ARCH. MED. S D. KRYM., 2006, LVI, 251-257 PRACE ORYGINALNE Roman Wachowiak, Bogna Strach Analiza sk³adników aktywnych materia³u dowodowego zabezpieczonego w przypadkach narkomanii, z udzia³em amfetamin i przetworów konopi Analysis of active components of evidence materials secured in the cases of drugs abuse associated with amphetamines and cannabis products Z Katedry i Zak³adu Medycyny S¹dowej Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. med. Z. Przybylski Praca uwzglêdnia aktualne mo liwoœci wykorzystania skutecznych fizykochemicznych metod badawczych (izolacji, krystalizacji, ustalenia zakresów temperatur topnienia, TLC, GLC i spektrofotometrii UV), przydatnych w obiektywnej i wiarygodnej analizie jakoœciowo-iloœciowej najczêœciej nadu ywanych narkotyków. Opracowane warunki analizy jakoœciowo-iloœciowej dotycz¹ aktywnych substancji zawartych w zabezpieczonych materia- ³ach dowodowych zawieraj¹cych: siarczan amfetaminy, chlorowodorek metyloamfetaminy i 3,4-metylenodioksymetyloamfetaminy (MDMA, Ecstasy) oraz D 9 -tetrahydrokannabinolu (D 9 -THC) sk³adnika aktywnego preparatów cannabis (marihuana, haszysz). Przydatnoœæ wyników badañ fizykochemicznych materia³u dowodowego dla celów opiniodawczych jest przedmiotem szczegó³owej interpretacji toksykologiczno-s¹dowej. The study takes advantage of the presently available effective physicochemical methods (isolation, crystallization, determination of melting point, TLC, GLC and UV spectrophotometry) for an objective and reliable qualitative and quantitative analysis of frequently abused drugs. The authors determined the conditions for qualitative and quantitative analysis of active components of the secured evidence materials containing amphetamine sulphate, methylamphetamine hydrochloride, 3,4-me-tylenedioxymethamphetamine hydrochloride (MDMA, Ecstasy), as well as D 9 -tetrahydrocannabinol (D 9 -THC) as an active component of cannabis (marihuana, hashish). The usefulness of physicochemical tests of evidence materials for opinionating purposes is subject to a detailed forensic toxicological interpretation. S³owa kluczowe: materia³ dowodowy, pochodne amfetaminy, D 9 -tetrahydrokannabinol, analiza jakoœciowo-iloœciowa Key words: evidence materials, amphetamine derivatives, D 9 -tetrahydrocannabinol, qualitative and quantitative analysis WPROWADZENIE Zgodnie z wymaganiami Ustawy o Przeciwdzia³aniu Narkomanii (Dz.U. Nr 75, poz. 487 z dnia 24. 04. 1997) i jej nowelizacji (Dz.U. Nr 179, poz. 1484 i 1485 z dnia 29.07.2005) [16], racjonalne postêpowanie administracyjno-karne i orzekanie w stosunku do przestêpczego dzia³ania producenta czy dystrybutora, wymaga odpowiednich badañ fizykochemicznych zabezpieczonego materia³u dowodowego. Z danych statystycznych Zak³adu Medycyny S¹dowej w Poznaniu i innych placówek wynika, e istnieje aktualnie du e zapotrzebowanie na przeprowadzanie tego typu badañ ze szczególnym uwzglêdnieniem identyfikacji amfetamin (amfetamina AM, metylenodioksymetyloamfetamina MDMA, metyloamfetamina MAM) oraz surowców konopi (marihuana, haszysz). Czêstotliwoœæ analizowania poszczególnych materia³ów dowodowych w ostatnich latach przedstawia tab. I.
