WYDZIAŁ PROMOCJI HANDLU I INWESTYCJI AMBASADY RP W KIJOWE UKRAINA PRZEWODNIK PO RYNKU 2009

WYDZIAŁ PROMOCJI HANDLU I INWESTYCJI AMBASADY RP W KIJOWE UKRAINA PRZEWODNIK PO RYNKU 2009 Kijów, grudzień 2008

Przedstawione w niniejszym opracowaniu dane mają charakter informacyjny, wg stanu Ukrainy w grudniu 2008 r., i mają jedynie przybliżyć Państwu określone zagadnienie. W razie bardzo szczegółowych pytań zwłaszcza w kwestii obowiązujących na Ukrainie przepisów prawnych sugerujemy uzyskać oficjalne stanowisko kompetentnego w danej kwestii organu administracji ukraińskiej lub skorzystać z usług profesjonalnych kancelarii prawnych lub firm consultingowych. Niniejszy Przewodnik opracowany został przez pracowników Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Kijowie. Wykorzystanie części lub całości publikacji wyłącznie po uprzednim uzyskaniu zgody Kierownika Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Kijowie.

Kijów, 31 grudnia 2008 r. Szanowni Państwo, Nasi Szanowni Partnerzy, Przekazujemy nową edycję opracowania informacyjnego Ukraina przewodnik po rynku 2009. Mamy nadzieję, iż opracowanie to w kontekście obserwowanego dużego zainteresowania polskich przedsiębiorców ukraińskim rynkiem i zachodzących procesów integrowania się Ukrainy z gospodarką światową (członkostwo w Światowej Organizacji Handlu z dniem 16 maja 2008 r.; trwający proces negocjacji umowy o wolnym handlu UE- Ukraina) będzie użytecznym źródłem informacji dla Państwa. W niniejszym opracowaniu staraliśmy się scharakteryzować najważniejsze tendencje w rozwoju gospodarczym Ukrainy oraz polsko-ukraińskiej współpracy gospodarczej. Przedstawiamy w nim również omówienie podstawowych przepisów prawnych regulujących dostęp do ukraińskiego rynku, a także szereg praktycznych informacji, które ułatwić mają Państwu rozwijanie kontaktów z partnerami ukraińskimi. Andrzej Grabowski I Radca Kierownik Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Kijowie Відділ сприяння торгівлі та інвестиціям Посольства РП в Києві 3

SPIS TREŚCI Rozdział I. Informacje ogólne 8 1. Położenie geograficzne i obszar 8 2. Godło, flaga, stolica 8 3. Warunki klimatyczne 8 4. Bogactwa naturalne 8 5. Ludność i język 9 6. Religia 9 7. System walutowy, kurs i wymiana 9 8. Infrastruktura transportowa 9 9. Ustrój polityczny 10 10. Podział administracyjny 11 Rozdział II. Gospodarka 12 1. Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne 12 1.1 Przegląd podstawowych wskaźników makroekonomicznych 12 1.2 Omówienie zmian w najważniejszych wskaźnikach makroekonomicznych 12 Produkt krajowy brutto 12 Inwestycje w kapitał stały 13 Inflacja 13 Produkcja przemysłowa 14 Produkcja rolna 14 Budownictwo 14 Handel zagraniczny 14 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne 15 Finanse, dług publiczny, rezerwy walutowe 15 Bezrobocie 15 Transport 16 2. Główne sektory gospodarki 16 2.1 Sektor metalurgiczny 16 2.2 Sektor paliwowo-energetyczny 16 2.3 Sektor rolno-spożywczy 17 2.4 Przemysł maszynowy 17 3. Prognoza podstawowych wskaźników makroekonomicznych 18 Rozdział III. Polityka gospodarcza 18 Rozdział IV. Relacje gospodarcze Ukrainy z zagranicą 20 1. Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze ekonomicznym 20 1.1 Światowa Organizacja Handlu 20 1.2 OECD 20 4

1.3 Inne organizacje gospodarcze 21 2. Relacje gospodarcze z UE 21 Rozdział V. Baza prawno-traktatowa polsko-ukraińskiej współpracy gospodarczej 22 Rozdział VI. Współpraca gospodarcza Polski i Ukrainy 22 1. Wymiana handlowa 22 2. Polskie inwestycje na Ukrainie 24 3. Ukraińskie inwestycje w Polsce 25 4. Pozostałe obszary współpracy 25 4.1 Współpraca w sektorze finansowo-bankowym 25 4.2 Współpraca w dziedzinie transportu 26 4.3 Współpraca w dziedzinie energetyki 27 4.4 Współpraca w dziedzinie turystyki 27 Rozdział VII. Warunki dostępu do ukraińskiego rynku 27 1. Prawo celne Ukrainy 27 1.1 Informacje wstępne 27 1.2 Ukraińska Klasyfikacja Towarów Zagranicznej Działalności Gospodarczej 28 1.3 Opłaty związane z odprawą celną importowanych/eksportowanych towarów 28 Cła 28 Podatek od wartości dodanej (VAT) 30 Akcyza 30 Jednolita opłata celna 30 Dodatkowe opłaty (nieobligatoryjne) 31 1.4 Pozataryfowe ograniczenia stosowane w zagranicznym obrocie handlowym 31 Licencje i kontyngenty stosowane w obrocie handlowym z zagranicą 31 Obowiązkowa certyfikacja importowanych towarów 32 Inne ograniczenia pozataryfowe 32 1.5 Ulgi celne i podatkowe stosowane przy imporcie towarów na terytorium Ukrainy 33 1.6 Rodzaje kontroli oraz wymagane do odprawy towarów dokumenty 33 2. Przepisy prawne regulujące działalność zagranicznych inwestorów 34 2.1 Informacje wstępne 34 2.2 Formy prowadzenia działalności gospodarczej przez zagraniczne podmioty 34 2.3 Rejestracja działalności gospodarczej 36 2.4 Szczególne wymogi związane z prowadzeniem określonych rodzajów działalności gospodarczej 36 2.5 Ulgi i preferencje dla zagranicznych inwestorów 36 2.6 Obciążenia fiskalne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 38 2.7 Zatrudnianie i pobyt obywateli Polski na Ukrainie 38 Ogólne przepisy prawa pracy 38 Zatrudnianie obywateli Polski na Ukrainie 39 5

Przekraczanie granicy, rejestracja i pobyt obywateli Polskich na Ukrainie 40 3. Obrót ziemią i nieruchomościami 40 3.1 Zakup i dzierżawa ziemi 40 3.2 Zakup i wynajem nieruchomości 41 4. Ochrona własności intelektualnej 41 5. Bariery w dostępie do rynku ukraińskiego 41 6. Możliwości udziału polskich przedsiębiorców w programach rządowych i inwestycjach finansowych z budżetu ukraińskiego 42 6.1 Zamówienia publiczne 42 6.2 Prywatyzacja 42 Rozdział VIII. Możliwości rozwoju współpracy gospodarczej z krajem urzędowania 43 1. Prognoza rozwoju handlu i współpracy inwestycyjnej 43 2. Możliwości eksportowe na rynek ukraiński 44 3. Perspektywiczne obszary inwestycyjne 44 4. Możliwości rozwoju współpracy transgranicznej i regionalnej 44 Rozdział IX. Działalność promocyjna WPHiI Ambasady RP w Kijowie 45 1. Misja 45 2. Podstawowe działania promocyjne 45 3. Branżowe projekty promocyjne zasady dofinansowania 45 3.1 Podstawy prawne 45 3.2 Cel realizacji programu 46 3.3 Beneficjenci 46 3.4 Kryteria oceny projektów 46 3.5 Koszty kwalifikowane 46 3.6 Pułap oraz intensywność pomocy 46 3.7 Opinia Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP 46 3.8 Termin składania wniosków 46 4. Targi i wystawy branżowe 47 Rozdział X. Praktyczne wskazówki dla przedsiębiorców 47 1. Dane kontaktowe wybranych instytucji 47 1.1 Polskie placówki dyplomatyczne na Ukrainie 47 1.2 Polskie organizacje wspierające przedsiębiorców polskich na Ukrainie 48 1.3. Organizatorzy zbiorowych ekspozycji i misji gospodarczych 49 2. Praktyczne informacje 50 2.1 Waluta 50 6

