746 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 746-751 Wpływ zachowań higieniczno-żywieniowych na występowa próchnicy u 12-letnich dzieci łódzkich Influence of hygienic-nutritional behaviors on the occurrence of dental caries in 12-year-old children in Lodz Ewa Zimna-Walendzik, Agszka Kolmaga, Marta Łaszek, Anna Gawron-Skarbek, Franciszek Szatko Katedra Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Wprowadze. Choroba próchnicowa jest chorobą powszech występującą, choć z różnym nasilem, wśród ludności całego świata. Zasadnicze znacze w walce z próchnicą ma profilaktyka na poziomie szkoły podstawowej. Cel. Ocena stanu uzębienia 12-letj młodzieży i jej zachowań, higienicznych jak i wybranych żywieniowych, odpowiedzialnych za nasila choroby. Materiał i metody. Grupę badawczą stanowiło 144 uczniów w wieku 12 lat, kończących szkołę podstawową w Łodzi. Badania stomatologiczne przeprowadzono zgod z zaleceniami WHO. Oceniono stan uzębienia (wskaźnik frekwencji i intensywności próchnicy, wskaźnik ), stan higieny jamy ustnej (wskaźnik API), zachowania higieniczne i nawyki żywieniowe. Ilościową i jakościową ocenę żywienia przeprowadzono za pomocą dwukrotnego wywiadu o spożyciu. Wyniki. Frekwencja próchnicy w badanej grupie wynosiła 9%, średnia liczba PUW/Z 3,8, wskaźnik wyliczony dla 1/3 dzieci z najwyższym PUW = 6,7. Dbałość o higienę jamy ustnej jest zadowalająca, tylko 12,5% dzieci myje zęby po każdym posiłku. Wykazano istotną statystycz zależność (p<0,05) pomiędzy zachowaniami higienicznymi a nasilem próchnicy. Udział sacharozy w diecie uczniów trzykrot przekraczał dopuszczalne normy. Wnioski. Koczne jest prowadze skutecznej edukacji zdrowotnej z zakresu dbałości o stan jamy ustnej, przez cały pobyt dziecka w szkole, kierowanej rówż do rodziców, opiekunów i nauczycieli. Słowa kluczowe: próchnica, żywie, zachowania higieniczne Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 746-751 www.phie.pl Nadesłano: 07.10.2012 Zakwalifikowano do druku: 28.10.2012 Introduction. Dental caries is a disease occurring, with varying intensity, in the worldwide population. Prevention at the primary school level is essential in the campaign against dental caries. Aim. To assess dental condition in 12-year-old youth and their hygienic and selected nutritional behaviors, responsible for the intensification of the disease. Material & methods. The study group consisted of 144 pupils at the age of 12 years, graduating from a primary school in Lodz. Dental examinations were performed in accordance with the WHO recommendations. The assessment was made of: the condition of teeth (the attendance index and intensity of the dental caries index, the index), oral hygiene (the API index), hygienic behaviors and eating habits. A quantitative and qualitative nutritional assessment was carried out using a double interview on dietary ine. Results. The dental caries frequency in the study group was 92.4%, the average number of DMF/T 3.8, the index calculated for 1/3 of children with the highest DMF = 6.7. Oral hygiene is unsatisfactory, only 12.5% of the children brushed their teeth after every meal. A statistically significant correlation (p <0.05) between hygienic behaviors and the intensification of dental caries