252 Roman Wachowiak, Bogna Strach Nr 4 Tabela I. Materia³ dowodowy analizowany w Zak³adzie Medycyny S¹dowej w Poznaniu w latach 2000-2005. Table I. Evidence materials analyzed in The Department of Forensic Medicine in Poznañ in 2000-2005. Badany materia³ 2000 2001 2002 2003 2004 2005 examined material ziele konopi, haszysz marihuana, hashish 180 174 312 83 63 71 amfetamina amphetamine 64 87 129 16 97 179 MDMA 11 8 31 5 16 15 metyloamfetamina metamphetamine 2 11 31 5 15 LSD 3 3 2 grzybki halucynogenne hallucinogenic mushrooms 1 1 1 heroina heroin 2 opiaty opioids 3 3 3 1 8 kokaina cocaine 1 3 3 3 Problem opiniodawczy dotyczy w³aœciwej kwalifikacji i rozró nienia surowca pochodz¹cego z krajowego ziela konopi siewnej (Cannabis sativa), tzw. odmiany w³óknistej zawieraj¹cej do 0,2 % D 9 -tetrahydrokannabinolu (D 9 -THC), od odmiany ziela konopi indyjskiej (Cannabis indica) zawieraj¹cej powy ej 0,2 % sk³adnika aktywnego w suchej masie surowca [16]. Podobne rozwi¹zania dotycz¹ rutynowych badañ identyfikacyjnych skutecznej kontroli jakoœciowo-iloœciowej handlowych preparatów amfetamin z dominuj¹cym udzia³em siarczanu amfetaminy (dystrybucja w postaci proszku) oraz MDMA (tabletki). Wykorzystuj¹c ró norodnoœæ w³aœciwoœci fizykochemicznych analizowanych substancji aktywnych opracowano odpowiednie metody analityczne dostosowane równoczeœnie do mo liwoœci aparaturowych zainteresowanych jednostek badawczych i opiniodawczych. ANALIZA AMFETAMINY I JEJ POCHODNYCH W MATERIALE DOWODOWYM Materia³ i metody Dostêpna w Polsce w nielegalnym obrocie amfetamina wystêpuje w postaci soli (najczêœciej siarczanu). Jako sk³adniki towarzysz¹ce (zafa³szowania) w materia³ach dowodowych spotyka siê czêsto wêglowodany (mono-, disacharydy, skrobia) oraz tzw. leki obojêtne (kofeina, paracetamol, efedryna). Podstawowym kryterium identyfikacji aktywnego zwi¹zku chemicznego zawartego w postaci handlowej podlegaj¹cej nielegalnej dystrybucji jest jego analiza po uprzedniej izolacji. Odpowiednio ukierunkowana izolacja zwi¹zku psychoaktywnego z tabletki czy proszku pozwala na otrzymanie postaci krystalicznej, której identyfikacja mo e byæ przeprowadzona z zastosowaniem typowych metod fizykochemicznych. Wzorzec siarczanu amfetaminy uzyskano z Biura United Nation, Division of Narcotic Drug Vienna, Austria a czyst¹ postaæ MDMA (chlorowodorku 3,4-metylenodioksymetyloamfetaminy) pozyskano na drodze krystalizacji z materia³ów dowodowych. Otrzymywanie czystej postaci siarczanu amfetaminy z materia³ów dowodowych Proszek deklarowany jako siarczan amfetaminy rozpuszczono w wodzie a nastêpnie doprowadzono do ph 13 przy pomocy 6 M NaOH. Roztwór po alkalizacji ekstrahowano trzykrotnie dichlorometa-