2.2 Wykaz świąt państwowych 50 2.3 Obowiązek wizowy 50 2.4 Opieka zdrowotna 50 2.5 Pomoc stomatologiczna 50 2.6 Hotele i gastronomia 52 2.7 System transportowy 52 Transport miejski 52 Transport kolejowy 52 Transport lotniczy 53 2.8 Łączność telefoniczna 54 Łączność komórkowa 54 Kody kierunkowe głównych miast Ukrainy 54 Użyteczne telefony w Kijowie 54 7

ROZDZIAŁ I INFORMACJE OGÓLNE 1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I OBSZAR Ukraina położona jest we wschodniej części kontynentu europejskiego, na wybrzeżu Mórz Czarnego i Azowskiego. Jest drugim, co do wielkości (po Rosji) państwem europejskim jej powierzchnia wynosi 603,5 tys. km². Przeważająca część kraju znajduje się na obszarze Niziny Wschodnioeuropejskiej. Góry Karpaty Ukraińskie (z najwyższym szczytem Howerlą 2061 m n.p.m.) w południowo-zachodniej części kraju i Góry Krymskie. Najważniejsze ukraińskie rzeki to Dniepr (1121 km odcinek na obszarze Ukrainy) i Dniestr (925 km jw.). Ukraina graniczy z Polską, Słowacją, Węgrami, Rumunią, Mołdową, Federacją Rosyjską i Białorusią. Łączna długość granic lądowych 4 558 km (62%). Długość wybrzeża 2 782 km (38%). Długość granic z sąsiadującymi państwami: Białoruś 891 km (12%) Mołdowa 939 km (13%) Polska 535 km (7%) Rumunia (łącznie) 531 km (7%) Rosja 1 576 km (21%) Słowacja 90 km (1%) Węgry 103 km (1%) Strefa czasowa: na Ukrainie obowiązuje czas Greenwich + 2 godziny. Oznacza to, że czas lokalny = czas polski + 1 godzina 2. GODŁO, FLAGA, STOLICA Stolicą Ukrainy jest Kijów Flaga Ukrainy Godło Ukrainy 3. WARUNKI KLIMATYCZNE Klimat jest umiarkowanie kontynentalny, na południowym wybrzeżu Półwyspu Krymskiego zbliżony do śródziemnomorskiego. Średnie temperatury w Kijowie wynoszą od -7,5 C w styczniu i do 20,9 C w lipcu. 4. BOGACTWA NATURALNE Najważniejsze bogactwa naturalne Ukrainy to rudy żelaza (występujące głównie we wschodniej Ukrainie w rejonie m. Krzywy Róg), węgiel kamienny (zlokalizowany przede wszystkim w Zagłębiu Donieckim w południowo-wschodniej części kraju), rudy manganu (jedne z największych zasobów na świecie, znajdujące się w południowo-centralnej części Ukrainy, w rejonie m. Nikopol), a także gaz ziemny, ropa naftowa (których wydobycie 8

pozwala na pokrycie około 20% krajowego zapotrzebowania), siarka, grafit, rudy tytanu, rudy magnezu, potas, sól kamienna, kaolin, rudy niklu i magnezu. Ważnym bogactwem naturalnym są też zajmujące ponad połowę obszaru kraju niezwykle żyzne gleby czarnoziemy (aż 40% światowych zasobów czarnoziemów znajduje się na Ukrainie). 5. LUDNOŚĆ I JĘZYK Według stanu na 1 lipca 2008 r., liczba ludności Ukrainy wynosi 46,222 mln osób. Liczba ta systematycznie maleje w ostatnich latach (w 1993 r. Ukrainę zamieszkiwało ponad 52,2 mln osób), przede wszystkim za sprawą ujemnego przyrostu naturalnego. Średnia oczekiwana długość życia wynosi 62,4 roku w przypadku mężczyzn i 74,1 roku w przypadku kobiet. Dzieci i młodzież w wieku do 19 lat stanowią 21,6% populacji, natomiast osoby w wieku powyżej 65 roku życia 16,4%. Ponad 68% ludności mieszka w miastach. Według powszechnego spisu ludności, który miał miejsce w 2001 r., narodowość ukraińską zadeklarowało 77,8% społeczeństwa. Najważniejsze mniejszości narodowe to: Rosjanie 17,3%, Białorusini 0,6%, Mołdawianie 0,5%, Tatarzy Krymscy 0,5%, Bułgarzy 0,4%, Węgrzy, Rumuni i Polacy po 0,3%. Językiem urzędowym jest ukraiński. Według danych spisu powszechnego z 2001 r. język ukraiński za język ojczysty uznawało 67,5% społeczeństwa, natomiast język rosyjski 29,6%. Stolica Ukrainy Kijów liczy 2,7 mln mieszkańców. Pozostałe największe miasta to Charków (1,46 mln), Dniepropietrowsk (1,04 mln), Odessa (1 mln) i Donieck (988 tys.). 6. RELIGIA Brak jest oficjalnych danych dotyczących struktury wyznaniowej na Ukrainie. Z badań ankietowych prowadzonych przez niezależne ośrodki wynika, że jako wierzący deklaruje się około ¾ ukraińskiego społeczeństwa, a jako regularnie praktykujący ok. 35-40%. Wśród wierzących zdecydowanie dominują wyznawcy prawosławia. Są oni skupieni w kilkunastu wspólnotach wyznaniowych, z których zdecydowanie najważniejsze to Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Kijowskiego (z którym identyfikuje się około 30% ukraińskiego społeczeństwa) oraz Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego (do którego przynależność deklaruje około 20% mieszkańców Ukrainy). Pozostałe ważniejsze wyznania to Ukraiński Kościół Greckokatolicki i Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny. Liczbę rzymskich katolików i protestantów szacuje się na po około 1%. Wśród wyznań niechrześcijańskich najważniejszą, choć nieliczną grupę, stanowią muzułmanie, reprezentowani głównie przez Tatarów Krymskich. 7. SYSTEM WALUTOWY, KURS I WYMIANA Walutą Ukrainy od 1996 r. jest hrywna (hrywnia; skrót UAH, skrót ukraiński грн.) równa 100 kopiejkom. Kurs hrywny powiązany jest z dolarem amerykańskim. Zgodnie z decyzją Narodowego Banku Ukrainy (NBU), w drugim półroczu 2008 obowiązuje kurs hrywny w stosunku do dolara w przedziale 4,656-5,044 UAH/USD (czyli 4,85 UAH/USD z możliwością odchylenia o 4%). Kurs wg stanu na dzień 1 lipca 2008 r. wynosił 4,8489 UAH/USD. Mocniejszą pozycję na początku lipca 2008 r. hrywna miała na ukraińskim rynku międzybankowym (a tym samym w punktach wymiany walut), gdzie jej kurs wahał się w przedziale 4,56-4,61 UAH/USD. 8. INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA Na granicy Polski i Ukrainy funkcjonuje 12 przejść granicznych sześć drogowych: Dorohusk-Jahodyn, Zosin-Ustiług, Hrebenne-Rawa Ruska, Korczowa-Krakowec, Medyka- Szeginie, Krościenko-Stariawa, oraz sześć kolejowych: Dorohusk-Jahodyn, Hrubieszów- 9

