JAK DBAĆ O ZDROWIE PRACOWNIKÓW ZATRUDNIONYCH PRZY RĘCZNYM PRZENOSZENIU CIĘŻARÓW? Kampania Mniej Dźwigaj jako przykład popularyzacji bezpiecznych metod pracy. starszy inspektor pracy specjalista Romuald Liszkowski
Dlaczego dolegliwości mięśniowo szkieletowe? 2
Rozmiar problemu Dolegliwości mięśniowo szkieletowe są najbardziej rozpowszechnionym problemem zdrowotnym związanym z pracą w Europie. 39% pracowników z nowych państw U.E. skarży się na bóle kręgosłupa, a 36% na bóle mięśniowe. W krajach dawnej 15 - tki proporcje te są o 14 15 pkt. procentowych niższe. The Fourth Working Conditions Survey, European Fundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2005. 3
Skutki zdrowotne Ręczne prace transportowe wymagają dużego wysiłku fizycznego i stwarzają poważne zagrożenie wypadkowe. W ich trakcie dochodzi bowiem do: Skręcenia stawów, Zerwania ścięgien, więzadeł, Złamania kości, Uszkodzenia nerwów, Zapalenia mięśni. 4
Skutki zdrowotne c.d. Najbardziej narażone na urazy są części ciała takie jak: odcinek lędźwiowy kręgosłupa, kręgosłup szyjny, ramiona, nadgarstki, stopy i dłonie. W przebiegu dolegliwości mięśniowo-szkieletowych dominuje ból i dyskomfort (cierpienie), czasem nawet bez innych objawów potwierdzających wystąpienie schorzenia. 5
Skutki dla pracowników Pogorszenie stanu zdrowia, Mniejsza wydajność i zagrożenie utratą pracy, Zagrożenie bytu materialnego pracownika i jego rodziny, Życie z ciągłym bólem - mniejsza radość życia, Niepełnosprawność - stygmatyzacja i poczucie, że jest się obciążeniem dla pracodawcy, rodziny, społeczeństwa, W ostateczności odtrącenie i pozostawienie samemu sobie. 6
Skutki dla pracodawcy Zmniejszenie wydajności pracy cierpiących pracowników, Częstsze nieobecności pracowników w pracy, Koszty zwolnień chorobowych, Kłopoty organizacyjne brak wykwalifikowanego personelu, Koszty szkolenia nowych pracowników, Koszty wypadków przy pracy, Strata czasu - utrata zysków. 7
Skutki dla społeczeństwa Koszty dodatkowej opieki zdrowotnej nad cierpiącymi pracownikami, Koszty odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy, Koszty rent z tytułu niepełnosprawności i chorób zawodowych, Utrata zdolnych do pracy i wykwalifikowanych członków społeczeństwa - niewykorzystanie ich potencjału, wiedzy, umiejętności zawodowych tzw.: przerwanie ciągłości społecznej, Koszty readaptacji zawodowej osób niepełnosprawnych. 8
Pracownicy z grup ryzyka Pracownicy budowlani Górnicy Pracownicy załadunku i rozładunku Operatorzy maszyn Pracownicy branży rolniczej, leśnej, rybackiej Pracownicy handlu Pielęgniarki Pracownicy branży hotelarskiej i gastronomicznej Cieśle Rzemieślnicy Krawcy Kierowcy Sekretarki, maszynistki, operatorzy komputerów. 9
Pracownicy z grup ryzyka - podsumowanie Pracownicy fizyczni zarówno wykwalifikowani jak i niewykwalifikowani Pracownicy z długim stażem pracy i w podeszłym wieku. 10
Kampania Mniej dźwigaj! Europejska kampania kontrolno-informacyjna SLIC Ręczne przemieszczanie ciężarów 2008 11
Cele kampanii Wspólne działanie pracodawców, pracowników, Państwowej Inspekcji Pracy i partnerów społecznych na rzecz poprawy warunków pracy w polskich zakładach. Zwiększenie wiedzy pracodawców i pracowników nt. zagrożeń mięśniowo-szkieletowych. 12
Cele kampanii c.d. Zmiana podejścia do zapobiegania dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym (automatyzacja pracy i eliminacja ryzyka urazów zamiast koncentrowania się na sposobie wykonywania pracy). Zainteresowanie pracodawców nowoczesnymi środkami zapobiegania DMŚ wśród pracowników oraz promocja dobrych praktyk w tym zakresie. 13
Grupy docelowe kampanii Sektor opieki zdrowotnej Sektor transportu Sektor handlu detalicznego i wielkopowierzchniowego Sektor budownictwa 14
Działania Państwowej Inspekcji Pracy w ramach kampanii Mniej dźwigaj 15
Dwa etapy kampanii Informacyjny (szkolenia w OIP dla pracodawców, pracowników, specjalistów ds. bhp, członków związków zawodowych; strona internetowa; broszury; ulotki; metody oceny ryzyka; listy zagadnień sprawdzanych przez inspektorów pracy podczas kontroli) Kontrolny (kontrole wg jednolitych wytycznych na podstawie list kontrolnych PIP).
