Spis treści Do Czytelników Pacjentów i Innych Użytkowników Poradnika... 17 Część I Istota choroby... 23 Spotkanie 1. Przemiana materii i rola insuliny w jej regulacji... 25 Składniki organizmu i pożywienia... 25 Insulina i jej rola w przemianie materii... 34 Spotkanie 2. Praktyczne określenie cukrzycy. Ile jest rodzajów tej choroby?... 37 Określenie cukrzycy... 37 Co to jest hiperglikemia?... 39 Postacie cukrzycy... 43 Cukrzyca typu 1... 43 Cukrzyca typu 2... 44 Różnicowanie między cukrzycą typu 1 a cukrzycą typu 2... 47 Cukrzyca wtórna... 47 Cukrzyca ciężarnych... 50 Spotkanie 3. Podejrzenie cukrzycy typu 2 wczesne rozpoznanie szansą uniknięcia powikłań... 54 Spotkanie 4. Jakie są mechanizmy powstawania cukrzycy typu 2?... 58 Zmniejszenie wytwarzania i wydzielania insuliny... 58 Insulinooporność... 59 Przyczyny insulinooporności... 60 Czynniki dziedziczne... 60 Czynniki nabyte i środowiskowe... 60 7
8 Otyłość jako przyczyna lub czynnik wywołujący objawy cukrzycy typu 2. Nadrzędna rola normalizacji masy ciała. 62 Przyczynowe znaczenie niezdrowego żywienia produkty nienaturalne, wpływy cywilizacji... 64 Efekt starzenia się... 65 Wpływ nadużywania niektórych leków... 65 Dodatkowe choroby... 66 Stres... 66 Wielokrotne ciąże... 67 Niedostatek środków materialnych, brak wiedzy, zła sytuacja społeczna... 67 Inne czynniki... 68 Spotkanie 5. Jak rozpoznaje się cukrzycę typu 2? Jakie są Twoje objawy?... 69 Maski cukrzycy typu 2... 70 Charakterystyka cukrzycy typu 2 bezobjawowej, utajonej... 72 Spotkanie 6. Zespół metaboliczny zespół zaburzeń skojarzonych z cukrzycą typu 2o szczególnym ryzyku dla zdrowia... 74 Szczególna rola otyłości brzusznej... 75 Zmniejszanie nadmiernej masy ciała możliwość zapobiegania cukrzycy typu 2... 76 Praktyczne cele... 77 Jakie wybrać postępowanie w tej sytuacji?... 78 Zaburzenia składu tłuszczów we krwi (dyslipidemia) w cukrzycy typu 2. 79 Nadciśnienie tętnicze u osób z cukrzycą typu 2... 80 Spotkanie 7. Nadciśnienie tętnicze zły kompan cukrzycy, możesz go kontrolować... 83 Co to jest ciśnienie tętnicze krwi?... 83 Cukrzyca a nadciśnienie tętnicze... 84 Postacie nadciśnienia tętniczego... 86 Kontrola ciśnienia tętniczego... 87 Leczenie nadciśnienia tętniczego... 87 Niefarmakologiczne leczenie nadciśnienia tętniczego... 87 Spotkanie 8. Cukrzyca u osób w starszym wieku zapobieganie i aktywne leczenie... 91 Odrębności leczenia cukrzycy u osób starszych... 92 Opieka nad chorym w domu. Kształtowanie właściwych postaw... 95
Część II Ważne problemy codziennego życia... 99 Spotkanie 9. Nasz system intensywnego, wieloskładnikowego leczenia cukrzycy typu 2... 101 Co jest najważniejsze w leczeniu cukrzycy?... 103 Edukacja terapeutyczna w cukrzycy podstawa partnerstwa lekarz pacjent... 106 Szkoła dla chorych na cukrzycę... 107 Szkoła samoopieki i samokontroli cukrzycy... 107 Jak często należy zgłaszać się do lekarza?... 108 Tryb i styl życia... 109 Spotkanie 10. Jak radzić sobie z cukrzycą?... 112 Tworzenie nowych wartości życiowych... 112 Wpływ stężenia glukozy we krwi na emocje... 113 Stres a kontrola cukrzycy... 113 Szczególny stres spowodowany faktem chorowania na cukrzycę..... 116 Spotkanie 11. Pomóż sobie sam bądź racjonalny... 124 Reakcje psychoemocjonalne wobec rozpoznania. Tworzenie racjonalnej postawy w stosunku do cukrzycy... 