sprawozdanie 2009 geschäftsbericht 2009
Spis treści INhaltsverzeichnis Słowo wstępne 1 O FUNDACJI 2 Cele Statutowe 2 Rada Fundacji 2 Zarząd Fundacji 2 About THe Foundation 4 REALIZACJA ZADAŃ STATUTOWYCH 6 Pomoc ofiarom prześladowań nazistowskich 6 Pomoc finansowa 6 Pomoc rzeczowa 6 Wolontariat 8 Działalność informacyjno-doradcza 10 Praca edukacyjna 10 Lekcje historii 10 Warsztaty dziennikarskie 12 Konkurs 12 Projekty internetowe 12 Wystawy 12 Publikacje 16 Podróże pamięci 18 Gromadzenie i udostępnianie dokumentacji 20 Archiwum Fpnp 20 Baza danych 20 Program Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką 22 KALENDARIUM WYDARZEŃ 2009 ROKU 26 Podziękowanie 34 NASZ APEL 35 einleitung 1 ÜBER DIE STIFTUNG 3 Satzungsziele 3 Stiftungsrat 3 Stiftungsvorstand 3 About THe Foundation 4 REALISIERUNG DER SATZUNGSZIELe 7 Unterstützung der NS-Opfer 7 Finanzielle Hilfe 7 Sachhilfe 7 Freiwilligendienst 9 Informations- und Beratungstätigkeit 11 Bildungsarbeit 11 Geschichtsunterricht 11 Journalisten-Workshop 13 Wettbewerb 13 Internetprojekte 13 Ausstellungen 15 Publikationen 17 Begegnungsreisen 17 Sammlung und Zurverfügungstellung der Dokumentation 21 Archiv der Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung 21 Datenbank 21 Polnische Staatsbürger Opfer und Verfolgte unter der deutschen Be satzung 23 Das Jahr 2009 26 Danksagung 34 Unser Appell 36
Szanowni Państwo Sehr geehrte Damen und Herren przekazując w Wasze ręce sprawozdanie z działalności Fundacji w 2009 roku, pragniemy nie tylko zdać relację z realizacji naszych zadań, opowiedzieć o nowych inicjatywach i najważniejszych wydarzeniach ubiegłego roku, ale przede wszystkim przybliżyć Państwu naszą misję. Misją tą jest niesienie pomocy żyjącym ofiarom prześladowań nazistowskich, zachowanie pamięci o zbrodniach II wojny światowej oraz zabiegi na rzecz polsko-niemieckiego zbliżenia i pojednania. Pomoc humanitarna, informacja, edukacja i współpraca międzynarodowa, to cztery filary, na których opieramy naszą działalność. Wśród inicjatyw rozpoczętych w 2009 roku ogromnie ważne miejsce zajmuje program dokumentacyjny Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką, którego realizatorem na lata 2009 2011 została nasza Fundacja, wygrywając konkurs publiczny. Program ten ma na celu zebranie po raz pierwszy w jednym miejscu rozproszonych dotychczas informacji o osobach pomordowanych i ofiarach prześladowań więźniach hitlerowskich więzień, obozów koncentracyjnych i gett, o jeńcach wojennych, robotnikach przymusowych i osobach wysiedlanych. Cenną ideą tego programu jest to, że każdy z nas może sam przyczynić się do ocalenia pamięci o bliskich osobach, członkach swoich rodzin, przyjaciołach, sąsiadach, czy dawnych towarzyszach. Wystarczy wejść na www.straty.pl i wypełnić ankietę, do czego wszystkich gorąco zachęcam. Cieszy mnie ogromnie, że wciąż rośnie grupa wolontariuszy i przyjaciół Fundacji, którzy chcą pomagać osobom poszkodowanym, a także przyczynić się do zachowania pamięci o wydarzeniach II wojny światowej. Wszystkim wolontariuszom młodym, starszym i najstarszym tym z Polski i tym z zagranicy chciałbym przekazać wyrazy podziwu i uznania oraz złożyć serdeczne podziękowania. wir überreichen in Ihre Hände den Jahresbericht 2009 unserer Stiftung und möchten damit nicht nur Bericht über die Realisierung unserer Aufgaben erstatten, über neue Initiativen und die wichtigsten Ereignisse des vergangenen Jahres erzählen, sondern vor allem Ihnen unsere Mission näher bringen. Die Mission besteht darin, den lebenden NS-Opfern Hilfe zu leisten, die Erinnerung an die Verbrechen des Zweiten Weltkrieges zu bewahren sowie Aktivitäten einzuleiten, die zu einer deutsch-polnischen Annäherung und Aussöhnung führen. Humanitäre Hilfe, Information, Bildung und internationale Zusammenarbeit sind die vier Säulen, auf denen unsere Tätigkeit basiert. Unter den 2009 eingeleiteten Initiativen spielt vor allem das Programm Polnische Staatsbürger Opfer und Verfolgte unter der deutschen Besatzung eine große Rolle, da die Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung zur Ausführung des Dokumentationsprogramms für die Jahre 2009 11 im Zuge einer Ausschreibung ausgewählt wurde. Das Ziel des Programms ist es, Informationen über möglichst viele Personen, die zu jener Zeit polnische Staatsbürger waren und unter den Repressionen des NS-Regimes in den Jahren 1939 45 leiden mussten, in einer zentralen Datenbank zu erfassen. Eine wertvolle Idee des Programms ist die Tatsache, dass jeder von uns dazu beitragen kann, dass die Erinnerung Familienmitglieder, Freunde, Nachbarn oder ehemalige Bekannte nicht in Vergessenheit gerät. Alles was man dafür tun muss, ist einen Fragebogen auf der Seite www.straty.pl auszufüllen, was ich jedem empfehle. Es freut mich, dass nach wie vor die Anzahl an Freiwilligen und Freunde der Stiftung steigt, die den ehemaligen Kriegsopfern helfen wollen und sich für die Bewahrung der Erinnerung engagieren. Allen Freiwilligen, ob jung oder alt, möchte ich, voller Bewunderung und Anerkennung, Danke sagen.
