ROZDZIAŁ ZASOBY I WYDOBYCIE WĘGLA BRUNATNEGO I KAMIENNEGO ORAZ ICH UDZIAŁ W KRAJOWYM BILANSIE PALIW I PRODUKCJI ENERGII ELEKTRYCZNEJ Reserves and extraction of brown and hard coal and their contribution in the nationality balance of fuels and production of electricity Zbigniew KASZTELEWICZ, Jerzy KLICH Wydział Górnictwa i Geoinżynierii, Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica, Al. A. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków Streszczenie W artykule przedstawiono aktualny stan oraz prognozę produkcji energii elektrycznej z węgla brunatnego i węgla kamiennego w Polsce. Na tym tle scharakteryzowano rolę węgla brunatnego i węgla kamiennego, jako ważnego źródła bezpiecznego, trwałego i taniego zaopatrzenia w energię pierwotną i energię elektryczną. W artykule omówiono także zasoby węgla brunatnego i węgla kamiennego w Polsce oraz prognozę wydobycia tych paliw kopalnych w przyszłości. Słowa kluczowe: węgiel kamienny, węgiel brunatny, produkcja energii elektrycznej, perspektywiczne złoża węgla brunatnego, bezpieczeństwo energetyczne Abstract The present state and prognosis of energy production in Poland from brown and hard coals are presented in this paper. The role of brown and hard coals in secure, long-term and cheap supply of primary energy and electricity is described. The paper presents also the reserves of brown and hard coals in Poland and the prognosis for extraction these solid fuels in future. Key words: hard coal, brown coal, electricity production, perspective lignite reserves, power safety 1. Wstęp Polska dysponując relatywnie dużymi zasobami złóż surowców energetycznych, w tym złóż węgla kamiennego i węgla brunatnego, staje przed ogromną szansą racjonalnego wykorzystania posiadanych zasobów do produkcji czystej i taniej energii elektrycznej. Współczesny świat ma ogromne potrzeby energetyczne, które mają tendencję ciągłego wzrostu. Prognozy dla świata przewidują wzrost zużycia energii pierwotnej o 25% co 10 lat. Natomiast wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną jest jeszcze większy i szacuje się go na ponad 30% co 10 lat. Dla Polski w przyjętej przez Radę Ministrów 4 stycznia 2005 roku Polityce Energetycznej założono 3% średnioroczny wzrost zapotrzebowania na Maciej J. Kotarba (red.) Przemiany środowiska naturalnego a rozwój zrównoważony Wydawnictwo TBPŚ GEOSFERA 2008, Kraków, str. 97-110
energię elektryczną do 2025 roku. Zapewnienie dostaw energii elektrycznej w takiej wielkości będzie wymagać oddawania do eksploatacji w każdej pięciolatce elektrowni o mocy zainstalowanej od 4 do 5 tys. MW (Blaschke, 2008; Bednarczyk, 2005). Dlatego dzisiaj padają pytania, czy będą to elektrownie na węgiel (kamienny czy brunatny), czy też na gaz ziemny, a może będzie to energetyka atomowa? 2. Zasoby surowców energetycznych w Polsce i na świecie Obecne rezerwy zasobów surowców energetycznych wystarczą dla ropy naftowej na 40-60 lat, gazu ziemnego 50-60 lat, a węgla kamiennego 187-200 lat. Niestety nie widać nowych zasobnych i bezpiecznych złóż tych surowców. Dlatego świat przestraszony konsekwencjami trwających konfliktów zaczyna nerwowo deptać w miejscu, poszukując najlepszej alternatywy. Dla ustalenia źródeł pokrycia polskich potrzeb energetycznych, nadrzędnymi kryteriami powinny być kryteria ekonomiczne, powiązane z maksymalnym wykorzystaniem własnych źródeł surowców. Właściwe podejście do rozwiązywania tego tematu pozwoliłoby także na utrzymanie aktywności zawodowej tysięcy ludzi, związanych z wydobyciem i