie w kontekcie szeroko rozumianej jakoci ycia mieszkaców miast, a z drugiej pełni te wane funkcje ekologiczne. Systemy miejskie powinny mie zapewnion łczno przyrodnicz z terenami je otaczajcymi poprzez drone korytarze ekologiczne. Ewentualna nowelizacja regulacji prawnych z zakresu zagospodarowania przestrzennego powinna uwzgldnia te zagadnienia. Obiekty liniowe infrastruktury transportowej (drogi samochodowe i kolejowe) oraz energetycznej naleałoby prowadzi w obrbie wspólnych korytarzy infrastrukturalnych. Tym sposobem w mniejszym stopniu fragmentowany byłby krajobraz. Raporty dotyczce analizy realizacji postanowie Koncepcji, przy wykorzystaniu metody wskaników proponuje si sporzdza przynajmniej raz w cigu czterech lat, liczc od daty formalnego przyjcia dokumentu. Do monitorowania implementacji Koncepcji naley wykorzysta wskaniki zrównowaonego rozwoju, majce cisły zwizek z zagospodarowaniem przestrzennym. Niezbdna jest integracja podej wskanikowych w odniesieniu do najwaniejszych, z punktu widzenia programowania rozwoju, dokumentów szczebla krajowego (Koncepcja Zagospodarowania Przestrzennego Kraju, Polityka Ekologiczna Pastwa, Narodowy Plan Rozwoju, Narodowa Strategia Rozwoju 17
Regionalnego). 6. Wnioski kocowe Realizacja postanowie Projektu Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, po wprowadzeniu korekt i uzupełnie oraz wyeliminowaniu niespójnoci powinna przyczyni si do systematycznego wdraania zrównowaonego rozwoju w Polsce. Zidentyfikowane potencjalne konflikty i oddziaływania zwizane z projektowanymi sieciami infrastrukturalnymi oraz procesami urbanizacyjnymi naley w jak najwikszym stopniu ograniczy na poziomie planowania i przyjmowania konkretnych rozwiza. Istotn rol w tym kontekcie bd spełniały oceny oddziaływania na rodowisko, w tym oceny strategiczne. Naley podkreli i analizowany projekt Koncepcji ma charakter przejciowy istnieje pilna potrzeba opracowania nowej Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju. Istotn rol w implementacji postanowie Koncepcji teraz i w przyszłoci upatruje si w: - przyjciu i skutecznym wdraaniu odpowiednich rozwiza prawnych z zakresu zagospodarowania przestrzennego i dziedzin cile z tym zagadnieniem zwizanych, - odpowiedniej integracji działa przy tworzeniu dokumentów strategicznych na poziomie krajowym, - uwzgldnianiu stosownych wytycznych wypracowanych wspólnie z innymi pastwami na poziomie midzynarodowym (np. VASAB, ESPON), - wzmocnieniu roli planowania przestrzennego w Polsce na wszystkich poziomach. 18
PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA RODOWISKO PROJEKTU ZAKTUALIZOWANEJ KONCEPCJI PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU Lublin, wrzesie 2005
Autor opracowania: dr Witold Wołoszyn 1 Prognoza została wykonana na zlecenie Rzdowego Centrum Studiów Strategicznych. Informacje zawarte w przedstawionym opracowaniu odzwierciedlaj pogldy autora a nie zamawiajcego. 1 Zakład Ochrony rodowiska; Instytut Nauk o Ziemi UMCS, Lublin 2