Włodzimierz Wołyński, Hrebenne-Rawa Ruska, Werchrata-Rawa Ruska, Przemyśl- Mostyska, Krościenko-Chyrów. Sieć dróg i połączeń kolejowych jest dobrze rozwinięta, choć w wielu przypadkach wymaga modernizacji. Największe znaczenie w połączeniach międzynarodowych ma lotnisko Boryspol w Kijowie. Lotnisko Kijów-Żuliany oraz porty lotnicze w Odessie, Charkowie, Dniepropietrowsku, Doniecku, Lwowie, Zaporożu, Iwano-frankowsku, Krzywym Rogu, Użhorodzie, Mariupolu, Czerniowcach, Symferopolu, Łuhańsku i Równem, które choć mają status międzynarodowych, odgrywają rolę głównie w ruchu krajowym. Najważniejsze ukraińskie porty morskie na Morzu Czarnym to Odessa, Iljiczewsk, Piwdenny, Biłhorod Dniestrowski, Mikołajów, Oczaków, Chersoń, Skadowsk, Eupatoria i Teodozja, na Morzu Azowskim: Mariupol, Berdiańsk i Kercz, a na Dunaju: Izmaił, Kilija i Reni. 9. USTRÓJ POLITYCZNY Od momentu ogłoszenia niepodległości 24 sierpnia 1991 r. Ukraina jest republiką demokracją parlamentarną z systemem wielopartyjnym. Podstawą porządku prawnego na Ukrainie jest Konstytucja uchwalona 28 czerwca 1996 r., znowelizowana w grudniu 2004 r. Zgodnie z konstytucją, Ukraina jest suwerennym i niezależnym, demokratycznym, socjalnym państwem prawa. Jest państwem unitarnym. Na mocy nowelizacji konsytuacji w 2004 r., Ukraina przekształcona została z republiki prezydencko-parlamentarnej w parlamentarno-gabinetową (większość zmian weszła w życie w styczniu 2006 r.). Niezależnie od rozszerzenia prerogatyw parlamentu, prezydent zachował szerokie uprawnienia: stoi na czele państwa, reprezentuje Ukrainę na zewnątrz, jest gwarantem suwerenności państwa, kieruje prowadzeniem polityki zagranicznej. Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 5-letnią kadencję. Obecnie Prezydentem Ukrainy jest Wiktor Juszczenko, który objął ten urząd 23 stycznia 2005 r. w wyniku wydarzeń określonych mianem pomarańczowej rewolucji. Kolejne wybory prezydenckie, zgodnie z konstytucją, powinny się odbyć w 2009 r. Organem władzy wykonawczej jest rząd Gabinet Ministrów, na którego czele stoi premier, powoływany przez Radę Najwyższą, na wniosek Prezydenta. Obecnie premierem rządu Ukrainy jest Julia Tymoszenko, która objęła ten urząd 18 grudnia 2007 r. przy poparciu koalicji Bloku Julii Tymoszenko i Naszej Ukrainy-Ludowej Samoobrony. Jedynym organem władzy ustawodawczej jest jednoizbowy parlament Rada Najwyższa Ukrainy (Verhovna Rada), licząca 450 deputowanych, wybieranych w wyborach powszechnych. Od 2006 roku Rada Najwyższa wybierana jest według ordynacji proporcjonalnej. Kadencja Rady trwa 5 lat. W wyniku ostatnich wyborów parlamentarnych, które odbyły się 30 września 2007 r., w Radzie Najwyższej znaleźli się przedstawiciele pięciu partii politycznych: Partii Regionów (34,37% głosów i 175 mandatów), Bloku Julii Tymoszenko (30,71% głosów i 156 mandatów), koalicji Nasza Ukraina-Ludowa Samoobrona (14,15% głosów i 72 mandaty), Komunistycznej Partii Ukrainy (5,39% głosów i 27 mandatów) oraz Ludowego Bloku Łytwyna (3,96% głosów i 20 mandatów). System sądowniczy Ukrainy obejmuje Sąd Najwyższy (SN), sądy powszechne, sądy gospodarcze i arbitrażowe. SN nadzoruje działalność sądów powszechnych. Sądem właściwym do rozpatrywania spraw gospodarczych jest na Ukrainie sąd gospodarczy. Jeśli strony umowy handlowej zawrą w umowie klauzulę arbitrażową uznają za właściwy do rozstrzygania ewentualnych sporów sąd arbitrażowy. Najbardziej znanym miejscowym sądem arbitrażowym jest Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy przy Izbie Handlowo-Przemysłowej Ukrainy w Kijowie. Oprócz ustawodawstwa ukraińskiego na terytorium Ukrainy obowiązują 10

przepisy międzynarodowe, np. ratyfikowana przez Ukrainę Konwencja Waszyngtońska, dotycząca rozstrzygania sporów inwestycyjnych pomiędzy państwem a inwestorami zagranicznymi czy Konwencja Nowojorska, zgodnie z którą Ukraina uznaje wyroki zagranicznych sądów arbitrażowych. Najważniejsze resorty gospodarcze wchodzące w skład obecnego rządu i ich szefowie: Ministerstwo Gospodarki Bohdan Danyłyszyn Ministerstwo Finansów Wiktor Pynzenyk Ministerstwo Paliwa i Energetyki Jurij Prodan Ministerstwo Polityki Agrarnej Jurij Melnyk Ministerstwo Polityki Przemysłowej Wołodymyr Nowickij Ministerstwo Przemysłu Węglowego Wiktor Połtawec Ministerstwo Transportu i Łączności Josip Winskyj Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Budownictwa Wasyl Kujbida Ministerstwo Gospodarki Mieszkaniowo-Komunalnej Ołeksij Kuczerenko Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej Ludmiła Denisowa Państwowa Służba Celna Walerij Horoszkowskij Państwowa Służba Podatkowa Serhij Buriak Fundusz Majątku Państwowego Walentyna Semeniuk 10. PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY Terytorium Ukrainy dzieli się na 24 obwody (ukr. oblasti odpowiadające polskim województwom), 2 miasta wydzielone Kijów i Sewastopol oraz Autonomiczną Republikę Krymu. Powyższe jednostki terytorialne dzielą się z kolei na 492 rejony (ukr. rajony odpowiednik powiatów). Przedstawicielstwo władz centralnych w regionach stanowią Państwowe Administracje Obwodowe, których przewodniczący (potocznie zwani gubernatorami odpowiednik wojewodów), są mianowani przez Prezydenta Ukrainy. Z kolei Rady Obwodowe (odpowiednik sejmików) wybierane są w wyborach lokalnych. Rys. 1. Podział administracyjny Ukrainy. 11

ROZDZIAŁ II GOSPODARKA 1. PODSTAWOWE WSKAŹNIKI MAKROEKONOMICZNE 1.1 Przegląd podstawowych wskaźników makroekonomicznych Tabela 1. Główne wskaźniki makroekonomiczne Wyszczególnienie 2006 2007 I-VI 2008 PKB wartość globalna (mld UAH) 544,2 712,9 429,4 PKB wartość globalna (mld USD) 107,8 141,2 88,5 PKB per capita (ceny rynkowe, UAH) 11665,6 15374,2 9289,9 PKB per capita (ceny rynkowe, USD) 2310,0 3044,4 1915,8 PKB per capita (PPP, USD) b/d 6900,0 b/d Realna zmiana PKB (%) 7,3 7,6 6,3 Produkcja przemysłowa (zmiana %) 6,2 10,2 7,3 Produkcja rolna (zmiana %) 2,5-6,5-0,3 Dług publiczny (w % PKB) 14,8 12,4 7,3 Stopa inflacji (CPI) 11,6 16,6 15,5 Stopa bezrobocia (metodologia MOP) 7,4 6,9 7,1 Obroty handlu zagranicznego (towary, mld USD) 83,4 109,9 74,9 Eksport towarów (mld USD) 38,4 49,2 32,5 Eksport towarów (zmiana %) 12,1 28,4 55,3 Import towarów (mld USD) 45,0 60,7 42,4 Import towarów (zmiana %) 24,6 34,7 40,7 Saldo handlu zagranicznego (towary, mld USD) - 6,7-11,4-9,8 Obroty handlu zagranicznego (towary i usługi, mld USD) 94,7 123,8 90,1 Eksport towarów i usług (mld USD) 45,9 58,2 41,1 Eksport towarów i usług (zmiana %) 13,7 27,0 b/d Import towarów i usług (mld USD) 48,8 65,5 49,0 Import towarów i usług (zmiana %) 24,8 34,4 b/d Saldo handlu zagranicznego (towary i usługi, mld USD) - 2,9-7,3-7,9 Saldo na rachunku obrotów bieżących (mld USD) - 1,6-5,9-6,7 Saldo na rachunku obrotów bieżących (% PKB) - 1,5-4,2-7,9 Wartość rocznego napływu BIZ (mld USD) 4,6 8,7 6,9 Wartość rocznego odpływu BIZ (mld USD) 0,55 1,2 b/d Skumulowana wartość BIZ na Ukrainie (mld USD) 21,6 29,5 36,3 Skumulowana wartość ukraińskich BIZ za granicą (mld USD) 0,24 6,2 6,2 Rezerwy walutowe (mld USD) 22,3 32,5 35,4 Źródło: Państwowy Komitet Statystyki Ukrainy, Narodowy Bank Ukrainy, Ministerstwo Finansów 1.2 Omówienie zmian w najważniejszych wskaźnikach makroekonomicznych Produkt krajowy brutto Wzrost gospodarczy na Ukrainie trwa nieprzerwanie od 2000 r. i utrzymuje w całym tym okresie wysokie, ponad 5% jego tempo (za wyjątkiem roku 2005, kiedy to wzrost wyniósł 2,7%). W 2006 r. PKB Ukrainy wzrósł o 7,3%, a w 2007 r. o 7,6%. Wzrost gospodarczy za I półrocze 2008 wyniósł 6,3%. Nadal jednak PKB Ukrainy na koniec ub. r. stanowił zaledwie 72,2% poziomu z 1990 r. Nominalna wartość PKB w 2007 r. wyniosła 712,9 mld UAH, czyli 12

