Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw a zmiany zatrudnienia w Polsce

Urszula Kłosiewicz-Górecka, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur w Warszawie Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw a zmiany zatrudnienia w Polsce Celem artykułu jest analiza relacji zachodzących pomiędzy inwestycjami przedsiębiorstw a sytuacją na rynku pracy w poszczególnych sektorach gospodarki w Polsce w latach 2002 2011 i porównanie sektorowej struktury zatrudnienia w Polsce ze strukturą zatrudnienia w Unii Europejskiej. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że sytuacja na rynku pracy uwarunkowana jest szeregiem zróżnicowanych czynników, spośród których do najważniejszych należą inwestycje przedsiębiorstw, to bowiem głównie od ich poziomu i rodzaju zależy liczba tworzonych miejsc pracy 1. Zwykle wyróżnia się: inwestycje nowe rozwojowe, które przyczyniają się do wzrostu popytu na pracę, inwestycje odtworzeniowe, umożliwiające utrzymywanie dotychczasowych miejsc pracy, inwestycje, które nie tworzą nowych miejsc pracy, a nawet nie przyczyniają się do utrzymania istniejących miejsc pracy, ale zwiększają produktywność pracy. Jak wiadomo, produktywność pracy przyczynia się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, a w długim okresie skutkuje z reguły wzrostem zatrudnienia, ale może również wywoływać trudności z utrzymaniem dotychczasowych miejsc pracy. Jest tak w sytuacji, gdy wprowadzenie nowoczesnej techniki i organizacji pracy wywołuje zapotrzebowanie na wyższy poziom kwalifikacji osób pracujących na dotychczasowych stanowiskach pracy. 1 M. Moszyński, Procesy delokalizacji we współczesnej gospodarce światowej szansa czy zagrożenie dla polskiego rynku pracy? W: Wykorzystanie zasobów pracy we współczesnej gospodarce, D. Kopycińska (red.), Uniwersytet Szczeciński, 2007, s. 38-48. W artykule postawiono hipotezę, że kreowanie warunków sprzyjających odpowiedniej strukturze inwestycji w gospodarce może stać się przyczyną pozytywnych strukturalnych zmian na rynku pracy. Dynamika nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw oraz liczby pracujących według sektorów gospodarki Analiza dynamiki nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących ogółem w gospodarce narodowej w latach 2002 2011 wskazuje, że wzrost nakładów inwestycyjnych w latach 2005 2007 skutkował rosnącą liczbą pracujących, przy czym zmiany w liczbie pracujących były słabsze niż dynamika inwestycji. Słabnąca w latach 2007 2009 dynamika nakładów inwestycyjnych pozwoliła zaledwie na utrzymanie dotychczasowej liczby pracujących. W 2009 r. przy wzroście nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej jedynie o 0,6% nastąpiło w porównaniu z rokiem 2008 zmniejszenie liczby pracujących o 1,8% (tablica 1). Niewielki przyrost nakładów inwestycyjnych nie był w stanie przezwyciężyć negatywnych konsekwencji dla rynku pracy, wywołanych przede wszystkim obniżeniem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i podjętymi przez przedsiębiorstwa procesami racjonalizacji zatrudnienia, skutkującymi zwolnieniami pracowników. Przeprowadzona analiza wskazuje na zależność dynamiki nakładów inwestycyjnych oraz liczby pracujących od koniunktury gospodarczej. W okresie ożywienia gospodarczego (lata 2007 2008) wzrastała dynamika nakładów inwestycyjnych oraz liczba pracujących. Natomiast po- 16