przetwarzaniem krajowych surowców energetycznych na energię elektryczną. Ze względu na kryteria konkurencyjności ekonomicznej należy stwierdzić, że węgiel brunatny jest dziś liderem w tej kategorii, bowiem ceny energii elektrycznej dostarczane z elektrowni opalanych węglem brunatnym są o ok. 20% niższe od cen energii z elektrowni na węgiel kamienny. Sytuację tę może zmienić w przyszłości chyba tylko nowy sposób handlu emisjami CO 2. W Polsce węgiel brunatny jak i węgiel kamienny nie tylko pozostaje najtańszym źródłem energii, ale też jest jedynym, dzięki któremu jesteśmy, jako kraj samowystarczalni pod względem energetycznym. W 2005 roku Urząd Regulacji Energetyki ocenił, że w Polsce wytworzenie 1 GJ ciepła z węgla brunatnego kosztuje - 17,07 zł, z węgla kamiennego - 22,61 zł, z gazu ziemnego - 32,99 zł, a z lekkiego oleju opałowego - 53,08 zł. Kształtowanie się cen energii elektrycznej w polskich elektrowniach i elektrociepłowniach zawodowych w roku 2006 przedstawia Tab. 1. Fakty te powinny być podstawowymi argumentami, które należy rozpatrywać przy budowaniu nowej strategii energetycznej dla Polski na następne 30-50 lat. Głównym zagadnieniem polskiej elektroenergetyki, a w tym energetyki opartej na węglu w XXI wieku, wieku otwartych granic jest stałe i systematyczne utrzymywanie konkurencyjności ekonomicznej. Ta konkurencyjność powinna odnosić się do paliw i energii zarówno w Polsce jak i na świecie (Grudziński, 2005; Kasiński et al., 2006). Zużycie węgla ulegnie znacznemu zwiększeniu, co przedstawiono w Tab. 3. Przewiduje się, że do 2030 roku w Stanach Zjednoczonych powstaną nowe elektrownie węglowe o łącznej mocy blisko 255 500 MW. W Chinach zaś już teraz, co tydzień oddaje się obiekty o mocy odpowiadającej dużej elektrowni opalanej węglem. Wydobycie węgla kamiennego w 2006 roku w Chinach wyniosło ponad 2 400 mln ton, a w USA ponad 990 mln ton, w Polsce zaś tylko 94 mln ton. Porównanie to pokazuje, że te dwa kraje wydobywają 36 razy więcej węgla niż Polska. 98
Tabela 1 Ceny energii elektrycznej w Polsce w 2006 roku (Kasztelewicz, 2007) Przedsiębiorstwo [zł/mwh] Elektrownie i elektrociepłownie zawodowe 148,00 Elektrownie cieplne i elektrociepłownie 146,00 Elektrownie 143,00 Eelektrownie na węglu brunatnym 129,00 Eelektrownie na węglu kamiennym 153,00 Elektrociepłownie 165,00 Eelektrociepłownie węglowe 154,00 Eelektrociepłownie gazowe 253,00 Elektrownie wodne 328,00 Tabela 2 Zużycie węgla kamiennego i brunatnego [mld ton] (Kasztelewicz, 2007) Rejon świata Zużycie w 2003 roku Przewidywane zużycie w 2030 roku Ameryka Północna 1,185 1,948 Europejskie kraje OECD 0,887 0,928 Azjatyckie kraje OECD 0,201 0,560 Kraje nienależące do OECD 1,902 7,125 Suma: 4,175 10,562 OECD Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organization of Economic Cooperation and Development) Tabela 3 Prognoza wielkości i struktury wytwarzania energii elektrycznej na świecie (Bednarczyk, 2005) Nośnik energii pierwotnej 2000 2020 2050 [mld toe 1) ] [%] [mld toe 1) ] [%] [mld toe 1) ] [%] Węgiel (kamienny i brunatny) 2,1 23 3,4 25 4,2 21 Ropa naftowa 3,4 34 3,8 28 4,1 20 Gaz ziemny 2,0 21 3,2 24 4,5 23 Energia jądrowa 0,6 7 0,9 6 2,7 13 Pozostałe nośniki 0,5 13 2,3 17 4,5 23 Ogółem 8,6 100 13,6 100 20,0 100 1) toe jednostka wartości opałowej - tona ropy równoważnikowej (ton of oil equivalent) 99