prawie 141,2 mld USD. Najwyższy wzrost wartości dodanej odnotowano w handlu, przemyśle przetwórczym i transporcie, spadek odnotowano w rolnictwie i leśnictwie. Utrzymujący się wzrost gospodarczy stymulowany jest nadal głównie przez popyt wewnętrzny, przy czym o ile w latach poprzednich jego głównym składnikiem była konsumpcja prywatna, o tyle w 2007 r. wyraźnie wzrosło znaczenie inwestycji. Rys. 2. Zmiany PKB Ukrainy w latach 1991-2008 15 10 5 5,9 9,2 5,2 9,6 12,1 2,7 7,3 7,6 6,3 0-5 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008-3,0-1,9-0,2 I poł. -10-15 -8,7-9,9-14,2-12,2-10,0 Zmiana PKB % -20-25 -22,9 Źródło: Państwowy Komitet Statystyki Ukrainy Inwestycje w kapitał stały W 2007 r. inwestycje w kapitał stały wzrosły w porównaniu z 2006 r. o 29,8% (w 2006 r. wzrost inwestycji wynosił 19%). W I kwartale 2008 r. inwestycje wzrosły o 10,4%. Tempo wzrostu wydatków i dochodów społeczeństwa ma nadal zasadniczy wpływ na wzrost gospodarczy. W 2007 r. wydatki ukraińskiego społeczeństwa wzrosły o 33,5% w porównaniu z rokiem poprzednim, a nominalne dochody zwiększyły się o 30,6%. Realne dochody społeczeństwa były o 12,8% wyższe niż w 2006 roku, natomiast realne wynagrodzenia średnio o 12,5%. Inflacja Inflacja w 2007 r. okazała się wyższa od zakładanej i wyniosła 16,6% (w 2006 r. 11,6%). Główną przyczyną była trudna sytuacja w rolnictwie, skutkująca wzrostem cen żywności o 24,7%. Szybki wzrost inflacji kontynuowany był w pierwszych miesiącach 2008 r. osiągając na koniec czerwca (rok do roku) poziom 29,3%. Jednocześnie w maju i czerwcu nastąpiło wyhamowanie wzrostu cen (do 1,3% i 0,8% w skali miesiąca), a w lipcu i sierpniu odnotowano nieznaczną sezonową deflację (0,5% i 0,1%) w związku z obniżeniem cen na produktu rolno-spożywcze, w rezultacie czego inflacja w skali rocznej wyhamowała do 26%. Ceny producentów (inflacja PPI) wzrosły w 2007 r. o 23,3%, a w czerwcu 2008 były wyższe w stosunku do czerwca 2007 o 43,7%. 13

Rys. 3. Inflacja na Ukrainie w latach 1996-2008 (grudzień do grudnia) 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0-5 39,7 10,1 20,0 19,2 25,8 6,1 Inflacja % -0,6 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 I poł.* 8,2 12,3 10,3 11,6 16,6 29,3 * dane za 2008 r. czerwiec do czerwca Źródło: Państwowy Komitet Statystyki Ukrainy Produkcja przemysłowa Wzrost produkcji przemysłowej w 2007 r. wyniósł 10,2%, (w roku 2006: 6,2%). Nominalna wartość zrealizowanej produkcji przemysłowej wyniosła 537,4 mld UAH. Głównym motorem wzrostu był przemysł przetwórczy wzrost o 11,7%. W przemyśle wydobywczym zanotowano wzrost o 2,7%. Wśród gałęzi przemysłu przetwórczego najwyższe tempo wzrostu produkcji obserwowano w przemyśle maszynowym wzrost o 28,6% (produkcja środków transportu zwiększyła się o 42,3%). W najważniejszym sektorze ukraińskiego przemysłu metalurgii i przemyśle metalowym, zanotowano wzrost o 8,3% (dla porównania w 2006 r. 8,9%). W przemysłach chemicznym i spożywczym wzrost wyniósł odpowiednio 3,9% oraz 10%. Tempo wzrostu produkcji przemysłowej w I poł. 2008 r. wyniosło 7,5%. Produkcja rolna Produkcja rolna w 2007 r. okazała się niższa o 6,5% niż w roku 2006. Produkcja roślinna spadła o 9,4%. Zbiory zbóż wyniosły 29,3 mln t i były o 14,5% niższe niż przed rokiem. Spadek wystąpił również w produkcji zwierzęcej obniżyła się ona o 0,4%, choć w przedsiębiorstwach rolnych zanotowano jej wzrost o 6,6%. Do uboju przeznaczono prawie 2,8 mln ton zwierząt w wadze żywej, czyli o 8,4% więcej niż w 2006 r. Jednocześnie zmniejszyło się zarówno pogłowie bydła (o prawie 500 tys. do poziomu 5,7 mln szt.), jak i trzody chlewnej (o 800 tys. do niespełna 7,3 mln sztuk). W I poł. 2008 r. produkcja rolna obniżyła się o 0,3% w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Budownictwo Wartość prac budowlanych na Ukrainie w 2007 r. wyniosła, 53,5 mld UAH, czyli była wyższa niż w roku 2006 o 15,6%. W strukturze geograficznej dominuje Kijów, na który przypadło 30% wykonanych prac budowlanych. W I poł. 2008 nastąpił spadek produkcji budowlanej o 1,2%. Handel zagraniczny W 2007 r. eksport ukraińskich towarów osiągnął wartość ponad 49,2 mld USD (wzrost o 28,4%), natomiast import wyniósł prawie 60,7 mld USD (wzrost o 34,7%). W rezultacie ujemne saldo obrotów towarowych sięgnęło rekordowego poziomu 11,4 mld USD (w 2006 14