Nr 4 ANALIZA SK ADNIKÓW AKTYWNYCH AMFETAMINY I KONOPI 253 nem. Po oddestylowaniu i wysuszeniu w strumieniu azotu pozosta³oœæ rozpuszczono w jak najmniejszej iloœci metanolu. W celu wytr¹cenia krystalicznej postaci siarczanu amfetaminy do wydzielenia wolnej zasady dodawano w nadmiarze kroplami stê onego kwasu siarkowego (96 %). Otrzymany wytr¹cony bia³y osad, po dekantacji i przemyciu metanolem wysuszono do sta³ej masy (w pró ni) i poddano analizie elementarnej. Badanie temperatury topnienia otrzymanego siarczanu amfetaminy wykonane na aparacie Boetiusa wykaza³o 328 C (z rozk³adem) i by³o zgodne z danymi z piœmiennictwa [4, 9]. Otrzymywanie krystalicznej postaci chlorowodorku 3,4- metylenodioksymetyloamfetaminy z materia³ów dowodowych (tabletki) W procesie izolacji wykorzystano dobr¹ rozpuszczalnoœæ chlorowodorku MDMA w dobranym uk³adzie rozpuszczalników (eter dietylowy:izopropanol 1:1), warunkuj¹cym szybk¹ krystalizacjê po oziêbieniu. Tabletki deklarowane jako 3,4-metylenodioksyamfetamina po rozkruszeniu zadano mieszanin¹ eteru dietylowego i izopropanolu (1:1), a nastêpnie ogrzano na ³aŸni wodnej. Roztwór po przes¹czeniu od masy tabletkowej pozostawiono do krystalizacji w temperaturze lodówki (± 4 C). Badanie temperatury topnienia otrzymanej krystalicznej postaci 3,4-metylenodioksymetyloamfetaminy w postaci chlorowodorku wykonane na aparacie Boetiusa wykaza³o zakres 150-151 C i by³o zgodne z danymi z piœmiennictwa [9, 12]. Analiza jakoœciowa amfetamin metod¹ chromatografii cienkowarstwowej TLC Metoda chromatografii cienkowarstwowej jest jednym z najszybszych a zarazem najprostszych i wiarygodnych postêpowañ analitycznych, mo liwych do przeprowadzenia praktycznie w ka dym laboratorium. Rozdzia³ amfetamin przeprowadzono na p³ytkach Kiesselgel 60 F 254 firmy Merck, z zastosowaniem fazy ruchomej octan etylu:metanol:amoniak (8,5:1,0:0,5). Na p³ytkê nanoszono po 0,1 ml 1 % ekstraktów etanolowych roztworów badanych zwi¹zków. Po rozwiniêciu i wysuszeniu chromatogramu dokonano identyfikacji badanych zwi¹zków w œwietle lampy UV d³ugoœci fali 254 nm, a nastêpnie plamy rozdzielonych zwi¹zków wywo- ³ano przy pomocy 1 % roztworu Fast Black K w wodzie (tab. II). Analiza iloœciowa amfetamin metod¹ spektrofotometryczn¹ Pomiary wykonano na spektrofotometrze SPE- CORD UV/VIS Carl-Zeiss Jena z kuwetami kwantowymi o gruboœci 1 cm. Analizê iloœciow¹ najczêœciej spotykanych soli amfetamin, po uprzednim wykluczeniu obecnoœci innych zwi¹zków interferuj¹cych w ich oznaczaniu w materiale dowodowym, przeprowadzono metod¹ spektrofotometryczn¹, przy wybranych analitycznych d³ugoœciach fal: l = 260 nm dla AM i MAM oraz l = 290 nm dla MDMA. Zale noœæ Ab(f) = c (mg/ml) ustalono podczas badañ odpowiednio rozcieñczonego roztworu podstawowego zawieraj¹cego wzorzec siarczanu AM i chlorowodorku MAM (c = 1 mg/ml), a dla chlorowodorku MDMA (c = 0,1 mg/ml). Badane roztwory podstawowe i kalibracyjne siarczanu amfetaminy (zakres 0,1-1 mg/ml) wykonano w 0,1 M wodnym HCl, a w przypadku chlorowodorku metyloamfetaminy (zakres 0,125-0,5 mg/ml) i chlorowodorku MDMA (zakres 0,1-1,0 mg/ml) do rozcieñczeñ u yto alkoholu etylowego 99,8 %. Analiza iloœciowa materia³u dowodowego siarczan amfetaminy proszek Odwa ono 10 mg badanego preparatu i po umieszczeniu w kolbie miarowej o objêtoœci 10 ml i rozpuszczono w 0,1 M wodnym roztworze HCl. Po przes¹czeniu roztwór analizowano spektrofotometrycznie przy analitycznej d³ugoœci fali, wobec 0,1 M HCl jako próby odniesienia. W rutynowym postêpowaniu zawartoœæ procentow¹ siarczanu amfetaminy obliczono ze wzoru na podstawie równoleg³ego pomiaru absorbancji wzorcowego roztworu siarczanu amfetaminy (0,5 mg/ml): 0.005 Abbad. 