Jak widać z Tab. 2 w wymienionych rejonach świata w okresie 28 lat zużycie węgla wzrośnie o ponad 250%. Podstawowe dane dotyczące prognozy zużycia poszczególnych źródeł energii pierwotnej i prognozy wielkości i struktury wytwarzania energii elektrycznej na świecie przedstawiono w Tab. 3. Z przedstawionych danych wynika, że w okresie do 2050 roku głównym nośnikiem energii elektrycznej będzie gaz ziemny i węgiel. Na dalszych miejscach jest ropa naftowa i energetyka jądrowa. 3. Węgiel brunatny 3.1. Węgiel brunatny na świecie Współczesny świat ma ogromne potrzeby energetyczne. Surowcem spełniającym z nawiązką kryteria: ilości zasobów, ich dostępności i jakości pozyskiwanego surowca, jest węgiel brunatny. Odpowiednio zmodernizowana i unowocześniona branża energetyczna oparta na wykorzystaniu tych złóż, może stać się skutecznym antidotum na wciąż pogarszającą się koniunkturę, związaną z niestabilną sytuacją polityczną związaną z innych surowcami energetycznymi. Dziś kraje najwyżej rozwinięte z producentów zmieniły się w największych importerów surowców energetycznych, co niestety może negatywnie wpływać na stabilność ich sytuacji ekonomicznej. Tym wyraźniej widać zwiększającą się rolę rodzimych, tanich i łatwo pozyskiwalnych surowców energetycznych, mogących z powodzeniem zastąpić dotychczasowe dostawy ropy i gazu dla potrzeb energetyki z krajów wysoko rozwiniętych. Jednocześnie należy zdać sobie sprawę, że to właśnie węgiel brunatny daje dzisiejszej gospodarce światowej największe gwarancje bezpieczeństwa energetycznego, bowiem jego zasoby przewidziane do gospodarczego wykorzystania ocenia się na 512 miliardów ton, co przy rocznym wydobyciu na poziomie około 900 milionów ton, zapewniłoby światu ponad 500 lat energetycznego spokoju. Wykorzystanie tego nośnika energii postrzegane jest również, jako jeden z warunków suwerenności energetycznej, gospodarczej oraz politycznej wielu państw świata. Najwięcej, bo około 20% rocznego globalnego wydobycia węgla brunatnego przypada na Niemcy. Następnymi potentatami są: Rosja, Stany Zjednoczone, Polska, Czechy, Grecja, Turcja, Australia, Chiny, Rumunia, Kanada, Bułgaria, Indie, Tajlandia, Węgry i Hiszpania. 3.2. Węgiel brunatny w Polsce W Polsce rozpoznano ponad 150 złóż i obszarów węglonośnych, udokumentowano ponad 14 mld ton zasobów w złożach pewnych, ponad 60 mld ton w zasobach oszacowanych, a możliwości występowania paliwa w obszarach potencjalnie węglonośnych ocenia się na 140 mld ton. Ze względu na ilość, jakość i dostępność zasobów możemy przyjąć, że węgiel brunatny będzie pełnił rolę strategicznego paliwa w polskiej energetyce, przez co najmniej 50, a nawet 100 lat. 100
Zasoby geologiczne węgla brunatnego w Polsce pokazano w Tab. 4. W najnowszych badaniach przeprowadzonych w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie w 2006 roku dotyczących waloryzacji złóż węgla brunatnego w Polsce określono, że wśród najlepszych polskich złóż znajdują się dwa strategiczne obiekty: tj. złoże Gubin i Legnica-Zachód wraz ze złożami satelickimi (Kasiński et al., 2006; Kasztelewicz, 2004, 2007, 2008). Do złóż satelickich można zaliczyć: dla złoża Gubin - złoże Gubin-Brody i złoże Mosty ; dla złoża Legnica-Zachód - złoże Legnica-Wschód oraz złoża rejonu Legnica- Ścinawa-Głogów. Całkowite geologiczne zasoby węgla brunatnego w Polsce [mln ton] (Kasztelewicz, 2004) Tabela 4 Wyszczególnienie Razem Bilansowe Prognostyczne Poza kryteriami Pozabilansowe Teoretyczne Złoża udokumentowane 24 575 13 984 4 879 4 208 1 504 Złoża perspektywiczne 58 231 51 583 6 648 Obszary węglonośne 141 690 141 690 Razem 224 496 13 984 4 879 55 791 8 152 141 690 Dla przyszłego wykorzystania zasobów w wyżej wymienionych rejonach