Tablica 1. Dynamika nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących ogółem w gospodarce narodowej Polski Nakłady inwestycyjne Liczba pracujących Rok dynamika dynamika w mln zł w tys. (rok poprzedni =) (rok poprzedni =) 2002 109 266 90,0 12 803,3 87,3 2003 110 860 101,5 12 640,7 98,7 2004 120 467 108,7 12 720,2 100,6 2005 131 055 108,8 12 890,7 101,3 2006 154 880 118,2 13 220,0 102,6 2007 191 714 123,8 13 771,1 104,2 2008 217 260 113,3 14 037,2 101,9 2009 218 581 100,6 13 782,3 98,2 2010 217 287 99,4 14 106,9 102,4 2011 243 346 111,9 14 232,6 100,9 Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2004, 2006, 2008, 2010, 2012, GUS, Warszawa 2004, 2006, 2008, 2010, 2012. gorszenie koniunktury w 2009 r. skutkowało zmniejszeniem dynamiki nakładów inwestycyjnych i najczęściej jeszcze silniejszą reakcją w zakresie liczby pracujących, przy czym w poszczególnych sektorach gospodarki reakcje te były zróżnicowane. Najwyższą dynamikę nakładów inwestycyjnych odnotowano w sektorze usług (wzrost o 137,8%), co skutkowało wzrostem o 13,6% liczby pracujących w tej sferze gospodarki. Podobna dynamika wzrostu nakładów inwestycyjnych miała miejsce w latach 2002 2011 w sektorze rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa (wzrost o 133,7%), ale przy niższej niż w usługach dynamice wzrostu liczby pracujących w tej sferze gospodarki (9,7%). Najniższą dynamikę wzrostu nakładów inwestycyjnych odnotowano w Polsce w latach 2002 2011 w sektorze przemysłu (wzrost o 99,5%) przy wzroście liczby pracujących w analizowanym okresie o 7,3%, czyli słabszym niż w sektorze usług oraz rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa. W sektorze obejmującym rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo rosnąca w latach 2004 2007 dynamika nakładów inwestycyjnych praktycznie nie wywoływała zmian w zakresie liczby pracujących (rysunek 1). Silniejszy wzrost zatrudnienia dotyczył jedynie 2010 r., po czym w następnym okresie powrócił do poprzedniego stanu. Rysunek 1. Dynamika nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących ogółem w sektorze rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa (rok poprzedni = ) Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2004, 2006, 2008, 2010, 2012, GUS, Warszawa 2004, 2006, 2008, 2010, 2012. 17

W analizowanym 10-letnim okresie w sektorze rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa wystąpiły niewielkie zmiany zarówno jeśli chodzi o udział nakładów inwestycyjnych w ogółem inwestycjach w gospodarce (2,5% w 2011 r. wobec 2,1% w 2002 r.), jak i w udziale pracujących wśród ogółu pracujących w kraju (16,9% w 2002 r. wobec 16,7% w 2011 r.) tablica 2. Przedstawione dane dotyczące zatrudnienia w sektorze rolnictwa w Polsce wymagają szerszego komentarza. W Polsce w rolnictwie pracuje blisko 17% ogółu pracujących, podczas gdy dla 27 krajów Tablica 2. Struktura nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących według sektorów gospodarki w latach 2002 2011 Wyszczególnienie Nakłady inwestycyjne Pracujący w mln zł w % w tys. w % 1 2 3 4 5 2002 r. ogółem 109 266 12 803,3 2 278 2,1 2 167,4 16,9 42 779 39,2 3 564,5 27,9 64 209 58,7 7 071,4 55,2 2003 r. ogółem 110 860 12 640,7 2 246 2,0 2 144,6 17,0 45 975 41,4 3 488,4 27,6 62 639 56,6 7 007,7 55,4 2004 r. ogółem 120 467 12 720,2 2 649 2,2 2 145,1 16,8 50 987 42,3 3 519,7 27,6 66 831 55,5 7 055,4 55,6 2005 r. ogółem 131 055 12 890,7 3 018 3,0 2 134,1 16,6 56 542 42,5 3 519,1 27,3 71 495 54,5 7 237,5 56,1 2006 r. ogółem 154 880 13 220,0 3 455 2,8 2 145,2 16,3 67 910 43,8 3 694,3 27,9 83 515 53,4 7 380,5 55,8 2007 r. ogółem 191 714 13 771,1 4 166 2,2 2 149,9 15,6 83 924 43,7 3 923,4 28,5 103 624 54,1 7 697,8 55,9 2008 r. ogółem 217 260 14 037,2 4 620 2,2 2 142,2 15,3 96 772 44,5 3 943,2 28,0 115 868 53,3 7 951,8 56,7 2009 r. ogółem 218 581 13 782,3 4 094 1,9 2 124,9 15,4 80 128 36,6 3 774,5 27,4 134 359 61,5 7 882,9 57,2 18