Przykłady działań prowadzonych przez inspektorów pracy popularyzujących dobre praktyki Szkolenia organizowane przez OIP Poznań oraz Młodzieżowe Centra Kariery dla młodzieży będącej w trakcie przygotowania zawodowego lub podejmującej pierwszą pracę.
Przykłady działań prowadzonych przez inspektorów pracy popularyzujących dobre praktyki Szkolenia organizowane przez OIP Poznań dla pracowników wielkopowierzchniowych placówek handlowych z zakresu dobrych praktyk w przenoszeniu ciężarów.
Przykłady działań prowadzonych przez inspektorów pracy popularyzujących dobre praktyki Seminarium z udziałem przedstawicieli 20 inspekcji państw Unii Europejskiej, które zorganizowane zostało w Ośrodku Szkolenia PIP we Wrocławiu w dniach 21-22 kwietnia 2009 r.
Wydawnictwa Państwowej Inspekcji Pracy Plakaty, ulotki, broszury.
Przeciwdziałanie chorobom układu mięśniowo-szkieletowego 21
Kontekst polityki Unii Europejskiej Problemy Europy: Spadek liczby narodzin, Starzejące się społeczeństwa, Rozwój sektora usług i nowych technologii, Brak pracowników fizycznych. Dlatego, wg strategii lizbońskiej przyjętej przez U.E.: DMŚ - Najpowszechniejszy problem zdrowotny wynikający ze sposobu pracy został określony jako obszar priorytetowy w zakresie profilaktyki chorób zawodowych i BHP, Za priorytetowe obszary prewencji uznane zostały: ręczne przemieszczanie ciężarów oraz prace polegające na wykonywaniu czynności powtarzalnych. 22
Kontekst polityki Unii Europejskiej c.d. Aby to osiągnąć: Uzgodniono odpowiednie prawodawstwo, które zostało implementowane także do prawa polskiego, Partnerzy społeczni (europejscy przedstawiciele organizacji pracodawców, pracowników i świata nauki) w swoich stanowiskach dot. powyższej strategii potwierdzili uznanie DMŚ za sprawę priorytetową A wszystko po to, aby: Tworzyć zdrowe miejsca pracy w Europie i zapewnić pracownikom możliwość pracy do późnego wieku, a pracodawcom ciągłość zapotrzebowania na zdolny do pracy i wykwalifikowany personel. 23
Dyrektywa 90/269/EWG Pracodawca musi minimalizować konieczność operacji ręcznego przemieszczania ciężarów przez pracowników (art.4). Jeśli nie można uniknąć takich operacji, to uzgodniono, że: Praca pracowników musi zostać poddana ocenie (art. 5). Ryzyko urazów musi zostać zmniejszone. Miejsce pracy musi zostać odpowiednio wyposażone i przystosowane (art. 6). Pracownicy muszą być odpowiednio poinformowani i przeszkoleni oraz Poddawani regularnym badaniom medycznym. 24
Europejskie podejście do zapobiegania dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym w miejscu pracy Zgodnie z nim należy: [1] Unikać planowania i zlecania prac mogących powodować schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego, [2] Eliminować ryzyko powstawania urazów u źródła (np.: automatyzacja procesu produkcji, ergonomiczne stanowiska pracy), [3] Przystosowywać pracę i stanowiska pracy do pracowników, a nie odwrotnie (np.: czas pracy, wysokość stołów i blatów roboczych) [4] Przystosowywać zakłady i procesy pracy do zachodzących w świecie zmian technicznych i technologicznych (zakup nowych maszyn, nowych technologii). 25