4 Sprawozdanie 2009 O FUNDACJI Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie została ustanowiona w dniu 27 listopada 1991 roku. Powstała w wyniku porozumienia zawartego pomiędzy rządem RP i RFN. Jest organizacją non profit, działa na rzecz ofiar prześladowań nazistowskich i polsko-niemieckiego dialogu. Prowadzi działalność społeczną, humanitarną i edukacyjną. Misją FPNP jest świadczenie pomocy ofiarom prześladowań nazistowskich, upowszechnianie wiedzy o historii II wojny światowej i okupacji niemieckiej w Polsce oraz aktywne działanie na rzecz polsko-niemieckiego pojednania. Cele Statutowe Celem Fundacji jest: 1. świadczenie pomocy ofiarom prześladowań nazistowskich w Polsce, 2. gromadzenie i udostępnianie dokumentacji nazistowskich prześladowań obywateli polskich, 3. prowadzenie działalności edukacyjno-informacyjnej i naukowo-badawczej dla upowszechniania prawdy historycznej o II wojnie światowej, 4. inicjowanie przedsięwzięć służących pojednaniu i porozumieniu między narodami, w tym zwłaszcza między Polakami i Niemcami. Fundatorem w stosunku do Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie jest Skarb Państwa, w imieniu którego występuje Minister Skarbu Państwa. Rada Fundacji Do zadań Rady Fundacji należy ogólna ocena działalności Fundacji, ocena wykorzystania funduszy Fundacji, rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań finansowych oraz bilansu. Członków Rady Fundacji powołuje i odwołuje Fundator. Członkowie Rady Fundacji pełnią swe funkcje honorowo. W 2009 roku w skład Rady Fundacji wchodzili: Andrzej Przewoźnik Przewodniczący Edmund Baranowski Włodzimierz Borodziej Czesław Cywiński Piotr Kadlčik (do 4.11.2009 r.) Jarosław Kalinowski Stefan Kozłowski Jerzy Kranz Janusz Krupski Zdzisław Lichtarski Tomasz Miedziński (od 4.11.2009 r.) Krzysztof Miszczak Lech Mróz Lech Nijakowski Jan Ołdakowski Bogusław Sonik Jacek Taylor Zarząd Fundacji Zarząd kieruje działalnością Fundacji, zarządza jej majątkiem oraz reprezentuje ją na zewnątrz. W skład Zarządu Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie w 2009 roku wchodzili: Dariusz Pawłoś Przemysław Sypniewski Przewodniczący Sekretarz
Geschäftsbericht 2009 5 ÜBER DIE STIFTUNG Die Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung wurde am 27. November 1991 auf der Grundlage des Abkommens zwischen den Regierungen der Republik Polen und der Bundesrepublik Deutschland gegründet. Sie ist eine Non-Profit- Organisation, die sich für überlebende Opfer des Dritten Reiches und die deutsch-polnische Verständigung engagiert. Sie ist in gesellschaftlichen, humanitären und Bildungsbereichen tätig. Die Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung sieht ihre Aufgabe darin, den überlebenden NS-Opfern Hilfe zu leisten, Wissen über den Zweiten Weltkrieg und die deutsche Besatzung Polens zu verbreiten sowie aktiv für eine deutsch-polnische Aussöhnung einzutreten. Satzungsziele Zweck der Stiftung ist es: 1. Hilfe für die überlebenden Opfer der NS-Verfolgung in Polen zu leisten 2. Dokumentation über die NS-Verfolgung der polnischen Bürger zu sammeln und zur Verfügung zu stellen 3. bildungs-, Informations-, Lehr- und Forschungstätigkeiten zur Verbreitung des historischen Wissens über den Zweiten Weltkrieg zu führen 4. Maßnahmen, die zur Versöhnung und Verständigung zwischen den Völkern, insbesondere zwischen Polen und Deutschen, beitragen, zu initiieren. Stifter der Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung ist das Staatsschatzministerium, in dessen Namen der Minister des Staatsschatzes auftritt. Stiftungsrat Zu den Aufgaben des Stiftungsrates gehören die allgemeine Beurteilung der Tätigkeit der Stiftung, die Beurteilung der Verwendung der Mittel der Stiftung, Erörterung und Bestätigung der Finanzberichte und der Bilanz der Stiftung. Die Mitglieder des Stiftungsrates werden vom Stifter berufen und abberufen. Mitglieder des Stiftungsrates sind ehrenamtlich tätig. Im Jahre 2009 gehörten dem Stiftungsrat an: Andrzej Przewoźnik Przewodniczący Edmund Baranowski Włodzimierz Borodziej Czesław Cywiński Piotr Kadlčik (bis zum 4.11.2009) Jarosław Kalinowski Stefan Kozłowski Jerzy Kranz Janusz Krupski Zdzisław Lichtarski Tomasz Miedziński (ab dem 4.11.2009) Krzysztof Miszczak Lech Mróz Lech Nijakowski Jan Ołdakowski Bogusław Sonik Jacek Taylor Stiftungsvorstand Der Vorstand leitet die Arbeit der Stiftung, er vertritt sie nach außen und verwaltet ihr Vermögen. Im Jahre 2009 gehörten dem Stiftungsvorstand der Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung an: Dariusz Pawłoś Przemysław Sypniewski Vorsitzender Sekretär
6 Sprawozdanie 2009 Foundation "Polish-German Reconciliation" is a non-profit organisation founded 1992 based on a treaty between the governments of the Republic Poland and the German Federal Republic. Committed to: Victims of Nazi regime, German-Polish understanding, dialogue between societies and generations. Helping, informing, educating and cooperating. These are the four basic principles of our activity. for polish schools and foreign visitor groups, competitions, international conferences, exhibitions and scientific meetings concerning WWII. The payments of financial aids to prisoners of concentration camps and people forced to hard physical work in the "Third Reich" alongside with the support of the victims, remembrance and Polish-German approach have been the essential missions of our foundation for meanwhile more than 18 years. During that period we paid financial aids of 4,7 billion PLN (1,3 billion Euro) to more than 700.000 victims. The financial resources for these payments were provided by various foreign foundations. The files we gathered during that period are meanwhile more than 5 kilometres long. They contain the fates of more than half a million people and are therefore one of the most important sources of historical knowledge in Europe. We are proud of our archive, which is the largest of it s kind in Poland containing documents about slave- and forced labour of inestimable high value. An impression of how valuable these documents are is given by the various requests of international partners which rely on our support and experience. Since we were founded in 1992 more than The Foundation "Polish-German Reconciliation" initiates and supports the international dialogue and works for the international understanding and reconciliation. The mission led to dozens of publications, scientific research and educational activity, among them: Reports and memories of former prisoners of concentration camps and forced labourers, memoirs, narrations, albums and historical-scientific disquisitions. We also organise prepared school lessons
Geschäftsbericht 2009 7 Since 2001 the Foundation runs voluntary programmes. Until now, we cooperated with several international sending organizations, which send us young volunteers for their social service or an internship. Since April 2009 we also actively participate in European Voluntary Service (EVS). EVS is one part of the Youth in Action Programme, initiated by the European Commission in order to support informal learning activities for young people. In this programme, young people take part individually or in groups in non-profit, unpaid activities. The aim of the EVS is to develop solidarity, promote active citizenship and mutual understanding among young people. It promotes mobility within and beyond the EU s borders, non-formal learning and intercultural dialogue, and encourages the inclusion of all young people, regardless of their educational, social and cultural background. one hundred German communities, cities, institutions and associations as well as private individuals from all over the world got in contact with contemporary witnesses through the agency of our foundation. Currently, the Foundation is carrying out the programme "Victims of the Nazi Regime-Database of Polish citizens repressed under the German Occupation 1939 1945". The main goal of the programme is to create a personal database containing all possible information about victims of the German repressions on Polish citizens during the Second World War. As a result of this programme, all data, concerning the victims of Nazi repressions (e.g. prisoners of concentration camps and ghettos, prisoners of war, people deported to force labour and expellees), which had been hitherto spread out or inaccessible, will be collected in one place and available for scientific research. The information was gathered from archives of various institutions interested in this field, and, more importantly, directly from the victims and their families. The internet portal www.straty.pl is the biggest site open to the public for searching information about people, who suffered, were repressed or died as a result of Nazi repressions. In the Foundation "Polish-German Reconciliation", the intention of EVS projects is to aid victims of Nazi repression. At 14th of September our long term volunteer program EVS 2009/10: Joining the Foundation "Polish-German Reconciliation" officially began. The team of volunteers consisted of 8 EVS-volunteers from France, Ukraine, Portugal, Germany and Iceland. In addition to them there were 2 other volunteers from Germany. And of course we had the Polish student volunteers, so altogether we had a group of multinational, motivated volunteers. The main activity of European Volunteers in our institution is two help the Nazi victims. Therefore young people are visiting two seniors homes getting in contact with surviving witnesses of Second World War and as well as visit individuals to their homes, where they support them with daily tasks or simply to get company. Besides that all volunteers work at archive and the office, realizing different kinds of projects.