1 2 3 4 5 Artykuły 2010 r. ogółem 217 287 4 282 76 264 136 741 2,3 35,1 62,6 14 106,9 2 376,1 3 774,7 7 956,1 16,8 26,8 56,4 2011 r. ogółem Ź r ó d ł o: jak tablicy 1. 243 346 5 324 85 351 152 671 2,5 34,8 62,7 14 232,6 2 376,7 3 824,5 8 031,4 16,7 26,9 56,4 UE jest to około 5%. Dla porównania w Polsce pracuje prawie tyle samo osób, ile łącznie w Niemczech, we Francji i w Hiszpanii 2. Oficjalne statystyki wskazują, że w Polsce w rolnictwie bez pracy pozostaje niecałe 50 tys. osób. Jednak według szacunków prowadzonych w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (IRGiŻ) oraz w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN rolnictwo w Polsce ukrywa około 600 tys. bezrobotnych. Mała liczba rolników zarejestrowanych w urzędach pracy wynika głównie z obowiązującego prawa. Duża część rolników nie może zarejestrować się w powiatowych urzędach pracy jako osoby bezrobotne, nawet jeśli pracowali oni dodatkowo na etacie poza rolnictwem 3. Zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 4 bezrobotnym może być tylko osoba, która nie jest właścicielem nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczających dwa hektary przeliczeniowe 5. Zdaniem ekspertów z IRGiŻ jedynie około 300 tys. gospodarstw rolnych na 2,3 mln ogółem w Polsce jest w stanie zapewnić rodzinom dochód porównywalny z osiąganym przez gospodarstwa domowe, których członkowie pracują poza rolnictwem. Zdecydowana większość gospodarstw rolnych (87%) nie zapewnia nie tylko odpowiedniego dochodu, lecz także pracy przez cały rok w pełnym wymiarze 6. 2 Bezrobocie schowało się na wsi, www.serwisy.gazetaprawna.pl/praca-ikariera/artykuły/659412, odczyt: 04.06.2013. 3 Tamże. 4 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, DzU z 2004 r. Nr 99, poz. 1001. 5 Według Obwieszczenia Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 21 września 2012 r. w sprawie wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego w 2011 r. przeciętny dochód z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego wynosił w 2011 r. 2713 zł (na podstawie art. 18 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym, DzU z 2006 r. Nr 136, poz. 969, z późn. zm.). 6 serwisy.gazetaprawna.pl/praca-i-kariera/artykuły/631196, odczyt: 04.06.2013. 7 Tamże. Tymczasem w 2011 r. w porównaniu z rokiem 2010 liczba pracujących w rolnictwie wzrosła (tablica 2). Dzieje się to w sytuacji, gdy przybywa na wsi maszyn, które zastępują pracę ludzką i powodują spadek zapotrzebowania na pracę fizyczną. Zdaniem ekspertów z Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Szkoły Głównej Handlowej ukryte bezrobocie w rolnictwie szybko nie zniknie, gdyż powiększanie gospodarstw rolnych następuje wolno. Właściciele niewielkich kawałków ziemi nie chcą się ich pozbyć gdyż dzięki nim mają ubezpieczenia i dopłaty bezpośrednie z Unii Europejskiej 7. W latach 2002 2008 nakłady inwestycyjne w sektorze przemysłu rosły, wykazując przemiennie okresy silniejszej i słabszej dynamiki wzrostu, które nie zawsze skutkowały wzrostem liczby pracujących w tym sektorze, np. w 2004 r. wzrost nakładów inwestycyjnych o 10,9% spowodował tylko 0,9% przyrostu pracujących, a w kolejnym roku (2005 r.) wzrost nakładów inwestycyjnych o kolejne 10,9% nie wystarczył, aby utrzymać miejsca pracy na poziomie z roku 2004 (rysunek 2). Z kolei silny spadek nakładów inwestycyjnych w 2009 r. wskutek obniżenia poziomu rozwoju gospodarczego nie spowodował tak silnego spadku liczby pracujących, ale też wzrost inwestycji w 2011 r. nie przywrócił stanu zatrudnienia w przemyśle z roku 2008. W analizowanym 10-letnim okresie udział sektora przemysłu w nakładach inwestycyjnych ogółem w gospodarce wahał się od około 43 44% podczas koniunktury gospodarczej do 34 35% w okresie spadku rozwoju gospodarczego, przy czym w ostatnich latach (2009 2011) udział nakładów inwestycyjnych w sektorze przemysłu systematycznie zmniejsza się. Natomiast udział liczby pracujących w tym sektorze w stosunku do ogółem pracujących w gospodarce narodowej w latach 2009 2011 nieznacznie zmniejszył się, z 27 28% w początkowych 19