124 Rodzaje postaw psychoemocjonalnych... 126 Cukrzyca a plany życiowe... 127 Opanowanie lęku... 127 Przykłady postaw pozytywnych i negatywnych. Kształtowanie właściwych postaw... 128 Opanowanie choroby... 129 Spotkanie 12. Wizyty u lekarza konieczność starannej, planowej, ciągłej, przyjaznej i partnerskiej opieki lekarskiej... 131 Pierwsza wizyta... 133 Wizyty kontrolne... 143 Samokontrola i samoopieka... 144 Planowe badania laboratoryjne... 145 Doroczny bilans zdrowia... 145 Wizyty doraźne i nieplanowane kontakty pacjenta lub jego rodziny z lekarzem albo poradnią... 147 Spotkanie 13. Praktyczne problemy, jakie niesie codzienne życie.... 149 Operacje... 149 9
Leki... 150 Uzębienie... 150 Tak zwane leczenie niekonwencjonalne i znachorstwo... 151 Karta identyfikacyjna... 152 Prawo jazdy... 152 Podróże... 154 Przyjęcia i inne imprezy towarzyskie... 156 Dlaczego powinieneś być członkiem Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę?... 156 Pięć kręgów społecznego wsparcia... 158 Praca zawodowa... 161 Jaki zawód wykonywać?... 162 Zawody wskazane dla chorych na cukrzycę... 163 Zawody przeciwwskazane dla chorych na cukrzycę... 163 Zmiana zawodu... 164 Renta inwalidzka... 165 Spotkanie 14. Ważne problemy stylu życia... 167 Picie alkoholu a cukrzyca... 167 Palenie tytoniu a cukrzyca... 172 Jak pozbyć się nałogu palenia tytoniu?... 174 Uzależnienie od leków lub narkotyków... 177 Jeszcze o zwalczaniu stresu... 178 Część III Leczenie niefarmakologiczne modyfikacja żywienia i lecznicze stosowanie wysiłków fizycznych... 183 Spotkanie 15. Co, ile i jak jeść w cukrzycy typu 2?... 185 Składniki pożywienia... 187 Węglowodany złożone i proste... 187 Sztuczne środki słodzące... 188 Białko w pożywieniu... 189 Tłuszcze różne rodzaje i ich wybór do diety... 190 Ograniczenie cholesterolu w diecie... 192 Witaminy... 192 Sole mineralne... 193 Woda... 194 10
Włókno pokarmowe ważny regulator trawienia... 195 Warzywa i owoce w diecie... 196 Przyprawy... 197 Produkty dietetyczne dla chorych na cukrzycę... 198 Ile jeść? Zapotrzebowanie energetyczne... 200 Reguły dobrego sposobu odżywiania się... 202 Indywidualizacja diety... 208 Przyrządzanie potraw... 208 Diety stosowane w cukrzycy typu 2... 210 Dieta śródziemnomorska... 211 Kiedy i jak często należy spożywać posiłki... 211 Stosowanie zaleceń dietetycznych w restauracji i na przyjęciu...... 213 Spotkanie 16. Przepisy dietetyczne wybierz przepis dla siebie..... 216 Najprostszy przepis dietetyczny... 216 Trzy listy produktów jakie produkty wybierać, jakie ograniczać, a jakich unikać... 216 Proste przepisy dietetyczne oparte na listach produktów... 222 Przepisy dietetyczne o nieco wyższym stopniu trudności, oparte na układzie wymienników węglowodanowych... 234 Spotkanie 17. Redukcja nadmiernej masy ciała odchudzanie..... 242 Prawidłowa masa ciała i BMI... 242 Odchudzające przepisy dietetyczne oparte na listach produktów..... 249 Przepisy dietetyczne oparte na układzie wymienników dietetycznych.. 267 Sztuczne diety odchudzające... 269 Spotkanie 18. Żywienie w cukrzycy współistniejącej z niektórymi innymi chorobami... 272 Żywienie w cukrzycy współistniejącej z chorobami układu sercowo-naczyniowego... 272 Zasady diety zmniejszającej stężenie cholesterolu i triglicerydów.. 273 Żywienie w cukrzycy współistniejącej z nadciśnieniem tętniczym..... 275 Żywienie w cukrzycy współistniejącej z chorobą wątroby i dróg żółciowych... 280 Żywienie w cukrzycy współistniejącej z przewlekłymi chorobami żołądka i jelit... 282 Żywienie kobiet chorych na cukrzycę w czasie ciąży i w okresie laktacji. 283 Spotkanie 19. Żywienie a wysiłki fizyczne... 285 11