Spis treci I. Wprowadzenie 5 1. Podstawy formalno-prawne. 5 2. Cel i zakres prognozy.. 6 3. Generalne załoenia metodyczne 7 3.1. Braki wiedzy i informacji.. 7 3.2. Uwagi dotyczce zakresu Prognozy.. 8 II. Charakterystyka projektu Zaktualizowanej Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju.. 9 1. Główne przesłanki i zasady konstrukcji koncepcji.. 9 2. Kluczowe zadania Koncepcji... 9 3. Układ dokumentu. 10 III. rodowisko geograficzne Polski i jego zmiany 11 1. Charakterystyka zmian wybranych cech rodowiska. 11 2. Zmiany elementów rodowiska społeczno - gospodarczego oraz przyrodniczego a zagospodarowanie przestrzenne i jako ycia 24 IV. Spójno załoe projektu Zaktualizowanej KPZK z polityk ochrony rodowiska w Unii Europejskiej i w Polsce. 26 1. Polityka zrównowaonego rozwoju Unii Europejskiej 26 1.1. VI program działa na rzecz rodowiska Nasza przyszło, nasz wybór.. 26 1.1. Strategia dotyczca rodowiska miejskiego. 27 1.2. Strategia dotyczca integrowania zagadnie ochrony rodowiska z innymi politykami Unii Europejskiej. 27 1.3. Strategia zrównowaonego gospodarowania zasobami naturalnymi. 27 1.4. Strategia dotyczca redukcji iloci odpadów i ich recyklingu. 27 1.5. Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego... 28 1.6. Strategia Lizboska i Goeteborska 28 1.7. Zagadnienia ochrony rodowiska w polityce spójnoci UE.. 29 2. Polityka Ekologiczna Pastwa i dokumenty z ni zwizane... 30 2.1. Ochrona wód.. 30 2.2. Ochrona powietrza atmosferycznego i przeciwdziałanie zmianom klimatycznym... 31 2.3. Ochrona gleb.. 32 2.4. Zrównowaona gospodarka lena.. 33 2.5. Ochrona przyrody oraz zachowanie rónorodnoci biologicznej i krajobrazowej 33 2.6. Gospodarowanie odpadami oraz polityka produktowa. 34 2.7. Polityka transportowa 35 3. Projekt Koncepcji PZK w kontekcie polityki ekologicznej w UE i Polsce 35 V. Potencjalne oddziaływania ustale projektu Koncepcji na rodowisko. 37 1. Załoenia metodyczne uwagi ogólne 37 2. Uwagi szczegółowe dotyczce zagadnie metodycznych... 38 3. Potencjalne oddziaływanie zamierze inwestycyjnych zawartych Koncepcji na rodowisko... 39 3.1.Obszary metropolitalne... 39 3.1a. Potencjalne oddziaływania 39 3.1b. Sposoby minimalizacji niekorzystnych skutków. 39 3
3.2. Infrastruktura społeczna o znaczeniu midzynarodowym i krajowym.. 40 3.2a. Potencjalne oddziaływania 40 3.3. Obiekty drogowej infrastruktury transportowej. 40 3.3a. Potencjalne oddziaływania 41 3.3b. Sposoby minimalizacji niekorzystnych skutków.. 42 3.4.Transport kolejowy. 45 3.4a. Potencjalne oddziaływania 45 3.4b. Sposoby minimalizacji niekorzystnych skutków.. 49 3.5. Transport lotniczy.. 49 3.5a. Potencjalne oddziaływania 49 3.5b. Sposoby minimalizacji niekorzystnych skutków. 50 3.6. Transport morski i wodny ródldowy.. 50 3.6a. Potencjalne oddziaływania 50 3.7. Centra logistyczne (rozwój transportu intermodalnego) 50 3.7a. Potencjalne oddziaływania 50 3.8. Infrastruktura elektroenergetyczna. 51 3.8a. Potencjalne oddziaływania 51 3.8b. Sposoby minimalizacji niekorzystnych skutków.. 52 3.9. Infrastruktura zwizana z przesyłem gazu. 53 3.9a. Potencjalne oddziaływania 53 3.9b. Sposoby minimalizacji niekorzystnych skutków.. 53 4. Potencjalne oddziaływanie na rodowisko pozainwestycyjnych zamierze Koncepcji.. 54 4.1. Obszary problemowe. 54 4.2. Przyrodnicze obszary funkcjonalne... 54 4.3. Potencjalne oddziaływania. 54 VI. Monitoring realizacji postanowie Koncepcji... 56 VII. Wnioski i rekomendacje. 58 1. Struktura zagadnie zamieszczonych w Koncepcji. 58 2. Zgodno celów Koncepcji z załoeniami Polityki Ekologicznej Pastwa i innymi dokumentami strategicznymi.. 59 3. Potencjalne oddziaływania Koncepcji na rodowisko i moliwoci zapobiegania. negatywnym skutkom. 60 4. Oddziaływania o charakterze transgranicznym.. 61 5. Zasady implementacji i monitorowania postanowie Koncepcji... 61 6. Wnioski kocowe. 62 Załcznik I. Drogi szybkiego ruchu na tle obszarów Natura 2000.. 64 Spis ródeł danych i informacji 80 4
