Układ nerwowy narządy zmysłów
Podział receptorów ze względu na rodzaj przetwarzanej energii Mechanoreceptory receptory dotyku (ciałka Paciniego, tarczki Merkela, ciałka Ruffiniego, ciałka Meissnera, = dotyk, ucisk, skrajne temperatury, nocyceptory = receptory bólu Proprioceptory wrzeciona mięśniowe, receptory stawów = ruch pozycja ciała, rozciąganie ścięgien, Statocysty komórki włoskowate (bezkręgowce) = grawitacja, Narząd linii bocznej ryb = fale, prądy wodne, Aparat przedsionkowy (woreczek i łagiewka, kanały półkoliste) = grawitacja, Narząd Cortiego = fale ciśnieniowe (dźwięk). Chemoreceptory kubki smakowe, nabłonek węchowy = wybrane związki chemiczne. Termoreceptory receptory temperatury u owadów krwiopijnych, narządy jamkowe u niektórych węży, zakończenia nerwowe w skórze i na języku wielu zwierząt = ciepło. Elektroreceptory w skórze niektórych ryb = prądy elektryczne w wodzie. Fotoreceptory plamki oczne, omatidia u stawonogów, pręciki i czopki = energia świetlna.
Zmysł wzroku -oko
Narząd wzroku = oko zbudowane z gałki ocznej i nerwu wzrokowego. Narządy dodatkowe = mięśnie poruszające gałką oczną i aparat ochronny oka = powieki, spojówka, narząd łzowy, brwi, rzęsy. Dodatkową ochroną jest oczodół.
a oczy złożone muszki owocówki, b budowa oka złożonego (oko rejestruje jedynie zmiany światła i cienia, nie rejestruje ruchów), c budowa omatidium, d kwiat widziany okiem pszczoły
Budowa gałki ocznej rogówka (przednia, przezroczysta), bogato unerwiona, wpuszcza i załamuje światło, twardówka(tylna, nieprzezroczysta), zabezpiecza przed urazami, naczyniówka z licznymi naczyniami krwionośnymi, zaopatruje siatkówkę, pochłania światło (zabezpiecza przed powstawaniem obrazów wielokrotnych), siatkówka zlokalizowana w środkowej i tylnej części gałki ocznej, zawiera komórki światłoczułe czopki i pręciki, plamka żółta obszar na siatkówce licznych czopków najostrzejsze widzenie, plamka ślepa pozbawiona komórek światłoczułych, tu ma początek nerw wzrokowy komora przednia oka wypełniona cieczą wodnistą, zachowuje krzywiznę rogówki, tęczówka barwna utworzona przez mięśnie, reguluje ilość wpadającego światła, źrenica otwór regulowany przez mięśnie tęczówki, ciało rzęskowe utworzony przez gładki miesień rzęskowy, który reguluje kształt soczewki soczewka wiele warstw włókien białkowych, odpowiada za ogniskowanie obrazu na siatkówce ciało szkliste nadaje jędrność gałce ocznej, jest przezroczyste i galaretowate,
Budowa siatkówki Pręciki już niewielka ilość światła powoduje ich pobudzenie, zapewniają widzenie o zmierzchu, nie rozróżniają kolorów. Czopki widzenie ostre i barwne ale jedynie w dużym oświetleniu, są wrażliwe an różne długości fali świetlnej, tworzy 3 rodzaje czopków (wrażliwe na barwę niebieską, czerwona i zieloną). Zakres światła widzialnego dla człowieka 400 700 nm.
Zmysł słuchu i równowagi - ucho
Budowa wewnętrzna ucha
W skład ucha zewnętrznego wchodzi Budowa ucha - małżowina uszna zbierająca fale oraz krótki kilkucentymetrowy przewód słuchowy zewnętrzny. - sprężysta błona bębenkowa reagująca drganiem na nacierające na nią fale dźwiękowe. ucho środkowe wyposażone w delikatne kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko), dzięki którym drgania błony są przenoszone do okienka owalnego znajdującego się na granicy ucha środkowego i wewnętrznego. ucho wewnętrzne kształtem przypominającym muszle ślimaka, tu dokonuje się receptorowy odbiór dźwięków. Komórki receptorowe posiadają rzęski, które poruszają się wraz z ruchami płynnego środowiska ucha wewnętrznego. Obecna w nim ciecz (perylimfa), w wyniku ruchów błony okienka owalnego przemieszcza się, drażniąc rzęski komórek receptorowych. Ruch rzęsek inicjuje reakcje biochemiczne, w wyniku których jest wytwarzany impuls elektryczny.