Spotkanie 20. Planowany wysiłek fizyczny (ruch, ćwiczenia gimnastyczne, praca fizyczna) w leczeniu cukrzycy umacnianie fizycznej kondycji.. 289 Znaczenie wysiłku fizycznego w leczeniu cukrzycy... 290 Dlaczego chorzy na cukrzycę powinni uprawiać ćwiczenia fizyczne? 290 Wpływ wysiłku fizycznego na stężenie glukozy... 291 Wpływ wysiłku fizycznego na układ krążenia... 292 Zmniejszanie masy ciała... 292 Zapobieganie cukrzycy typu 2 a trening fizyczny... 293 Ryzyko wysiłku fizycznego u chorych na cukrzycę... 294 Jak stosować w praktyce wysiłek fizyczny?... 297 Kiedy ćwiczyć?... 297 Program ćwiczeń... 297 Kwalifikacja do treningu... 298 Właściwa forma ćwiczeń... 300 Właściwa pora na ćwiczenia fizyczne... 303 Kontrola stężenia glukozy we krwi... 304 Intensywność wysiłku fizycznego... 305 Plan treningu... 308 Jak połączyć program wysiłków fizycznych z leczeniem cukrzycy?... 308 Szczególne problemy... 310 Wysiłek fizyczny przed posiłkiem... 310 Zapobieganie powysiłkowej acetonurii i kwasicy ketonowej... 311 Unikanie hipoglikemii po intensywnym wysiłku fizycznym... 311 Wysiłek fizyczny w celu redukcji nadwagi... 312 Wysiłek fizyczny w czasie choroby... 312 Warunki bezpieczeństwa ćwiczeń fizycznych... 312 Część IV Leczenie za pomocą doustnych leków zmniejszających stężenie glukozy we krwi (hipoglikemizujących)... 317 Spotkanie 21. Pomocnicy z aptecznej półki tabletki (leki) zmniejszające stężenie glukozy we krwi... 319 Różne rodzaje leków... 320 Pochodne sulfonylomocznika pobudzanie komórek beta... 320 Pochodne kwasu benzoesowego (glinidy)... 328 Pochodne biguanidu leki zmniejszające insulinooporność, najczęściej stosowane u osób z cukrzycą i nadwagą... 328 Tiazolidinediony... 329 12
Pochodne kwasu nikotynowego... 330 Leki hamujące trawienie skrobi i oligocukrów w jelicie cienkim... 330 Stosowanie insuliny w cukrzycy typu 2... 332 Otyłość a stosowanie doustnych leków hipoglikemizujących... 333 Nieprawidłowe stosowanie doustnych leków hipoglikemizujących..... 334 Wtórna niewrażliwość na pochodne sulfonylomocznika... 334 Część V Samoopieka i samokontrola... 337 Spotkanie 22. Prawa i zadania pacjenta. Idea samoopieki jest w Twoich rękach... 339 Prawa i zadania pacjenta... 339 Twoje prawa jako pacjenta... 339 Plan leczenia i cele samokontroli... 340 Edukacja systemem ciągłym... 341 Twoje zadania jako pacjenta... 342 Idea racjonalnej samoopieki... 344 Dlaczego należy stosować racjonalną samoopiekę?... 344 Kto powinien nauczać, a kto uczyć się stosowania samoopieki i samokontroli?... 345 Gdzie należy uczyć się stosowania samoopieki?... 345 Jaki jest cel uczenia się samoopieki?... 346 Spotkanie 23. Samokontrola stężenia glukozy we krwi i innych wskaźników skuteczności leczenia... 349 Metoda samokontroli... 349 Prawidłowe i pożądane jako cel leczenia stężenia glukozy we krwi.... 351 Możliwości zapobiegania powikłaniom cukrzycy dzięki samokontroli... 353 Domowe laboratorium... 355 Co jest potrzebne do prowadzenia samokontroli glikemii?... 356 Glukometr... 357 Nakłuwacz... 360 Testy paskowe (sucha chemia)... 360 Jak wykonuje się badanie glikemii?... 362 Kiedy należy przeprowadzić samokontrolę glikemii?... 363 Interpretacja wyników... 364 Trudności samokontroli glikemii... 365 Błędy w samokontroli glikemii... 365 13