Europejskie podejście c.d. Zgodnie z nim należy: [5] W pierwszej kolejności wprowadzać środki ochrony zbiorowej, a dopiero potem środki ochrony indywidualnej pracowników, [6] Oceniać ryzyko w sytuacjach, w których nie udało się usunąć ręcznych prac transportowych, [7] Odpowiednio instruować pracowników o pozostałych zagrożeniach i sposobach zapobiegania im, [8] Zatrzymywać pracowników w pracy (zapewniać im rehabilitację oraz ponownie włączać do aktywności zawodowej po jej zakończeniu). 26
Część informacyjna kampanii 27
Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia dolegliwości mięśniowo-szkieletowych Rodzaj zadania * Rodzaj obciążenia * Cz. indywidualne * Ryzyko urazu Czynniki fizyczne * Cz. psychospoł. * Miejsce pracy * Źródło: Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, Informacje wprowadzające na temat dolegliwości mięśniowo-szkieletowych związanych z pracą Facts 71, Zagrożenia i ryzyko związane z ręcznym przemieszczaniem ciężarów w miejscu pracy Facts 73, http://ew2007.osha.europa.eu. 28
Prewencja: Ręczne prace transportowe zgodnie z przepisami i zasadami 35
Ręczne prace transportowe wymagają dużego wysiłku fizycznego, stwarzają poważne zagrożenia wypadkowe, Podczas wykonywania ręcznych prac transportowych najbardziej narażonymi na urazy częściami ciała są: kręgosłup, ramiona, nadgarstki, stopy i dłonie. 36
Organizacja transportu ręcznego Wymaga zastosowania metod, które powinny: Wyeliminować nadmierne obciążenia układu mięśniowo szkieletowego, Ograniczyć długotrwały wysiłek (należy stosować przerwy w pracy i odpoczynek), Ograniczyć do minimum odległości ręcznego przemieszczania przedmiotów. Wykluczyć przemieszczanie przedmiotów, jeżeli: przemieszczanie ma być wykonywane tylko za pomoc skrętu tułowia pracownika, istnieje możliwość wystąpienia nagłych ruchów przemieszczanego przedmiotu, ciało pracownika znajduje się w niestabilnej pozycji, pochylenie pracownika przekracza 45. 37
Prawidłowe usytuowanie ciała i ładunku Kobiety, podnoszące ładunek, powinny: przyklęknąć na jedno kolano tak, żeby jak najściślej przylegało ono do ładunku, przy czym stopa drugiej nogi powinna znajdować się około 30 cm od ładunku, uchwycić z obu stron ładunek w taki sposób, żeby nie wysunął się z rąk, podnosić ładunek przez prostowanie nóg, przy czym grzbiet powinien być cały czas wyprostowany. 38
Prawidłowe usytuowanie ciała i ładunku Mężczyźni, podnoszący ładunek, powinni: Podejść jak najbliżej do ładunku i jeżeli jest to możliwe, okraczyć go, przy czym stopy powinny być lekko rozwarte, Przykucnąć obok podnoszonego ciężaru, Wyprostować grzbiet i mocno uchwycić ładunek, tak aby nie wysunął się z rąk, Podnosić ładunek przez prostowanie nóg, trzymając go jak najbliżej tułowia, przy czym grzbiet powinien być cały czas wyprostowany. 39
Prawidłowe usytuowanie ciała i ładunku Częsty błąd: pałąkowe plecy Prawidłowo: wyprostowane plecy, podnoszenie za pomocą pracy mięśni nóg 40
Przedmioty nieporęczne i niestabilne, ze zmiennym środkiem ciężkości Przy transporcie należy stosować następujące zasady: Przedmioty nieporęczne lub trudne do utrzymania powinny być przemieszczane przy użyciu sprzętu pomocniczego. Przedmioty, których środek ciężkości znajduje się powyżej połowy ich wysokości, nie powinny być przenoszone ręcznie. W przypadku przenoszenia przedmiotu trzymanego w odległości większej niż 30 cm od tułowia należy zmniejszyć o połowę dopuszczalną masę ładunku przypadającego na jednego pracownika lub zapewnić wykonanie tego transportu przez co najmniej 2 pracowników. 41