I. Wprowadzenie 1. Podstawy formalno-prawne Podstawy prawne, mówice o koniecznoci przeprowadzenia postpowania w sprawie oceny oddziaływania na rodowisko (OOS) skutków realizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, zawarte s w art. 40 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz.U. Nr 62 z dnia 20 czerwca 2001 r., poz. 627 z pón. zmianami). Przepisy ustawy Prawo ochrony rodowiska (Po) koresponduj z wymaganiami Unii Europejskiej, zawartymi w dyrektywach: - 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na rodowisko, - 2003/4/WE w sprawie publicznego dostpu do informacji dotyczcych rodowiska. Dokument, który powstaje w trakcie postpowania w sprawie OOS projektu dokumentu o charakterze strategicznym nosi nazw prognozy oddziaływania na rodowisko. Procedura postpowania w sprawie oceny oddziaływania na rodowisko projektu Zaktualizowanej Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK) składa si z nastpujcych etapów: 1) Ustalenie zakresu i stopnia szczegółowoci informacji wymaganych w prognozie. Ustalenie zakresu merytorycznego prognozy nastpuje na drodze uzgodnienia z Ministrem rodowiska oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym. Z wnioskiem o uzgodnienie zakresu prognozy wystpuje Rzdowe Centrum Studiów Strategicznych (art. 42.1 Po). 2) Sporzdzenie dokumentu Prognozy oddziaływania na rodowisko (art. 41.1 Po) wersja wstpna (etap wynikajcy wyłcznie z zasad dobrej praktyki). 3) Opiniowanie projektu Zaktualizowanej Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju wraz z Prognoz : wydanie opinii przez Ministra rodowiska oraz Głównego Inspektora Sanitarnego (art. 43.1 Po), zapewnienie udziału społeczestwa w postpowaniu w sprawie oceny oddziaływania na rodowisko projektu Zaktualizowanej KPZK (art. 43.2 Po): 4) Sporzdzenie kocowej wersji Prognozy uwzgldnienie uwag zgłoszonych przez Ministra rodowiska oraz Głównego Inspektora Sanitarnego, a take uwag wynikajcych z konsultacji społecznych (etap zwizany wyłcznie z zasadami dobrej praktyki), 5) Rzdowe Centrum Studiów Strategicznych podaje do publicznej wiadomoci informacje o zgłoszonych uwagach, wnioskach oraz o sposobie ich wykorzystania w ostatecznej wersji dokumentu ZKPZK (art. 34.2 Po). Do przyjtego dokumentu załcza si pisemne informacje o sposobie wykorzystania (art. 44.2 Po): 1) ustale zawartych w prognozie oddziaływania na rodowisko, 2) opinii i uzgodnie organu ochrony rodowiska oraz organu, o którym mowa w art. 45, 3) wyników udziału społeczestwa, 5
4) informacji o metodach i czstotliwoci przeprowadzania analizy realizacji postanowie dokumentu. 2. Cel i zakres prognozy Generalnymi celami prognozy s: okrelenie stopnia spójnoci załoe i celów projektu Zaktualizowanej KPZK z załoeniami i wytycznymi polityki ekologicznej w Polsce oraz w Unii Europejskiej; ocena potencjalnych znaczcych zagroe dla rodowiska wynikajcych z realizacji postanowie zawartych w Zaktualizowanej KPZK; wskazanie moliwoci ograniczania potencjalnych znaczcych oddziaływa na rodowisko wynikajcych z realizacji ustale Strategii; przedstawienie rekomendacji dotyczcych monitorowania wdraania postanowie ujtych w Koncepcji. Zakres zagadnie, które naley uwzgldni w prognozie okrela art. 41.2 ustawy Po. Przepisy te zostały uszczegółowione w wyniku wydanych uzgodnie dotyczcych merytorycznego zakresu prognozy przez: 1) Ministra rodowiska (pismo z dn. 26.04.2005 r., znak: DIO-3781/2005/kt) oraz 2) Głównego Inspektora Sanitarnego (pismo z dnia 18.05.2005 r. znak: GIS-Hr/NZ-073-2-1-EM/MP/05). W wyniku przeprowadzonego etapu ustalania zakresu