Leszek Jerzy Jasiński REGIONALNA POLSKA Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk Politechnika Warszawska Warszawa 2013 Badanie spójności pozwala ocenić przy pomocy wskaźników mierzalnych skali zróŝnicowania państw i terytoriów stanowiących ich części składowe. Problem ten zwykło się badać z dwóch punktów widzenia: mówi się o spójności ekonomicznej i społecznej. W pierwszym przypadku ogólną aktywność gospodarczą regionów rozpatruje się z punktu widzenia produktu krajowego brutto, w drugim bada się zespół szczegółowych mierników rozwoju społeczno-ekonomicznego, najbardziej stan infrastruktury, system edukacji, poziom ochrony zdrowia, stopę bezrobocia i poziom skwantyfikowanego ubóstwa. Postawione zagadnienie ma znaczenie nie tylko poznawcze, ułatwia teŝ podejmowanie decyzji przez władze lokalne i centralne. Stanowi równieŝ podstawę prowadzenia polityki regionalnej w skali całego państwa lub bloku integracyjnego, jakim jest Unia Europejska. Materiał statystyczny ilustrujący zjawiska regionalne przedstawia z reguły obraz zjawisk sprzed kilku lat; na tym obszarze opóźnienie publikacyjne są duŝe. Dzieje się tak w przypadku wydawnictw Głównego Urzędu Statystycznego i Eurostatu. PoniewaŜ jednak relacje między regionami zmieniają się powoli, niewiele osłabia to wartość informacyjną wniosków powstających na podstawie dostępnych danych. Spójność ekonomiczna Tablice 1, 2 i 3 przedstawiają udział poszczególnych podregionów w tworzeniu PKB oraz właściwy im, relatywny poziom PKB na mieszkańca. 1
1. Udział wybranych obszarów Polski w PKB całego kraju w 1997, 2008 i 2010 r., w procentach Regiony 1987 2008 2010 Region Centralny 24,7 27,7 28,4 Łódzkie 6,1 6,2 6,1 Mazowieckie 18,6 21,5 22,3 Region Południowy 21,6 20,6 20,4 Małopolskie 7,3 7,4 7,4 Śląskie 14,3 13,2 13 Region Wschodni 13,6 12,7 12,3 Lubelskie 4,4 3,9 3,8 Podkarpackie 4,1 3,8 3,7 Świętokrzyskie 2,6 2,7 2,5 Podlaskie 2,5 2,3 2,3 Region Północno-Zachodni 16,0 15,6 15,4 Wielkopolskie 9,1 9,3 9,3 Zachodniopomorskie 4,5 4,0 3,9 Lubuskie 2,4 2,3 2,2 Region Południowo-Zachodni 10,6 10,4 10,6 Dolnośląskie 8,0 8,1 8,5 Opolskie 2,6 2,3 2,1 Region Północny 13,5 13,0 12,9 Kujawsko-Pomorskie 4,9 4,7 4,6 Warmińsko-Mazurskie 3,0 2,8 2,7 Pomorskie 5,6 5,5 5,6 Źródło: zestawienie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS, róŝne lata. 2. PKB per capita regionów Polski w 1997, 2008 i 2010 r., cały kraj = 1,0 Regiony 1997 2008 2010 Region Centralny 1,25 1,37 1,40 Łódzkie 0,89 0,94 0,92 Mazowieckie 1,42 1,58 1,63 Region Południowy 1,03 0,99 0,98 Małopolskie 0,89 0,86 0,85 Śląskie 1,14 1,08 1,07 Region Wschodni 0,78 0,73 0,70 Lubelskie 0,75 0,69 0,68 Podkarpackie 0,75 0,69 0,67 Świętokrzyskie 0,75 0,80 0,76 Podlaskie 0,81 0,74 0,73 Region Północno-Zachodni 1,03 0,98 0,96 Wielkopolskie 1,06 1,04 1,04 Zachodniopomorskie 1,00 0,91 0,87 Lubuskie 0,92 0,86 0,85 2
