INFORMACJE OGÓLNE: Tytuł: Ocena skuteczności i efektywności programów rewitalizacji społecznej realizowanych w ramach projektu pn. Rewitalizacja społeczna Zleceniodawca: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich Wykonawca: Centrum Rozwoju Społeczno - Gospodarczego Przedsiębiorstwo Społeczne sp. z o.o. Termin realizacji: Lipiec listopad 2014 r.
METODOLOGIA: W badaniu wykorzystano m.in. następujące metody i techniki: Analizę danych zastanych, w tym dokumentację konkursową, wnioski na realizację Programu; Indywidualne wywiady pogłębione m.in. ze wszystkim realizatorami II edycji PRS (2 cykle spotkań); Zogniskowane wywiady grupowe z realizatorami PRS; Wywiady telefoniczne z ekspertami oceniającymi wnioski na realizację Programu Ankiety telefoniczne z beneficjentami ostatecznymi PRS; Case Study oraz analizę sieci społecznych PRS. Cele szczegółowe: 1. Ocena skuteczności prowadzonych działań w ramach programów rewitalizacji społecznej. 2. Ocena stopnia, w jakim wypracowane rezultaty i produkty w ramach PRS oraz zaplanowane formy wsparcia odpowiadają potrzebom grup docelowych. 3. Identyfikacja barier i problemów związanych z realizacją PRS. WSTĘPNE WYNIKI BADANIA: Realizatorzy PRS: W pilotażowej edycji PRS (2012-2013 r.) udział wzięło 20 gmin z terenu całego kraju. Z kolei między grudniem 2013 r. a listopadem 2014 r. realizowanych było kolejnych 20 Programów Rewitalizacji Społecznej. Założeniem realizacji PRS było wypracowanie standardu działań o charakterze lokalnych partnerstw, łączącego różne metody i techniki pracy socjalne (I etap), a następnie przetestowanie opracowanych, na podstawie pilotażowych programów, modelowych rozwiązań w zakresie aktywnej integracji publicznych i niepublicznych instytucji na rzecz środowisk lokalnych oraz osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym (II edycja). CELE BADANIA: Głównym celem badania jest ocena efektywności, skuteczności i użyteczności działań podejmowanych przez realizatorów Programów Rewitalizacji Społecznej (PRS) w ramach I i II edycji Programów Rewitalizacji Społecznej jak również ocena jakości i użyteczności opracowanego Modelowego standardu aktywnej integracji w kontekście przyszłego zastosowania wypracowanych w nim rozwiązań w polityce społecznej państwa.
Gminy, które brały udział w pilotażowej edycji PRS to: Barczewo, Bolesławiec, Cieszyn, Dzierżoniów, Ełk, Jelenia Góra, Kraków, Legnica, Pietrowice Wielkie, Płock, Polkowice, Połczyn-Zdrój, Poznań, Radom, Ruda Śląska, Rybnik, Sanok, Wadowice, Wałbrzych, Warszawa. Gminy, które przystąpiły do realizacji PRS to: Bełchatów, Bielawa, Brzeziny, Czerwionka-Leszczyny, Grudziądz, Inowrocław, Kołobrzeg, Lębork, Lubań, Mikołajki, Nowa Ruda, Nowy Sącz, Nysa, Ostróda, Ostów Mazowiecki, Radomsko, Stalowa Wola, Toruń, Zgierz, Zielona Góra. Wymagania konkursowe: Do udziału w konkursie uprawnione były tylko te gminy, które spełniały niniejsze kryteria: Posiadały Lokalny (Gminny) Program Rewitalizacji (lub dokument równoważny), LPR został opracowywany z udziałem partnerów społecznych i środowisk lokalnych lub został poddany konsultacjom społecznym przed przyjęciem przez JST jako oficjalny dokument planistyczny, W ramach działań LPR zrealizowano inwestycję związaną z rozbudową infrastruktury społecznej finansowaną z EFRR Działania realizowane w ramach PRS: Działania realizowane w ramach PRS były spójne z założeniami LPR na poziomie lokalnym. PRS obejmowały zadania łączące w sobie działania z obszaru: polityki lokalnego rynku pracy, rozwoju przedsiębiorczości, edukacji, reintegracji społecznej, aktywizacji zawodowej oraz wzmacnianiu kapitału ludzkiego. Przykładowe działania na rzecz beneficjentów (z dwóch edycji): 1. Szkolenia zawodowe, warsztaty, staże zawodowe 2. Szkolenia, warsztaty dot. rozwoju osobistego, w tym hobby, zajęcia sportowe 3. Zajęcia dodatkowe (wyrównawcze) dla młodzieży i dzieci 4. Wsparcie psychologiczne, prawne, zdrowotne 5. Superwizja Działania przygotowywane dla beneficjentów PRS były opracowane w oparciu o diagnozę lokalnych problemów społecznych i zakładają przedsięwzięcia na rzecz środowiska lokalnego. Podejmowane działania przyczyniają się przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu oraz przyczyniają się do zdobywania nowych umiejętności. Działania realizowane przez Gminy cieszyły się dużą popularnością, w większości przypadków liczba beneficjentów ostatecznych znacznie przewyższała tą oszacowaną we wniosku na realizację Programu. Ponadto, sami beneficjenci byli bardzo zadowoleni z udział w oferowanych im formach wsparcia. Dla zdecydowanej większości respondentów udział w zajęciach zdecydowanie odpowiadał i przyczynił się do poprawy ich sytuacji. 28 % 11 % 59 % Beneficjenci ostateczni wsparcia: Działania realizowane w ramach PRS skierowane były do szerokiego grona odbiorców. Modelowy Standard Aktywnej Integracji szczególny nacisk kładzie na osoby młode (15-25 r.ż. realizatorzy za uwzględnienie ich w swoich działania byli dodatkowo punktowani): 1. Samotne matki 2. Kobiety w ciąży 3. Młodych rodziców 4. Osoby chore i niepełnosprawne