Ucho wewnętrzne zbudowane z woreczka, łagiewki i kanałów półkolistych nazywamy to aparatem przedsionkowym
Woreczek i łagiewka reagują na przyspieszenie liniowe, pozwalające zorientować się o naszym położeniu w stosunku do podłoża. Zmiany pozycji ciała sprawiają, ze pod wpływem siły grawitacji przesuwa się osklepek, który zmienia położenie ostereocilii komórek włoskowatych, które odpowiadają na to uwalniając neuroprzekaźnik. Nerw przedsionkowo ślimakowy przewodzi impulsy do mózgu.
Kanały półkoliste (zmysł równowagi). Kiedy głowa zmienia położenie endolimfa w bańkach kanałów półkolistych odkształca oklepek. Stereocilia komórek włoskowatych zginają się, zwiększając częstotliwość potencjałów czynnościowych powstających w neuronach sensorycznych. Te informacje nerw przedsionkowy przewodzi do mózgu.
Przekrój poprzeczany przez ślimak
Narząd Cortiego znajduje się w ucha wewnętrznym, odbiera bodźce dźwiękowe. Składa się z nabłonka zmysłowego i komórek zmysłowych, mających na powierzchni rzęski, bardzo wrażliwe na fale dźwiękowe w granicach od 16 Hz do 20 000 Hz i przekazujących impulsy nerwowe do ośrodków słuchu w mózgu przez włókna nerwów słuchowych.
Ludzkie ucho rejestruje dźwięki o częstotliwości od 16 do 20000 Hz, ale najbardziej jest wrażliwe na dźwięki o częstotliwości 2000-5000 Hz. Pojedynczy dźwięk o przebiegu sinusoidalnym - nazywa się tonem. Z reguły ucho ma do czynienia z dźwiękami składającymi się z kilku lub nawet wielu tonów. Ważne jest, że próg słuchu dla pojedynczych tonów podwyższa się, gdy obok nich pojawią się dodatkowe. Ciśnienie, jakie wywiera fala akustyczna, jest mierzalne i wyraża się w decybelach. Kiedy przekracza wartość 100-120 decybeli dźwięk staje się nieznośny i wywołuje efekt bólowy. Ucho odbiera fale akustyczne powietrza oraz drżenia kości czaszki. Można więc także mówić o tzw. przewodzeniu kostnym dźwięku. W warunkach fizjologicznych przewodzenie kostne nie ma żadnego znaczenia, jest jednak wykorzystywane do diagnostyki narządu słuchu.
drgania niektórych organów wewnętrznych granica bólu poziom hałasu niebezpieczny dla organizmu szkodliwy wpływ na zdrowie i wydajność w pracy ujemny wpływ na ludzki organizm hałas nieszkodliwy dla zdrowia
Zmysł węchu jama nos z nabłonek węchowym
Narząd węchu występuje w szczytowej części jamy nosowej. Zawiera około 100 mln komórek węchowych, orzęsionych na szczycie. Długie nieruchliwe rzęski dotykają warstwy śluzu na powierzchni nabłonkowej przewodu nosowego. Związki rozpuszczone w śluzie wiążą się z receptorami rzęskowymi. Drugi koniec każdej komórki węchowej jest aksonem, który dochodzi bezpośrednio do mózgu. Aksony te tworzą nerw węchowych (I nerw czaszkowy). Komórki receptorowe są neuronami zlokalizowanymi w nabłonku węchowym.
Zmysł smaku kubki smakowe (język)
Budowa języka i brodawek smakowych
Budowa kubka smakowego Człowiek rozpoznaje cztery podstawowe smaki: słodki, kwaśny, gorzki i słony, za pomocą receptorów, znajdujących się w specjalnych strukturach błony śluzowej, zwanych kubkami smakowymi, zgromadzonych w jamie ustnej, szczególnie zaś na powierzchni języka. Kubki smakowe znajdują się w brodawkach pokrywających powierzchnię języka, ściany boczne, w znacznie mniejszej liczbie na podniebieniu, gardle i wejściu do przełyku. Każda z komórek receptorowych może reagować na więcej niż jeden smak. Komórki receptorowe są chemoreceptorami.