8 Sprawozdanie 2009 REALIZACJA ZADAŃ STATUTOWYCH Pomoc ofiarom prześladowań nazistowskich Niesienie pomocy byłym ofiarom represji nazistowskich stanowi jeden z głównych celów naszej działalności. Realizujemy ten cel, prowadząc różnego rodzaju programy pomocy finansowej, rzeczowej i usługowej. Pomoc finansowa Od lutego 2009 roku prowadzimy nowy Program zapomóg specjalnych, stworzony z myślą o tych ofiarach niemieckich represji, które z różnych względów nie otrzymały dotychczas żadnych świadczeń finansowych pochodzących z funduszy zagranicznych. Z programu mogą skorzystać osoby znajdujące się w bardzo ciężkiej sytuacji materialnej i życiowej. W 2009 roku pomoc przeznaczono dla 130 osób. Wspólnie ze Światowym Związkiem Żołnierzy AK realizowaliśmy program pomocy humanitarnej pod hasłem Pamiętamy nie jesteście sami adresowany do byłych żołnierzy Armii Krajowej, uruchomiony dzięki dotacji przekazanej przez Bank PKO BP. Na sfinansowanie programu nasza fundacja i bank przeznaczyły łącznie kwotę 6 mln zł. Do końca 2009 roku pomoc trafiła do ponad 1 600 osób. Kontynuowaliśmy też wypłaty zasiłków pieniężnych w ramach Programu pomocy socjalnej i medycznej, do którego wnioski można było składać do końca 2007 roku. W 2009 roku pomoc finansową otrzymało 16 127 osób. Od lutego do grudnia 2009 roku 1 435 beneficjentów Fundacji skorzystało z bezpłatnych kuracji sanatoryjnych w Bochni, Ciechocinku, Inowrocławiu, Iwoniczu-Zdroju, Jeleniej-Górze, Kołobrzegu i Ustroniu Morskim. Była to trzecia edycja Programu sanatoryjnego, cieszącego się ogromną popularnością wśród naszych seniorów. Za każdym razem otrzymujemy wiele listów z podziękowaniami i słowami uznania od osób, które skorzystały z tej formy pomocy. Łącznie na wypłaty finansowe na rzecz ofiar nazizmu, prowadzone od 2004 roku w ramach programów pomocy humanitarnej, FPNP przeznaczyła prawie 200 mln zł (ponad 50% tej kwoty wypłacono w ramach ostatniego Programu pomocy socjalnej i medycznej ). Pomoc rzeczowa Dzięki nawiązaniu współpracy z firmami, instytucjami i organizacjami w Niemczech oraz pomocy osób prywatnych już od kilku lat z powodzeniem pozyskujemy dla naszych beneficjentów używany, a także nowy sprzęt rehabilitacyjny. Dzięki naszym partnerom z firmy Schulte-Derne Reha- und Medizintechnik z Brandenburga i Arbeiter-Samariter-Bund Deutschland e.v. mogliśmy przekazać osobom potrzebującym pomoc rzeczową w postaci wózków inwalidzkich, chodzików, krzeseł sanitarnych, kul itp. oraz środki higieniczno-sanitarne. Udało się nam również pozyskać środki na zakup nowych wózków inwalidzkich; pomoc finansowa na ten cel pochodziła z niemieckiej Fundacji Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość (EVZ). W 2009 roku przekazaliśmy osobom potrzebującym mieszkającym indywidualnie i w ośrodkach pomocy społecznej 174 szt. sprzętu rehabilitacyjnego. W ramach programu ortopedycznego prowadzonego wspólnie z niemiecką Akcją Aktywna Solidarność z Magdeburga w niemieckich klinikach przeprowadzono w 2009 roku 5 kolejnych bezpłatnych operacji wszczepienia endoprotez stawów biodrowych i kolanowych byłym ofiarom nazizmu. Zgłoszenia do tego programu były przyjmowane do 2007 roku. Ta piękna inicjatywa niemieckich ortopedów przyczyniła się do poprawy jakości życia wielu osób cierpiących na ciężkie schorzenia stawów, byłych ofiar nazizmu z Europy Środkowej i Wschodniej. Od początku realizacji programu w niemieckich klinikach zoperowano 307 polskich pacjentów; na zabiegi czeka jeszcze kilkadziesiąt osób.
Geschäftsbericht 2009 9 REALISIERUNG DER SATZUNGSZIELE Unterstützung der NS-Opfer Die Unterstützung der überlebenden NS-Opfer stellt eins der wichtigsten Ziele der Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung dar. Dieses wird in Form von finanzieller Hilfe, Sachhilfe und verschiedenen Dienstleistungen realisiert. Finanzielle Hilfe Seit Februar 2009 führt die Stiftung ein neues Programm der speziellen finanziellen Unterstützung durch, das für NS- Opfer geschaffen wurde, die aus verschiedenen Gründen bisher keine finanzielle Unterstützung aus ausländischen Mitteln bekommen haben. Das Programm kommt Personen zu Gute, die sich in einer sehr schlechten finanziellen Lebenssituation befinden. 2009 wurden im Rahmen dieses Programms ca. 91.000 PLN für 130 Personen ausbezahlt. Seit 2008 führt die Stiftung das Programm der humanitären Beihilfe Wir haben Euch nicht vergessen Ihr seid nicht alleine durch, das an ehemalige Soldaten der Heimatarmee gerichtet ist. Dieses Programm haben wir dank einer Spende der Bank PKO BP gestartet. Für die Finanzierung des Programms, dessen Realisierung für die Jahre 2008 10 geplant wurde, bestimmten die Stiftung und die Bank einen Gesamtbetrag von 6 Mio. PLN. Bis Ende 2009 wurde diese Art der Hilfe in Höhe von 2,8 Mio. PLN an über 1.600 Personen ausbezahlt. Die Durchführung des Programms ist dank der Unterstützung des Weltverbandes der Soldaten der Heimatarmee möglich. 2009 hat die Stiftung die Auszahlungen der finanziellen Beihilfe an Personen fortgesetzt, die am Programm der sozialen und medizinischen Hilfe teilgenommen haben. 2009 erhielten 16.127 Personen eine finanzielle Beihilfe in einer Gesamtsumme von 10.166.750 PLN im Rahmen der zweiten Etappe der Auszahlungen. Im Februar 2009 wurde das Sanatoriumprogramm gestartet, das an NS-Opfer in Polen gerichtet ist und in dessen Rahmen 1.435 Personen bis Dezember 2009 eine Kur in den polnischen Sanatorien in Bochnia, Ciechocinek, Inowrocław, Iwonicz- Zdrój, Jelenia-Góra, Kołobrzeg und Ustronie Morskie gemacht haben. In der sechsmonatigen Antragsfrist erreichten unsere Stiftung etwa 4.700 Anträge auf einen Kuraufenthalt. Es handelte sich bereits um die dritte Edition dieses Programms, das sich bei den Begünstigten der Stiftung einer sehr großer Beliebtheit erfreut. Nach jeder Edition erhalten wir eine Großzahl an Briefen, in den die Teilnehmer ihre Anerkennung und Dankbarkeit ausdrücken. Seit 2004 brachte die Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung insgesamt fast 200 Mio. PLN für humanitäre Hilfe auf (über 50% dieses Betrags wurden im Rahmen des letzten Programms der sozialen und humanitären Hilfe ausgezahlt). Sachhilfe Dank der Zusammenarbeit mit deutschen Firmen, Institutionen und Vereinen und dank der Unterstützung von Privatpersonen können wir seit einigen Jahren unsere Begünstigten mit gebrauchten und neuen Reha-Geräten versorgen. Dank unseren Partnern von der Firma Schulte-Derne Reha- und Medizintechnik aus Brandenburg und dem Arbeiter-Samariter-Bund
10 Sprawozdanie 2009 Wolontariat W pracy na rzecz ofiar nazizmu pomagają Fundacji wolontariusze. Współpracują z nami zarówno Polacy, jaki i młodzi ludzie z Niemiec i całej Europy. Naszymi partnerami w Niemczech są organizacje Initiative Christen für Europa i Aktion Sühnezeichen. Na terenie Polski intensywnie współpracujemy z Fundacją Świat na Tak. W 2009 roku zdecydowaliśmy się rozwinąć wolontariat na skalę europejską i zaangażowaliśmy się w projekty EVS wolontariatu europejskiego będące częścią programu Komisji Europejskiej Młodzież w Działaniu. Po otrzymaniu statusu organizacji goszczącej wolontariuszy europejskich, w 2009 roku Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie przyjęła ośmioro wolontariuszy z pięciu krajów na okres 9 miesięcy. Gościliśmy młodych ludzi z Ukrainy, Francji, Niemiec, Islandii i Portugalii. Angażowali się oni w pracę socjalną na rzecz byłych ofiar nazizmu, odwiedzając osoby poszkodowane w ich domach lub placówkach opiekuńczych, a także realizowali projekt edukacyjny Audioguidem po wojennej Warszawie. Wolontariusze pomagają nam w ramach wolontariatu socjalnego i instytucjonalnego. Wolontariat socjalny to pomoc w zakupach, drobnych pracach domowych, załatwianiu spraw, ale także wspólne rozmowy, spacery, wyjścia do teatru, do kościoła, spisywanie czy nagrywanie opowieści z czasów wojny. Wszystko to pomaga starszym osobom zapomnieć o samotności, chorobach czy traumatycznych przeżyciach z przeszłości. Podopiecznym (ok. 50 indywidualnym osobom) pomaga stale grupa ponad 40 wolontariuszy w różnym wieku, mieszkających zarówno na terenie Warszawy, jak i w całej Polsce (w Krakowie, Poznaniu czy Bydgoszczy). Zgłoszeń od osób potrzebujących otrzymujemy znacznie więcej, wciąż jednak bardzo trudno zorganizować taką pomoc na wsi i w odległych małych miejscowościach. Nasi wolontariusze pomagają też ofiarom nazizmu mieszkającym w Domu Pomocy Społecznej Kombatant przy ul. Dickensa oraz Domu Pomocy Społecznej przy ul. Korotyńskiego w Warszawie. Młodzi ochotnicy pracują z nami także w ramach wolontariatu instytucjonalnego. Uczestniczą w przygotowywaniu publikacji, konferencji, wystaw, spotkań. W służbę wolontariacką włączają się nie tylko ludzie młodzi. Pracują z nami wolontariusze w każdym wieku, są wśród nich również osoby, które same w czasie wojny doznały represji ze strony Niemiec. Dialog międzypokoleniowy i aktywizacja osób starszych są kolejnymi zadaniami, które staramy się realizować poprzez spotkania edukacyjne młodzieży z seniorami, wspólne wyjazdy, ale także zaangażowanie beneficjentów Fundacji w pracę na rzecz środowiska osób represjonowanych.