Rysunek 2. Dynamika nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących ogółem w sektorze przemysłu (rok poprzedni = ) Ź r ó d ł o: jak rysunku 1. Rysunek 3. Dynamika nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących ogółem w sektorze usług (rok poprzedni = ) Ź r ó d ł o: jak rysunku 1. 20

latach i ponad 28% w okresie ożywienia gospodarczego do 26 27% w okresie dekoniunktury. Zaobserwowane zmiany w liczbie pracujących w sektorze przemysłu wynikają także z dokonującego się postępu technicznego i wprowadzania nowych form organizacji (np. wykorzystania źródeł energii na rzecz bardziej efektywnych i ekologicznych). Prowadzi to z jednej strony do spadku zatrudnienia i zmniejszenia zapotrzebowania na kadry nisko i niewykwalifikowane, z drugiej zaś do rozwoju w polskiej gospodarce sekcji wiążących zatrudnienie (np. budowa dróg i autostrad). Dla zmiany struktury zatrudnienia coraz większe znaczenie mają wiedza, umiejętności i kwalifikacje pracowników, które stają się najważniejszymi aktywami przedsiębiorstw. W latach 2002 2011 w sektorze usług wzrastały nakłady inwestycyjne, przy czym w poszczególnych latach występowały przemiennie okresy silniejszej i słabszej dynamiki wzrostu inwestycji, które w poszczególnych latach przynosiły 2 4% wzrostu zatrudnienia w tej sferze gospodarki (rysunek 3). Trzeba jednak podkreślić, że w długim okresie (lata 2002 2011) to właśnie w sektorze usług nastąpił: największy wśród sektorów gospodarki przyrost zatrudnienia (13,6%), wzrost udziału pracujących wśród ogółu pracujących w gospodarce (z około 55% w 2002 r. do 56,5% w roku 2011). Tworzenie licznych nowych miejsc pracy (w tym dla osób o wysokich kwalifikacjach) jest cechą inwestycji usługowych 8. Warto przy tym podkreślić, że Polska jest zdecydowanym liderem w zakresie bezpośrednich inwestycji usługowych w Europie Środkowej i Wschodniej, a w raporcie Grupy Everest z października 2011 r. została zaliczona do grupy pięciu najatrakcyjniejszych lokalizacji dla ośrodków nowoczesnych usług biznesowych 9. Dynamika i struktura nakładów inwestycyjnych oraz pracujących w sekcjach sektora usług 8 Raporty. Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Europie 2011 2012, IBRKK, Warszawa 2012, s. 189. 9 Global Location Insights: October 2011-Perspectives on Global Services Market in Poland, Everest Group, research.everestgrp.com, odczyt: 15.05.2012. W latach 2009 2011 dynamika nakładów inwestycyjnych w poszczególnych sekcjach sektora usług była zróżnicowana (tablica 3). W 2011 r. w stosunku do roku 2010 dynamika nakładów inwestycyjnych była najwyższa w sekcjach: administracja publiczna, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne oraz administrowanie i działalność wspierająca, ale zwiększone inwestycje nie przełożyły się na wzrost liczby pracujących w tych sekcjach. Z kolei zmniejszenie nakładów inwestycyjnych w sekcjach edukacji, ochrony zdrowia i pomocy społecznej skutkowało tylko niewielkim spadkiem zatrudnienia w tych obszarach gospodarki. W latach 2010 2011 największy wzrost liczby pracujących (mimo spadku nakładów inwestycyjnych) odnotowano w sekcji informacji i komunikacji oraz działalności finansowej i ubezpieczeniowej, co należy uznać za pozytywny przejaw rozwoju nie tylko sektora usług, ale też gospodarki narodowej, w której sfera informacji, komunikacji i finansowania ma istotne znaczenie dla funkcjonowania ogółu podmiotów gospodarczych. Stosunkowo wysoka dynamika liczby pracujących