Tomasz Geodecki Jerzy Hausner Aleksandra Majchrowska Krzysztof Marczewski Marcin Piątkowski Grzegorz Tchorek Jacek Tomkiewicz Marzenna Weresa 1
Kryzys trwa Światowy kryzys trwa. Stał się zastojem uporczywym strukturalnym i systemowym załamaniem. Znane i standardowe oraz nowe i niekonwencjonalne metody zarządzania kryzysowego zawodzą. Może dlatego, że dotyczą głównie czynników koniunkturalnych, są doraźną reakcją na to, co tu i teraz, nie sięgają do zasadniczych strukturalnych źródeł kryzysu i nie prowadzą do niezbędnych zmian instytucjonalnych, a nawet jeśli są one inicjowane, to z dużym opóźnieniem i wahaniami niekonsekwentnie i niezdecydowanie. 2
Polskie spowolnienie gospodarcze Kolejne koniunkturalne spowolnienia gospodarcze, których w gospodarce rynkowej uniknąć się nie da, nie cofają nas, ale hamują nasz wzrost i ujawniają poważne problemy strukturalne. W końcu sobie z nimi radzimy i gospodarka znów zaczyna szybko rosnąć. Widać jednak coraz wyraźniej, że kolejne okresy przyspieszenia stają się krótsze i mniej dynamiczne. Jesteśmy w sumie na coraz wyższym pułapie, ale za każdym razem pniemy się po niższej trajektorii. Nadal dobrze radzimy sobie z problemami koniunkturalnymi, ale zaniedbujemy jednak rozwiązywanie problemów strukturalnych. W sumie będąc wciąż silni, tracimy rozwojową siłę. 3
Różnorodność modeli gospodarczych Systemy gospodarek rynkowych w poszczególnych państwach coraz bardziej się różnicują - w zależności od relacji zachodzących między strukturą i siłą ich gospodarki oraz jej zdolności do restrukturyzowania się oraz siłą głównych ośrodków gospodarczych. W Europie takim ośrodkiem i głównym punktem odniesienia stała się gospodarka niemiecka. Działając w takim otoczeniu, nie możemy całościowo skopiować żadnego cudzego modelu gospodarczego. Musimy wytworzyć własny model, aby sprostać wyzwaniom i usunąć zagrożenia. Tylko tak w warunkach międzynarodowej współzależności Polska będzie podmiotowa i silna. 4
Pułapka średniego poziomu dochodu Konieczne jest podjęcie działań, które uchroniłyby naszą gospodarkę przed spowolnieniem tempa wzrostu wydajności i utknięciem w tzw. pułapce średniego poziomu rozwoju (middle income trap). Osiągnięcie takiego celu wymaga prowadzenia całościowych i skoordynowanych działań, które określa się w literaturze jako nową politykę przemysłową lub nową politykę strukturalną (Rodrik 2006). Chodzi o całokształt zmian instytucjonalnych, które tworzyłyby zespół bodźców i jednocześnie środowisko sprzyjające poprawie konkurencyjności gospodarki. 5
Udział płac w wartości dodanej przemysłu przetwórczego (2011) a wartość sumarycznego wskaźnika innowacyjności wg IUS2013 Istnieje wyraźna i silna zależność im wyższy indeks innowacyjności tym większy odsetek wartości dodanej przeznacza się na wynagrodzenia. 6
Konkurencyjność Polski - synteza Nasz eksport jest bardzo słabo zdywersyfikowany. Znaczenie ma to, jak się produkuje, a nie tylko to, co się produkuje. Wysoka jakość instytucjonalna i sprawność operacyjna nie są naszą mocną stroną. Stajemy wobec konieczności opracowania nowej strategii integracji europejskiej. W wymianie globalnej uczestniczymy niemal wyłącznie poprzez firmy zagraniczne. Nasza pozycja w globalnym łańcuchu tworzenia wartości to wysoki wolumen przy niskiej wartości dodanej. Miarą konkurencyjności jest nie tylko jednostkowa wydajność pracy, ale także zdolność do produktywnego wykorzystania własnych zasobów pracy. Nie ma sensu polityka pobudzania napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych bez ich powiązania z krajową bazą wytwórczą. 7
Konkurencyjność Polski synteza (2) Fundamentem innowacyjności jest edukacja zorientowana na kreatywność. Tylko zwiększenie innowacyjności polskiej gospodarki umożliwi podniesienie wydajności pracy i jednoczesne zwiększenie udziału wynagrodzeń w wartości dodanej. Słaby wzrost konsumpcji odbija się negatywne na dynamice inwestycji. Jesteśmy na trajektorii niskiego wzrostu, wpadamy w pułapkę kraju średniego dochodu. Polityka strukturalna to dialog i wynikające z niego działanie, a nie dokument rządowy. Państwo zdominowane przez korporacje zawodowe nie jest w stanie reagować na wyzwania przyszłości. Prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce jest obarczone dużym ryzykiem, którego źródłem jest samo państwo i jego aparat administracyjny. 8