Geschäftsbericht 2009 11 Deutschland e.v, konnten wir Rollstühle, Rollatoren, Krücken etc. sowie sanitäre und medizinische Mittel an die Begünstigten unserer Stiftung weitergeben. Es ist uns ebenfalls gelungen, Mittel für die Anschaffung von neuen Rollstühlen zu erwerben. Finanzielle Hilfe dafür kam von der deutschen Stiftung Erinnerung, Verantwortung und Zukunft. 2009 übergaben wir den Bedürftigen, die sowohl individuell als auch in Fürsorgeeinrichtungen wohnen, 174 Reha-Geräte. Im Rahmen des Orthopädischen Programms, das in Zusammenarbeit mit der deutschen Aktion Aktive Solidarität aus Magdeburg realisiert wird, wurden in deutschen Kliniken unentgeltlich fünf weitere endoprothetische Operationen am Hüft- und Kniegelenken durchgeführt. Anträge für dieses Programm wurden bis Ende 2007 entgegengenommen. Diese wertvolle Initiative deutscher Ärzte hat vielen an Gelenkschmerzen leidenden NS-Opfern aus Mittel- und Osteuropa eine ersehnte Erleichterung verschaffen. Bisher wurden in den deutschen Kliniken insgesamt 307 Patienten aus Polen operiert; auf Operationen warten noch einige Dutzend Personen. Freiwilligendienst Bei der Arbeit zu Gunsten der NS-Opfer helfen der Stiftung Freiwillige aus ganz Europa. Unsere Partnerorganisationen in Deutschland sind Initiative Christen für Europa und Aktion Sühnezeichen Friedensdienste. Auf polnischem Gebiet arbeiten wir intensiv mit der Stiftung Świat na tak zusammen. 2009 entschieden wir uns den Freiwilligendienst in ganz Europa anzubieten und engagierten uns für EVS-Projekte Europäischer Freiwilligendienst, der Bestandteil des Programms der Europäischen Kommission Jugend in Aktion bildet. Nachdem die Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung den Status einer Aufnahmeorganisation erhalten hatte, wurden acht Freiwillige aus fünf Ländern für eine Zeit von neun Monaten in der Stiftung aufgenommen. Es waren junge Menschen aus Deutschland, Frankreich, Island, Portugal und der Ukraine. Sie engagierten sich zu Gunsten von NS-Opfern, die sie zu Hause oder in Fürsorgeeinrichtungen besuchten und unterstützten. Sie realisierten auch das Bildungsprojekt Mit dem Audioguide durch Warschau während des Krieges. Die Freiwilligen helfen uns im Rahmen des sozialen und des institutionellen Freiwilligendienstes. Der soziale Freiwilligendienst erfolgt als Unterstützung beim Einkaufen, bei kleinen Hausarbeiten, aber auch als gemeinsame Gespräche, Spaziergänge, Theaterbesuche und als Festhalten von Erzählungen aus der Kriegszeit. Das alles hilft den älteren Menschen ihre Einsamkeit, Krankheit oder auch ihre traumatischen Erlebnisse aus der Vergangenheit zu vergessen. 50 älteren Menschen helfen regelmäßig ca. 40 Freiwillige verschiedenen Alters, die sowohl in Warschau, als auch in ganz Polen (in Krakau, Posen und Bromberg) wohnen. Der Bedarf an Unterstützung ist wie wir an der großen Zahl der Meldungen gesehen haben sehr groß, doch es ist immer noch sehr schwierig für uns, diese Art von Unterstützung in kleinen Dörfern oder abgelegenen Ortschaften anzubieten. Außer den individuellen Besuchen, kümmern sich die Freiwilligen auch um NS-Opfer, die in der Fürsorgeeinrichtungen Kombatant in der Dickens-Straße und in der Fürsorgeeinrichtung in der Korytyński-Straße in Warschau wohnen. In unserer Stiftung arbeiten auch junge Menschen im Rahmen des Freiwilligendienstes im Büro. Sie werden in unsere Arbeit eingebunden und helfen bei der Vorbereitung von Publikationen, Konferenzen oder Ausstellungen. 2009 halfen die Freiwilligen hauptsächlich bei der Realisierung des Programms Polnische Staatsbürger Opfer und Verfolgte unter der deutschen Besatzung. Zum Kreis unserer Freiwilligen gehören nicht nur junge Menschen. So gibt es auch Ehrenamtliche, die selbst zu den überlebenden NS-Opfer zählen. Der Dialog zwischen den Generationen und die Aktivierung älterer Menschen sind weitere Aufgaben, die die Stiftung realisiert. Begegnungen von Jugendlichen und Senioren, gemeinsame Ausflüge, aber auch das Engagement der Begünstigten der Stiftung in die Arbeit zu Gunsten der NS-Opfer dienen der Verwirklichung dieser Ziele.