100 C% = 0.01 Ab Ab bad absorbancja badanego roztworu amfetaminy; Ab wz absorbancja wzorcowego roztworu amfetaminy. chlorowodorku 3,4-metylenodioksymetyloamfetaminy (MDMA) tabletki Odwa ono dok³adnie 10 mg (0,01 g) masy roztartych w moÿdzierzu tabletek, dla których ustalono œredni¹ masê tabletki. Odwa kê po umieszczeniu w kolbie 100 ml uzupe³niono etanolem do kreski. Po ³agodnym wytrz¹saniu (± 2 min) przes¹czono i poddano analizie spektrofotometrycznej. Zawartoœæ MDMA w tabletce mo na obliczyæ poprzez porównanie wartoœci absorpcji roztworu wzorcowego z ustalon¹ wartoœci¹ absorbancji próby badanej, zgodnie ze wzorem: wz
254 Roman Wachowiak, Bogna Strach Nr 4 C MDMA/ tab. mg C = wz Abbad. x A M wz m. tab. C wz stê enie wzorca MDMA (mg/ml); Ab bad absorbancja próby badanej zawieraj¹cej MDMA; M odwa ka próby badanej; Ab wz absorpcja roztworu wzorcowego MDMA, x œrednia masa tabletki. ANALIZA D 9 -TETRAHYDROKANNABINOLU W MATERIALE DOWODOWYM Materia³ i metody Analiza jakoœciowa D 9 -THC metod¹ chromatografii cienkowarstwowej TLC Rozdzia³ przeprowadzono na p³ytkach Kiesselgel 60 F 254 firmy Merck, z zastosowaniem fazy ruchomej n-heksan:eter dietylowy (4:1). Na p³ytkê nanoszono po 0,1 ml 1 % ekstraktów n-heksanowych roztworów badanych zwi¹zków (fajki, lufki szklane p³ukano kilkakrotnie niewielk¹ iloœci¹ n-heksanu). Po rozwiniêciu i wysuszeniu chromatogramów dokonano wizualizacji rozdzielanych zwi¹zków w œwietle lampy UV przy d³ugoœci fali 254 nm, które nastêpnie wywo³ano przy u yciu 1 % roztworu Fast Blue w wodzie. Analiza iloœciowa D 9 -THC metod¹ chromatografii gazowej Oznaczanie D 9 -tetrahydrokannabinolu w materiale dowodowym wykonano metod¹ chromatografii gazowej, po uprzednim sililowaniu za pomoc¹ N,O-bis-trimetylosililotrifluoroacetamidu (BSTFA), z u yciem kolumny kapilarnej RTX 5 i detektora typu FID. Analizê przeprowadzono w programie temperaturowym: 100 C (1 min) R 30 C/min 175 C R 6 C/min 240 C (12 min) przy temperaturze komory nastrzykowej oraz detektora 250 C. Wykonanie oznaczenia: Badany surowiec (materia³ dowodowy ± 0,1 g) poddano trzygodzinnej maceracji n-heksanem (2,5 ml) a nastêpnie kolejnej ekstrakcji n-heksanem (2,5 ml), a z otrzymanego ekstraktu pobrano 0,1 ml i po odparowaniu w strumieniu azotu, poddano procesowi derywatyzacji przy pomocy 0,1 ml roztworu 1 % chlorotrimetylosilanu w bis-(trimetylsilyl)trifluor w temperaturze 80 C (30 min). Krzyw¹ kalibracji A(f) = c wykonano z roztworu podstawowego (c = 5 mg/ml D 9 -tetrahydrokannabinolu w etanolu). Z roztworu podstawowego przygotowano odpowiednie rozcieñczenia zgodne z ustalonym zakresem kalibracji (0,08-1,2 mg/ml), przydatnym do oznaczania sk³adnika aktywnego w zabezpieczanych materia³ach dowodowych. Ustalone dodatkowe parametry