węgla brunatnego konieczne jest już na obecnym etapie planistycznym wprowadzenie skutecznej ochrony prawnej powierzchni tych złóż przed dalszym zagospodarowaniem. Jest to temat bardzo ważny i pilny ze względu na to, że obecne akty prawne w niedostateczny sposób zabezpieczają powierzchnię złóż przed zabudową, uniemożliwiając tym samym ich wykorzystanie w przyszłości. Uwzględnienie występowania złóż w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego nie jest wystarczającym środkiem ich ochrony. Problem ten dotyczy nie tylko złóż węgla brunatnego, ale także każdego innego surowca wydobywanego metodą odkrywkową. Pochopne wydawanie pozwoleń na zabudowę powierzchni nad złożami powoduje utratę części cennych złóż dla ich potencjalnego wykorzystania. Często można spotkać się z lokalizacją dróg czy osiedli mieszkalnych w samym centrum obszaru złoża, co zupełnie przekreśla jego eksploatację w przyszłości. W Tab. 5 dokonano porównania miejsca na liście rankingowej 10 złóż węgla brunatnego waloryzowanych metodą punktu utopijnego oraz metodą sumowania rang. 101
Tabela 5 Porównanie miejsca na liście rankingowej złóż węgla brunatnego waloryzowanych metodą punktu utopijnego oraz metodą sumowania rang (Kasiński et al., 2006) Nazwa złoża Zasoby bilansowe Analiza metodą punktu utopijnego Analiza metodą sumowania rang [mln ton] pkt. pkt. Gubin 1 051 31 701 18 Rogóźno 773 16 997 15 Mosina 1581 14 146 19 Radomierzyce 180 12 603 17 Gubin-Brody 1934 12 431 12 Legnica Zachód 864 8 627 21 Złoczew 486 7 357 19 Czempin 1 011 6 610 17 Gostyń 1 989 5 047 18 Rzepin 250 3 925 15 4. Strategia rozwoju branży węgla brunatnego w oparciu o złoża perspektywiczne Z przeprowadzonej waloryzacji ekonomicznej i wykonanego rankingu złóż wynika, że na czele klasyfikacji najlepszych polskich złóż węgla brunatnego do zagospodarowania w pierwszej kolejności można wymienić dwa strategiczne obiekty: złoże Legnica-Zachód wraz ze złożem Legnica-Wschód oraz rejon Legnica- Ścinawa-Głogów (o zasobach około 14,5 mld ton); złoże Gubin z kompleksem złóż Gubin-Mosty-Brody (o zasobach około 4,25 mld ton). Bardzo interesującymi z punktu widzenia wydłużenia czasu funkcjonowania dotychczasowych kopalń węgla brunatnego i produkcji energii elektrycznej w czynnych zagłębiach górniczo-energetycznych może być zagospodarowanie: w zagłębiu bełchatowskim - złoża Złoczew z zasobami ok. 486 mln ton; w zagłębiu turoszowskim - złoża Radomierzyce z zasobami ok. 180 mln ton; w zagłębiu konińsko-turkowskim - złóż: Tomisławice, Piaski, Ościsłowo, Dęby Szlacheckie, Mąkoszyn-Grochowiska i Rogóźno oraz udostępniane obecnie pole centralne złoża Koźmin. Zasoby geologiczne wraz z określeniem kategorii rozpoznania wybranych złóż węgla brunatnego zamieszczono w Tab. 6. 102
Tabela 6 Zasoby wybranych perspektywicznych złóż węgla brunatnego w Polsce (Kasztelewicz, 2007) Nazwa złoża/kompleksu złożowego Kategoria rozpoznania Zasoby geologiczne [mln ton] Legnica-Ścinawa od B do D 2 14 522 Gubin-Mosty-Brody od B do D 2 4 215 Złoczew C 2 486 Dęby Szlacheckie-Izbica Kujawska C 1 113 Rogóźno od C 1 do D 1 623 Radomierzyce D 1 180 Tomisławice B+C 1 55 Piaski B+C 1 +C 2 114 Ościsłowo C 1 50 Mąkoszyn-Grochowiska C 1+ C 2 50 Przedstawione możliwości udostępnienia poszczególnych złóż można uznać za realny wariant przedłużenia eksploatacji węgla brunatnego w czynnych kopalniach, to jednak z pewnością nie wyczerpują one wszystkich możliwości dla efektywnego wydobycia tego paliwa w przyszłości. Plany takie powinny opierać się na nowej strategii