12 Sprawozdanie 2009 Działalność informacyjno-doradcza FPNP prowadzi stały Punkt Informacyjny dla ofiar nazizmu i ich rodzin, który odwiedza tygodniowo 70-100 osób. Uruchomiliśmy trzy numery telefonów informacyjnych (średnia miesięczna liczba połączeń to 1 000, co daje w ciągu roku ok. 12 000 połączeń). Osoby posługujące się Internetem mogą skontaktować się z nami drogą mailową. Najpopularniejszą formą kontaktu jest jednak tradycyjna poczta. Wymiana korespondencji z osobami poszkodowanymi wciąż utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie i dotyczy w większości pomocy socjalnej. W 2009 roku wpłynęło do Fundacji ogółem 30 435 listów i podań, wysłano natomiast 40 924 pisma i zawiadomienia. Punkt Informacyjny działa w ramach Sieci Informacji, Doradztwa i Integracji (SIDI) dla ofiar prześladowań nazistowskich w Polsce. Projekt ten realizujemy dzięki dotacji niemieckiej Fundacji Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość. Jego celem jest pomoc i aktywizacja osób starszych poprzez zorganizowanie sieci punktów informacyjnych na terenie Polski, udzielanie porad prawnych i medycznych, organizowanie szkoleń dla osób starszych oraz rozwój wolontariatu. W czerwcu 2009 roku rozpoczął działalność punkt w Warszawie (w siedzibie FPNP), a w listopadzie w Gdańsku, kolejne przygotowywane są we Wrocławiu i Katowicach. W Warszawie z porad prawnych skorzystało prawie 260 osób, a z porad lekarza-geriatry 230 osób. Praca edukacyjna W 2009 roku obchodziliśmy dwie szczególnie ważne dla nas rocznice: 70. rocznicę wybuchu II wojny światowej oraz 65. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. Był to dla Fundacji szczególnie intensywny rok. Realizowaliśmy szereg projektów skierowanych do młodzieży, popularyzujących wiedzę o II wojnie światowej oraz upamiętniających ofiary represji nazistowskich, przystąpiliśmy też do Koalicji na rzecz historii najnowszej w edukacji, zawiązanej z inicjatywy Ministerstwa Edukacji Narodowej. Lekcje historii Spotkania z cyklu Świadkowie historii są adresowane do zainteresowanych historią II wojny światowej nauczycieli i uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i liceów. W ich trakcie młodzież ma okazję zapoznać się z dokumentami i zdjęciami archiwalnymi zgromadzonymi przez Fundację oraz porozmawiać ze świadkami i uczestnikami tamtych wydarzeń. Spotkaniom towarzyszą projekcje filmów lub pokazy slajdów. Te niezwykłe lekcje historii chętnie organizujemy w naszym Archiwum. Część z nich odbywa się również w szkołach. W 2009 roku zorganizowaliśmy 12 spotkań, w których wzięło udział ogółem ponad 1 000 uczniów. W 2009 roku, we współpracy z organizacją People to People International (PTPI) z USA, zorganizowaliśmy serię 8 spotkań ze świadkiem historii dla amerykańskiej młodzieży podróżującej po Europie. Ponad 300 młodych Amerykanów odwiedzających Warszawę, Kraków i Oświęcim, miało okazję poznać ważne karty najnowszej historii Polski, słuchając wspomnień Jerzego Kowalewskiego, byłego więźnia Auschwitz, Gross-Rosen i Dachau. W sali spotkań Archiwum FPNP gościliśmy kilka grup młodych Niemców, uczestników podróży studyjnych do Polski. W lipcu 2009 roku odbyły się także cykliczne warsztaty dla niemieckich studentów w ramach Szkoły Letniej Uniwersytetu Warszawskiego Polska dzisiaj. Chętnie wspieramy inicjatywy edukacyjne podejmowane przez środowiska lokalne. W 2009 roku zorganizowaliśmy na zakończenie roku szkolnego we współpracy z Towarzystwem Przyjaciół Legionowa i Muzeum Historycznym w Legionowie spotkanie młodzieży z Zenonem Kickim, świadkiem historii, byłym więźniem obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Dla członków międzyszkolnego Klubu Miłośników Historii w Gimnazjum nr 44, realizującego program Życie codzienne w Powstaniu Warszawskim, zorganizowaliśmy spotkania uczniów z byłymi żołnierzami Powstania oraz osobami wysiedlonymi ze stolicy po jego upadku.
Geschäftsbericht 2009 13 Informations- und Beratungstätigkeit Die Stiftung betreibt ein Informationszentrum für überlebende NS-Opfer und ihre Familien, das von 70 100 Personen wöchentlich besucht wird. Für Menschen mit einer Gehbehinderung und Personen, die außerhalb von Warschau wohnen, sind drei telefonische Auskunfts- und Beratungsdienste zugänglich (durchschnittliche Anzahl der Anrufe 1.000 im Monat, etwa 12.000 im Jahr); für Internetnutzer besteht die Möglichkeit einer Kontaktaufnahme per E-Mail. Die beliebteste Form uns zu kontaktieren ist jedoch immer noch der traditionelle Brief. Der Briefwechsel mit den NS-Opfern betrifft vor allem die Sozialhilfe. Im Jahr 2009 sind bei der Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung insgesamt 30.435 Briefe und Anträge eingegangen, versendet wurden dagegen 40.924 Schreiben und Benachrichtigungen. Das Informationszentrum funktioniert im Rahmen des Projekts Informations-, Beratungs- und Integrationsnetzwerk (SIDI) für NS-Opfer in Polen. Das Projekt wird dank der Zuwendung der deutschen Stiftung Erinnerung, Verantwortung und Zukunft realisiert. Das Ziel des Projekts ist Unterstützung und Aktivierung von älteren Menschen und ihren Familien, die während des Zweiten Weltkriegs unterdrückt worden sind, durch: Organisation eines Netzwerkes von Informationszentren in Polen Juristische und medizinische Beratung Organisation von Schulungen für ältere Menschen Entwicklung des Freiwilligendienstes. Im Juni 2009 nahm der erste Informationspunkt in Warschau seine Tätigkeit auf (im Sitz der Stiftung), im November der nächste in Danzig. Zwei weitere Informationspunkte sollen in Breslau und in Kattowitz entstehen. In Warschau ließen sich 260 Personen juristisch und 230 geriatrisch beraten. Im Rahmen des Projekts wurden 2009 auch Informationsflugblätter über die Tätigkeit des Informations-, Beratungs- und Integrationsnetzwerkes sowie über den Freiwilligendienst herausgegeben. BILDUNGSARBEIT Die Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung realisierte im Jahr 2009 viele an die Jugend gerichtete Projekte, deren Ziel war es, das Wissen über den Zweiten Weltkrieg zu verbreiten und des Schicksals der NS-Opfer zu gedenken. Wir traten der Koalition für Neuste Geschichte in der Bildung bei, die aus der Initiative des Bildungsministeriums entstanden ist, um Jugendlichen die neueste Geschichte in einer interessanteren Form und mit größerem Erfolg näher zu bringen. Der Impuls zur Erweiterung und Abwechslung des Bildungsangebotes für Schuljugend war die Ernennung des Schuljahres 2009/10 als das Jahr der Neuesten Geschichte. Geschichtsunterricht Treffen mit Zeitzeugen richten sich an für die Geschichte des Zweiten Weltkrieges interessierte Schüler und Lehrer der Grundschulen, der Gymnasien und der Oberschulen. Im Rahmen dieser Treffen haben die Teilnehmer die Möglichkeit, sich mit Archivdokumenten und Fotos aus den Beständen der Stiftung bekannt zu machen und mit Repressionsopfern aus der Zeit des Zweiten Weltkriegs zu sprechen. Die Treffen werden oft durch Film- und Diapräsentationen ergänzt. Diesen außergewöhnlichen Geschichtsunterricht organisieren wir gern in unserem Archiv. Teilweise findet er auch in Schulen statt. 2009 veranstalteten wir zwölf solcher Treffen, an denen insgesamt über 1.000 Schüler teilnahmen. 2009 organisierten wir in Zusammenarbeit mit der Organisation People to People International (PTPI) aus Kansas, USA, acht Treffen mit Zeitzeugen für amerikanische Jugendgruppen, die auf einer Reise durch Europa waren. Über 300 junge Amerikaner, die Warschau, Krakau und Auschwitz besuchten, hatten die Möglichkeit, Herrn Jerzy Kowalewski, einen ehemaligen Häftling der KZ Auschwitz, Groß-Rosen und Dachau zu treffen und die wichtigsten Aspekte der neuesten Geschichte Polens kennen zu lernen. Im Stiftungsarchiv waren auch Jugend- und Erwachsenengruppen aus Deutschland zu Gast, Teilnehmer von Studienreisen. Im Juli 2009 begrüßte die Stiftung eine weitere Studentengruppe aus der Bundesrepublik Deutschland, für die jedes Jahr ein Workshop im Rahmen der Sommerschule der Universität Warschau Polen heute organisiert wird.