miała miejsce także w sekcjach: transportu i gospodarki magazynowej, obsługi rynku nieruchomości oraz działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej, co również należy ocenić pozytywnie, gdyż wzrost zatrudnienia dotyczy usług kreujących postęp oraz usług korzystających z zaawansowanej wiedzy i nowoczesnych technologii. Zróżnicowane tempo inwestowania w poszczególnych sekcjach usługowych prowadzi w dłuższych okresach do zmian struktury nakładów inwestycyjnych oraz liczby pracujących w sektorze usług 10. Od wielu lat najwyższy udział w nakładach inwestycyjnych w sektorze usług mają sekcje: transportu i gospodarki magazynowej, obsługi rynku nieruchomości, handlu, naprawy pojazdów samochodowych, ale tendencje w tym zakresie są zróżnicowane (tablica 4). Sekcja transportu i gospodarki magazynowej wykazuje systematyczny wzrost udziału w nakładach inwestycyjnych w sektorze usług z 21,3% w roku 2005 do 35,2% w 2011 r., przy niewielkim wzroście udziału pracujących w tej sekcji wśród ogółem pracujących w sektorze usług (z 8,7 do 8,9%). Sekcja ta ma wysoki udział podmiotów prywatnych, w tym zagranicznych, które angażują swoje środki finansowe, a ponadto do tej sfery gospodarki skierowano wysokie wsparcie na inwestycje ze środków UE. Sekcja obsługi rynku nieruchomości w analizowanym okresie zmniejszyła swój udział w nakładach inwestycyjnych w sektorze usług z 24,1% w roku 2005 do 18,0% w 2011 r., przy zachowaniu dość stabilnego udziału pracujących w tej sekcji wśród ogółem pracujących w usługach. Spadek inwestycji wynikał z ponad dwukrotnego w 2010 r., 10 U. Kłosiewicz-Górecka, Działalność inwestycyjna w sektorze usług. W: Raporty. w Polsce 2009 2011, IBRKK, Warszawa 2012, s. 64 67. 21

Tablica 3. Dynamika nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących w sekcjach sektora usług Wyszczególnienie Dynamika nakładów inwestycyjnych w sektorze (w %) Dynamika pracujących w sektorze (w %) 2009/2008 2010/2009 2011/2010 2009/2008 2010/2009 2011/2010 Handel; naprawa pojazdów samochodowych 89,7 85,7 103,9 95,3 100,4 99,8 Transport i gospodarka magazynowa 126,2 114,1 124,8 94,6 101,1 101,5 Zakwaterowanie i gastronomia 104,0 102,9 108,6 91,9 94,0 98,7 Informacja i komunikacja 91,8 93,7 108,9 102,8 99,2 103,8 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 97,9 81,8 108,0 95,9 101,2 102,5 Obsługa rynku nieruchomości 96,0 94,4 101,2 100,2 101,5 101,6 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 95,1 97,5 109,8 101,6 100,2 101,9 Administrowanie i działalność wspierająca 86,5 81,9 126,2 100,3 109,6 99,5 Administracja publiczna, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 90,9 117,4 130,5 104,9 100,6 98,1 Edukacja 107,5 121,5 99,3 101,3 100,7 99,9 Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 114,8 111,2 96,0 102,6 102,2 99,8 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 131,7 116,1 86,7 100,3 101,4 100,5 Pozostała działalność usługowa 103,6 110,9 129,0 101,0 98,2 100,6 Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2010, 2011, 2012, GUS, Warszawa 2010, 2011, 2012. Tablica 4. Udział nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących w sekcjach sektora usług Wyszczególnienie Udział nakładów inwestycyjnych w sektorze (w %) Ddział pracujących w sektorze (w %) 2005 2009 2010 2011 2005 2009 2010 2011 Handel; naprawa pojazdów samochodowych 17,8 14,8 12,3 11,5 28,6 27,6 27,5 27,4 Transport i gospodarka magazynowa 21,3 27,9 31,2 35,2 8,7 8,8 8,8 8,9 Zakwaterowanie i gastronomia 1,5 1,8 1,8 1,8 3,0 3,2 3,0 2,9 Informacja i komunikacja 6,9 5,5 5,2 5,1 2,5 3,8 3,0 3,1 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 4,3 3,8 3,0 2,9 4,1 4,2 4,2 4,3 Obsługa rynku nieruchomości 24,1 