Region Południowo-Zachodni 1,00 1,02 1,04 Dolnośląskie 1,06 1,07 1,13 Opolskie 0,92 0,85 0,80 Region Północny 0,92 0,87 0,86 Kujawsko-Pomorskie 0,92 0,86 0,84 Warmińsko-Mazurskie 0,81 0,75 0,73 Pomorskie 1,00 0,95 0,96 Źródło: zestawienie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS, róŝne lata. 3. Udziały podregionów w tworzeniu PKB Polski w procentach i PKB pc w regionie do PKB pc w całym kraju, Polska=100, 2009 r. Podregiony Udziały Relacje Jeleniogórski 1,2 79,7 Legnicki 1,9 159,5 Wałbrzyski 1,4 77,4 Wrocławski 1,2 86,8 m. Wrocław 2,5 153,0 Bydgosko-toruński 2,2 110,5 Grudziądzki 0,9 66,8 Włocławski 1,5 71,8 Bialski 0,5 57,6 Chełmsko-zamojski 1,0 57,0 Lubelski 1,6 87,9 Puławski 0,7 56,5 Gorzowski 0,9 89,1 Zielonogórski 1,4 83,1 Łódzki 0,8 83,1 m. Łódź 2,4 121,5 Piotrkowski 1,4 92,2 Sieradzki 0,8 65,0 Skierniewicki 0,7 70,0 Krakowski 1,2 66,5 m. Kraków 3,0 152,0 Nowosądecki 1,2 59,2 Oświęcimski 1,3 76,9 Tarnowski 0,8 62,5 Ciechanowsko-płocki 1,8 109,3 Ostrołęcko-siedlecki 1,5 74,3 Radomski 1,2 74,3 m.st. Warszawa 13,4 299,2 Warszawsko wschodni 1,6 81,5 Warszawsko zachodni 2,4 121,6 Nyski 0,7 65,2 Opolski 1,5 92,4 3
Krośnieński 0,8 60,2 Przemyski 0,6 54,8 Rzeszowski 1,3 80,2 Tarnobrzeski 1,2 72,2 Białostocki 1,1 86,4 ŁomŜyński 0,7 63,7 Suwalski 0,5 65,4 Gdański 0,9 70,9 Słupski 1,0 78,4 Starogardzki 1,0 76,8 Trójmiejski 2,8 141,2 Bielski 1,7 99,6 Bytomski 0,9 78,2 Częstochowski 1,1 82,4 Gliwicki 1,5 113,1 Katowicki 3,0 147,0 Rybnicki 1,5 91,3 Sosnowiecki 1,8 94,7 Tyski 1,5 151,9 Kielecki 1,7 83,9 Sandomiersko-jędrzejowski 0,9 67,8 Elbląski 1,0 70,5 Ełcki 0,5 61,2 Olsztyński 1,3 82,4 Kaliski 1,4 80,0 Koniński 1,4 79,0 Leszczyński 1,2 84,6 Pilski 0,8 78,1 Poznański 1,8 118,5 m. Poznań 2,9 199,3 Koszaliński 1,2 79,7 Stargardzki 0,6 63,1 m. Szczecin 1,3 126,4 Szczeciński 0,7 83,0 Źródło: zestawienie własne na podstawie Rocznika Statystycznego GUS 2011. 4. Udziały podregionów w tworzeniu PKB Polski w procentach i PKB pc w regionie do PKB pc w całym kraju, Polska=100, 2010 r. Podregiony Udziały Relacje Jeleniogórski 1,2 80,3 Legnicki 2,1 180,4 Wałbrzyski 1,3 75,3 Wrocławski 1,3 90,8 m. Wrocław 2,5 152,2 Bydgosko-toruński 2,2 107,8 Grudziądzki 0,9 67,0 4
Włocławski 1,5 71,8 Bialski 0,5 58,8 Chełmsko-zamojski 1 57,4 Lubelski 1,6 87,7 Puławski 0,7 57,3 Gorzowski 0,9 86,8 Zielonogórski 1,4 83,1 Łódzki 0,8 82,8 m. Łódź 2,4 123,6 Piotrkowski 1,5 93,6 Sieradzki 0,8 64,7 Skierniewicki 0,7 70,3 Krakowski 1,2 65,5 m. Kraków 3 150,9 Nowosądecki 1,2 57,9 Oświęcimski 1,3 75,4 Tarnowski 0,8 63,8 Ciechanowsko-płocki 1,9 117,1 Ostrołęcko-siedlecki 1,5 76,1 Radomski 1,2 74,7 m.st. Warszawa 13,5 301,1 Warszawsko wschodni 1,7 84,2 Warszawsko zachodni 2,4 123,8 Nyski 0,7 62,8 Opolski 1,5 90,4 Krośnieński 0,7 58,2 Przemyski 0,5 53,2 Rzeszowski 1,3 80,0 Tarnobrzeski 1,1 70,9 Białostocki 1,1 84,5 ŁomŜyński 0,7 63,9 Suwalski 0,5 64,3 Gdański 0,9 69,8 Słupski 0,9 75,2 Starogardzki 1 76,5 Trójmiejski 2,7 140,6 Bielski 1,7 97,9 Bytomski 0,9 77,0 Częstochowski 1,1 82,1 Gliwicki 1,5 115,2 Katowicki 2,8 140,3 Rybnicki 1,6 97,8 Sosnowiecki 1,8 96,5 Tyski 1,5 149,7 Kielecki 1,7 81,5 Sandomiersko-jędrzejowski 0,9 67,0 5