14 Sprawozdanie 2009 Warsztaty dziennikarskie Zarazić młodych ludzi, którzy marzą o zawodzie dziennikarza, zainteresowaniem historią II wojny światowej. Przybliżyć im niezwykłe i tragiczne przeżycia, jakie stały się kiedyś udziałem ich rówieśników. Rozbudzić ciekawość i pokazać młodym ludziom, że żyją jeszcze wśród nas świadkowie i uczestnicy wydarzeń, które warto poznać z ich ust. Poznać i ocalić od zapomnienia. Takie cele chcieliśmy osiągnąć, organizując warsztaty dziennikarskie dla uczniów gimnazjów i liceów. Projekt ten, finansowany w ramach programu Patriotyzm Jutra, którego operatorem było Muzeum Historii Polski, zrealizowaliśmy we współpracy ze Stowarzyszeniem Młodych Dziennikarzy Polis. W trakcie 14 spotkań uczniowie gimnazjów i liceów poznawali tajniki pracy dziennikarskiej. Nabyte umiejętności młodzież wykorzystywała przeprowadzając wywiady ze świadkami historii. Zebrane i opracowane przez uczestników warsztatów wojenne wspomnienia wydaliśmy w formie broszury. Konkurs We wrześniu 2009 roku Fundacja ogłosiła ogólnopolski konkurs: Nasi bliscy, nasze dzieje, nasza pamięć Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką adresowany do młodzieży gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Jego uczestnikami są klasy, samorządy uczniowskie, kółka historyczne w szkołach, domach kultury, drużyny harcerskie i inne organizacje młodzieżowe. Konkurs służy popularyzacji programu dokumentacyjnego Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką, zaktywizowanie młodzieży do uzupełnienia istniejącej bazy ofiar prześladowań nazistowskich o nieznane dotychczas nazwiska, a także zainteresowaniu młodzieży historią wojny i okupacji, losami własnej rodziny, miasta, wsi czy gminy. Patronat honorowy nad konkursem objęli Władysław Bartoszewski Pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów ds. Dialogu Międzynarodowego, Katarzyna Hall Minister Edukacji Narodowej, Janusz Kurtyka Prezes Instytutu Pamięci Narodowej, Andrzej Przewoźnik Sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Sławomir Radoń Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych, Bogdan Zdrojewski Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Janusz Krupski Kierownik Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. Udział w konkursie zgłosiło ponad 500 zespołów konkursowych z kilkuset placówek oświatowych. Projekty internetowe Ważnym narzędziem w pracy edukacyjnej jest sieć Internet. Na naszej stronie www.fpnp.pl można spotkać Świadków historii przeczytać ich relacje, wspomnienia, wywiady, obejrzeć archiwalne zdjęcia i dokumenty. Można tu znaleźć także elektroniczne wersje wszystkich wystaw, które są dziełem Fundacji lub powstały z naszym udziałem. Zapraszamy też do internetowej czytelni. Zamieszczamy tu artykuły i opracowania historyczne poświęcone różnym aspektom II wojny światowej, okupacji niemieckiej na ziemiach polskich, pracy przymusowej na rzecz III Rzeszy, prześladowań obywateli polskich i wysiedleń. Wystawy Wystawę plenerową Nazajutrz. Losy mieszkańców Warszawy po 1 sierpnia 1944, ukazującą sytuację powstańców i cywilnej ludności stolicy po wybuchu Powstania Warszawskiego, zaprezentowaliśmy w październiku 2009 roku na
Geschäftsbericht 2009 15 Die Stiftung arbeitet auch mit dem zwischenschulischen Klub der Geschichtsfreunde am Gymnasium Nr. 44 in Warschau zusammen. Im Rahmen des vom Klub realisierten Programms Alltagsleben im Warschauer Aufstand, organisierten wir Treffen der Schüler mit ehemaligen Aufständischen und mit Personen, die aus der Hauptstadt nach der Niederlage des Aufstands ausgesiedelt wurden. Die Jugendlichen trafen sich auch mit ausländischen Freiwilligen der Stiftung und diskutierten über verschiedene Arten des Geschichtsunterrichts in ihren Herkunftsländern. Wir unterstützen gerne Bildungsinitiativen, die durch lokale Organisationen unternommen werden. 2009 organisierten wir zum Schuljahresabschluss in Zusammenarbeit mit dem Freundeskreis Legionowo und dem Geschichtsmuseum in Legionowo ein Treffen von Jugendlichen mit Zenon Kicki, einem Zeitzeugen und ehemaligen Häftling des Konzentrationslagers Groß-Rosen. Journalisten-Workshop Junge Menschen, die vom Journalistenberuf träumen, mit der Geschichte des Zweiten Weltkrieges begeistern. Ihnen außergewöhnliche und tragische Erlebnisse, die damals einen Teil des Alltagslebens ihrer Altersgenossen darstellten, näher bringen. Ihr Interesse wecken und ihnen zeigen, dass die Zeugen und Teilnehmer von historischen Ereignissen noch unter uns leben und dass es wert ist, davon aus erster Hand zu erfahren. Geschichte entdecken und vor dem Vergessen bewahren. Diese Ziele wollten wir mit einem Journalisten-Workshop für Gymnasien- und Oberschüler erreichen. Das Projekt, das im Rahmen des Programms Patriotismus von morgen finanziert wurde und dessen Veranstalter das Museum der Geschichte Polens war, haben wir in Zusammenarbeit mit dem Verein der Jungen Journalisten Polis realisiert. Im Rahmen des Workshops fanden 14 Treffen statt, bei denen Schüler in Geheimnisse der Journalistenarbeit einweiht wurden. Die neu gewonnenen Fertigkeiten setzten die Jugendlichen bei der Durchführung von Interviews mit Zeitzeugen ein. Das Ergebnis des Workshops ist ein Band von Erinnerungen, der von den Teilnehmern vorbereitet und in Buchform veröffentlicht wurde. Wettbewerb Im September 2009 schrieb die Stiftung den Wettbewerb Unsere Nächsten, unsere Geschichte, unsere Erinnerung Opfer und Verfolgte unter der deutschen Besatzung aus, der an Jugendliche der Gymnasien und höheren Schulen adressiert war. Als Teilnehmer waren Klassen, Schülerbeiräte, Geschichte-AGs in Schulen und Kulturhäusern, Pfadfindergruppen und andere Jugendorganisationen zugelassen. Der Wettbewerb dient der Popularisierung des Programms Polnische Staatsbürger Opfer und Verfolgte unter der deutschen Besatzung, der Mobilisierung von Jugendlichen zur Ergänzung der bestehenden Datenbank um noch unbekannte Namen, und um das Interesse der Jugendlichen für die polnische Geschichte während der Zeit des Krieges und der Besatzung sowie für die Schicksale der eigenen Familienangehörigen, ihrer Stadt oder ihres Dorfes zu wecken. Die Schirmherrschaft für den Wettbewerb übernahmen Władysław Bartoszewski Staatssekretär und außenpolitischer Berater des Ministerpräsidenten, Katarzyna Hall Bildungsministerin, Janusz Kurtyka Vorsitzender des Instituts für Nationales Gedenken, Andrzej Przewoźnik Generalsekretär des Rates zum Schutz des Gedenkens an Kampf und Märtyrertum, Sławomir Radoń Direktor der Staatsarchive, Bogdan Zdrojewski Minister für Kultur und nationales Erbe, Janusz Krupski Leiter des Amtes für Kombattanten und Repressionsopfer. Ihre Teilnahme bestätigten fast 500 Gruppen aus verschiedenen Bildungseinrichtungen. Internetprojekte Ein wichtiges Bildungsmedium ist natürlich das Internet. Auf unserer Webseite www.fpnp.pl kann man unter anderen Zeitzeugen finden ihre Berichte, Erinnerungen, Interviews lesen, sich verschiedene Archivbilder und Dokumente ansehen. Es gibt hier auch digitalisierte Versionen aller Ausstellungen, die von uns oder in Zusammenarbeit mit unserer Stiftung erarbeitet wurden. Interessant ist auch die Internetbibliothek. Hier veröffentlichen wir historische Artikel und Arbeiten zu verschiedenen Aspekten des Zweiten Weltkriegs, der deutschen Besatzung, der Zwangsarbeit im Dritten Reich, der Verfolgungen polnischer Zivilbevölkerung und der Aussiedlungen.