21,2 19,6 18,0 2,4 2,4 2,5 2,5 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 3,3 2,9 2,8 2,7 5,6 6,1 6,0 6,2 Administrowanie i działalność wspierająca 2,3 2,7 2,1 2,3 4,5 4,8 5,2 5,1 Administracja publiczna, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 6,1 4,0 4,4 5,4 12,1 12,3 12,2 11,9 Edukacja 5,2 4,7 5,6 5,1 14,4 13,6 13,6 13,5 Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 4,1 4,5 5,0 4,3 9,6 9,5 9,6 9,6 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 2,5 5,5 6,3 4,9 1,8 1,0 1,9 1,9 Pozostała działalność usługowa 0,6 0,7 0,7 0,8 2,7 2,6 2,5 2,5 Ogółem sekcje sektora usług Ź r ó d ł o: jak tablicy 3. w porównaniu z rokiem 2009, spadku popytu na mieszkania. Zastój na tym rynku to efekt kryzysu oraz wejścia w życie nowelizacji prawa bankowego w odniesieniu do kredytów, które zobowiązuje banki do bardziej restrykcyjnego badania zdolności kredytowej, a także cyklu podwyżek stóp pro- 22

11 E. Wesołowska, Kredyty mieszkaniowe. Tanio, coraz taniej, Dom Newsweek Polska 2012, lipiec sierpień. centowych. Mimo problemów firm funkcjonujących na rynku nieruchomości, inwestycje w tej branży w 2012 r. rozwijały się, przede wszystkim aby zdążyć przed wejściem w życie ustawy deweloperskiej, która nakłada na nich obowiązek prowadzenia specjalnych rachunków powierniczych 11. W sekcji handlu, naprawy pojazdów samochodowych, podobnie jak w sekcji obsługi rynku nieruchomości, systematycznie spada udział nakładów inwestycyjnych w inwestycjach ogółem w sektorze usług z 17,8% w 2005 r. do 11,5% w 2011 r. Jest to konsekwencja zmniejszenia przez zagraniczne przedsiębiorstwa handlowe dynamiki inwestowania w porównaniu z połową lat 90. XX w., kiedy miały miejsce intensywne procesy globalizacji handlu w Polsce. Jest to też skutek ograniczenia inwestycji przez zagraniczne firmy wskutek pogarszających się warunków ich finansowania, wynikających z kryzysu gospodarczego. W efekcie w 2011 r. w stosunku do roku 2010 zmniejszyła się liczba pracujących w tej sekcji, a także ich udział wśród ogółem pracujących w sektorze usług (z 28,6% w 2005 r. do 27,4% w roku 2011). W 2011 r. załamał się obserwowany kilkuletni trend wzrostu udziału nakładów inwestycyjnych następujących sekcji: edukacja, opieka zdrowotna i pomoc społeczna, działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją w inwestycjach ogółem w sektorze usług. Nie nastąpił też wzrost zatrudnienia w tych sekcjach, a nawet zmniejszył się udział pracujących w sekcji edukacji wśród pracujących ogółem w sektorze usług. Są to niekorzystne zjawiska z punktu widzenia uwarunkowań rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, tym bardziej że każda z wymienionych sekcji usługowych nawet w latach, kiedy odnotowały wzrost nakładów inwestycyjnych miała niski udział w nakładach inwestycyjnych ogółem w gospodarce narodowej, nieprzekraczający 4%. Pozytywne jest to, że inwestycje w edukację, ochronę zdrowia oraz kulturę mają stać się priorytetowymi obszarami wsparcia w ramach budżetu Polski na lata 2014 2020. Warto podkreślić, że w Unii Europejskiej zdrowie uznano za jeden z obszarów finansowania w ramach unijnej polityki spójności ze względu na pogłębienie się dysproporcji w tym obszarze wraz z rozszerzeniem UE. W latach 2000 2006 programy w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) obejmowały przede wszystkim inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia (np. szpitale), sprzęt medyczny i szkolenie pracowników służby zdrowia. W bieżącej perspektywie (lata 2007 2013) nowe przepisy dotyczące polityki spójności odzwierciedlają rosnącą świadomość znaczenia stanu zdrowia ludności dla pomyślnego rozwoju gospodarki. Powinno to ułatwić pozyskiwanie przez Polskę