roku wynosiło 6,7 mld USD). Ujemne saldo w handlu towarami i usługami wyniosło 7,3 mld USD. Podstawową pozycją ukraińskiego eksportu pozostają wyroby hutnicze (głównie z żelaza i stali), które stanowią 42,2%. W 2007 r. odnotowano wysokie tempo wzrostu eksportu wyrobów przemysłu elektromaszynowego (o ponad 70%), w efekcie czego ich udział zwiększył się do 16,8%. Produkcja ta trafia głównie na dynamicznie rozwijające się (ale jednocześnie mniej wymagające) rynki WNP, przede wszystkim do Rosji i Kazachstanu. Ważne miejsce w eksporcie zajmują także artykuły rolno-spożywcze (łącznie 12,7% udziału), produkty chemiczne, tworzywa sztuczne i wyroby gumowe (10,2%) oraz produkty mineralne (8,7%). Po stronie importu największy jest udział wyrobów przemysłu elektromaszynowego (30,9%) oraz produktów mineralnych (28,5%), w tym głównie surowców energetycznych (gaz ziemny stanowił w 2007 r. 10,8% całego importu, a ropa naftowa 7,5%). Istotne miejsce zajmuje także import produktów chemicznych (8,8%), tworzyw sztucznych i wyrobów gumowych (5,6%) oraz artykułów rolno-spożywczych (6,7%). Eksport do krajów WNP wzrósł w 2007 r. o 47%, w efekcie czego udział tej grupy krajów zwiększył się do 37,8% (z czego na Rosję przypadało 25,7%). Eksport do państw UE zwiększył się w 2007 r. o 16,6%, co spowodowało spadek udział rynków unijnych do 28,3%. W przypadku importu dostawy z państw UE wzrosły o 37,2%, natomiast import z obszaru WNP zwiększył się o 27%. W konsekwencji udział państw WNP, choć nadal dominujący (ze względu na dostawy surowców energetycznych), obniżył się do 42,2% (import z Rosji stanowi 27,8%), natomiast udział krajów unijnych zwiększył się do 36,6%. Szybko rosły także dostawy z państw azjatyckich (wzrost o 47,3%), w związku z czym ich udział w łącznym imporcie wzrósł do 14,7%. Najważniejsi (oprócz Rosji) partnerzy handlowi Ukrainy to w eksporcie Turcja, Włochy, Niemcy i Polska, a w imporcie Niemcy, Turkmenistan, Chiny i Polska. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne W 2007 r. na Ukrainę trafiło ponad 8,7 mld USD. W rezultacie skumulowana kwota BIZ na Ukrainie wyniosła prawie 29,5 mld USD, co oznacza, że czysty przyrost inwestycji w 2007 r. (prawie 7,9 mld USD) był o ponad 67% wyższy niż w roku poprzednim. W strukturze geograficznej inwestycji zagranicznych na pierwsze miejsce wysunął się kapitał napływający z Cypru (głównie reinwestowany kapitał ukraiński i rosyjski) 5,94 mld USD zwiększając swój udział z 14,8% do 20,1% (prawie 2,8 mld USD w ciągu roku). Drugie miejsce z kwotą również ponad 5,9 mld USD zajmują Niemcy jednak ich udział zmniejszył się w stosunku do stycznia 2007 r. z 25,8% do 20,1%. Na trzecią pozycję wysunęli się w 2007 r. inwestorzy z Holandii (8,5% udziału), wyprzedzając Austrię (7%), Wielką Brytanię (6,7%), Rosję (5%) i USA (4,9%). Dotychczasowe inwestycje trafiły głównie do przemysłu (27,6%), głównie metalurgicznego i spożywczego, do sektora finansowego (16,3%) oraz handlu i usług remontowych (10,4%). Ukraińskie BIZ na koniec 2007 r. wynosiły 6,2 mld USD, z czego 94% stanowiły inwestycje na Cyprze. Finanse, dług publiczny, rezerwy walutowe W 2007 r. dochody budżetu państwa wyniosły 165,9 mld UAH (23,4% PKB), a wydatki 175,7 mld UAH (24,8% PKB), co oznaczało deficyt w wysokości 9,8 mld UAH (1,4% PKB). Dług publiczny Ukrainy (w tym zadłużenie pod gwarancje państwowe) na koniec 2007 r. pozostawał nieznaczny i wynosił 88,7 mld UAH, czyli jedynie 12,4% PKB. Prawie 80% zadłużenia publicznego Ukrainy stanowi dług zagraniczny. Na koniec 2007 r. rezerwy walutowe NBU wzrosły do 32,5 mld USD, a na koniec I półrocza 2008 do 35,5 mld USD. Bezrobocie Liczba zarejestrowanych bezrobotnych według stanu na 1 stycznia 2008 wynosiła 642,3 tys. osób (spadek w ciągu 12 miesięcy o 15,4%), co stanowi 2,3% liczby ludności w wieku zdolności do pracy (na początku 2007 r. 2,8%). Bezrobocie liczone według metodologii MOP na koniec 2007 r. wyniosło 6,9%, natomiast na koniec I kwartału 2008 7,6%. 15

Transport W 2007 na Ukrainie przewieziono 902,7 mln t ładunków, tj. o 5,4% więcej niż rok wcześniej. W transporcie kolejowym przewozy wzrosły o 7,1%, w transporcie morskim i śródlądowym o 5,6%, w transporcie drogowym o 12,6%, a w transporcie lotniczym o 3,7%. Transport ropy naftowej wzrósł o 13,4%, w tym tranzyt o blisko 20%. Zmniejszył się przesył gazu ziemnego o 8,6% (tranzyt o 10,4%) oraz amoniaku o 7,7% (tranzyt o 3,7%). Transportem pasażerskim przewieziono 8,8 mld osób, czyli o 7,2% więcej niż w 2007 r. 2. GŁÓWNE SEKTORY GOSPODARKI 2.1 Sektor metalurgiczny Metalurgia ma około 25% udziału w strukturze produkcji przemysłowej Ukrainy. Kluczowe znaczenie tego sektora dla miejscowej gospodarki lepiej oddaje statystyka handlu zagranicznego Ukrainy. Metalurgia od lat ma dominujący udział w strukturze eksportu z Ukrainy, przekraczający 40% (45% za okres I-VI 2008). Wiąże się to z faktem, iż gros produkcji własnej ukraińskiego hutnictwa (do 80%) jest sprzedawane na rynkach zagranicznych. Dochody Ukrainy z tytułu eksportu metali żelaznych i wyrobów z nich sięgnęły w 2007 r. ok. 21 mld USD. Eksportowe znaczenie tego sektora dla Ukrainy porównać można do znaczenia sektora naftowo-gazowego dla gospodarki rosyjskiej. Poza zakładami Kryworiżstal (przejętymi w 2005 r. przez grupę Mittal Steel obecnie Arcelor- Mittal Krywyj Rih ) oraz zakładami metalurgii kolorowej (w której zaangażowany jest kapitał rosyjski), najważniejsze kombinaty hutnicze są kontrolowane przez największe ukraińskie prywatne struktury biznesowe, jednocześnie wciąż stanowiąc podstawowe aktywa tych struktur. W 2007 r. Ukraina wyprodukowała ok. 43 mln ton stali i stalowych półproduktów, 24,5 mln ton wyrobów walcowanych i 36 mln ton żeliwa, zajmując ósme miejsce wśród największych producentów stali na świecie. Pięć największych kombinatów hutniczych Ukrainy (Kryworiżstal, huta im. Iljicza oraz Azowstal z Mariupiola, Zaporiżstal z Zaporoża oraz Alczewski Kombinat Hutniczy) od lat plasuje się na liście 80 największych branżowych zakładów świata, publikowanej przez Międzynarodowy Instytut Żeliwa i Stali. Produkcja ukraińskiego hutnictwa żelaza koncentruje się w południowo-wschodniej części kraju (Donbas, obwody dniepropietrowski i zaporoski), gdzie od końca XIX w. budowano zakłady w pobliżu miejscowych, jednych z największych w świecie złóż rud żelaza. 2.2 Sektor paliwowo-energetyczny Sektor paliwowo-energetyczny, obejmujący wydobycie surowców energetycznych (ropa, gaz ziemny, węgiel), przetwórstwo ropy naftowej, produkcję energii elektrycznej itp. ma łącznie ok. 25% udziału w strukturze produkcji przemysłowej Ukrainy, co wiąże się w większym stopniu z nadmiernym zużyciem surowców energetycznych na Ukrainie, aniżeli z wielkością samego wydobycia i produkcją paliw. Jako tzw. strategiczny sektor gospodarki, pozostaje on pod kontrolą państwa, zarówno w zakresie infrastruktury transportowej (tranzytowej) jak i głównych mocy wytwórczych. W 2007 r. na Ukrainie wydobyto 20,6 mld m³ gazu oraz ok. 4,4 mln ton ropy i kondensatu naftowego, z czego zdecydowana większość przypadła na podmioty podległe państwowemu holdingowi NAK Naftohaz Ukrainy. Utworzony w 1998 r. Naftohaz kontroluje niemal 100% wydobycia gazu i ropy (poprzez wchodzące do jego struktury przedsiębiorstwa), transport i tranzyt tych surowców przez terytorium Ukrainy (Uktranshaz, Ukrtransnafta) oraz dystrybucję krajowych zasobów gazu (i częściowo ropy naftowej). Koncern ten, mimo pogarszających się warunków rynkowych oraz sytuacji finansowej, pozostaje od lat największym przedsiębiorstwem Ukrainy, o rocznych przychodach rzędu 6 mld USD. Mające podobną strukturę państwowe holdingi NAK Energetyczna Kompania Ukrainy (skupia państwowe aktywa w elektroenergetyce) oraz NAK Enerhoatom (kontroluje ukraińskie elektrownie atomowe) również należą do największych 16