Elbląski 1 69,8 Ełcki 0,5 62,4 Olsztyński 1,3 81,6 Kaliski 1,4 79,1 Koniński 1,3 76,4 Leszczyński 1,2 84,8 Pilski 0,8 75,9 Poznański 1,8 114,8 m. Poznań 2,8 195,9 Koszaliński 1,2 78,7 Stargardzki 0,6 63,8 m. Szczecin 1,3 122,6 Szczeciński 0,7 84,4 Źródło: zestawienie własne na podstawie Rocznika Statystycznego GUS 2012. Dla potrzeb analitycznych kraj na duŝe części, rozpatrując róŝne kryteria zróŝnicowania dochodów wewnątrz kraju. Będą to załoŝenia następujące: - hipoteza Wisły i Wisłoki zakłada, Ŝe na wschód od tych rzek aktywność gospodarcza jest wyraźnie mniejsza niŝ na zachód od nich; wskazanie w nazwie hipotezy dwóch rzek, nie tylko Wisły, co czyni się w dyskusjach popularnych, wynika z tego, Ŝe największa polska rzeka płynie od swych źródeł do Tarnobrzegu z zachodu na wschód, zaś Wisłokę moŝna uznać za przedłuŝenie Wisły w jej biegu z południa na północ, - hipoteza trójkąta wychodzi od konstatacji, Ŝe zdecydowana większość polskich ośrodków przemysłowych znajduje się wewnątrz trójkąta, którego podstawy tworzy południowa granica kraju, a przeciwległy wierzchołek Trójmiasto; poza tak zdefiniowanym trójkątem znajdują się, między innymi, Białystok, Lublin, Szczecin i ich okolice, - hipoteza skrajnego pasa wschodniego uznaje za obszar duŝo biedniejszy od reszty kraju połoŝone blisko granicy ziemie na wschodzie i północnym wschodzie, ciągnące się od Elbląga po Krosno, - hipoteza skrajnych pasów wschodniego i zachodniego w jej świetle znacząco biedniejsze są oba tereny przygraniczne, obok pasa wschodniego, opisanego wyŝej, obszar bliski granicy zachodniej, rozciągający się od Jeleniej Góry po Gorzów Wielkopolski, bez Szczecina i jego otoczenia, - hipoteza południa przyjmuje się, Ŝe zdecydowanie najbardziej rozwinięty gospodarczo jest obszar województw przylegających do południowej granicy państwa, - hipoteza trzech dawnych zaborów zakłada utrzymywanie się znaczących róŝnic pomiędzy obszarami kraju naleŝącymi do 1914 roku do ówczesnych państw zaborczych; ta ostatnia hipoteza zakłada podział kraju nie na dwie, jak było do tej pory, lecz na trzy części, 6
- hipoteza bumerangu w Europie Środkowej da się wyróŝnić obszar notujący parametry ekonomiczne wyraźnie lepsze niŝ jego otoczenie; obszar ten, po wykreśleniu na mapie przypominający bumerang, wyznaczają miasta Gdańsk, Poznań, Wrocław, Praga, Brno, Wiedeń, Bratysława i Budapeszt; weźmiemy pod uwagę polską część bumeranga, - hipoteza Polski Wschodniej pięć województw: warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, podkarpackie i świętokrzyskie, uzyskało dodatkowe wsparcie z funduszy strukturalnych UE w ramach Programu Rozwój Polski Wschodniej; tym samym wskazano na zasadność ich wyodrębnienia jako regionów relatywnie słabszych. 