bardziej kompleksowego finansowania dla wielu różnorodnych działań, takich jak: ogólna modernizacja systemu opieki zdrowotnej, budowa i remont placówek ochrony zdrowia oraz zakup sprzętu; inwestycje w potencjał ludzki; ich celem jest zagwarantowanie, że pracownicy służby zdrowia i sektora zdrowia publicznego posiadają wykształcenie odpowiadające wymaganemu poziomowi umiejętności i wiedzy; inwestycje w środki promocji zdrowia i zapobiegania chorobom; inwestycje mające na celu poprawę stanu zdrowia, np. starzenie się w dobrym zdrowiu. W nowej perspektywie budżetowej Unii Europejskiej na lata 2014 2020, w ramach polityki spójności, nie są planowane wydatki na turystykę, co stanowi istotny problem. Tymczasem wsparcie Brukseli ma istotne znaczenie dla poszczególnych województw w naszym kraju, gdyż z własnych budżetów samorządy nie są w stanie przeznaczyć na ten cel podobnej wielkości funduszy. Sektorowa struktura pracujących oraz wartości dodanej w Polsce i w Unii Europejskiej Przekształcenia w sektorowej strukturze zatrudnienia w Polsce mają cechy ogólnoświatowych przemian strukturalnych, charakteryzujących się dominującym zatrudnieniem w sektorze usług, chociaż udział pracujących w rolnictwie jest w naszym kraju bardzo wysoki w stosunku do udziału pracujących w sektorze rolnictwa w Unii Europejskiej; w 2011 r. wynosił 12,7% w Polsce wobec 5,3% w Unii Europejskiej (tablica 5). Udział zatrudnienia w sektorze rolnictwa w Polsce jeszcze silniej odbiega od udziału pracujących w tym sektorze gospodarki w krajach strefy euro (3,4%), w których już na początku XX w. poziom zatrudnienia w rolnictwie spadł poniżej udziału zatrudnienia w przemyśle. W Polsce proces ten jest mocno spóźniony w stosunku do istniejącego stanu w krajach Europy Zachodniej. Warto przy tym podkreślić, że w 2011 r. udział sektora rolnictwa w tworzeniu wartości dodanej ogółem przez poszczególne sektory gospodarki był w Polsce wprawdzie wyższy (4,0%) niż w krajach Unii Europejskiej (1,7%), ale liczba pracujących w rolnictwie w Polsce jest nadal bardzo wysoka. 23

Tablica 5. Sektorowa struktura pracujących oraz wartości dodanej brutto w Polsce i w Unii Europejskiej w 2005 r. i 2011 r. (w %) Rolnictwo, leśnictwo, Wyszczególnienie łowiectwo i rybactwo i budownictwo Polska UE (27 krajów) Polska UE (27 krajów) Polska UE (27 krajów) 2005 r. Wartość dodana 4,8 1,9 30,7 26,6 64,5 71,5 Pracujący 16,5 4,9 29,2 24,7 54,3 70,4 2011 r. Wartość dodana 4,0 1,7 33,1 25,7 62,9 72,6 Pracujący 12,7 5,3 30,4 22,9 57,1 71,8 Ź r ó d ł o: opracowanie na podstawie B. Puzio-Wacławik, Przeobrażenia trójsektorowej struktury zatrudnienia w Polsce na tle doświadczeń krajów Unii Europejskiej. W: Wykorzystanie zasobów pracy we współczesnej gospodarce, D. Kopycińska (red.), Uniwersytet Szczeciński, 2007, s. 75 76 oraz Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2012, GUS, Warszawa 2012. 12 Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2012, GUS, Warszawa 2012. W latach 2005 2011 odnotowano w Polsce i w krajach UE odmienne tendencje w zakresie zatrudnienia w przemyśle (łącznie z budownictwem). O ile w Polsce udział zatrudnienia w przemyśle nieznacznie wzrósł (o 2,4 pkt. proc.), to w krajach UE spadł o 0,9 pkt. proc. Był to rezultat systematycznego postępu technicznego i organizacyjnego w sektorze przemysłu, który spowodował wzrost zapotrzebowania na usługi, w tym biznesowe. W efekcie w latach 2005 2011 wzrósł udział pracujących w usługach. W Polsce przyrost ten był silniejszy (o 2,7 pkt. proc.) niż liczony dla wszystkich krajów Unii Europejskiej (1,4 pkt. proc.). Nadal jednak udział pracujących w sektorze usług w Polsce jest niższy (57,1% w 2011 r.) niż liczony dla 27 krajów Unii Europejskiej (71,8%) oraz dla krajów strefy euro (73,9%). Dzieje się tak przy znacznie niższym w Polsce, w porównaniu z krajami UE (27 krajów) 12, współczynniku aktywności zawodowej (66,1% w Polsce w 2011 r. wobec 71,2% w krajach UE) oraz wskaźniku zatrudnienia (odpowiednio: 59,7% i 64,3%). Także wydajność pracy w Polsce jest istotnie niższa niż w krajach UE i w 2011 r. stanowiła 68,8% stanu liczonego dla 27 krajów Unii Europejskiej. Pozytywnym zjawiskiem jest wzrost w Polsce udziału sektora przemysłu w tworzeniu wartości dodanej ogółem tworzonej przez wszystkie sektory gospodarki narodowej z 30,7% w 2005 r. do 33,1% w roku 2011. Jednak niska produktywność polskiego przemysłu w stosunku do produktywności usług powoduje, że na zakup usług zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorstwa mogą przeznaczyć stosunkowo niewielką część swojego dochodu i z tego powodu usługi w Polsce są mniej rozwinięte niż w krajach UE, szczególnie w krajach dawnej piętnastki UE 13. Podsumowanie Porównanie trójsektorowej struktury zatrudnienia w Polsce i w krajach Unii Europejskiej pokazuje, że chociaż przekształcenia w sektorowej strukturze zatrudnienia w Polsce mają pożądany kierunek, to jednak odsetek osób pracujących w rolnictwie jest w naszym kraju zbyt wysoki w porównaniu z udziałem pracujących w usługach. W celu zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki w świecie oraz uzyskania poprawy sytuacji na krajowym rynku pracy pożądane byłoby: zwiększenie udziału inwestycji w rozwój nowoczesnych przemysłów nasyconych wysoką technologią i zgłaszających wzmożone zainteresowanie usługami biznesowymi; dalsze inwestowanie w rozwój profesjonalnych usług, w tym biznesowych; nasilenie działań na rzecz wzrostu miejsc pracy poza rolnictwem, w tym w usługach dla obsługi rolnictwa. 13 B. Puzio-Wacławik, Przeobrażenia trójsektorowej struktury zatrudnienia w Polsce na tle doświadczeń krajów Unii Europejskiej. W: Wykorzystanie zasobów pracy we współczesnej gospodarce, D. Kopycińska (red.), Uniwersytet Szczeciński, 2007, s. 75 76. 24

Tworzenie nowych miejsc pracy jest procesem trudnym, wymagającym wieloaspektowego wsparcia rozwoju przedsiębiorczości indywidualnej, zwłaszcza na terenach wiejskich. Dla zmiany struktury polskiej gospodarki szczególne znaczenie ma świadome rozwijanie zachęt kierujących napływ inwestycji, w tym bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce, do dziedzin gospodarki o wysokiej technologii, które zwiększą konkurencyjność Polski na międzynarodowych rynkach oraz są mniej podatne na przenoszenie miejsc pracy z Polski do krajów oferujących tańszą siłę roboczą. s UMMARY Capital expenditures of enterprises and changes in employment in Poland The aim of the article is to analyse the relations occurring between investment outlays and employment in Poland and to compare the sectorial structure of employment in this country with the structure of employment in the European Union. The subject of analyses was the volume, dynamics and structure of investment outlays as well as those working in the three sectors of the economy: agriculture, industry and services as well as in individual sections of the service sector. The analysis covers the period characterised by both boom and recession, and the sectorial analysis covers the years 2002 2011, while the analysis of changes taking place in the service sector the years 2005 2011. The analysis was carried out on the grounds of available, comparable data of the CSO as well as the literature in the area of investment and the labour market accessible in the form of books, articles, and reports. The author also used the information on investment and labour market accessible on Internet. 25