was demonstrated. The percentage of sucrose in the diet of pupils exceeded the legal limit three times. Conclusion. It is necessary to carry out effective health education in the field of oral care, throughout the child s stay in school. It should also be directed to parents, caregivers and teachers. Key words: dental caries, nutrition, hygienic behaviors Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr Ewa Zimna-Walendzik Katedra Higieny i Epidemiologii UM w Łodzi ul. Jaracza 63, 90-251 Łódź tel. 42 678 16 88, fax 42 678 67 66 e-mail: ewa.zimna-walendzik@umed.lodz.pl Wprowadze Próchnica zębów to proces chorobowy polegający na odwapniu twardych tkanek zęba i rozpadzie jego organicznego podłoża, co w konsekwencji prowadzi do ubytku próchniczego. Jest to najczęstszy proces patologiczny w organizmie ludzkim [1, 2]. Obec Bada finansowane w ramach pracy własnych w Uniwersytecie Medycznym w Łodzi, nr 502-16-820 istje na świecie miejsce, gdzie występowałaby próchnica, jednak jej nasile jest bardzo zróżnicowane i mieści się w szerokim przedziale, od 5% w Nowej Gwinei do 99% w krajach Europy Wschodj. Ze względu na częstość występowania, zasięg i skutki jakie próchnica powoduje, zaliczana jest do chorób społecznych [2, 3, 4, 5]. Wyniki badań dowodzą, że próchnicy da się opanować tylko metodami leczniczymi, koczne
Zimna-Walendzik E i wsp. Wpływ zachowań higieniczno-żywieniowych na występowa próchnicy u 12-letnich dzieci... 747 są zorganizowane, systematyczne działania profilaktyczne [6, 7, 8]. Dzięki konsekwentnej realizacji programów prewencji w krajach Europy Zachodj, a zwłaszcza w państwach skandynawskich, frekwencja i intensywności próchnicy są aż 2-3 krot niższe niż w Polsce [9, 10]. Skuteczna profilaktyka choroby próchnicowej koncentruje się wokół czterech podstawowych zachowań; systematyczne usuwa płytki nazębnej m.in. poprzez prawidłowe czyszcze zębów, racjonalne żywie, stosowa związków fluoru, oraz kontrolne wizyty w gabinecie stomatologicznym. Bardzo skutecznym działam, szczegól w wieku rozwojowym, jest zabezpiecza zdrowych powierzchni zęba (głów bruzd zębowych podatnych na próchnicę) warstwą izolacyjną, która zarówno utrudnia powsta wspomnianej wyżej płytki nazębnej jak też jest źródłem uwalnianego fluoru do tkanek zęba. W okresie rozwojowym, obserwuje się największą zapadalność na próchnicę. We wszystkich krajach rozwiniętych właś dla dzieci i młodzieży wdrożone są ogólnokrajowe programy profilaktyczno-lecznicze. Miarą skuteczności tych programów jest stan zdrowotny uzębienia dzieci. Te efekty zdrowotne jakie zostały osiągnięte w krajach rozwiniętych obligują do stawiania pytań: dlaczego intensywność próchnicy zębów w populacji polskich dzieci jest ponad trzykrot większa niż u ich rówieśników w krajach rozwiniętych? jakie negatywne zachowania przyczyniają się do dużego nasilenia próchnicy? jakie działania profilaktyczne nacelowane na populacje w wieku rozwojowym winny być podjęte w polskim systemie opieki stomatologicznej? Cel pracy Ocena stanu zdrowia jamy ustnej i stomatologicznych zachowań higienicznych młodzieży łódzkiej kończącej szkołę podstawową. Oceniono rówż wpływ negatywnych nawyków żywieniowych na intensywność próchnicy. Materiał i metody Badaniami prowadzonymi w 2010 r. objęto 