energetycznej dla Polski określającej potrzeby energetyczne kraju na następne 30-50 lat. Rys. 1. Wydobycie węgla brunatnego w Polsce w latach 1947-2007 (Kasztelewicz, 2008) Z analizy wydobycia węgla brunatnego na świecie wynika, że w niektórych państwach udział w krajowej produkcji elektrycznej przekracza ponad 50%, a w Polsce jest to około 35%. Więcej niż Polska wydobywają tzw. kraje turystyczne Grecja czy Turcja. Odkrywkowa eksploatacja węgla brunatnego nie przeszkadza w tych krajach w rozwoju turystyki na poziomie światowym. Wszystkie kraje na świecie posiadające zasoby węgla brunatnego 103
eksploatują to paliwo i produkują z niego najtańszą energię elektryczną. Rozwój wydobycia węgla brunatnego w Polsce przedstawia Rys. 1. Maksymalne wydobycie uzyskano w 1988 roku. Największy procentowy udział produkcji energii elektrycznej z węgla brunatnego wynosił wówczas 40%. Od tego okresu nastąpił spadek wydobycia i produkcji energii elektrycznej z tego paliwa. Na Rys. 2 przestawiono łączne wydobycie w kopalniach czynnych: Adamów, Bełchatów, Konin i Turów i planowane w rejonach perspektywicznych: Legnica, Złoczew i Gubin-Mosty. Poziom wydobycia po zagospodarowaniu złóż legnickich wzrośnie do około 80 mln ton na rok a po uruchomieniu eksploatacji złóż Złoczew i Gubin-Mosty zbliży się do poziomu 120 do 130 mln ton. Należy jednoznacznie stwierdzić, że bez zagospodarowania złóż perspektywicznych produkcja energii elektrycznej z tego surowca jest ograniczona z tendencją malejącą od 2021 roku. Rys. 2. Łączne prognozowane wydobycie węgla brunatnego w kopalniach czynnych i perspektywicznych (Kasztelewicz, 2008) 5. Węgiel kamienny 5.1. Węgiel kamienny na świecie Węgiel kamienny jest największym nośnikiem energii pierwotnej na świecie. Udział ten stanowi ponad 35%. Największe zasoby węgla kamiennego występują w regionie Pacyfiku, następnie w Europie i Ameryce Północnej. Światową produkcję węgla kamiennego przedstawiono w Tab. 7. Z tabeli tej wynika, że zdecydowanym liderem w produkcji węgla są Chiny, a na drugim miejscu USA z prawie 1 miliardowym wydobyciem. 104
Tabela 7 Światowa produkcja węgla kamiennego w latach 2000-2006 [mln ton] (Blaschke, 2008) Państwo 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Rosja 165,5 164,8 163,5 177,4 210 222 233 Polska 103,3 104,0 103,7 102,9 100 98 94 Chiny 1 231,2 1 268,0 1 397,8 1 470,1 1 956 2226 2 482 USA 896,4 950,2 917,9 893,9 933 951 990 Indie 310,4 324,6 337,8 358,4 373 393 427 Australia 239,4 264,2 273,2 274,9 285 301 309 RPA 224,2 223,6 220,2 240,0 238 240 244 Świat 3 641,3 3 794,3 3 905,2 4 230,3 4 629 4 973 b.d b.d. brak danych 5.2. Węgiel kamienny w Polsce Polska posiada ponad 45 mld ton udokumentowanych zasobów bilansowych węgla kamiennego. Stan bazy zasobowej węgla kamiennego i możliwości eksploatacyjne przedstawiono na Rys. 3. Z danych tych wynika generalny wniosek, że możliwości eksploatacyjne węgla kamiennego w kopalniach obecnie czynnych zmniejszą się do 2030 roku o ponad połowę w stosunku do obecnego wydobycia. Wydobycie węgla kamiennego oraz liczbę czynnych kopalń przedstawiono na Rys. 4 i 5 (Blaschke, 2008; Kasztelewicz, 2007, 2008; Grudziński, 2005). Rys. 3. Baza zasobowa węgla kamiennego w Polsce (Kasztelewicz, 2007) 105