5. PKB pc grup regionów Polski na początku obecnej dekady w świetle wybranych sposobów podziału kraju na dwa obszary, cały kraj = 100. Kryterium podziału/hipoteza Obszar pierwszy Obszar drugi Wisły i Wisłoki Zachodni Wschodni 109,80 76,11 Trójkąta Wewnątrz trójkąta na zewnątrz 108,01 76,29 Pasa wschodniego Wschód Reszta kraju 67,39 103,87 Pasów wschodniego Wschód i zachód Reszta kraju i zachodniego 81,44 104,03 Południa Granica zachodnia w 1939 r. Południe Reszta kraju 102,99 94,82 Zachód i północ Reszta kraju 94,47 102,70 Bumerangu Obszar bumerangu Reszta kraju 98,13 100,91 Polski Wschodniej Wschód kraju Reszta kraju 72,50 107,55 Źródło: obliczenia własne. Omówimy wyniki z tablicy 5. Na wschód od Wisły i Wisłoki, gdzie mieszka nieco ponad jedna piąta ogółu ludności Polski, PKB per capita okazuje się wyraźnie mniejszy niŝ na zachód od tych rzek. Ujawniająca się rozbieŝność, chociaŝ niemała, nie jest jednak bardzo wielka. Rozciągający się od Gdańska po Dolny Śląsk polski bumerang okazuje się ekonomicznie nieznacznie słabszy niŝ reszta kraju. Jest zbudowany z obszarów relatywnie dobrze rozwiniętych, ale poza nim znajdują się regiony osiągające rezultaty przeciętnie nieco lepsze. Polska Wschodnia, zbudowana z pięciu województw, przedstawia się na tle reszty 7
kraju wyraźnie słabiej; obu tych obszarów nie dzieli przepaść. Nie wszystkie województwa o stosunkowo niskim PKB na mieszkańca znajdują się na wschodzie kraju. MoŜliwy jest podział kraju na dwa obszary wyspowe wyraźnie róŝne od siebie z punktu widzenia poziomu produktu na mieszkańca: będzie to przyjęcie hipotezy duŝych miast. Zgodnie z nią obszar pierwszy stanowi sześć ośrodków miejskich: Kraków, Łódź, Poznań, Trójmiasto (Gdańsk Gdynia - Sopot), Warszawa i Wrocław, drugi obszar obejmuje resztę kraju. Poziom PKB per capita wynosi dla tych obszarów odpowiednio 200,34 i 84,39. Omówimy jeszcze hipotezę trzech dawnych zaborów: na ile zróŝnicowane są terytoria naleŝące na początku XX wieku do państw rozbiorowych. JeŜeli przeciętny dla całego kraju PKB na mieszkańca przyjąć za 100, wtedy miernik ten osiąga dla ziem dawnego zaboru rosyjskiego 1,008, dla ziem dawnego zaboru pruskiego oraz ziem na zachodzie i północy, które do 1945 roku naleŝały do Niemiec, 1,038, wreszcie dla ziem dawnego zaboru austriackiego 0,832. Oznacza to, Ŝe postęp procesów konwergencji okazał się bardzo duŝy. Dla porównania w 1913 roku dochód narodowy per capita w Królestwie Kongresowym wyniósł 63 dolary, w Galicji 38 dolarów, a na ziemiach zaboru pruskiego, jakie znalazły się w II Rzeczpospolitej, 113 dolary. Gdyby ponownie przyjąć średnią dla całego kraju za 100, dla trzech wymienionych obszarów otrzymujemy kolejno 0,94, 0,57 and 1,69. Pod względem kohezji ekonomicznej sytuacja zmieniła się zdecydowanie. 