Zmysł czucia powierzchniowego - skóra
Najprostszymi mechanoreceptoramisą wolne zakończenia nerwowe w skórze. Rejestrują dotyk, ucisk, ból. Tarczki Merkela dotyk i ucisk, adaptują się wolno. Ciałka Meissnera lekki dotyk i ucisk, szybko adaptują się do długo utrzymującego się bodźca. Ciałka Ruffiniego mocny, ciągły dotyk i ucisk, adaptują się wolno. Ciałka Paciniego głęboki ucisk, wywołany szybkim ruchem tkanek, na wibracje. U człowieka receptory bólu nocyceptory są wolnymi zakończeniami nerwowymi (dendrytami). Jest ich kilka typów: jedne odpowiadają za silne bodźce dotykowe, inne na skrajną temperaturę (powyżej 45 0 C poniżej 5 0 C), a także na niektóre chemikalia.
Zadanie 1 Schemat (a) przedstawia powstawanie obrazu w oku miarowym. Podpisz odpowiednio podane nazwy wad wzroku do schematów (b, c, d). Analizując rysunki podaj krótka ich charakterystykę.
Dopasuj kolumny Zadanie 2 Kolumna A Kolumna B 1 zez a wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, zostaje 2 jaskra zaburzone krążenie w oku prowadzi to do uszkodzenia 3 daltonizm siatkówki i nerwu wzrokowego, 4 kurza ślepota b przyczyną może być krótkowzroczność, niedobór 5 zaćma (katarakta) witaminy A a także żółtaczka, c wywołują ja niesynchronizowana praca mięśni, d tworzy sie w wyniku urazów mechanicznych przy cukrzycy, w skutek starzenia się, prowadzi do zmętnienia soczewki, e nierozróżnianie barw, choroba dziedziczona.
Odpowiedź do zadania 1 b dalekowzroczność za krótka gałka oczna lub zbyt płaska soczewka, złe widzenie z bliska (u ludzi starszych mała elastyczność soczewki) c krótkowzroczność zbyt długa gałka oczna lub zbyt wypukła soczewka, złe widzenie na odległość d astygmatyzm nierównomierna krzywizna soczewki luz rogówki, obraz jest zniekształcony, niewyraźny Odpowiedź do zadania 2 1 c 2 a 3 e 4 b 5 d
Zadanie 3 Używając poniższych sformułowań ułóż szlak wzrokowy. płyn wodnisty fotoreceptory siatkówki światło przechodzi przez rogówkę soczewka ciało szkliste kora mózgowa (integracja informacji wzrokowych) nerw wzrokowy Zadanie 4 Poniżej podano nazwy narządów zmysłów. Podaj jaki to narząd zmysłu i u kogo występuje. statocysta, stożki węchowe, narząd Cortiego, narządy tympalalne, włoski smakowe omatidie
Odpowiedź do zadania 3 światło przechodzi przez rogówkę płyn wodnisty soczewka ciało szkliste fotoreceptory siatkówki nerw wzrokowy kora mózgowa (integracja informacji wzrokowych). Odpowiedź do zadania 4 statocysta z. równowagi wirki i raki -bezkręgowce stożki węchowe z. węchu owady bezkręgowce narząd Cortiego z. słuchu w ślimaku - nietoperze, delfiny, człowiek kręgowce narządy tympalalne z. słuchu owady bezkręgowce włoski smakowe n. smaku owady bezkręgowce omatidie n. wzroku (oczy złożone) stawonogi bezkręgowce
młoteczek, Zadanie 5 ułóż w kolejności przepływ fali dźwiękowej. fala ciśnieniowa pobudza do drgania błonę podstawną (stereocilia narządu Cortiego), fala dźwiękowa, drga okienko owalne, zewnętrzny kanał słuchowy, perylimfa w kanale przedsionkowym przewodzi drgania, drga błona bębenkowa, nerw ślimakowy, kowadełko, mózg, strzemiączko.
Odpowiedz do zadania 5 fala dźwiękowa - zewnętrzny kanał słuchowy drga błona bębenkowa młoteczek kowadełko strzemiączko drga okienko owalne perylimfa w kanale przedsionkowym przewodzi drgania fala ciśnieniowa pobudza do drgania błonę podstawną (stereocilia narządu Cortiego) nerw ślimakowy mózg
ŹRÓDŁA http://www.resmedica.pl/rmart0009.html http://portalwiedzy.onet.pl Biologia, Solomon, Berg, Martin, Vilee Biologia repetytorium, WSiP