kalibracyjne wykaza³y odpowiednio: wspó³czynnik korelacji R 2 = 0,999, oznaczalnoœæ D 9 -THC 0,01mg/ml; wartoœæ procentowego odchylenia standardowego s r 1,55 %. Przyk³adowy rozdzia³ chromatograficzny analizowanego D 9 -THC jako sililowej pochodnej i pozosta³oœci ekstraktu otrzymanego z materia³u dowodowego przedstawiono na rysunku 1. WYNIKI I DYSKUSJA Rodzaj zabezpieczonych materia³ów dowodowych przekazywanych do badañ toksykologicznych ulega okresowym zmianom fluktuacyjnym i jest uwarunkowany g³ównie zró nicowanym popytem potencjalnych odbiorców, jak równie mo liwoœciami poda y proponowanej przez nielegalnych dilerów. Profil zleceñ realizowanych w latach 2000-2005 w ZMS w Poznaniu, przedstawiony w tabeli I, wskazuje na dominuj¹cy udzia³ preparatów Cannabis i pochodnych amfetaminy, które aktualnie s¹ dominuj¹cym przedmiotem rutynowych badañ analitycznych. Zgodnie z piœmiennictwem, opracowanie efektywnych metod analizy jakoœciowo-iloœciowej przydatnych w obiektywnej i wiarygodnej analizie jakoœciowo-iloœciowej materia³ów dowodowych, dotyczy³o najczêœciej nadu ywanych narkotyków: siarczanu amfetaminy, 3,4-metylenodioksymetyloamfetaminy (MDMA, Ecstasy) [5, 10, 12, 13, 16, 17] oraz D 9 - -tetrahydrokannabinolu aktywnego sk³adnika przetworów konopi marihuany i haszyszu [1, 2, 3, 6, 7, 8, 11, 14, 15]. W ukierunkowanych badaniach zwrócono uwagê na mo liwoœæ wykorzystania ró nych technik analitycznych oraz podstawowe wyposa enie aparaturowe poszczególnych jednostek badawczych. W analizie jakoœciowej amfetamin zastosowano klasyczn¹ izolacjê zwi¹zku psychoaktywnego z tabletki czy proszku, a otrzyman¹ postaæ krystaliczn¹ o wysokim stopniu czystoœci badano przy u yciu typowych metod fizykochemicznych takich jak temperatura topnienia czy okreœlenie sk³adu elementarnego pierwiastków tworz¹cych. Otrzymane wyniki rutynowych badañ zebrano w tab. II. Alternatywn¹ metod¹ przydatn¹ w analizie jakoœciowej amfetamin, weryfikuj¹c¹ jednoczeœnie obecnoœæ dodawanych czêsto zafa³szowañ, zanieczysz-
Nr 4 ANALIZA SK ADNIKÓW AKTYWNYCH AMFETAMINY I KONOPI 255 czeñ w postaci tzw. leków obojêtnych (paracetamol, kofeina, efedryna), mo e byæ metoda chromatografii cienkowarstwowej. Efekt rozdzia³u badanych zwi¹zków, determinowany zró nicowanymi wartoœciami R f na chromatogramach oraz wyniki barwnych reakcji zwi¹zków aktywnych i ich potencjalnych zafa³szowañ po wywo³aniu przedstawiono w tabeli II. Tabela II. Parametry analizy jakoœciowo-iloœciowej badanych pochodnych amfetaminy oraz ocena statystyczna kalibracji. Table II. Parameters of qualitative and quantitative analysis of examined amphetamine derivatives as well as statistic evaluation of calibration range. Nazwa badanego Analiza jakoœciowa Badania fizykochemiczne Analiza iloœciowa - spektrofotometria UV zwi¹zku chromatografia Physico chemical analysis Quantitative analysis UV Examined cienkowarstwowa spectrophotometry compound Qualitative analysis TLC Temperatura Analiza topnienia C elementarna [%] Zakres Wzglêdne Wspó³czynnik Rf* UV Fast Melting Elemental kalibracji procentowe korelacji R x 254 