Przedmioty nieporęczne i niestabilne, ze zmiennym środkiem ciężkości (cd.) Przy transporcie należy stosować następujące zasady: Ostre krawędzie oraz wystające elementy przemieszczanych przedmiotów powinny być osłonięte. Opakowania przedmiotów powinny być wytrzymałe, niestwarzające swoim kształtem lub krawędziami potencjalnych zagrożeń wypadkowych. Balony szklane z kwasami lub z cieczami żrącymi powinny być transportowane na specjalnie przystosowanych do tego celu wózkach. 42
Dobre praktyki 43
Obowiązki pracodawcy Pracodawcy, którzy zatrudniają pracowników przy ręcznych pracach transportowych, obowiązani są m.in.: Szkolić pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, Zapewnić pracownikom badania lekarskie, wstępne i okresowe, Podejmować działania mające na celu usunięcie stwierdzonych zagrożeń, Informować pracowników o ryzyku zawodowym, wymaganiach ergonomii i środkach bezpieczeństwa, w szczególności tych, które zapobiegają urazom kręgosłupa, Zapewnić pracownikom dodatkowe informacje dotyczące przemieszczanych przedmiotów oraz materiałów, w szczególności: żrących, wybuchowych, palących, trujących, pylących. 44
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Zostały określone z uwzględnieniem następujących czynników: Płci pracownika, Wieku pracownika, Odległości, na którą wykonywane są prace transportowe, Charakteru pracy, Charakteru drogi. 45
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz.U. nr 26 poz. 313 z późn. zm.) 46
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Mężczyźni Praca stała Praca dorywcza 47
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Mężczyźni 48
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Mężczyźni Praca stała Praca dorywcza 49
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. Nr 114, poz. 545 z późn. zm.) 50
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Kobiety Praca stała Praca dorywcza 51
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Kobiety w ciąży Praca stała Praca dorywcza 52
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.) 53
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Młodociani - dziewczęta Praca stała Praca dorywcza 54
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Młodociani - chłopcy Praca stała Praca dorywcza 55
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Podsumowanie Praca Młodociani 16 18 lat Dziewczęta Chłopcy Kobiety w ciąży Kobiety Kobiety Mężczyźni Mężczyźni Przenoszenie zespołowe Stała 8 kg 12 kg 3 kg 12 kg 30 kg max. 25 kg/ 1 os. Dorywcza (max. 4 x godz.) 14 kg 20 kg 5 kg 20 50 kg max. 42 kg/ 1 os. 56
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Podsumowanie Niedopuszczalne jest: Ręczne przenoszenie przedmiotów o masie przekraczającej 30 kg na wysokość powyżej 4 m Oburęczne przemieszczanie przedmiotów, jeżeli siła potrzebna do zapoczątkowania ruchu przedmiotu przekracza Zespołowe przemieszczanie przedmiotów o masie przekraczającej 500 kg lub odległość przekraczającą 25 m 300 N przy pchaniu 200 N przy ciągnięciu 57