16 Sprawozdanie 2009 Placu Konstytucji w Warszawie. Projekt ten zrealizowaliśmy przy współpracy z Archiwum Miasta st. Warszawy i Muzeum Powstania Warszawskiego, dzięki wsparciu Urzędu Miasta st. Warszawy. Wydruk plansz oraz katalogu został sfinansowany ze środków InfoQultura w Warszawie. Wystawa Wojenne Ślady. Dwóch fotografów. Dwie perspektywy, ukazująca pierwsze i ostatnie miesiące okupacji niemieckiej na Zamojszczyźnie, powstała we współpracy z lubelskim oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej, Muzeum Zamojskim w Zamościu oraz stowarzyszeniem Zug der Erinnerung [Pociąg Pamięci], i została zaprezentowana w Zamościu w październiku 2009 roku. Druk plansz oraz materiałów towarzyszących sfinansowało stowarzyszenie Pociąg Pamięci. Niemieckojęzyczną wystawę Erinnerung bewahren [Zachować Pamięć], przedstawiającą losy więźniów obozów koncentracyjnych i gett, robotników deportowanych do pracy przymusowej, jeńców wojennych, kobiet i dzieci wywiezionych do różnego rodzaju obozów i na roboty, od 2007 roku prezentujemy w kolejnych niemieckich miastach. W 2009 roku wystawa odwiedziła Rendsburg (02 30.06), Brauweiler (18.08 09.09), Stadtallendorf (10 27.09) i Bremerhaven (25.10 15.11), towarzyszyły jej okolicznościowe koncerty, odczyty oraz spotkania i konkursy dla młodzieży. Wystawę Naznaczeni, poświęconą mieszkańcom wsi polskiej na robotach przymusowych w III Rzeszy w latach 1939 1945, przygotowaną wspólnie z Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, prezentowaliśmy kolejno w: Muzeum Historycznym w Zamościu (20.12.2008 30.03.2009), Centrum Pomnika Dzieci Zamojszczyzny w Siedlcach (31.03
Geschäftsbericht 2009 17 Ausstellungen Die Situation der zivilen Bevölkerung in der Hauptstadt nach dem Ausbruch des Warschauer Aufstands war das Hauptthema der Ausstellung Am Tag darauf. Das Schicksal der Warschauer Bevölkerung nach dem 1. August 1944, die wir in Zusammenarbeit mit dem Stadtarchiv Warschau, des Museums des Warschauer Aufstands und mit Unterstützung des Magistrats Warschaus erarbeitet haben. Die Ausstellung wurde im Oktober 2009 auf dem Konstytucji-Platz in Warschau präsentiert. Den Druck der Schautafeln und der Kataloge finanzierte InfoQultura in Warschau. Unsere Zusammenarbeit mit dem deutschen Verein Zug der Erinnerung führte zur Entstehung einer Ausstellung über die ersten und letzten Monate der deutschen Besatzung der Region Zamosch. Die Ausstellung Kriegsspuren. Zwei Fotografen, zwei Perspektiven wurde erarbeitet in Zusammenarbeit mit der Lubliner Abteilung des Instituts für Nationales Gedenken und dem Museum in Zamosch sowie dem Verein Zug der Erinnerung. Die Eröffnung und erste Präsentation fand im Oktober 2009 in Zamosch statt. Den Druck der Schautafeln finanzierte der Verein Zug der Erinnerung. Die deutsche Fassung der Wanderausstellung Erinnerung bewahren. Sklaven- und Zwangsarbeiter des Dritten Reiches aus Polen 1939 1945 wird seit 2007 in verschiedenen deutschen Städten gezeigt. 2009 besuchte die Ausstellung die Städte Rendsburg (2. 30.06), Brauweiler (18.08 09.09), Stadtallendorf (10. 27.09) und Bremerhaven (25.10 15.11). Im Rahmenprogramm zur Präsentation fanden Konzerte, Vorträge sowie Treffen mit Jugendlichen und Schülerwettbewerbe statt. Die polnische Fassung der Ausstellung Erinnerung bewahren. Sklavenund Zwangsarbeiter des Dritten Reiches aus Polen 1939 1945 wurde im Vermietungs- und Tourismuszentrum in Stettin präsentiert (23.02 31.12.2009) sowie im regionalen Museum in Radom (zweites Exemplar der Ausstellung, 13.08 30.09.2009). Die Ausstellung Naznaczeni [Die Gezeichneten] über die polnische Landbevölkerung, die in den Jahren 1939 1945 zur Zwangsarbeit in das Dritte Reich deportiert wurde, präsentierten wir in: Verein Kinderheim Denkmal der Kinder von Zamosch in Siedlce (31.03 31.05), Historisches Museum in Zamosch (20.12.2008 30.03.2009), Museum des Martyriums der polnischen Dörfer in Michniów (25.06 25.08), Regionales Museum in Opoczno (31.08 15.09), Regionales Museum in Piotrków Trybunalski (23.09.2009 30.01.2010). Die Stiftung arbeitete mit dem Verein Zug der Erinnerung bei der Organisation der Ausstellung Zug der Erinnerung in Guben an der deutsch-polnischen Grenze zusammen. Die Ausstellung wurde vom 2. bis zum 5. Dezember 2009 auf dem Bahnhof in Guben präsentiert, wo der Zug der Erinnerung Station machte. Über 2.000 Menschen besuchten die Ausstellung.
18 Sprawozdanie 2009 31.05.2009), Muzeum Martyrologii i Męczeństwa Wsi Polskiej w Michniowie (25.06 25.08.2009), Muzeum Regionalnym w Opocznie (31.08 15.09.2009), Muzeum Regionalnym w Piotrkowie Trybunalskim (23.09.2009 30.01.2010). Nasza wystawa Zachować pamięć. Praca przymusowa i niewolnicza obywateli polskich na rzecz Trzeciej Rzeszy w latach 1939 1945 była prezentowana w Centrum Wynajmu i Turystyki w Szczecinie (23.02 31.12.2009) oraz w Muzeum Regionalnym w Radomiu drugi egzemplarz wystawy (13.08 30.09.2009). Fundacja podjęła też współpracę ze stowarzyszeniem Zug der Erinnerung, pomagając przy organizacji wystawy Pociąg Pamięci w Guben na granicy polsko-niemieckiej. Wystawę, prezentowaną od 2 do 5 grudnia 2009 roku na dworcu kolejowym w Guben, gdzie zatrzymał się Pociąg Pamięci, odwiedziło ponad 2 tysiące osób. Publikacje W 2009 roku dorobek wydawniczy Fundacji powiększył się o kilka nowych publikacji. Znalazła się wśród nich książka prof. Tomasza Szaroty pt. Die Deutschen in den Augen der Polen während des Zweiten Weltkrieges (Niemcy widziani oczami Polaków podczas II wojny światowej), opublikowana jako uzupełnienie wystawy Niemieckiego Muzeum Historycznego pod tytułem Deutsche und Polen 1.9.39 Abgründe und Hoffnungen (Niemcy i Polacy 1.9.39 Otchłań i Nadzieja), otwartej w Berlinie, w maju 2009 roku. Druk publikacji został sfinansowany ze środków Ambasady RP w Berlinie. Największym projektem wydawniczym, zrealizowanym w całości w 2009 roku, było opracowanie niemieckiej wersji atlasu historycznego Wysiedlenia, przesiedlenia, ucieczki, wydawnictwa Demart SA. Jest to pozycja, która w 2009 roku została wybrana Książką Historyczną Roku w konkursie organizowanym przez Instytut Pamięci Narodowej, Polskie Radio SA i Telewizję Polską SA w kategorii najlepsza książka popularnonaukowa poświęcona historii Polski w XX wieku. Atlas jest dokumentalnym zapisem deportacji, przesiedleń, ucieczek, przymusowych poborów do wojska i wywózek do pracy przymusowej. Przedstawia doświadczenia różnych narodów zamieszkujących tereny przedwojennej Polski. W 2009 roku udało nam się także wydrukować drugie wydanie katalogu Zachować pamięć. Praca niewolnicza i przymusowa Polaków na rzecz Trzeciej Rzeszy 1939 1945. Ten bogato ilustrowany dwujęzyczny album zawierający materiał zdjęciowy i teksty, prezentowane na wystawie pod tym samym tytułem, jest pozycją, z której jesteśmy szczególnie dumni. Większość fotografii zamieszczonych w katalogu pochodzi z prywatnych zbiorów byłych robotników przymusowych i niewolniczych. Poszczególne części katalogu opatrzone są komentarzem historycznym, przygotowane specjalnie pod kątem niemieckiego odbiorcy, z uwzględnieniem zagadnień, które mogą być mało znane w Niemczech (np. masowe wysiedlenia Polaków z Wielkopolski i Zamojszczyzny i osiedlanie zamiast nich osadników niemieckich, obozy przesiedleńcze, germanizacja polskich dzieci, obozy dla małoletnich czy Kinderheimy). Kolejną pozycją był wydany na 65. rocznicę Powstania Warszawskiego, dwujęzyczny (polsko-angielski) katalog wystawy Nazajutrz. Losy mieszkańców Warszawy po 1 sierpnia 1944.