Czy stężenie glukozy oznaczać we krwi czy w moczu?... 366 Badanie obecności acetonu w moczu... 369 Kiedy należy oznaczać stężenie acetonu w moczu?... 370 Jak oznacza się stężenie acetonu w moczu?... 370 Kiedy badać mocz na zawartość acetonu?... 371 Badanie zawartości glikowanej hemoglobiny... 372 Oznaczanie glikowanej hemoglobiny (HbA 1 lub HbA 1c )... 372 Oznaczanie fruktozaminy... 376 Dziennik samokontroli... 376 Książeczka opieki diabetologicznej... 376 Co robić, jeśli wyniki analiz są złe?... 380 Oceń się!... 381 Część VI Bezpośrednie zagrożenia życia... 385 Spotkanie 24. Jak uniknąć ostrych powikłań cukrzycy... 387 Hiperglikemia i zapobieganie hiperglikemicznej śpiączce cukrzycowej.. 387 Postępowanie w hiperglikemii zapobieganie śpiączkom... 390 Hipoglikemia polekowa przy stosowaniu pochodnych sulfonylomocznika. 392 Postępowanie w hipoglikemii... 395 Spotkanie 25. Co robić, gdy pojawi się dodatkowa choroba lub wystąpią inne poza cukrzycą zaburzenia zdrowia?... 398 Jak postępować w okresie dodatkowej choroby?... 398 Postępowanie w ostrej infekcji... 399 Postępowanie w razie pojawienia się dodatkowych zaburzeń lub dolegliwości... 400 Część VII Przewlekłe powikłania zapobieganie i leczenie... 403 Spotkanie 26. Intensywne i staranne leczenie obniżające stężenie glukozy we krwi, zapobiegające przewlekłym powikłaniom badanie UKPDS 405 Powikłania cukrzycy... 405 Przyczynowa rola hiperglikemii... 406 Planowe badania kontrolne w zapobieganiu powikłaniom... 410 14
Spotkanie 27. Zapobieganie chorobom oczu i utracie wzroku... 412 Retinopatia cukrzycowa... 412 Jak ustrzec się retinopatii cukrzycowej?... 414 Zaćma... 417 Jaskra... 418 Pomoc dla słabo widzących z powodu cukrzycy... 419 Jeszcze raz o zapobieganiu... 419 Pomoc Polskiego Związku Niewidomych... 420 Trudne problemy codziennego życia... 420 Spotkanie 28. Zapobieganie cukrzycowej chorobie nerek (nefropatii cukrzycowej)... 424 Spotkanie 29. Zapobieganie neuropatii cukrzycowej... 428 Neuropatia czuciowa i ruchowa... 428 Neuropatia autonomiczna... 430 Spotkanie 30. Zapobieganie niedokrwiennej chorobie serca... 434 Zapobieganie miażdżycy tętnic... 434 Zmiany w układzie sercowo-naczyniowym... 436 Co możesz zrobić, żeby zapobiegać chorobom serca i naczyń?..... 438 Spotkanie 31. Zapobieganie udarowi mózgu... 444 Spotkanie 32. Zapobieganie zespołowi stopy cukrzycowej i amputacjom 446 Zagrożenie uszkodzeniem stopy w cukrzycy... 446 Pielęgnowanie stóp... 447 Zasady postępowania zapobiegającego chorobie stóp u chorych na cukrzycę bez owrzodzeń... 455 Zasady postępowania zapobiegającego chorobie stóp u osób, u których powstały owrzodzenia zapobieganie amputacjom... 456 Ćwiczenia nóg dla chorych na cukrzycę... 460 Zmiany skórne w przebiegu cukrzycy... 461 Spotkanie 33. Cukrzyca i sfera życia intymnego informacje o sprawach, których nie należy się wstydzić... 465 Zaburzenia sfery życia intymnego u mężczyzn... 465 Czy impotencję można leczyć?... 468 Zaburzenia sfery życia intymnego u kobiet... 469 Przesłanie końcowe... 471 15