144 uczniów, dobranych losowo z szóstych klas czterech szkół podstawowych w Łodzi. Bada stanu uzębienia i higieny jamy ustnej prowadzono według zunifikowanych metod zalecanych przez Światową Organizacje Zdrowia [11]. Do oceny intensywności próchnicy posłużył wskaźnik PUW/Z (P liczba zębów z próchnicą, U usuniętych, W wypełnionych, Z zęby). Z ogólnej populacji badanych uczniów wydzielono subpopulację o najwyższej intensywności próchnicy obliczając dla j Istotny Wskaźnik Próchnicy ( Significant Index Caries). Wskaźnik ten stosuje się dla identyfikacji 1/3 badanej populacji dotkniętej największą intensywnością próchnicy i wymagającą interwencji w pierwszej kolejności. Powyższe wskaźniki, jak rówż zastosowany wskaźnik frekwencji próchnicy mają charakter ilościowy umożliwiający analizę porównawczą względem rówieśników na poziomie krajowym i międzynarodowym. Stan higieny jamy ustnej kwalifikowano jako optymalny, dobry, dostateczny, dostateczny posługując się Aproksymalnym Wskaźnikiem Płytki (API). Przy jego pomocy ocenia się zasięg rozmieszczenia płytki na powierzchniach stycznych zębów, czyli tam gdzie gromadzi jej się najwięcej [2,10]. Do oceny zachowań zdrowotnych, trybu żywienia, dbałości o zęby, wykorzystano autorski kwestionariusz wywiadu. Ilościową i jakościową ocenę sposobu żywienia przeprowadzono za pomocą dwukrotnego wywiadu kwestionariuszowego o spożyciu. Przy analizie dziennego spożycia korzystano z programu komputerowego Dieta 2.0. Otrzymane wyniki porównano z zaktualizowanymi normami żywieniowymi ludności Polski [12]. Analizę statystyczną przeprowadzono przy użyciu programu Excel. Statystyczne różnice pomiędzy badanymi cechami ilościowymi oceniono testem różnic dla poziomu istotności p=0,05. Wyniki badań Stan zdrowotny i higiena jamy ustnej W badanej populacji stwierdzono wysoką frekwencje próchnicy 9% dzieci było dotkniętych chorobą próchnicową (tab. I). U statystycznego ucznia stwierdzono mal 4 zęby zaaowane próchnicą średnia wartość wskaźnika intensywności próchnicy PUW/Z wynosiła 3,8. Dziewczęta miały co większą skłonność do próchnicy (3,9), jednak przejawiały większą troskę o stan uzębienia, co przejawiało się większym niż u chłopców odsetkiem wyleczonych zębów, częstszym ich myciem, czy większą częstotliwością zgłaszania się do dentysty. W badanej populacji badanych 12-letnich uczniów stwierdzono bardzo pokojący fakt spo- Badana populacja chłopcy dziewczynki ogółem 0 1 2 3 4 5 PUW/Z Ryc. 1. Struktura średj liczby PUW/Z w zależności od płci badanych Fig. 1. Structure of the average number of DMF/T according to gender 1,3 1,5 1,4 P U W
748 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 746-751 śród wysokiej liczby zębów dotkniętych próchnicą (3,8) mj niż co drugi ząb (1,4) został popraw wyleczony. W pozostałych zębach rozwijały się czynne (leczone) ogniska próchnicowe, lub próchnica wtórna, lub ząb/zęby z powodu leczonej próchnicy już został/y usunięty/e. W populacji dzieci poddanych badaniu stomatologicznemu wydziela się grupę wymagającą opieki dentystycznej w pierwszej kolejności. Ten pokojący obraz epidemiologiczny jaki przedstawiono wyżej obliguje, aby ą opieką zostali objęci uczniowie posiadający 3 i więcej zębów dotkniętych procesem próchnicowym. Według iego