Dźwigania i przenoszenia ładunków nie powinno się powierzać osobom: Głuchym, Niemym, O słabym wzroku, Właściwym do oceny stanu zdrowia pracownika jest lekarz medycyny pracy orzekający o braku przeciwwskazań do zatrudnienia na zajmowanym stanowisku. Umysłowo upośledzonym, O poważnych schorzeniach serca, Cierpiącym na dolegliwości, mięśniowo-szkieletowe, przepuklinę, dyskopatię. 58
Część informacyjna: Sektor handlu detalicznego i wielkopowierzchniowego 59
Czynniki ryzyka w sektorze handlu Cechy związane z przemieszczaniem ładunku niestabilność ładunku, nieproporcjonalna waga w stosunku do objętości, nierówne rozmieszczenie masy, trudności w chwytaniu (brak uchwytów), ostra, śliska lub brudna powierzchnia ładunku. Inne cechy niskie/ wysokie temperatury, brak przestrzeni na zajęcie wygodnej/bezpiecznej pozycji podczas przenoszenia ładunku, nierówne, wąskie, śliskie drogi transportowe, wysokie regały (składowanie towarów wymuszające unoszenie ramion i ciężarów powyżej głowy), brak wiedzy, doświadczenia zawodowego, płeć, choroby. 60
Zarządzanie ryzykiem w sektorze handlu 1. ETAP Wyszukiwanie sytuacji ryzyka i ich analiza 2. ETAP Poszukiwanie rozwiązań 3. ETAP Wdrażanie CO? Czy pracownicy są narażeni na: długotrwałe siedzące/ stojące/bolące pozycje ciała? ręczne przemieszczanie towarów? składowanie towarów wymuszające unoszenie ramion powyżej głowy? Na podstawie wyników uzyskanych w pierwszym etapie, należy wybrać odpowiednie środki zapobiegawcze w celu poprawy sytuacji. Zastosowanie rozwiązania w praktyce i monitorowanie sytuacji na potrzeby dalszego rozwoju. obserwacja miejsc pracy, JAK? zbieranie informacji od pracowników, od zarządu, od zespołu ds. BHP działającego na terenie danej instytucji, analiza wypadków związanych z pracą. Wybór najbardziej odpowiedniego rozwiązania zgodnie z u hierarchią: - usunąć zagrożenia, - zastąpić sytuacje niebezpieczne mniej niebezpiecznymi, - zwalczać zagrożenia u ich źródła, potem szkolić pracowników. wdrożyć środki i zorganizować dalsze kroki (informacje, instrukcje, szkolenia), sprawdzić, czy rozwiązanie jest stosowane, ocenić wdrożone środki (czy ich wdrożenie dało oczekiwane wyniki, czy pojawiły się nowe zagrożenia), jeśli sytuacja robocza zmieniła się, przeprowadzić nową analizę ryzyka (wrócić do etapu 1). 61
Rodzaje działań zapobiegawczych w sektorze handlu Typ działania CO? JAK? Wyeliminowanie ryzyka Zmniejszenie ryzyka Uniknięcie przemieszczania ręcznego Ułatwienie przemieszczania ładunków Dostosowanie sposobu składowania ładunków Usunięcie konieczności długotrwałego przyjmowania niewygodnej pozycji Środki organizacyjne Całkowita mechanizacja lub automatyzacja pracy (taśmociągi kasowe, stoły rolkowe, przenośniki, ruchome regały na kółkach, itd.). 1. Grupowanie towarów w mniejsze jednostki załadunkowe (pakunki, skrzynki). 2. Ułatwienie podnoszenia ładunków (podnośniki, wysięgniki, chwytaki, uchwyty itd.). 3. Stosowanie wózków, specjalnie dostosowanego sprzętu do przemieszczania, itd. 1. Dostosowanie wysokości składowania towarów do wymiarów pracowników. 2. Dostosowanie wysokości mebli do częstości korzystania z ładunków i do ich ciężaru. 3. Zwiększenie dostępności: podesty, opuszczane/ podnoszone platformy, pochylnie itd. 1. Dostosowanie wymiarów stanowisk pracy do wymagań ergonomii i wymiarów pracowników: ergonomiczne siedziska, przestrzeń do pracy. 2. Przerwy na odpoczynek. 3. Praca przemienna. Planowanie pracy, przerwy w pracy, przemienność czynności, usprawniony rozdział zadań, poprawa fizycznych warunków pracy (temperatura, oświetlenie), odzież robocza i ochronna, itp. 62