Rys. 4. Wydobycie węgla kamiennego w Polsce w latach 1990-2007 (Kasztelewicz, 2008) Rys 5. Liczba czynnych kopalń węgla kamiennego w Polsce w latach 1990-2007 (Kasztelewicz, 2008) Z powyższych danych wynika, że w 1990 roku czynnych kopalń węgla kamiennego było 70. Natomiast w roku 2007 roku ich liczba spadła do 30 (Rys. 5). Spowodowało to, że w 1990 roku wydobycie wynosiło ponad 147 mln ton, a w 2007 roku zmalało do 87 mln ton. Analizując dane zawarte na Rys. 6 i 7, zauważa się dalszą tendencje do zmniejszania liczby czynnych kopalń i wielkości wydobycia węgla kamiennego w Polsce w przyszłości. Przewiduje się, że w 2030 roku wydobycie będzie na poziomie 40 mln ton, a w 2050 roku 106
tylko 28 mln ton. Zmniejszanie wydobycia węgla kamiennego w Polsce spowodowane jest wyczerpywaniem się zasobów w czynnych kopalniach i brakiem dużych inwestycji dla otwierania nowych kopalń na nowych złożach. Rys 6. Rzeczywista i prognozowana liczba czynnych kopalń węgla kamiennego w Polsce do 2050 roku (Kasztelewicz, 2007) Rys 7. Rzeczywiste i prognozowane wydobycie węgla kamiennego w Polsce do 2050 roku (Kasztelewicz, 2007) Podstawowym warunkiem odwrócenia tej tendencji jest opracowanie i wdrażanie nowego programu rozwoju wydobycia węgla kamiennego w Polsce. W przeciwnym wypadku nasz kraj stanie się z eksportera dużym importerem węgla kamiennego. 107
Zmianie powinny także ulec kryteria oceny i kategorie zasobów węgla kamiennego. W szczególności zasoby tego węgla powinny być obliczane poniżej 1000 m głębokości i obniżeniu powinna ulec minimalna grubość pokładów liczonych do zasobów przemysłowych i operatywnych. 6. Prognoza produkcji energii elektrycznej z węgla brunatnego i kamiennego w Polsce do 2030 roku Na Rys. 8 przedstawiono prognozę zapotrzebowania i produkcji energii elektrycznej w Polsce do 2030 roku (Kasztelewicz, 2008). Dla porównania przyjęto maksymalne zapotrzebowanie na energie elektryczną wg prognoz z 2006 roku (linia koloru zielonego). Rys. 8. Prognoza zapotrzebowania i produkcji na energię elektryczną przy wykorzystaniu obecnie czynnych kopalń węgla brunatnego i złóż perspektywicznych (Kasztelewicz, 2008) Założono, że produkcja energii elektrycznej z węgla kamiennego oraz ze źródeł odnawialnych wzrośnie z 113 TWh w 2008 r. do 130 TWh w 2030 r. Natomiast produkcja energii elektrycznej z węgla brunatnego, a w tym ze złóż legnickich spowoduje zmniejszenie deficytu produkcji energii elektrycznej w 2030 roku do poziomu 110 TWh (uruchomienie wydobycia węgla brunatnego ze złóż Gubin-Mosty i Złoczew będzie miało wpływ na produkcję energii po 2030 roku). Deficyt energii elektrycznej utrzyma się dalej na wysokim poziomie. Ten brak pokrycia zapotrzebowania na energię elektryczną stawia przed Polską bardzo duże wyzwania. W tym miejscu można postawić pytanie? Na jaki rozwój energetyki nasz kraj powinien się zdecydować. Czy na energetykę atomową czy na dalszy rozwój energetyki oparty na własnych rodzimych surowcach energetycznych tj. węglu kamiennym i węglu brunatnym? Czy może na energię z rodzimych surowców energetycz- 108
nych i energię odnawialną oraz energię z elektrowni atomowych? Powyższy problem powinien zostać rozwiązany w opracowywanej obecnie Polityce Energetycznej Polski do 2030 roku. Pracujące elektrownie na węglu brunatnym i węglu kamiennym powinny produkować głównie energię elektryczną zeroemisyjną w nowoczesnych elektrowniach o sprawności netto ponad 45% i z maksymalnym ograniczeniem emisji zanieczyszczeń, a w tym CO 2. W najbliższej przyszłości powinno się przewidywać również zgazowanie wydobytego węgla dla produkcji paliw płynnych i gazowych. Planuje się także prowadzenie prób ze zgazowaniem węgla w złożu i tzw. biozgazowanie węgla w złożu z wykorzystaniem specjalnych szczepów bakterii i CO 2 z możliwością produkcji metanu. Na