założenia ponad 67% uczniów, posiada bardzo zły stan uzębienia wymagający pilnej opieki dentystycznej (tab. I). Tabela I. Struktura wskaźnika PUW/Z w badanej populacji Table I. Structure of DMF/T index among the study population PUW/Z liczba dzieci % badanych 0 11 7,6 < 3 36 25,0 3 97 67,4 Razem 144 100,0 W epidemiologii stomatologicznej powszech jest stosowany wskaźnik, dający odpowiedź na pyta ile zębów dotkniętych próchnicą posiada ta 1/3 uczniów, która charakteryzuje się największą zapadalnością na próchnicę? Uzyskana wartość wskaźnika wskazuje, iż co trzecie łódzkie dziecko w wieku 12 lat posiada aż 6,7 zębów zaaowanych próchnicą. W tej subpopulacji udział chłopców jest wyższy. U pozostałej 2/3 populacji zapadalność na próchnicę kształtowała się na poziomie zęba (ryc. 2). Dokonano porównania stanu uzębienia 12-lelnich dzieci łódzkich z tym jaki stwierdzono w podobnym badaniu w poprzedj dekadzie [13]. Pomimo postępu jaki w tym czasie dokonał się, zarówno w stomatologii klinicznej, jak i w rozwoju kulturowym społeczeństwa, wartość wskaźników, oraz PUW/Z dla Intensywność próchnicy 8 7 6 5 4 3 2 1 0 6,7 3,8 3,9 Ryc. 2. Średnia liczba PUW/Z, wskaźnik oraz PUW/Z dla pozostałych 2/3 badanych ogółem i w zależności od płci Fig. 2. Average number of DMF/T, the index and DMF/T for the remaining two thirds of respondents according to gender 6,3 2,7 PUW 2/3 3,7 7,6 ogółem dziewczęta chłopcy 1,8 Intensywność próchnicy 8 6 4 2 0 5,7 1,6 Ryc. 3. Porówna wskaźnika dla 12-letnich dzieci z regionu łódzkiego [14] z badaniami własnymi Fig. 3. Comparison of the index for 12-year-old children from the Lodz region with our own research 2/3 pozostałych badanych była w naszych badaniach wyższa, co wskazuje na pogorsze stanu uzębienia w tym przedziale wiekowym (ryc. 3). Higiena jamy ustnej koncentrująca się na systematycznym usuwaniu płytki nazębnej bardzo sil determinuje, zarówno powsta jak i przebieg próchnicy. Zaledwie u co drugiego ucznia stwierdzono bardzo dobry (optymalny), lub dobry stan higieny. Wykorzystując aproksymalny wskaźnik płytki API porównano stan higieny jamy ustnej dzieci z bardzo wysoką intensywnością próchnicy z tą jaką stwierdzono u dzieci z mjszym nasilem próchnicy. Optymalną higienę jamy ustnej częściej stwierdzono u dzieci z niską intensywnością próchnicy, dostateczną częściej wśród dzieci z wysoką intensywnością próchnicy (tab. II). Tabela II. Higiena jamy ustnej dzieci z wysoką i niską intensywnością próchnicy (%) Table II. Oral hygiene of children with a high and low intensity dental caries (%) Intensywność Higiena jamy ustnej próchnicy optymalna dobra dostateczna dostateczna Bardzo wysoka () 2,9 40,6 44,9 11,6 Niska 7,9 47,6 37,1 7,4 Stomatologiczne zachowania zdrowotne Wyniki wywiadu audytoryjnego wskazują, że tylko 13,9% dzieci myje zęby po każdym posiłku, dwa razy dzien 59,0% i tylko raz dzien 23,6%. Pięcioro uczniów podało, że myje zęby (tab. III). Tabela III. Częstość mycia zębów w badanej populacji Table III. Frequency of tooth brushing among the study population Częstość mycia zębów Badana populacja n % po każdym posiłku 20 13,9 2 razy dzien 85 59,0 1 raz dzien 34 23,6 5 3,5 6,7 2000 2009/10 Rok badania 2/3