2. Spójność społeczna Syntetyczny wskaźnik spójności społecznej jest wypadkową następujących kryteriów analizy: wskaźnik 1 - osoby korzystające z oczyszczalni ścieków jako % ogółu ludności, wskaźnik 2 - liczba osób na jedną izbę mieszkalną, wskaźnik 3 - liczba osób na jedno łóŝko w szpitalach ogólnych, wskaźnik 4 - wielkość bezrobocia zarejestrowanego, wskaźnik 5 - wartość brutto środków trwałych na mieszkańca. Nie są to najbardziej poŝądane sposoby oceny. Nie jest trudno podać lepsze wskaźniki sytuacji w regionach z punktu widzenia poziomu opieki medycznej, infrastruktury technicznej i warunków mieszkaniowych. Ograniczeniem dla prowadzącego badanie staje się dostępny materiał statystyczny. W tablicy 6 przedstawiono cząstkowe wskaźniki spójności społecznej przy uŝyciu tej samej metody. KaŜdy wskaźnik przyjmuje wartości 0,000 i 1,000 dla podregionów, gdzie 8
przyjmuje wartość odpowiednio najmniejszą i największą. W ostatnim wierszu tablicy zostały umieszczone współczynniki zmienności, obliczone dla poszczególnych wskaźników. 5. Wybrane wskaźniki spójności społecznej podregionów Polski na początku obecnej dekady. Opis wskaźników w tekście. Wskaźnik 5 Podregiony Wskaźnik 1 Wskaźnik 2 Wskaźnik 3 Wskaźnik 4 Jeleniogórski 0,555 0,682 0,223 0,308 0,222 Legnicki 0,766 0,545 0,432 0,606 0,352 Wałbrzyski 0,570 0,500 0,470 0,213 0,104 Wrocławski 0,240 0,500 0,698 0,561 0,195 m. Wrocław 1,000 0,773 0,098 0,896 0,368 Bydgosko-toruński 0,734 0,545 0,234 0,701 0,197 Grudziądzki 0,499 0,227 0,462 0,231 0,075 Włocławski 0,382 0,182 0,492 0,176 0,078 Bialski 0,220 0,545 0,285 0,443 0,000 Chełmsko-zamojski 0,171 0,364 0,307 0,502 0,026 Lubelski 0,488 0,591 0,155 0,643 0,127 Puławski 0,136 0,227 0,367 0,520 0,047 Gorzowski 0,593 0,591 0,258 0,466 0,115 Zielonogórski 0,441 0,545 0,467 0,348 0,187 Łódzki 0,387 0,727 0,293 0,511 0,081 m. Łódź 0,965 0,818 0,084 0,692 0,235 Piotrkowski 0,341 0,591 0,399 0,516 0,288 Sieradzki 0,142 0,500 0,373 0,557 0,047 Skierniewicki 0,222 0,500 0,429 0,597 0,066 Krakowski 0,000 0,500 1,000 0,683 0,047 m. Kraków 0,869 0,636 0,106 0,941 0,383 Nowosądecki 0,165 0,091 0,391 0,502 0,026 Oświęcimski 0,219 0,500 0,481 0,597 0,121 Tarnowski 0,208 0,136 0,456 0,552 0,071 Ciechanowsko-płocki 0,254 0,364 0,310 0,421 0,257 Ostrołęcko-siedlecki 0,159 0,409 0,408 0,480 0,065 Radomski 0,333 0,136 0,424 0,104 0,073 m.st. Warszawa 0,245 1,000 0,185 1,000 1,000 Warszawsko wschodni 0,176 0,636 0,641 0,638 0,058 Warszawsko zachodni 0,368 0,773 0,486 0,792 0,355 Nyski 0,399 0,500 0,370 0,326 0,085 Opolski 0,468 0,727 0,372 0,670 0,235 Krośnieński 0,316 0,227 0,329 0,335 0,119 Przemyski 0,461 0,000 0,405 0,262 0,011 Rzeszowski 0,475 0,273 0,340 0,543 0,080 Tarnobrzeski 0,359 0,091 0,280 0,412 0,164 Białostocki 0,643 0,864 0,193 0,529 0,122 ŁomŜyński 0,203 0,727 0,356 0,615 0,049 Suwalski 0,351 0,500 0,288 0,471 0,073 9