ukraińskich przedsiębiorstw. W 2007 r. produkcja energii elektrycznej na Ukrainie osiągnęła poziom 195,3 mld kwh. Blisko 95% energii wytworzonej zostało w równych częściach przez elektrownie cieplne oraz elektrownie atomowe (po 92,5 mld kwh). Obowiązujące ustawodawstwo ogranicza możliwość prywatyzacji aktywów sektora oraz swobodny obrót gazem i energią elektryczną. Dotąd odbyła się jedynie prywatyzacja rafinerii ropy naftowej, w wyniku której największe rafinerie przeszły przed kilku laty pod kontrolę kapitału głównie rosyjskiego (wykorzystując obecnie jedynie niewielką część swoich mocy wytwórczych), jak również częściowa prywatyzacja kopalń węgla kamiennego oraz zakładów dystrybucji energii elektrycznej i gazu. 2.3 Sektor rolno-spożywczy Rolnictwo dostarcza około 7-8% PKB Ukrainy, natomiast na przemysł spożywczy przypada około 13% produkcji przemysłowej. Obszary wykorzystywane w celach rolniczych (41,8 mln ha) stanowią blisko 70% terytorium kraju; powierzchnia gruntów ornych wynosi 33 mln ha, z tego ok. 75% jest wykorzystywanych pod uprawę zbóż. Z uwagi na obowiązujące moratorium na sprzedaż ziemi o przeznaczeniu rolnym, większość zasobów ziemi uprawianych przez przedsiębiorstwa to grunty dzierżawione. Prognozy plonów zbóż na Ukrainie w 2008 r. wahają się w przedziale 38-40 mln ton. Planuje się zbiory 20 mln ton pszenicy, 10 mln ton jęczmienia, 9,5 mln ton kukurydzy, 5,2 mln ton ziarna słonecznikowego oraz 2,3 mln ton rzepaku. Przewiduje się, że w 2008 r. na eksport Ukraina przeznaczy 7 mln ton pszenicy, 4 mln ton jęczmienia, 2,5 mln ton kukurydzy oraz 2 mln ton rzepaku. Najpotężniejsze ukraińskie koncerny rolne i spożywcze, takie jak miejscowa spółka Cargill AT, korporacja Roshen, Mironiwskyj Chliboprodukt, grupy: Nibulon, Nestle, spółki Obołoń i Sun Interbrew Ukraina plasują się pod koniec pierwszej setki największych ukraińskich przedsiębiorstw. Wiodące, prywatne przedsiębiorstwa sektora należą do pionierów ukraińskiej ekspansji zagranicznej (głównie w Rosji Roshen, Nemiroff, Chortyca ) oraz transformacji kapitałowej (np. przeprowadzenie publicznej emisji akcji przez koncerny rolne Astarta Holding i Kernel Group na giełdzie w Warszawie). W 2007 r. ukraiński sektor rolnospożywczy wyprodukował m.in.: 220 tys. t wołowiny, 203 tys. t wieprzowiny i prawie 550 tys. t mięsa drobiowego, 2,2 mln t oleju słonecznikowego, 866 tys. t mleka, 2 mln t pieczywa, 1,9 mln t cukru oraz 329 tys. t wyrobów czekoladowych. 2.4 Przemysł maszynowy Po załamaniu pierwszych lat niepodległości, przemysł maszynowy od końca lat 90. XX w. należy do najszybciej rozwijających się sektorów ukraińskiej gospodarki, tempo wzrostu produkcji którego przewyższało wskaźnik wzrostu produkcji przemysłowej ogółem. Wiązało się to głównie z ożywieniem gospodarczym na Ukrainie i wzrostem zamówień dla sektora z innych branż, np. metalurgicznej a w ostatnich latach także ze wzrostem eksportu do krajów WNP. Udział sektora w produkcji przemysłowej sięga 14%. Największe i najważniejsze przedsiębiorstwa sektora koncentrują się we wschodniej i południowo-wschodniej Ukrainie, co związane jest z koncentracją przemysłu ciężkiego w tej części kraju. Przedsiębiorstwa ciężkiego przemysłu maszynowego (produkcja maszyn i urządzeń dla metalurgii, górnictwa, budownictwa, środków transportu) zlokalizowane są głównie w Donbasie w obwodach donieckim i łuhańskim (Donieck, Horłowka, Jasynuwata, Mariupol, Łuhańsk, Nowokramatorsk). Charków jest głównym ośrodkiem produkcji maszyn i urządzeń dla energetyki (np. zakłady Turboatom, produkujące turbiny dla elektrowni atomowych, konwencjonalnych i wodnych). Rozbudowany jest sektor produkcji transportu kolejowego (Krzemieńczug, Dnieprodzierżyńsk, Stachanow), samochodowego (producent dużych ciężarówek KrAZ w Krzemieńczugu, fabryki i montownie samochodów osobowych AvtoZAZ w Zaporożu, Łucku i in.), maszyn rolniczych (Charków, Chersoń, Kirowohrad, Mikołajów, Odessa). Przemysł stoczniowy koncentruje się w Mikołajowie i Chersoniu, a 17

ważnymi jego ośrodkami są też Odessa i Kijów. Nie sposób także nie wspomnieć o ukraińskim przemyśle lotniczym, którego centralny element stanowią zakłady Antonowa, których znakiem rozpoznawczym jest największy obecnie latający samolot świata An-225. Nadal istotne znaczenie dla ukraińskiej gospodarki mają odziedziczone po czasach radzieckich i przeżywające obecnie trudności przemysły rakietowo-kosmiczny i zbrojeniowy. 3. PROGNOZA PODSTAWOWYCH WSKAŹNIKÓW MAKROEKONOMICZNYCH Według prognoz Gabinetu Ministrów Ukrainy inflacja w 2008 r. nie powinna przekroczyć 15,9%. Tymczasem bardziej pesymistyczne oświadczenie zrobił Bank Światowy, który w lipcu br. zmienił swoją prognozę inflacji na Ukrainie z 17,2% do 21,5%. Ukraińscy eksperci natomiast twierdzą, że w 2008 r. inflacja przekroczy 25%. Na początku września Gabinet Ministrów Ukrainy przedstawił projekt budżetu na 2009, w którym założył prognozy podstawowych wskaźników makroekonomicznych. Według Ministerstwa Gospodarki Ukrainy inflacja w 2009 r. osiągnie 9,5%, wzrost PKB 6,6%, wzrost produkcji przemysłowej 5,7%. Minister Gospodarki Ukrainy oświadczył, że cechą charakterystyczną gospodarki ukraińskiej w 2009 r. będzie zwiększenie popytu wewnętrznego w związku ze wzrostem poziomu płac o 17,3% w skali rocznej. Deficyt budżetu w 2009 według prognoz Ministerstwa Finansów Ukrainy wyniesie 1,4% PKB. Dochody budżetu wyniosą 285 mld UAH, a wydatki 302,4 mld UAH. Tymczasem Światowy Bank opublikował swoje prognozy podstawowych wskaźników makroekonomicznych na Ukrainie w 2009 r., wg których inflacja wyniesie około 15%, a wzrost PKB 4,5%. Gabinet Ministrów Ukrainy prognozuje wzrost eksportu w 2009 r. o 22,1% do 108, 004 mld USD, importu o 25,6% do 133,297 mld USD i pogorszenie ujemnego saldo handlu zagranicznego do 25,293 mld USD. ROZDZIAŁ III. POLITYKA GOSPODARCZA Polityka gospodarcza kolejnych rządów Ukrainy była wypadkową, z jednej strony, oficjalnie deklarowanych przez te rządy strategii oraz, z drugiej strony realnych działań, wynikających z bieżących uwarunkowań gospodarczych (reakcje na kryzysowe zjawiska, problemy poszczególnych sektorów gospodarczych) i politycznych, związanych z logiką permanentnej kampanii wyborczej, trwającej praktycznie niemal nieprzerwanie od końca 2004 r. (wybory prezydenckie 2004 r., parlamentarne 2006 r. i przedterminowe - 2007 r.; w 2008 roku odbyć się mają kolejne wybory, prezydenckie). Dlatego immanentną cechą polityki gospodarczej Ukrainy w ostatnich latach był brak spójnej i konsekwentnej strategii reform; czterokrotne zmiany rządu w przeciągu minionych trzech lat prowadziły do znaczących zmian priorytetów gospodarczych. Gabinet W. Janukowycza (2006 XI. 2007) w polityce gospodarczej kładł nacisk na rozwój inwestycji i innowacji ( innowacyjno-inwestycyjny budżet 2007 r.), zapowiadał rozpoczęcie reformy podatkowej (obietnica nie zrealizowana) i stopniowe obniżanie poziomu redystrybucji PKB przez budżet; podjął próbę częściowego przywrócenia ulg podatkowych dla Wolnych Stref Ekonomicznych (odebranych przez pierwszy rząd J. Tymoszenko, w marcu 2005 r.). Jednocześnie, w perspektywie wyborów parlamentarnych, kontynuowana była polityka wzrostu świadczeń socjalnych, przyczyniająca się do wzrostu presji inflacyjnej w drugiej połowie roku. W 2007 r. kontynuowana była polityka bardzo ograniczonej 18