Zimna-Walendzik E i wsp. Wpływ zachowań higieniczno-żywieniowych na występowa próchnicy u 12-letnich dzieci... 749 Ze względu na wymaganą precyzję przy stosowaniu nici dentystycznej zalecane jest jej używa dopiero od 12 roku życia. W krajach rozwiniętych, w ramach obligatoryjnego programu ogólnozdrowotnego prowadzonego w środowisku szkolnym, obejmującego rówż problematykę dentystyczną, każde dziecko jest praktycz uczone przez pielęgniarkę dentystyczną i pozytyw motywowane do stosowania nici dentystycznej. Jej używa wśród łódzkich 12-letnich dzieci jest mało popularne, mal 70% w ogóle stosuje nici podczas higieny jamy ustnej, pozostali bardzo (tab. IV). Czyszcze grzbietowej powierzchni języka wśród badanej populacji w porównaniu do używania nici okazało się co częstsze. Ponad połowa badanych 12-latków podała, że czyści język podczas mycia zębów (tab. IV). Tabela IV. Odsetek dzieci stosujących nić dentystyczną i czyszczących język podczas higieny jamy ustnej Table IV. Percentage of children using dental floss and cleaning tongue during oral hygiene Kryteria odpowiedzi Używa nici dentystycznej Czyszcze języka n % n % 17 11,8 76 52,8 98 68,0 41 28,5 28 19,5 27 18,7 wie co to jest 1 0,7 0 0,0 Poszukując przyczyn opisanego wyżej bardzo złego stanu uzębienia, oceniono częstość stosowania nici dentystycznej stosując dychotomiczny podział dzieci charakteryzujących się niską i wysoką intensywnością próchnicy. Stwierdzono, że dzieci z niską zapadalnością na chorobę próchnicową, istot częściej korzystają z nici, niż pozostała populacja (p<0,05) (ryc. 4). Rówż prawidłowa higiena języka istot częściej utrzymywana była przez dzieci z niskim PUW/Z w porównaniu z 1/3 dzieci z najwyższymi wartościami wskaźnika intensywności próchnicy (p<0,05) (ryc. 5). 72,3 4,3 23,4 57,9 2/3 populacji 22,1 20,4 Ryc. 4. Używa nici dentystycznej przez uczniów o dużej i małej intensywności próchnicy Fig. 4. Oral and dental hygiene by pupils with a high and low intensity dental caries 30,4 22,8 46,8 19,9 Ryc. 5. Mycie języka w czasie higieny jamy ustnej Fig. 5. Cleaning tongue during oral hygiene 2/3 populacji 20 61,1 Wzorce żywieniowe W profilaktyce choroby próchnicowej obok wspomnianego wyżej systematycznego usuwania flory bakteryjnej tworzącej płytkę nazębną, bardzo ważne jest racjonalne żywie. Ocena wywiadów żywieniowych prowadzonych z dziećmi pozwoliła określić, z jednej strony, spożycie produktów prozdrowotnych (tab. V), z drugiej, spożycie produktów o działaniu kariogennym (tab. VI). Dieta uwzględniająca pełnoziarniste pieczywo i niskoprzetworzone produkty przyczynia się do mechanicznego usuwania płytki nazębnej. Konsumpcja ryb morskich i czarnej herbaty jest jednym z ważjszych źródeł fluoru. Racjonale żywie, tylko w odsieniu do choroby próchnicowej, ale rówż ze względu na wskazania ogólnozdrowotne, jednoznacz nakazuje ogranicza węglowodanów prostych do 10% w całodziennym zapotrzebowaniu energetycznym. W etiologii próchnicy bardziej negatywny wpływ na rozwój próchnicotwórczej flory bakteryjnej ma częstotliwość pojadania słodkich pokarmów (czas przebywania cukrów prostych w jamie ustnej), niż nawet ich wyżej wspomniany ilościowy udział w całej diecie. Jak przedstawiono w tabeli V i VI odsetki dzieci, które stosują podstawowych kanonów racjonalnego żywienia, są bardzo wysokie, np. około 90% uczniów