Rady dla pracodawcy Upewnij się, że w Twoim zakładzie: Ręczne prace transportowe zostały wyeliminowane tam gdzie to było możliwe (zastosowano dźwigi, taśmociągi, podnośniki, wózki transportowe, platformy, uchwyty), Inspektor bhp przeprowadził ocenę ryzyka zawodowego uwzględniającą pozostałe ręczne prace transportowe, Pracownicy zostali poinformowani o ryzyku resztkowym, Pracownicy poddawani są wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim uwzględniającym stan narządu ruchu, Szkolenia bhp pracowników obejmują swoim zakresem przepisy i zasady dot. prawidłowego podnoszenia i przenoszenia ciężarów, Instrukcje dot. sposobu wykonywania ręcznych prac transportowych są dostępne dla pracowników, 63
Rady dla pracodawcy c.d. Upewnij się, że w Twoim zakładzie: Osoby odpowiedzialne za nadzór nad pracownikami zlecają im prace zgodne z normami podnoszenia i przenoszenia ciężarów, a pracownicy korzystają z przysługujących im przerw w pracy i prawa do odpoczynku dobowego, Zużyte lub niesprawne urządzenia transportowe są wymieniane na nowe (z odpowiednim wyprzedzeniem sporządza się plany zakupów), Prowadzi się monitoring stanu zdrowia pracowników, a pracownicy cierpiący na dolegliwości mięśniowo-szkieletowe wynikające ze sposobu wykonywania pracy lub wypadku mają zapewnioną opiekę lekarską oraz mogą pracować na innym stanowisku lub przy innej pracy w Twojej firmie. 64
Rady dla pracodawcy c.d. Upewnij się, że w Twoim zakładzie: W celu uniknięcia wypadków i urazów mięśniowo-szkieletowych współpracuje się z dostawcami i wykonawcami (wymaga się od nich stosowania takich samych standardów bhp). Skieruj pracowników nadzoru, przedstawicieli pracowników liniowych, inspektorów bhp, członków zakładowej organizacji związkowej na szkolenie w Okręgowym Inspektoracie Pracy. Jeśli potrzebujesz porady lub konsultacji, zwróć się do zakładowego inspektora bhp, przedstawiciela firmy tej samej branży, lekarza medycyny pracy lub najbliższego Okręgowego Inspektoratu Pracy PIP. 65
Rady dla pracowników - wprowadzenie Podczas wykonywania ręcznych prac transportowych wcześniej upewnij się, że: Wiesz, dokąd chcesz przenieś dany przedmiot. Miejsce pracy jest wolne od przeszkód. Drzwi są otwarte, a na drodze transportu nie ma niczego, co mogłoby spowodować wypadek. Przedmiot można chwycić w sposób pewny i wygodny. Jeżeli przedmiot jest transportowany przez więcej osób, wszystkie wiedzą co będą robić, zanim rozpoczną pracę. 66
Rady dla pracowników pchanie i ciągnięcie Podczas pchania lub ciągnięcia: Wykorzystuj wagę swojego ciała. Jeśli pchasz pochyl się do przodu. Jeśli ciągniesz odchylaj się do tyłu. Unikaj przekrzywiania, skręcania i wyginania pleców. Zanim rozpoczniesz sprawdź, czy droga transportowa jest twarda i bez zanieczyszczeń. Urządzenie transportowe jest sprawne, ma uchwyt dla rąk i obracające się kółka. 67
Dziękuję za uwagę.