Gdański 0,476 0,364 0,848 0,584 0,039 Słupski 0,667 0,364 0,478 0,285 0,052 Starogardzki 0,582 0,182 0,530 0,326 0,128 Trójmiejski 0,955 0,818 0,228 0,905 0,382 Bielski 0,374 0,773 0,215 0,729 0,180 Bytomski 0,650 0,636 0,073 0,529 0,075 Częstochowski 0,391 0,636 0,356 0,566 0,097 Gliwicki 0,743 0,455 0,217 0,729 0,312 Katowicki 0,690 0,682 0,106 0,842 0,352 Rybnicki 0,367 0,636 0,342 0,738 0,173 Sosnowiecki 0,647 0,682 0,291 0,520 0,314 Tyski 0,510 0,636 0,312 0,882 0,464 Kielecki 0,430 0,318 0,261 0,348 0,092 Sandomierskojędrzejowski 0,026 0,318 0,340 0,575 0,111 Elbląski 0,535 0,227 0,386 0,204 0,057 Ełcki 0,578 0,455 0,505 0,000 0,030 Olsztyński 0,622 0,500 0,334 0,267 0,124 Kaliski 0,276 0,364 0,432 0,652 0,078 Koniński 0,328 0,318 0,590 0,502 0,160 Leszczyński 0,302 0,273 0,500 0,710 0,085 Pilski 0,488 0,273 0,302 0,443 0,092 Poznański 0,348 0,409 0,829 0,824 0,223 m. Poznań 0,864 0,955 0,000 0,982 0,551 Koszaliński 0,661 0,591 0,489 0,240 0,098 Stargardzki 0,579 0,318 0,367 0,077 0,074 m. Szczecin 0,752 0,727 0,071 0,742 0,262 Szczeciński 0,567 0,545 0,821 0,290 0,214 Współczynnik zmienności 0,506 0,452 0,512 0,429 0,952 Źródło: obliczenia własne na podstawie Rocznika Statystycznego Województw, GUS 2010. Wyniki obliczeń z tablicy 6 pozwalają na dokonanie wielu istotnych obserwacji. Przede wszystkim cztery pierwsze wskaźniki, bez wartości brutto środków trwałych przydających na mieszkańca, okazują się w poszczególnych podregionach stosunkowo mało zróŝnicowane, co obrazują współczynniki zmienności. Na przykład z punktu widzenia liczby osób na jedną izbę mieszkalną sytuacja w podregionach bialskim, bydgosko-toruńskim, legnickim, lubelskim, szczecińskim i zielonogórskim jest bardzo zbliŝona do siebie. Podobnie niewielkie róŝnice odnotowujemy analizując liczbę osób przypadających na jedno łóŝko w szpitalach ogólnych w podregionach oświęcimskim, słupskim, tarnowskim i włocławskim. Wskaźnik ten przyjmuje niekiedy poziom stosunkowo niski w przypadku podregionów otaczających duŝe miasta. Wynika to zapewne z korzystania przez ich mieszkańców z instytucji opieki zdrowotnej w mieście będącym centrum obszaru metropolitalnego. Wyraźnie 10
większą dyspersję odnotowujemy w przypadku piątego wskaźnika: wartości brutto środków trwałych na mieszkańca. Tutaj wyników niespodziewanych jest znacznie mniej i górują obszary, jakie na podstawie wiedzy ogólnej jesteśmy skłonni uwaŝać za silniejsze od innych. Pięć wskaźników cząstkowych pozwala na budowę syntetycznych wskaźników spójności społecznej SWSS4 i SWSS5. RóŜnica między nimi sprowadza się do liczby składników tworzących wyróŝnioną sumę. 7. Syntetyczne wskaźniki spójności społecznej podregionów Polski na początku obecnej dekady. Wskaźniki syntetyczne 1 i 2 są opisane w tekście