codzien, lub kilka razy w tygodniu pije słodzone napoje i rów często spożywa ie produkty, jak: frytki, pizza, hot-dog, czy różnego rodzaju słodycze. Co trzecie łódzkie dziecko w ogóle spożywa pieczywa razowego, oraz ryb. Tabela V. Częstość konsumpcji produktów spożywczych w badanej populacji Table V. Frequency of food consumption in the study population Rodzaj produktu Codzien Kilka razy w tygodniu Wcale n % n % n % mleko 52 36,1 78 54,2 14 9,7 produkty mleczne 45 31,2 91 63,2 8 5,5 jaja 11 7,6 112 77,8 18 12,5 ryby 5 3,5 94 65,3 45 31,2 pieczywo razowe 35 24,3 67 46,5 42 29,2 warzywa i owoce 85 59,0 60 41,7 1 0,7
750 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 746-751 Tabela VI. Rodzaj produktów kariogennych i częstość ich spożywania w badanej populacji Table VI. Type of cariogenic products and their consumption frequency in the study population Rodzaj produktu słodycze czekolada, paluszki słodkie napoje cola, soki, oranżada pizza, frytki, hotdogi Codzien Kilka razy w tygodniu Wcale n % n % n % 37 25,7 92 63,4 15 10,4 52 36,1 80 55,5 12 8,3 3 2,1 100 70,1 40 27,8 Wprowadze mal każdego pokarmu do ust a szczegól wysokoprzetworzonego i zawierającego lepkie cukry proste przyczynia się do budowania płytki nazębnej. W okresie rozwojowym, racjonalne żywie przewiduje obok trzech zasadniczych posiłków, rówż drugie śniada, podwieczorek i zachowa przerw między posiłkami minimum 2-3 godzinnych. Bardzo korzyst na stan uzębienia, poprzez obniże wartości buforowej śliny, wpływa częste pojada słodkich przekąsek, jak i picie dosładzanych napojów. Jednak ponad 87% badanych uczniów podało, iż pojada między zasadniczymi posiłkami, często to pojada ograniczało się do szerokiego asortymentu słodyczy oferowanych przez sklepiki szkolne. Dane pozyskane z wywiadów o średnim spożyciu sacharozy (węglowodan o najwyższej kariogenności) i węglowodanów ogółem w całej populacji badanej i w podgrupach o różnej intensywności próchnicy zestawiono w tabeli VII. Diety dzieci charakteryzują się wysokim udziałem cukrów prostych, przekraczającym rekomendacje żywieniowe [12]. Większy udział sacharozy stwierdzano w dietach dzieci z wysoką intensywnością próchnicy (), w porównaniu do pozostałej grupy badanej populacji niską intensywność próchnicy; odpowiednio: 68,3 g/d/o, 61,2 g/d/o (różnice istotne statystycz p>0,05). Tabela VII. Śred spożycie sacharozy i węglowodanów ogółem w całej populacji i podgrupach o różnej intensywności próchnicy Table VII. Average sucrose consumption and total carbohydrate consumption in the overall population and subgroups with varying intensity of dental caries Intensywność próchnicy Sacharoza g/dzień/osobę Węglowodany ogółem g/dzień/osobę PUW/Z = 3,8 (dla ogółu populacji) 66,2 210,0 = 6,7 68,3 204,9 2/3 = 61,2 216,3 Dyskusja Największe zainteresowa epidemiologów jak i stomatologów zajmujących się problematyką próchnicy koncentruje się na grupie dzieci 12-letnich (grupa referencyjna). Jest to okres szczególny w życiu dziecka, w tym czasie kończy się wymiana uzębienia mlecznego na stałe, utrwalają się szeroko rozumiane wzorce zachowań zdrowotnych, w tym zachowań stomatologicznych, następują zmiany postaw, ocen i zachowań związane z dojrzewam płciowym. Dzieci zaczynają samodziel, z coraz mjszym