Geschäftsbericht 2009 19 Publikationen 2009 hat die Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung ihren Bestand an eigenen Publikationen um einige neue Positionen erweitert. Darunter befand sich die Arbeit von Prof. Tomasz Szarota Die Deutschen in den Augen der Polen während des Zweiten Weltkrieges, die ergänzend zur Ausstellung Deutsche und Polen. Abgründe und Hoffnungen veröffentlicht wurde, welche vom Deutschen Historisches Museum erarbeitet und im Mai 2009 in Berlin eröffnet wurde. Der Druck der Veröffentlichung wurde aus Mitteln der polnischen Botschaft in Berlin finanziert. Als das größte Publikationsprojekt, das 2009 realisiert wurde, gilt die Erarbeitung einer deutschen Fassung des Atlas Zwangsumsiedlung, Flucht und Vertreibung, veröffentlicht vom Demart-Verlag. Eine Publikation, die 2009 als Geschichtsbuch des Jahres in der Kategorie bestes populärwissenschaftliches Buch zur Geschichte Polens in 20. Jahrhundert gewählt wurde, in einem vom Institut für Nationales Gedenken, dem Polnischen Rundfunk und Polnischen Fernsehen veranstalteten Wettbewerb. Der Atlas ist eine dokumentarische Aufzeichnung von Deportationen, Aussiedlungen, Fluchtbewegungen, Zwangsrekrutierungen und Zwangsarbeitstransporten. Er stellt die Erfahrungen der verschiedenen Nationen dar, die auf dem Gebiet Polens vor dem Zweiten Weltkrieg lebten. In seiner Form soll er nicht nur den gegenwärtigen Stand des geschichtlichen Wissens präsentieren und sich in die geführte Diskussion in den Fachkreisen einfügen, sondern auch die Frage der Massenaussiedlungen einer breiterer Leserschaft näher bringen, dank der Stiftung Polnisch-Deutsche Aussöhnung, auch dem deutschen Leser. 2009 wurde ebenfalls die zweite Auflage des Katalogs Erinnerung bewahren. Sklaven- und Zwangsarbeiter des Dritten Reiches aus Polen 1939 1945 veröffentlicht. Auf dieses reich bebilderte, zweisprachige Album, das das Bildmaterial und die Texte aus der gleichnamigen Ausstellung enthält, sind wir besonders stolz. Die Mehrheit der Fotos, die im Katalog präsentiert werden, stammt aus privaten Sammlungen von ehemaligen Sklaven- und Zwangsarbeitern. Einzelne Kapitel des Katalogs wurden mit geschichtlichen Kommentaren versehen, die im Hinblick auf den deutschen Leser vorbereiten wurden mit Berücksichtigung historischer Fragen, die nicht allgemein bekannt in Deutschland sein dürften (z.b. die Massenaussiedlungen von Polen aus den Regionen Großpolens und der Region Zamosch und ihre Besiedelung durch deutsche Umsiedler, Umsiedlungslager, Germanisierung der polnischen Kinder, Kinder- und Jugendlager oder Kinderheime). Eine weitere Publikation war der zum 65. Jahrestag des Warschauer Aufstands zweisprachig (Polnisch-Englisch) herausgegebene Katalog zur Ausstellung Nazajutrz. The day after. [Am Tag danach. Das Schicksal der Warschauer Bevölkerung nach dem 1. August 1944]. Begegnungsreisen Im Verlauf der letzten Jahre arbeiteten mehr als hundert deutsche Städte, Gemeinden, Vereine und Institutionen sowie eine große Anzahl an Privatpersonen mit uns zusammen. Dank dieser Kontakte veranstalten wir bereits seit mehreren Jahren spezielle Programme für ehemalige Zwangsarbeiter in Form von Begegnungsreisen. Die Reiseteilnehmer werden von deutschen Bürgermeistern, Organisationen und organisierter Lokalbevölkerung eingeladen. Sie besuchen die Orte, an die sie deportiert wurden und treffen sich mit deutschen Jugendlichen. Im April 2009 fand zum sechsten Mal eine Begegnungsreise nach Sassnitz auf Rügen statt, im Mai besuchten die Begünstigten unserer Stiftung Berlin und im August Helmstedt. Im September/Oktober veranstaltete
20 Sprawozdanie 2009 Podróże pamięci W ostatnich latach nawiązało z nami współpracę ponad sto niemieckich miast, gmin, stowarzyszeń i instytucji oraz wiele osób prywatnych. Dzięki tym kontaktom już od kilku lat organizujemy specjalne programy dla byłych robotników przymusowych i więźniów obozów koncentracyjnych podróże pamięci. Ich uczestnicy wyjeżdżają do Niemiec na zaproszenie niemieckich organizacji, lokalnej społeczności, władz samorządowych i miejsc pamięci. Odwiedzają miejsca swojej deportacji i uwięzienia, uczestniczą w spotkaniach z niemiecką młodzieżą. W kwietniu 2009 roku odbyła się już po raz szósty podróż pamięci do Sassnitz na wyspie Rugia, w maju beneficjenci Fundacji odwiedzili Berlin, a w sierpniu Helmstedt. Na przełomie września i października Fundacja Heinrich-Böll-Stiftung zorganizowała cykl spotkań byłej robotnicy przymusowej, pani Katarzyny Frankowskiej, w kilku miastach w Szlezwiku-Holsztynie i Brandenburgii. Natomiast w grudniu, na zaproszenie władz miasta, z wizytą studyjną do Lipska udała się pani Maria Kosk. Spotkania świadków historii z niemiecką młodzieżą organizowaliśmy także wspólnie ze stowarzyszeniem Pociąg Pamięci. Poszkodowani z Polski, w tym przedstawiciele środowiska Dzieci Zamojszczyzny, odbyli szereg spotkań z uczniami niemieckich szkół w Berlinie, Bornie, Dortmundzie i Saarbrücken. Fundacja pomagała także zorganizować wyjazdy byłych więźniów obozów koncentracyjnych na obchody rocznicowe wyzwolenia do Mauthausen, Mittelbau-Dora oraz Flossenbürga. W czerwcu 2009 roku młodzi wolontariusze z Polski, laureaci organizowanego przez nas konkursu dla wolontariuszy Fundacji Świat na Tak, wzięli udział w pięciodniowej wycieczce edukacyjnej do Berlina. Program obejmował spacer do najważniejszych punktów miasta, wizytę w Reichstagu, zwiedzanie wystawy: Rok 1939. Polacy i Niemcy. Otchłań i nadzieja w Niemieckim Muzeum Historycznym, wycieczkę do Poczdamu, rejs statkiem po kanałach Sprewy, zwiedzanie stałej wystawy w Muzeum Żydowskim w Berlinie. W Niemieckim Muzeum Historycznym zaaranżowano spotkanie z młodzieżą niemiecką. Ten atrakcyjny wyjazd udało się zorganizować dzięki dotacji Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej. W lipcu 2009 roku przedstawicielki stowarzyszenia Jugend für Dora e.v. przyjechały do Polski, by w ramach projektu Przyszłość świadków historii przeprowadzić wywiady z byłymi więźniami obozu koncentracyjnego Mittelbau-Dora. Pracownicy FPNP uczestniczyli w tych przedsięwzięciach jako organizatorzy, tłumacze i opiekunowie. W 2009 roku Fundacja włączyła się również w organizację nietypowej podróży pamięci. Była to podróż studyjna do Polski i na Białoruś pod hasłem: Wrzesień 1939 w Polsce i na Białorusi, której głównym inicjatorem było Bildungs- und Begegnungswerk Dortmund. Uczestnicy podróży odwiedzili miejsca ważne dla historii II wojny światowej oraz podążali śladami historii żydowskiej i polskiej na Białorusi.