zidentyfikowane zostały nastpujce zagadnienia szczegółowe (oprócz wymaga zawartych w art. 41.2 ustawy Po), które naley przeanalizowa w prognozie: - wpływ realizacji ustale Koncepcji na stan sieci Natura 2000, - wpływ na rodowisko planowanych działa zlokalizowanych w chronionych obszarach morskich RP, - zdefiniowanie metod prowadzonych analiz, kryteriów i wskaników w stosunku do kadego z wariantów rozwiza alternatywnych, - odniesienie si do kwestii transeuropejskich korytarzy transportowych przebiegajcych przez terytorium Polski i majcych silny zwizek z zagadnieniami ochrony rodowiska, - przeprowadzenie analiz wariantowych rozwiza infrastrukturalnych o charakterze strategicznym w ramach transeuropejskich korytarzy transportowych, - odniesienie si do kwestii ochrony i gospodarowania zasobami złó kopalin oraz do zagadnie z zakresu gospodarki wodnej, 6
- ocena warunków pod ktem wpływu zmian zagospodarowania na prawidłowo funkcjonowania uzdrowisk, - zabezpieczenie krajowych zasobów wodnych, bdcych ródłami zaopatrzenia ludnoci w wod do spoycia oraz wykorzystywanych do celów rekreacyjnych (w tym kpielisk) przed zanieczyszczeniem ochrona zasobów wody pitnej przed zanieczyszczeniem, - wpływ prowadzonej gospodarki odpadami na zdrowie ludzi, - zapewnienie infrastruktury oraz sposobu jej funkcjonowania w dostosowaniu do potrzeb wynikajcych z oferowanych usług turystyki, rekreacji i wypoczynku, transportu, jak równie korzystania z dróg komunikacyjnych i terenów zielonych w zakresie zaopatrzenia w wod, odprowadzania cieków, zabezpieczenia przed emisj hałasu, zanieczyszcze powietrza, odpadów 3. Generalne załoenia metodyczne Prognoza składa si z kilku kluczowych czci. Po pierwsze przedstawiona została charakterystyka projektu Zaktualizowanej KPZK. Po drugie, na podstawie informacji zawartych w projekcie Koncepcji, scharakteryzowano stan i zmiany rodowiska Polski, uwzgldniajc aspekty przyrodnicze, społeczno gospodarcze i przestrzenne. W tym kontekcie szczególn uwag zwrócono na sposób i kompletno ujcia tej problematyki w odpowiednich czciach Koncepcji. Po trzecie, dokonano analizy porównawczej załoe polityki ekologicznej w Unii Europejskiej i w Polsce z zapisami zawartymi w Koncepcji. Na tej podstawie sformułowano wnioski dotyczce prawidłowoci zamierze Koncepcji w zakresie realizacji idei zrównowaonego rozwoju. Po czwarte dokonano identyfikacji potencjalnych pól konfliktowych, jeli chodzi o planowane zmiany zagospodarowania przestrzennego, a z drugiej strony realizacj polityki ekologicznej. Szczególn uwag zwrócono na zamierzenia infrastrukturalne o charakterze liniowym w kontekcie sieci Natura 2000. Przedstawiono równie wskazania co do sposobu monitorowania efektów realizacji Koncepcji. Szereg omawianych zagadnie zilustrowano zestawieniami tabelarycznymi, wykresami i mapami. 3.1. Braki wiedzy i informacji Ocena potencjalnych oddziaływa na rodowisko realizacji Koncepcji wydaje si by zadaniem skomplikowanym z nastpujcych powodów: 1) Koncepcja ma z załoenia ogólny charakter (poza kilkoma wyjtkami). wiadczy o tym chociaby dua generalizacja załczonych materiałów kartograficznych. 2) Koncepcja uwzgldnia w szczególnoci aktualny stan prawny, w tym inkorporuje ustalenia innych dokumentów o charakterze polityk i programów rangi krajowej (brak w zasadzie jasno sformułowanych alternatywnych rozwiza), 3) Zakłada si (na podstawie zapisów zamieszczonych w projekcie KPZK), i Zaktualizowana KPZK bdzie obowizywała jedynie przez kilka kolejnych lat by moe 7