nm Black K point C analysis [mg/ml] odchylenie Correlation 100 l [nm] standardowe coefficient Obliczona Oznaczona range of Standard Calculate found calibration deviation Siarczan 64 Wygaszenie Ró owa 328 C 58,67 58,47 0,1 1,0 3,81 0,9852 amfetaminy fluorescencji pink z rozk³adem N 7,60 7,60 l = 260 Amphetamine (ciemna with H 7,66 7,99 sulfate plama) decomposition (C 9 H 13 N) 2 H 2 SO 4 expire of fluorescence (black spot) Chlorowodorek 58 Wygaszenie Pomarañ- 165 0,125-0,500 6,80 0,9447 Metyloamfetaminy fluorescencji czowa l = 260 Metamphetamine expire of orange hydrochloride fluorescence C 10 H 15 N:HCl MDMA 60 Wygaszenie Pomarañ- 150-151 C 57,52 57,46 0,005-0,075 2,82 0,9855 Methylendioxy- fluorescencji czowa N 6,09 6,08 l = 290 -metamphetamine expire of orange H 7,02 7,02 hydrochloride fluorescence C 11 H 15 NO 2 :HCl * wartoœci Rf najczêœciej spotykanych zafa³szowañ: efedryna 43, paracetamol 74, kofeina 77, ostatnio notowano tak e obecnoœæ mcpp (chlorofenylopiperazyna). * Rf values of most frequently noted falsification: ephedrine 43, paracetamol 74, caffeine 77, recently 1-(m-chlorophenyl)piperazine was noted. Wystêpowanie charakterystycznych widm absorpcji amfetamin oraz wysokie wspó³czynniki absorpcji przy wybranych, analitycznych d³ugoœciach fal (amfetamina l = 260 nm, metyloamfetamina l = 260 nm, MDMA l = 290 nm), umo liwia ich analizê iloœciow¹, przydatn¹ w badaniach materia³u dowodowego. Podstawowym warunkiem zastosowania metody spektrofotometrycznej do analizy iloœciowej amfetamin jest wynik analizy jakoœciowej potwierdzaj¹cy jej czystoœæ i równoczeœnie wykluczenie obecnoœci innych zwi¹zków (zafa³szowañ) w badanym materiale dowodowym. Zakresy kalibracji oraz wybrane parametry kalibracyjne: oznaczalnoœæ, wzglêdne procentowe odchylenie standardowe S r dla opracowanych metod zebrano w tab. II. W przypadku stwierdzenia w badanym materiale dowodowym obecnoœci zanieczyszczeñ organicznych w postaci tzw. innych leków metod¹ z wyboru w analizie iloœciowej amfetamin s¹ inne metody chromatograficzne (GLC, GC-MS, HPLC). Zgodnie z polskim ustawodawstwem za produkt narkotykowy uznawany jest surowiec z rodzaju Cannabis zawieraj¹cy powy ej 0,2 % D 9 -tetrahydrokannabinolu. W badaniach jakoœciowych D 9 -tetrahydrokannabinolu mo na z powodzeniem zastosowaæ metodê chromatografii cienkowarstwowej. Do badañ iloœciowych wykorzystano metodê chromatografii gazowej po uprzedniej derywatyzacji oznaczanego zwi¹zku. Koniecznoœæ oznaczania sk³adnika aktywnego D 9 -tetrahydrokannabinolu jako pochodnej sililowej wynika³a z naszych d³ugoletnich obserwacji, które wskazywa³y na niekorzystny wp³yw interferencyjny innych substancji towarzysz¹cych podczas stosowania metod HPLC czy GLC bez wstêpnej derywatyzacji. Efekt rozdzia- ³u D 9 -tetrahydrokannabinolu jako sililowej pochodnej otrzymanej z pozosta³oœci ekstraktu materia³u dowodowego (marihuany) przedstawiono na rysunku 1.