udziałem rodziców, podejmować decyzje żywieniowe, higieniczne i inne dotyczące ich stylu życia. Z danych prezentowanych przez polskich autorów [2, 6] wynika, że zapadalność na próchnicę wśród 12 latków systematycz, lecz bardzo powoli obniża się w 2010 roku statystyczny polski uczeń w tym wieku miał ponad 3 zęby zaaowane próchnicą. Jest to jedna z najwyższych w Europie intensywność próchnicy w krajach skandynawskich rówieśnik naszego ucznia posiada mj niż jeden ząb zaaowany chorobą próchnicową. Analiza dynamiki ważnej składowej wskaźnika PUW/Z, jaką jest liczba zębów wypełnionych (W) wskazuje, ze od kilkudziesięciu lat wartość ta utrzymuje się na jednakowo niskim poziomie. Wśród zębów dotkniętych próchnicą tylko około 50% jest wyleczonych popraw, bez próchnicy wtórnej. W państwach rozwiniętych wartość ta jest bliska 90% [10]. W badaniu własnym wskaźnik był wysoki 6,7 i różnił się istot statystycz od tego jaki stwierdzono w badaniu łódzkich dzieci w roku 2000 [13]. Rówż w badaniach prowadzonych w tym samym czasie przez Składnik-Jankowską i Kaczmarek [13] wartość wskaźnika wynosiła 7,4. Priorytetowym zadam do 2015 roku określonym w raporcie polskich Ekspertów ds. Stomatologii jest obniże wartości wskaźnika do 4 [5]. Wyniki szeregu badań wskazują, ze zapadalność i przebieg próchnicy, jako klasycznej choroby cywilizacyjnej, aż w 80% determinowana jest przez czynniki pozamedyczne tj. styl życia i uwarunkowania systemowe [2,5,15]. Ogranicze frekwencji i intensywności próchnicy w większości krajów europejskich nastąpiło dzięki wprowadzeniu do szkół programów profilaktycznych koncentrujących się w głównej mierze na wykształceniu, a następ utrwaleniu u dziecka, odpowiednich wzorców zachowań związanych z jamą ustną. Równolegle do tych działań edukacyjnych obligatoryj prowadzone są programy profilaktycznolecznicze (okresowa kontrola stanu uzębienia, indywidualne i grupowe stosowa preparatów fluoru oraz wypełniaczy bruzd hamujących rozwój próchnicy). W polskim systemie tego rodzaju działania mają bardzo ograniczony zasięg, ale tam gdzie są prowadzone okazują się bardzo skuteczne np. badania prowadzone w Poznaniu [6], gdzie dzięki systematycznym działaniom edukacyjnym i profilaktycznym (fluoryzacja i uszczelnia bruzd) osiągnięto znaczną poprawę zdrowia jamy ustnej dzieci 12-letnich (PUW/Z=1,59, W=0,95, frekwencja próchnicy = 60%).
Zimna-Walendzik E i wsp. Wpływ zachowań higieniczno-żywieniowych na występowa próchnicy u 12-letnich dzieci... 751 Wyniki socjoepidemiologicznego badania prowadzonego na łódzkiej populacji 12-letnich dzieci ujawniły duże zróżnicowa zarówno w obrazie epidemiologicznym (sta zdrowotnym uzębienia), jaki wzorcach zachowań. Natęże tego zjawiska jest pochodną stopnia rozwoju społeczno-cywilizacyjnego miasta, regionu czy kraju [10]. Równolegle do niskiej troski o własne uzębie stwierdzono rówż w większości badanej populacji złą tzn. wysokokariogenną dietę. Szczegól pokojącym jest fakt istnia sklepików szkolnych ograniczających swój asortyment mal wyłącz do produktów bardzo sprzyjających powstaniu i rozwojowi próchnicy. Aby wprowadzać zmiany koczna jest wiedza i współpraca osób wychowujących i kształcących dzieci. Z pewnością potrzebne jest najpierw podsie świadomości rodziców w zakresie