Kluczowe rekomendacje 1. Lepsze warunki dla przedsiębiorczości Niezbędna jest zmiana otoczenia regulacyjnego przedsiębiorstw. Fundamentem winna być ustawa o swobodzie działalności gospodarczej o charakterze kodeksowym. Konkurencyjność rynków wewnętrznych wymaga dalszej demonopolizacji gospodarki. 2. Nowa polityka przemysłowa Potrzebujemy selektywnej i strategicznej polityki przemysłowej, zwiększającej zdolność przedsiębiorstw do konkurencji, a nie skoncentrowanej na osłanianiu własnej gospodarki. W pierwszej kolejności powinna dotyczyć sektorów o wysokiej wartości dodanej eksportu. 3. Proinnowacyjna reorientacja gospodarki Państwo ma umożliwiać autonomicznym podmiotom innowacyjne zachowania i jego rola ma być pomocnicza. Kluczowa jest tu edukacja wyzwalająca indywidualną kreatywność na wszystkich poziomach kształcenia. Potrzebna jest zmiana systemu finansowania uczelni i nowa całościowa regulacja o własności intelektualnej. 4. Strukturalna przebudowa rynku pracy Polityka rynku pracy musi przeciwdziałać sytuacji, gdy nie opłaca się inwestować w podnoszenie poziomu kapitału ludzkiego, zdolności kreatywnych i przedsiębiorczych. 9
Kluczowe rekomendacje (2) 5. Znaczący wzrost poziomu oszczędności krajowych Wyższe oszczędności krajowe są niezbędne, aby finansować inwestycje prywatne, a nie jak dotychczas przede wszystkim deficyt państwa. Dla wzrostu oszczędności sektora przedsiębiorstw podstawowe znaczenie ma uproszczenie i większa przejrzystość systemu podatkowego. Dla wzrostu poziomu oszczędności indywidualnych konieczne jest zakończenie okresu niepewności dotyczącej przyszłości II filara emerytalnego i silniejsze zachęty podatkowe do udziału w III filarze tego systemu. 6. Promocja eksportu Potrzebna jest ekonomizacja polityki zagranicznej i służb dyplomatycznych, prowadząca do praktycznego wspierania inwestycji zagranicznych przedsiębiorstw krajowych. Konieczne jest uspójnienie i skoordynowanie działań na rzecz promocji marki kraju. 7. Nowoczesna administracja, sprawne państwo Konieczne jest przeciwdziałanie, z jednej strony, dominacji korporacji zawodowych i gospodarczych nad państwem, a z drugiej - niekontrolowanemu rozrostowi struktury administracyjnej kraju. Szczególnie istotne jest usprawnienie systemu egzekucji prawa, całościowa modernizacja administracji rządowej, przeprowadzenie trzeciego etapu reformy samorządowej oraz powołanie państwowego centrum studiów strategicznych. 10
Kluczowe rekomendacje (3) 8. Partnerstwo rozwojowe i zmiana formuły dialogu społecznego Niezbędny jest efektywny dialog z reprezentacjami podmiotów gospodarczych; dialog wykraczający poza tradycyjną wymianę informacji i konsultowanie projektów, a stanowiący proces nieustannego uczenia się, kojarzenia interesów i wspólnego rozwiązywania problemów. Uzupełnieniem dialogu w Komisji Trójstronnej powinna być Krajowa Rada ds. Konkurencyjności Gospodarki, kierowana przez premiera. 9. Prorozwojowe wykorzystanie środków unijnych Wykorzystanie funduszy unijnych nie może być celem samym w sobie, lecz musi zostać wyraźnie podporządkowane konkurencyjności gospodarki. Konieczna jest głęboka nowelizacja ustawy o zamówieniach publicznych. W świetle pogarszającej się sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego istotne jest upowszechnienie partnerstwa publiczno-prywatnego, a w szczególności zmiana klimatu politycznego wokół współpracy władzy publicznej i sektora prywatnego. 10. Nowa narodowa strategia integracji europejskiej Wobec praktycznego formowania się Unii Europejskiej zróżnicowanych prędkości Polska potrzebuje nowej strategii integracji europejskiej. Kwestia wejścia do strefy euro musi w niej zostać ściśle powiązana z działaniami na rzecz konkurencyjności polskiej gospodarki. 11
Podsumowanie Nie ma możliwości jednostronnego wyłączenia się z globalnej współzależności, sensowne jest natomiast dążenie do umacniania swojej podmiotowości we współzależności. Każdy kraj musi sam rozwiązywać swoje problemy, choć na szczęście nie musi rozwiązywać ich samotnie. Rozwiązywanie problemów strukturalnych oznacza aktywne i nowatorskie dostosowywanie się do ciągle zmieniających się warunków konkurencji i kooperacji. Istotna jest nie tylko polityka makroekonomiczna, ale także mezo i mikroekonomiczna. Nie ma możliwości powrotu do gospodarki zamkniętej i protekcjonistycznie osłoniętej. 12
Dekompozycja wzrostu potencjalnego PKB w latach 2010 2060 (średniorocznie w %) Prognoza KE wskazuje na dramatyczny spadek podaży zasobów pracy w Polsce. Doświadczamy obniżenia produktu potencjalnego. 13
Wnioski Przewidzianych w tej prognozie bardzo negatywnych tendencji demograficznych nie da się łatwo i szybko odwrócić, choć w perspektywie 50 lat jest to możliwe. Nasze państwo musi podjąć politykę propopulacyjną, czego zwiastunem są propozycje przedstawione ostatnio przez Prezydenta RP. Składową takiej polityki musi być także szersze otwarcie imigracyjne. Musimy jako społeczeństwo być coraz bardziej kreatywni. Polska znajduje się w momencie zwrotnym i strategicznym. Potrzebna jest pozytywna energia, aby doprowadzić do koniecznej instytucjonalnej i społecznej zmiany. 14
Dziękuję za uwagę! Raport powstał dzięki wsparciu Orange Polska Kraków 2013