256 Roman Wachowiak, Bogna Strach Nr 4 Ryc. 1. Typowy rozdzia³ D 9 -THC jako sililowej pochodnej pozosta³oœci ekstraktu badanego materia³u dowodowego (marihuana). Fig. 1. Typical chromatographic separation of D 9 -THC silil derivative as a residue extract of an examined evidence material (marihuana). Tabela III. Zakresy stê eñ zwi¹zków psychoaktywnych zawartych w materia³ach dowodowych badanych w Zak³adzie Medycyny S¹dowej w Poznaniu w roku 2005. Table III. Range of concentration of psychoactive compounds in examined evidence materials in Department of Forensic Medicine in Poznañ in 2005. Badany zwi¹zek Postaæ handlowa Zakresy oznaczanych stê eñ Zafa³szowania examined compound market formulation w materia³ach dowodowych falsifications range of concentation Zakresy stê eñ % Wartoœci œrednie % range of awerage concentration % concentration % Siarczan amfetaminy Proszek n = 179 1,1-53 16 Kofeina amphetamine sulfate powder caffeine MDMA (ecstazy) Tabletki n = 15 prób 2-32 22 Kofeina, mcpp* tablets n = 15 files (6-100 mg w tabletce (50 mg w tabletce caffeine, mcpp* in tablet) in tablet) D 9 -THC Marihuana n = 66 0,16-4,20 1,24 Haszysz n = 5 3,60-3,75 3,67 * mcpp 1-(m-chlorophenylo)piperazyna * mcpp 1-(m-chlorophenyl)piperazine Tendencja podwy szania wyników oznaczeñ D 9 --tetrahydrokannabinolu w metodzie bez derywatyzacji, mimo dobrej rozdzielczoœci g³ównych sk³adników cannabis, jest przedmiotem naszych dalszych badañ. Zakres kalibracji dla opracowanej metody mieœci siê w zakresie 0,08- -1,2 mg/ml, co jest przydatne dla oznaczania najczêœciej notowanego stê enia D 9 -tetrahydrokannabinolu w badanym materiale dowodowym (0,2 do 3,0 %). Oznaczalnoœæ metody ustalono na poziomie 0,01 mg/ml, przy wystarczaj¹cych parametrach walidacyjnych: wzglêdne odchylenie standardowe S r = 1,55, a wspó³czynnik korelacji R 2 = 0,999.
Nr 4 ANALIZA SK ADNIKÓW AKTYWNYCH AMFETAMINY I KONOPI 257 Wyniki analizy sk³adników aktywnych zawartych w badanych materia³ach dowodowych i ich zakresy stê eñ przedstawiono w tabeli III. Opracowane metody analizy jakoœciowo-iloœciowej znajduj¹ praktyczne zastosowanie w rutynowych badaniach materia³u dowodowego w Katedrze i Zak³adzie Medycyny S¹dowej w Poznaniu. WNIOSKI Przepisy prawne polskiego ustawodawstwa, dotycz¹ce u ywania i dystrybucji substancji psychoaktywnych wymagaj¹ opracowania szybkich skriningowych metod badawczych przydatnych w analizie jakoœciowej i iloœciowej materia³ów dowodowych. Wstêpn¹ analizê jakoœciow¹ amfetamin obok najczêœciej spotykanych zafa³szowañ (kofeina, paracetamol, efedryna) mo na przeprowadziæ metod¹ chromatografii cienkowarstwowej. Analizê iloœciow¹ pochodnych amfetamin mo na dokonaæ metod¹ spektrofotometrii UV przy analitycznych d³ugoœciach fal (amfetamina l = 260 nm, metyloamfetamina l = 260 nm, MDMA l = 290 nm). W przypadku potwierdzenia w materiale dowodowym najczêœciej notowanych zafa³szowañ (kofeina, paracetamol, efedryna), metod¹ z wyboru w analizie iloœciowej staje siê metoda chromatografii cieczowej (HPLC) lub gazowej ze spektrometri¹ masow¹ (GC-MS) W rutynowej analizie jakoœciowo-iloœciowej substancji czynnej materia³ów dowodowych rodzaju Cannabis D 9 -tetrahydrokannabinolu zastosowano metodê chromatografii gazowej po uprzednim