SWSS4 SWSS5 Podregiony Wartość Kolejność Wartość Kolejność Jeleniogórski 0,442 37 0,398 31 Legnicki 0,587 9 0,540 9 Wałbrzyski 0,438 38 0,371 38 Wrocławski 0,500 24 0,439 23 m. Wrocław 0,692 3 0,627 4 Bydgosko-toruński 0,555 17 0,483 17 Grudziądzki 0,355 52 0,299 53 Włocławski 0,308 61 0,262 61 Bialski 0,374 50 0,299 52 Chełmsko-zamojski 0,336 57 0,274 59 Lubelski 0,469 31 0,401 29 Puławski 0,313 60 0,260 63 Gorzowski 0,477 28 0,405 28 Zielonogórski 0,450 33 0,398 32 Łódzki 0,480 27 0,400 30 m. Łódź 0,640 4 0,559 7 Piotrkowski 0,462 32 0,427 25 Sieradzki 0,393 47 0,324 47 Skierniewicki 0,437 39 0,363 41 Krakowski 0,546 18 0,446 22 m. Kraków 0,638 5 0,587 5 Nowosądecki 0,287 63 0,235 64 Oświęcimski 0,449 34 0,384 35 Tarnowski 0,338 54 0,285 55 Ciechanowsko-płocki 0,337 56 0,321 48 Ostrołęcko-siedlecki 0,364 51 0,304 51 Radomski 0,249 66 0,214 66 m.st. Warszawa 0,607 6 0,686 1 Warszawsko wschodni 0,523 21 0,430 24 Warszawsko zachodni 0,605 7 0,555 8 Nyski 0,399 46 0,336 46 Opolski 0,559 14 0,494 13 Krośnieński 0,302 62 0,265 60 Przemyski 0,282 65 0,228 65 11
Rzeszowski 0,407 43 0,342 44 Tarnobrzeski 0,285 64 0,261 62 Białostocki 0,557 15 0,470 18 ŁomŜyński 0,475 29 0,390 34 Suwalski 0,402 45 0,337 45 Gdański 0,568 13 0,462 19 Słupski 0,449 35 0,369 40 Starogardzki 0,405 44 0,350 43 Trójmiejski 0,727 1 0,658 3 Bielski 0,523 22 0,454 20 Bytomski 0,472 30 0,393 33 Częstochowski 0,487 26 0,409 27 Gliwicki 0,536 19 0,491 14 Katowicki 0,580 11 0,534 10 Rybnicki 0,521 23 0,451 21 Sosnowiecki 0,535 20 0,491 15 Tyski 0,585 10 0,561 6 Kielecki 0,339 53 0,290 54 Sandomiersko-jędrzejowski 0,315 59 0,274 58 Elbląski 0,338 55 0,282 57 Ełcki 0,384 48 0,314 50 Olsztyński 0,431 41 0,369 39 Kaliski 0,430 42 0,360 42 Koniński 0,435 40 0,380 36 Leszczyński 0,446 36 0,374 37 Pilski 0,375 49 0,319 49 Poznański 0,602 8 0,526 11 m. Poznań 0,700 2 0,670 2 Koszaliński 0,495 25 0,416 26 Stargardzki 0,335 58 0,283 56 m. Szczecin 0,573 12 0,511 12 Szczeciński 0,556 16 0,487 16 Źródło: obliczenia własne na podstawie Rocznika Statystycznego Województw, GUS 2010. Na uzyskane wyniki na temat spójności społecznej spojrzymy jeszcze z punktu widzenia wyróŝnionych sposobów podziału kraju z pozycji analitycznych. Rozpatrzymy hipotezę Wisły i Wisłoki, trójkąta, pasa wschodniego, pasa wschodniego i zachodniego, południa oraz zróŝnicowanie kraju na wschód i zachód od granicy z 1939 roku. Otrzymane rezultaty w postaci przeciętnych syntetycznych wskaźników spójności społecznej zostały zamieszczone w tablicach 8 i 9. Najpierw wyznaczyliśmy średnie niewaŝone, następnie waŝone. Wagi wyznaczyliśmy na podstawie liczby mieszkańców w podregionach, dzięki nim 12