prywatyzacji, co w rezultacie przyczyniło się zrealizowania dochodów prywatyzacyjnych na poziomie zaledwie 23% zakładanych. Rząd kontynuował także stosowanie środków administracyjnych (kontyngenty i licencje na eksport zbóż) w celu ograniczenia wzrostu cen produktów zbożowych (przede wszystkim chleba) na rynku krajowym. Pierwszoplanowym problemem z jakim borykał się rząd W. Janukowycza i który odziedziczony został przez gabinet J. Tymoszenko jest kwestia dostaw gazu na Ukrainę. W 2007 r. miała miejsce kolejna podwyżka ceny tego surowca, z 95 do 130 USD za tys. m3 paliwa. Od stycznia 2008 r. cena ta, w wyniku negocjacji z Rosją, toczonych przez rząd W. Janukowycza, wzrosła do 179,5 USD. Taki stopniowy wzrost ceny, pozwalający na adaptowanie się ukraińskiej gospodarki do rynkowych cen paliw, może zostać zachwiany w br. w wyniku podejmowanych przez obecny rząd J. Tymoszenko inicjatyw, zmierzających do rewizji modelu współpracy gazowej Ukrainy i Rosji, m.in. bardzo znacznej podwyżki opłat tranzytowych za transport rosyjskiego surowca na Zachód. Strona rosyjska sygnalizuje w reakcji możliwość jednorazowego podniesienia ceny gazu do poziomu rynkowego ponad 310 USD za 1 m3. Nawet jednak obecnie obowiązująca cena gazu 179,5 USD na granicy ukraińsko-rosyjskiej jest dużym wyzwaniem dla gospodarki (zwłaszcza dla przemysłu chemicznego, sektora komunalno-mieszkaniowego) i przekłada się na wyższe oczekiwania inflacyjne. Mimo ubiegłorocznej podwyżki ceny gazu importowanego rząd W. Janukowycza starał się utrzymywać na nie zmienionym poziomie wewnętrzne ceny gazu dla ludności (politykę tę próbuje kontynuować gabinet J. Tymoszenko) co znacznie pogarsza kondycję sektora gazowego i państwowego koncernu NAK Naftohaz Ukrainy, realizującego dostawy surowca krajowego wydobycia dla gospodarstw domowych. Program rządu J. Tymoszenko Ukraiński przełom: dla ludzi, nie dla polityków ( Ukraiński poryw: dla ludej, a ne politykiw ), złożony do rozpatrzenia przez Radę Najwyższą, wśród strategicznych celów polityki gospodarczej wymienia stymulowanie rozwoju konkurencyjnej produkcji przemysłowej, transferu technologii i działalności innowacyjnej (przyjęcie programu priorytetowych kierunków polityki innowacyjnej państwa na okres 10-15 lat), wzrostu dochodów pracowników (opartego na wzroście produktywności pracy), a także m.in. wzmocnienie instytucji własności traktowanej jako filar gospodarki rynkowej, zapewnienie stabilności cenowej i dalszego rozwoju sektora finansowego, poprawę efektywności zarządzania państwowymi przedsiębiorstwami i prawami korporacyjnymi państwa, redukowanie szarej strefy gospodarczej i legalizację kapitałów niekryminalnego pochodzenia, przeprowadzenie wg międzynarodowych standardów audytu finansowego państwowych przedsiębiorstw i spółek akcyjnych z kontrolnym udziałem skarbu państwa. Program przewiduje przygotowanie Strategii reformowania systemu podatkowego ukierunkowanej na uproszenie i obniżenie podatków, minimalizację systemu ulg i rozszerzenie bazy podatkowej. Rząd J. Tymoszenko deklaruje rozwój współpracy z instytucjami zachodnimi w kontekście reformy systemu podatkowego i planowanego w br. przystąpienia do WTO oraz podjęcie starań zmierzających do gospodarczej integracji ze wspólnym rynkiem UE. Rząd zamierza też podjąć negocjacje w sprawie udziału Ukrainy w Jednolitej Przestrzeni Gospodarczej (Rosja, Kazachstan, Białoruś Ukraina) ale jedynie w zakresie strefy wolnego handlu bez wyłączeń, w oparciu o zasady obowiązujące w WTO. Zapowiadana w programie rządu reforma systemu podatkowego przewiduje m.in. częściową adaptację ukraińskiego prawa z ustawodawstwem UE. Rząd zapowiedział także w swym programie ustanowienie dla SSE warunków funkcjonowania zgodnych z wymogami WTO i postanowieniami Międzynarodowej Konwencji ws. Upraszczania i Harmonizacji Procedur Celnych z Kioto (1999 r.). 19

Pomimo tak ambitnie zarysowanych celów, polityka gospodarcza rządu ukierunkowana będzie w pierwszym okresie na opanowanie inflacji. W programie rządu podkreśla się w tym kontekście znaczenie współpracy rządu z Narodowym Bankiem Ukrainy, co może oznaczać wzrost presji na bank centralny (rozważana jest m.in. rewaluacja hrywny). Rząd Ukrainy zamierza także aktywniej wspierać ukraiński eksport, co ma szczególne znaczenie w sytuacji rosnącego deficytu w handlu zagranicznym. Można także spodziewać się próby uszczelnienia granic w celu ograniczenia kontrabandy (powrót do realizowanego w 2005 r. przez pierwszy rząd J. Tymoszenko programu Kontrabanda-stop ) oraz innych dozwolonych prawnie prób ograniczania importu. Rząd zamierza też przyspieszyć prywatyzację (przygotowano m.in. listę 28 przedsiębiorstw do tzw. szybkiej prywatyzacji m.in. państwowy monopolista telekomunikacyjny, Ukrtelekom), co napotyka jednak na opór ze strony administracji prezydenta, oczekującego najpierw przyjęcia kilkuletniego programu prywatyzacji. Zapowiadany jest także częściowy powrót do kontrowersyjnej polityki z 2005 r. tzw. reprywatyzacji czyli powtórnej sprzedaży części przedsiębiorstw, sprywatyzowanych z naruszeniem prawa. ROZDZIAŁ IV RELACJE GOSPODARCZE UKRAINY Z ZAGRANICĄ 1. UCZESTNICTWO W WIELOSTRONNYCH ORGANIZACJACH I POROZUMIENIACH O CHARAKTERZE EKONOMICZNYM 1.1 Światowa Organizacja Handlu 16 maja 2008 r., po czternastu latach procesu negocjacyjnego, Ukraina została 153 członkiem Światowej Organizacji Handlu (WTO), przyjmując szereg zobowiązań, m.in. w zakresie liberalizacji dostępu do swojego rynku. W procesie akcesji do WTO Ukraina zobowiązała się m.in. do: redukcji stawek celnych zarówno na towary rolne jak i przemysłowe, nie ustanawiania cen minimalnych na importowane produkty, nie stosowania dyskryminacyjnych opłat transportowych za przewozy kolejowe, otwarcia rynku usług praktycznie we wszystkich sektorach i podsektorach, zapewnienia wolnego tranzytu towarów (w tym energii), bez opłat celnych, stopniowego obniżania przez okres 5-10 lat ceł eksportowych na złom metali czarnych i kolorowych, skóry i skórki, bydło żywe i nasiona oleiste. Ukraina zobowiązała się stosować od 16 maja br. nowe cła importowe, których wysokość uzgodniono podczas negocjacji akcesyjnych z WTO. Stosowne przepisy nie zostały jeszcze uchwalone - ustawa O zmianie taryfy celnej jest na etapie prac parlamentarnych (podobnie jak 4 pozostałe projekty ustaw, wprowadzających zmiany do ustawodawstwa Ukrainy zgodnie z zapisami protokołu akcesji do WTO). Obecnie, na mocy instrukcji premier Tymoszenko, służby celne zobowiązane są do naliczania stawek celnych zgodnie z zapisami protokołu akcesyjnego, ratyfikowanego przez Ukrainę. Od 21 maja br. Ukraina jest członkiem Grupy Roboczej ds. akcesji Rosji do WTO. 1.2 OECD Ukraina nie jest członkiem OECD. W roku 2007 Ukraina współpracowała głównie z Komitetem ds. Stali OECD, posiada również status obserwatora w organach OECD zajmujących się energetyką jądrową. W przeszłości na zaproszenie Organizacji uczestniczyła również w pracach komitetów i grup roboczych ds. przemysłu stoczniowego, rolnictwa, energetyki i polityki podatkowej. 20