procesie sililowania. Stê enie sk³adników psychoaktywnych w badanych materia³ach dowodowych dotyczy³o nastêpuj¹cych zakresów: siarczan amfetaminy od 1,1 do 53 %, chlorowodorek metylenodioksymetyloamfetaminy od 2 do 32 % (tj. od 6 do 100 mg œrednio oko³o 50 mg w jednej tabletce), D 9 -tetrahydrokannabinol zawarty w marihuanie od 0,16 do 4,2 %, a w haszyszu od 3,6 do 3,75 %. PIŒMIENNICTWO 1. Atasoy B., Bicer F., Acikkol M., Bilgic Z.: Illicit drug abuse in the Mamara region of Turkey. Forensic Sci. Inter., 1983, 21, 129-137. 2. Baker R. B., Fowler R., Bagon K. R., Gough T. A.: Determination of the distribution of cannabinoids in cannabis resin using high performance liquid chromatography. J. Anal. Toxicol., 1980, 4, 145-152. 3. Barni Comparini J., Centini F.: Packed column chromatography, high resolution gas-chromatography in comparison for the analysis of cannabis constituents. Forensic Sci. Inter., 1983, 21, 129-137. 4. Beilsteins Handbuch der Organischen Chemie. Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, New York, 1973, 2665. 5. Bost R. O.: 3,4-methylendioxymethamphetamine (MDMA) and other amphetamine derivatives. J. Forensic Sci. Soc. 1988, 33, 576-587. 6. Flora K. P., Cradock J. C.: Determination of D 9 - -tetrahydrocannabinol in pharmacutical vehicles by high-performance liquid chromatography. J. Chromatogr., 1981, 206, 117-123. 7. Manno S. Manno B., Walsworth D., Herd R.: Analysis and interpretation of the cannabinolic content of confiscated marihuana samples. J. Forensic Sci., 1974, 19, 884-890. 8. Mobrak Z., Zakin D.: Some chromatographic aspects of hashish analysis. Forensic Sci, 1974, 4, 161-169. 9. Moffat A., Osselton M. D., Widdop B.: Clarkes analysis of Drugs and Poisons Pharmaceutical Press London, Chicago, 2004. 10. Ojanpera J., Lillsunde P., Vartiovaara J., Vuori E.: Screening for amphetamines with a commination of normal and reversed-phase thin-layer chromatography and visualisation with fast Black K salt.: J. Planar Chromatogr., 1991, 4, 373-378. 11. Recommended Methods for Testing Cannabis-manual for use by National Narcotics Laboratories United Nation, Division of Narcotic Drugs. Viena, New York 1987. 12. Renton R. J., Cowie J. S., Oon M. Ch.: A study of the precursors, intermediates and reaction by products in the synthesis of MDMA. For. Sci. Int., 1993, 60, 189-202. 13. Szukalski B.: Metody analizy œrodków uzale niaj¹cych (t³umaczenie z j. angielskiego) Instytut Psychiatrii i Neurologii. Warszawa 1997. 14. Thornton J. I., Nakamura G. R.: The identification of marijuana. J. Forensic Sci, Soc., 1979, 24, 461-519. 15. Turner C. E., Elsohly M. A., Boeren E. G.: Constituents of cannabis sativa. L. XVII: A review of the natural constituents., J. Nat. Prod., 1980, 43, 169-234. 16. Ustawa o przeciwdzia³aniu narkomanii z dnia 29.06.2005 r., Dz.U. Nr 179, poz. 1485. 17. Van der Ark A. M., Werweil A. M. A., Sinivema A.: Weakly basic impurities in illicit amphetamine. J. For. Sci., 1978, 23, 693-700. Adres pierwszego autora: Katedra i Zak³ad Medycyny S¹dowej AM ul. Œwiêcickiego 6 60-781 Poznañ