przykład koncepcja kopalni i elektrowni Legnica przewiduje zbudowanie zakładu zgazowania dla ponad 7 mln ton węgla brunatnego na rok z możliwością produkcji około 500 tys. ton wodoru, 30 tys. ton siarki i ponad 140 tys. ton argonu. Produkcja energii elektrycznej oraz paliw ciekłych i gazowych byłaby zasadniczym wkładem branży węgla brunatnego i węgla kamiennego w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego naszego kraju na XXI wiek - wiek bardzo niepewnych dostaw importowanych paliw ciekłych i gazowych jak również szalejących cen tych paliw. 7. Podsumowanie 1. Wieloletnie dotychczasowe osiągnięcia eksploatacyjne i ekonomiczne w zakresie wykorzystania węgla kamiennego i węgla brunatnego w polskiej energetyce udowodniły, że jest to paliwo strategiczne, mające decydujący udział w pokrywaniu potrzeb energetycznych kraju. 2. Za utrzymaniem strategicznej roli węgla kamiennego i brunatnego w krajowej produkcji energii elektrycznej przemawia: konieczność zachowania bezpieczeństwa energetycznego kraju; posiadanie zasobnych złóż węgla kamiennego i brunatnego; zdecydowana konkurencyjność ekonomiczna w porównaniu z innymi nośnikami produkcji energii elektrycznej; opanowanie bezpiecznych, wydajnych i nowoczesnych technik podziemnych i odkrywkowej eksploatacji złóż węgla; posiadane zaplecze naukowe i projektowe oraz zaplecze techniczne górnictwa i energetyki. 3. Polska opanowała eksploatację i przetwarzania węgla na energię elektryczną z maksymalnym ograniczeniem negatywnego wpływu na środowisko naturalne. Polskie kopalnie węgla kamiennego i brunatnego szczególną rolę wyznaczają zadaniom związanym z ochroną gruntów, powietrza i wody. W wielu przypadkach kopalnie korzystają z opinii instytucji naukowych zajmujących się ochroną środowiska, a szczególnie rekultywacją gruntów i terenów. Warunkiem realizacji planów rozwojowych energetyki opartej na węglu jest ich akceptacja i stworzenie form organizacyjnych do ich realizacji ze 109
strony rządowej oraz wprowadzenie jednoznacznych zasad gospodarki rynkowej w odniesieniu do wszystkich nośników energii. Literatura BLASCHKE W., 2008 Przeszłość czy przyszłość górnictwa węgla kamiennego? Materiały Konferencyjne Górnictwo wczoraj i dziś, SITG, Mysłowice, 7-17. BEDNARCZYK J., 2005 Struktura paliwowa energetyki i perspektywy jej rozwoju na krajowych zasobach surowcowych. Materiały Konferencyjne Budowa Legnickiego Zagłębia Górniczo- Energetycznego Węgla Brunatnego szansą likwidacji strukturalnego bezrobocia, Wyższa Szkoła Menedżerska w Legnicy, Legnica, 56-80. GRUDZIŃSKI J., 2005 Wystarczalność zasobów węgla kamiennego w Polsce w świetle planu dostępu do zasobów oraz prognoz zaopatrzenia na węgiel. Polityka Energetyczna, 8 (2): 41-53. KASIŃSKI J., PIWOCKI M., MAZUREK S., 2006 Waloryzacja i ranking złóż węgla brunatnego w Polsce. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego, CLXXXVII, Warszawa, 1-79. KASZTELEWICZ Z., 2004 Polskie górnictwo węgla brunatnego. Związek Pracodawców, Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego. Redakcja Górnictwo Odkrywkowe, Bełchatów- Wrocław. KASZTELEWICZ Z., 2007 Węgiel brunatny-optymalna oferta energetyczna dla Polski. Związek Pracodawców, Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego. Redakcja Górnictwo Odkrywkowe, Bogatynia-Wrocław. KASZTELEWICZ Z., 2008 Dlaczego Polska powinna zagospodarować legnickie złoża węgla brunatnego? Materiały Konferencyjne Górnictwo wczoraj i dziś, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa, Mysłowice, 17-35. 110