W ubiegłym roku dokonana została pierwsza ocena gospodarki ukraińskiej przez OECD Przegląd gospodarczy Ukrainy 2007. Osiągnięcia gospodarcze Ukrainy i tempo wzrostu zostały wysoko ocenione przez ekspertów OECD, którzy zwracali jednakże uwagę na nadmierne i rosnące obciążenia fiskalne, niezrozumiałe ulgi podatkowe, hamowanie reformy systemu emerytalnego i przeregulowanie gospodarki. W kontekście światowego kryzysu finansowego podkreślano potrzebę odejścia od polityki sztywnego kursu hrywny powiązanego z dolarem amerykańskim. 1.3 Inne organizacje gospodarcze Ukraina jest m.in. członkiem założycielem Wspólnoty Niepodległych Państw (grupującej państwa powstałe w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego). Pomiędzy państwami członkowskimi WNP obowiązuje porozumienie o wolnym handlu. Próbą ściślejszej integracji gospodarczej na obszarze WNP było powołanie w 2003 r. Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej, w skład której obok Ukrainy, weszły Rosja, Białoruś i Kazachstan. Z uwagi na aspiracje europejskie Ukrainy jej aktywność w tym ostatnim ugrupowaniu pozostaje na niskim poziomie (Ukraina w ramach WPG nie jest zainteresowana integracją wybiegającą poza stworzenie strefy wolnego handlu bez wyłączeń). Wartym odnotowania jest także członkostwo Ukrainy w Organizacji Współpracy Gospodarczej Regionu Morza Czarnego (BSEC), a także GUAM (organizacji, w skład której wchodzą także Azerbejdżan, Gruzja i Mołdowa). 2. RELACJE GOSPODARCZE Z UE W 2007 r. w rankingu najważniejszych partnerów handlowych UE Ukraina uplasowała się na 17 miejscu, podczas gdy w 2006 zajmowała 24 pozycję. Ukraina zajmuje 14 miejsce na liście największych importerów towarów z UE i 25 miejsce wśród państw eksportujących do UE. Dla Ukrainy UE jest ważnym partnerem handlowym: w 2007 r. towarowe obroty handlowe z krajami UE stanowiły 33% ogólnej wartości handlu towarami (dla porównania udział obrotów towarowych z krajami WNP wyniósł 40,2%, a z Rosją - 26,8 %). Import z UE stanowił 36,6% ogólnej wartości sprowadzanych towarów (22,2 mld USD), eksport do UE 28,3% ogółu eksportu (13,9 mld USD). Ujemne dla Ukrainy saldo w wymianie towarowej z UE wyniosło w 2007 r. 8,3 mld USD. W strukturze towarowej ukraińskiego eksportu do krajów UE dominowały w ub.r. metale czarne (25,3%), surowce energetyczne, ropa i produkty jej przetworzenia (10,5%) oraz maszyny i sprzęt elektryczny (7%). Najważniejsze pozycje po stronie importu z UE to: urządzenia mechaniczne (19,4%), środki transportu drogowego (15,1%), maszyny i sprzęt elektryczny (8,9%). Według danych Państwowego Komitetu Statystyki Ukrainy za I półrocze 2008 r. eksport towarów i usług do 27 krajów UE wyniósł 10,6 mld USD i stanowił 27,6% ogółu ukraińskiego eksportu; import towarów i usług z UE wyniósł 15,7 mld USD (34,5% ogółu ukraińskiego importu). W rezultacie ujemne dla Ukrainy saldo w handlu towarami i usługami z UE wyniosło w pierwszej połowie br. 5,1 mld USD. Kraje UE stanowią zdecydowaną czołówkę wśród najważniejszych inwestorów zagranicznych na Ukrainie, odpowiadając za prawie 80% bezpośrednich inwestycji, które do tej pory trafiły do tego kraju (wg stanu na 1.01.2008 bezpośrednie inwestycje zagraniczne na Ukrainie wyniosły ogółem 29,5 mld USD, z tego niespełna 23 mld pochodziło z krajów członkowskich UE). Wkrótce po podpisaniu protokołu o przyjęciu Ukrainy do WTO, rozpoczęto negocjacje w sprawie utworzenia strefy wolnego handlu UA-UE (FTA), mającej stanowić część Nowej Poszerzonej Umowy (New Enhanced Agrement - NEA) pomiędzy Unią i Ukrainą. Tworzenie strefy wolnego handlu UE-Ukraina może potrwać 2-3 lata, oczekuje się, że wprowadzi ona pełną liberalizację obrotu towarami przemysłowymi, przy utrzymaniu wyłączeń bądź okresów 21

przejściowych na wybrane towary rolne-spożywcze (szczególnie w odniesieniu do importu na Ukrainę). Ukraina objęta jest Europejską Polityką Sąsiedztwa UE. W ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (ENPI) UE realizuje na Ukrainie liczne programy pomocy technicznej i projekty twinningowe. ROZDZIAŁ V BAZA PRAWNO-TRAKTATOWA POLSKO-UKRAIŃSKIEJ WSPÓŁPRACY GOSPODARCZEJ Z uwagi na członkostwo Polski w Unii Europejskiej znaczna część relacji gospodarczych pomiędzy Polską i Ukrainą (w szczególności dotyczących kwestii handlowych), regulowana jest przez umowy zawarte pomiędzy Unią Europejską i Ukrainą. Podstawowym aktem prawnym regulującym stosunki dwustronne UE-Ukraina jest Porozumienie o Partnerstwie i Współpracy (PCA), które zostało podpisane 14 czerwca 1994 r. i weszło w życie 1 marca 1998 r. W dniu 29 kwietnia 2004 r. Ukraina podpisała dodatkowy protokół rozszerzający zapisy PCA na nowe kraje przystępujące do UE, w tym Polskę. Podstawę prawną dwustronnych stosunków gospodarczych stanowią m.in.: Umowa między Rządem RP a Rządem Ukrainy o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji podpisana w 1993 r. (Dz. U. z 1993 r. nr 125, poz. 575), Konwencja między Rządem RP a Rządem Ukrainy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku podpisana w 1993 r.(dz. U. z 1994 r. nr 63, poz. 269). Umowa miedzy Rządem RP a Gabinetem Ministrów Ukrainy o współpracy gospodarczej podpisana w 2005 r. (Monitor Polski z 31.08.2006 r. nr 59, poz. 628). ROZDZIAŁ VI. WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA POLSKI I UKRAINY 1. WYMIANA HANDLOWA Polsko-ukraińskie obroty handlowe od kilku lat charakteryzują się bardzo wysokim tempem wzrostu. Obroty towarowe w 2007 r. osiągnęły (według danych GUS) poziom 7209,2 mln USD i były o 36,4% wyższe niż w 2006 roku. Polski eksport na Ukrainę wzrósł (w wyrażeniu dolarowym) o prawie 39% do poziomu 5512,8 mln USD, natomiast import towarów z Ukrainy zwiększył się o ponad 28% osiągając wartość 1690,2 mln USD. Biorąc pod uwagę dynamikę eksportu i importu wyrażoną w euro, to polski eksport na Ukrainę wzrósł w omawianym okresie o 27,5% do poziomu 4033,9 mln EUR, a import zwiększył się o 18% i wyniósł 1241,3 mln EUR. Szybszy wzrost eksportu niż importu powodował dynamiczne narastanie nadwyżki w obrotach z Ukrainą na koniec roku wzrosła ona do rekordowego poziomu 3822,6 mln USD (2792,6 mln EUR). W 2006 roku nadwyżka wynosiła 2648,4 mln USD, czyli 2112,6 mln EUR. 22