zdrowego żywienia, oraz higieny jamy ustnej, aby ci potrafili wychowywać świadomie dziecko, przekazując dobre wzorce. Kolejnymi edukatorami są nauczyciele, powinni zadbać, aby miejsce w którym dzieci spędzają większość dnia czyli szkoła, było miejscem sprzyjającym i promującym zdrowe nawyki. Niestety, ani środowisko szkolno-wychowawcze, ani system opieki stomatologicznej są zainteresowane tymi problemami. Wnioski 1. Stan zdrowotny uzębienia łódzkich dzieci utrzymuje się od wielu lat na jednakowo złym/alarmująco złym poziomie. 2. Tak wysoka zapadalność i przebieg choroby próchnicowej jest spowodowana, zarówno złymi wzorcami zachowań higienicznych samych dzieci jak i brakiem podstawowych działań profilaktyczno-leczniczych, zarówno ze strony systemu opieki stomatologicznej, jak i programów edukacyjnych ze strony środowiska szkolno-wychowawczego. 3. W każdej populacji znajduje się grupa wysokiego ryzyka próchnicy (wskaźnik ) i ją szczegól należy obejmować opieką profilaktyczno-leczniczą. 4. Nasilająca się pauperyzacja społeczeństwa, sprzyja równości w dostępie do wiedzy zdrowotnej, usług medycznych, podstawowych jak i specjalizacyjnych, stąd istje pilna potrzeba wdrażania systematycznej opieki stomatologicznej nad dziećmi, szczegól w szkołach. Piśmiennictwo / References 1. Krajewski W. Podstawy profilaktyki stomatologicznej. Med Tour Press Int, Warszawa 2005. 2. Szatko F, Socjoepidemiologiczne badania próchnicy zębów. [w:] Kariologia współczesna. Postępowa kliniczne. Pątowska D. Med Tour Press Int, Warszawa 2009: 22-47. 3. Gorbatowa MA, et al. Dental caries experience among 12 year-old children in North-west Russia. Community Dental Health 2012, 29 (1): 20-24. 4. Oulis CJ, et al. Caries prevalence of 5,12,15-year-old Greek children. Community Dental Health 2012, 29 (1): 29-32. 5. Wierzbicka M, Jodkowska E, Szatko F. Monitoring zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2010. 6. Chłapowska J i wsp. Stan uzębienia 12-letnich dzieci miejskich objętych publicznym programem profilaktyki próchnicy. Dent Med Prob 2010, 47 (3): 283-289. 7. Dybiżbańska E. Skuteczność stomatologicznej edukacji prozdrowotnej na podstawie doświadczeń międzynarodowych. Borgis Nowa Stomatol 2005, 3: 139-142. 8. Iwanicka-Grzegorek E, Michalik J. Poziom wiedzy na temat choroby próchnicowej i jej zapobiegania wśród uczniów szkół gimnazjalnych. Borgis Nowa Stomatol 2010, 1(3): 8 11. 9. King K. G. Diet and Oral Heath. Inter Dental J 2000, 50: 162-174. 10. Oral Health Country/Area Profile Programme. WHO, Geneva 2007. 11. Oral Health Surveys; Basic Methods. WHO, Geneva 1997. 12. Jarosz M, Bułhak-Jachymczyk B. Normy żywieniowe człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób zakaźnych. PZWL, Warszawa 2008. 13. Hilt A, Wochna-Sobańska M. Higiena czy dieta? Ocena wpływu zachowań zdrowotnych oraz wybranych czynników środowiskowych na stan uzębienia dzieci dzieci 7- i 12 letnich oraz młodzieży zamieszkałych w Łodzi. Prz Stomatol Wieku Rozw 2001, 35/36(3/4): 25-29. 14. Składnik-Jankowska J, Kaczmarek U. Wskaźnik u 12 letnich dzieci z województwa dolnośląskiego. Czas Stomatol 2009, 62(5): 400-404. 15. Rogalska A i wsp. Poziom wiedzy rodziców na temat stanu jamy ustnej dzieci. Borgis Nowa Stomatol 2004, 2(28): 80 82.