5. Uchodźcy i osoby pochodzenia romskiego 6. Osoby, które przerwały kształcenie 7. Osoby młode zagrożone wykluczeniem społecznym. W I edycji grupami docelowymi były przede wszystkim dzieci i młodzież z rodzin patologicznych i dysfunkcyjnych oraz osoby nieaktywne zawodowe w wieku produkcyjnym, a stosunkowo rzadko pojawiały się działania skierowane do osób starszych. Z kolei w II edycji oprócz osób młodych, i w wieku produkcyjnym realizowano szereg działań dla osób starszych. W obu edycjach skupiono się na działaniach skierowanych do całych rodzin, a nie na indywidualnych osobach, dzięki czemu wzmacniano efekty działań. Zdaniem badanych grupa beneficjentów została trafnie dobrana, niemniej jednak by uzyskać kompleksowe wsparcie na rewitalizowanym terenie konieczne jest rozszerzenie ww. grupy także o osoby dojrzałe (50+). W większości realizatorzy PRS rozszerzyli grupę beneficjentów także o osoby po 30 roku życia oraz starsze (50+/ 60+). Niemniej jednak skupiono się przede wszystkim na klientach MOPS, co dość ograniczyło możliwości doboru beneficjentów. Beneficjenci, o realizowanym Programie dowiedzieli się przede wszystkim z Ośrodków Pomocy Społecznej (bezpośrednio od pracowników, ulotek/plakatów tam zamieszczonych), a także od rodziny i sąsiadów. Bezpośrednie środki promocji okazały się w tych przypadkach najskuteczniejsze. Głównymi powodami, dla których beneficjenci zgłaszali się do Programu były przede wszystkim chęć podniesienia wiedzy i kwalifikacji, zintegrowanie ze społecznością lokalną oraz zwiększenie aktywności społecznej. Udział w Programie w przypadku znaczącej większości beneficjentów spełnił ich oczekiwania. Udział w Programie spowodował zmiany nie tylko wśród beneficjentów, ale także wśród całej społeczności lokalnej. Zdaniem respondentów udział w Programie stał się przyczynkiem do kolejnych działań realizowanych na rewitalizowanych obszarach m.in. zawiązanie kół, powołanie stowarzyszenia, lokalne inicjatywy. Zrewitalizowane miejsca stały się często miejscem spotkań mieszkańców oraz miejscem na działania aktywizacji społecznej. 13 % 30 % 53 % Partnerstwa lokalne: Duży nacisk w Modelowym Standardzie Aktywnej Integracji położony został na partnerstwa lokalne. Począwszy od tego iż w ramach Programu konieczne było powołanie partnerstwa między instytucjami pomocy i integracji społecznej było to zalecenie konkursowe w obu edycjach. Dzięki temu możliwe było zbudowanie sieci współpracy i włączanie innych NGO. W badanych Programach rolę liderów przyjęły Ośrodki Pomocy Społecznej, a w roli partnerów obsadzono lokalne organizacje pozarządowe.
Przy wyborze Partnera gminy kierowały się przede wszystkim doświadczeniem w aspekcie pomocy społecznej. I na podstawie doświadczenia dokonany został podział zadań w ramach PRS. Zdaniem respondentów taki układ zapewnił mocne umocowanie i uwiarygodnienie realizowanych zadań. OPS jako lider gwarantował płynność finansową, a NGO zapewniało elastyczność działania (casus ustawy PZP). Trwałość i oddziaływanie: Działania realizowane w ramach programu zapewniają trwałość, kompleksowość oraz racjonalność zakładanych rezultatów i produktów po zakończeniu jego realizacji programu, gdyż wiedza i umiejętności jakie zdobędą uczestnicy będą mogli w przyszłości wykorzystać w praktyce. Mimo iż w Programach prowadzone są działania typowo miękkie, więc ich oddziaływanie jest trudne do zmierzenia, ale jest ono zauważalne przez trenerów i realizatorów PRS. Zwracają oni uwagę na zmiany jakie zaszyły w pojedynczych uczestnikach: wzrosła ich pewność siebie, motywacja, chęć uczestnictwa w przedsięwzięciach mogących zmienić ich sytuację życiową oraz sytuację na rynku pracy. Zmiany do MSAI: Traktowanie zapisów MSAI jako źródło inspiracji, a nie katalog. Włączanie do realizowanych działań jak najwięcej lokalnych podmiotów poprzez zastosowanie m.in. regrantingu. Elastyczność na zmiany. Wydłużenie czasu realizacji Programów. Włączanie w realizację procesu rewitalizacji również uczestników i środowiska lokalne na zasadzie kooperacji.