obszary bardzo zaludnione miały większy wpływ na wielkość SWSS niŝ obszary zaludnione słabiej. 8. Przeciętne syntetyczne wskaźniki spójności społecznej podregionów Polski na początku obecnej dekady w świetle wybranych sposobów podziału kraju na dwa obszary, średnie niewaŝone. Kryterium podziału/hipoteza Obszar pierwszy Obszar drugi SWSS4 SWSS5 SWSS4 SWWS5 Wisły i Wisłoki Zachodni Wschodni 0,494 0,436 0,392 0,340 Trójkąta Wewnątrz trójkąta na zewnątrz 0,473 0,418 0,436 0,367 Pasa wschodniego Wschód Reszta kraju Pasów wschodniego i zachodniego 0,378 0,315 0,475 0,416 Wschód i zachód Reszta kraju 0,433 0,371 0,470 0,412 Południa Południe Reszta kraju 0,475 0,418 0,454 0,394 Granica zachodnia w 1939 r. Zachód i północ Reszta kraju 0,490 0,426 0,447 0,391 Polski Wschodniej Wschód kraju Reszta kraju 0,483 0,423 0,376 0,317 Źródło: obliczenia własne. Uwaga: na pas wschodni składają się tylko podregiony nadgraniczne. Hipoteza południa prowadzi do wyróŝnienia tylko województw (nie podregionów) graniczących z Republiką Czeską i Słowacją. 9. Przeciętne syntetyczne wskaźniki spójności społecznej podregionów Polski na początku obecnej dekady w świetle wybranych sposobów podziału kraju na dwa obszary, średnie waŝone. Kryterium podziału/hipoteza Obszar pierwszy Obszar drugi SWSS4 SWSS5 SWSS4 SWWS5 Wisły i Wisłoki Zachodni Wschodni 0,504 0,451 0,383 0,324 Trójkąta Wewnątrz trójkąta na zewnątrz 0,483 0,433 0,435 0,367 Pasa wschodniego Wschód Reszta kraju Pasów wschodniego i zachodniego 0,380 0,317 0,482 0,428 Wschód i zachód Reszta kraju 0,431 0,371 0,480 0,426 Południa Południe Reszta kraju 0,480 0,422 0,466 0,413 13
Granica zachodnia w 1939 r. Zachód i północ Reszta kraju 0,500 0,435 0,459 0,409 Polski Wschodniej Wschód kraju Reszta kraju 0,485 0,429 0,369 0,311 Źródło: obliczenia własne. Wprowadzenie średniej waŝonej niewiele zmienia ogólny obraz sytuacji. Relacje wskazane wcześniej na podstawie wyników z wykorzystaniem średniej niewaŝonej utrzymują się niewiele zmienione po korekcie sposobu prowadzenia obliczeń. Istotne róŝnice między wyróŝnionymi obszarami dostrzegamy w przypadku obu hipotez pasów nadgranicznych: wschodniego oraz jednocześnie wschodniego i zachodniego. Gdyby nie obecność Szczecina w pasie zachodnim, róŝnice między rozpatrywanymi terytoriami byłyby jeszcze większe. JeŜeli przyjąć hipotezę Polski Wschodniej, rozbieŝność poziomu spójności społecznej okazuje dosyć duŝa, bardziej wyraźna niŝ kiedy rozpatrywaliśmy spójność ekonomiczną. Rozpatrzyliśmy jeszcze jeden sposób podziału kraju na duŝe obszary, wyodrębniliśmy ziemie tworzące do I wojny światowej trzy zabory. W tej analizie pominęliśmy tereny znajdujące się na zachód od granicy państwa w 1939 roku. Wyznaczając pierwszy miernik SWSS4 otrzymaliśmy dla zaborów austriackiego, pruskiego i rosyjskiego odpowiednio: 0,406, 0,528 i 0,435. Natomiast w przypadku drugiego miernika SWSS5 uzyskaliśmy 0,349, 0,472 i 0,379. Oznacza to pewną przewagę ziem dawnego zaboru pruskiego i zbliŝony poziom na obszarze dawnych zaborów austriackiego i rosyjskiego. 14