Wykład: Asymetria informacji, moral hazard oraz cyberprzestępczość
Asymetria informacji Asymetria informacji fakt, iż różne osoby dysponują różnymi danymi / wiadomościami. Asymetria informacji jest nie do uniknięcia, jej rozmiary i konsekwencje zależą od struktury rynku. Niedoskonałość informacji jest w gospodarce zjawiskiem powszechnym. Rynki, na których informacja nie jest doskonała, nie są efektywne. Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.
William Vickrey (1914-1996) James Mirrlees (ur. 1936) Nagroda Nobla (1996) "for their fundamental contributions to the economic theory of incentives under asymmetric information"
Joseph Stiglitz (ur. 1943) George Akerlof (ur. 1940) Michael Spence (ur. 1943) Nagroda Nobla (2001) "for analyses of markets with asymmetric information"
Asymetria informacji - rynek samochodów używanych INFORMACJE KUPUJĄCY SPRZEDAJĄCY CENY TRANSAKCYJNE LICZBA TRANSAKCJI EFEKTYWNOŚĆ RYNKU najczęściej średnie i niskie wyraźnie mniejsza niż przy równym dostępie do informacji ograniczona WIELE OSÓB NIEZADOWOLONYCH; NABYWCÓW ZNAJDUJĄ NAJGORSZE PRODUKTY
Asymetria informacji na rynku ubezpieczeń Zakład ubezpieczeniowy nie jest w stanie śledzić stopnia uzależnienia od papierosów, który ma negatywny wpływ na zdrowie. Osoby, które są najmniej narażone na wypadek, mogą się nie zdecydować na wykupienie polisy. Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.
Asymetria informacji - rynek ubezpieczeń na życie INFORMACJE UBEZPIECZYCIEL UBEZPIECZONY CENY UBEZPIECZEŃ LICZBA TRANSAKCJI EFEKTYWNOŚĆ RYNKU rosną maleje ograniczona Z UBEZPIECZEŃ REZYGNUJĄ OSOBY NAJZDROWSZE; FIRMY UBEZPIECZENIOWE ZACZYNAJĄ PONOSIĆ STRATY
Wartość rynku kredytów dla MSP Okres Kredyty dla dużych firm (w mld PLN) Kredyty dla sektora MSP (w mld PLN) VIII 2009 100,3 127,4 VIII 2010 95,4 125,9 VIII 2011 101,0 142,6 VIII 2012 108,4 166,1 VIII 2013 114,9 166,7 Źródło: NBP.
Kredyty z utratą wartości MSP oraz firmy duże Okres Kredyty z utratą wartości dla dużych firm (w mld PLN) % ogółu kredytów Kredyty z utratą wartości dla sektora MSP (w mld PLN) % ogółu kredytów VIII 2009 7,9 7,9% 13,9 10,9% VIII 2010 9,0 9,4% 17,8 14,1% VIII 2011 8,0 7,9% 18,6 13,0% VIII 2012 10,1 9,3% 20,3 12,2% VIII 2013 10,8 9,4% 22,0 13,2% Źródło: NBP.
Wysokość oprocentowania nowych kredytów Okres Kredyty o wartości do 1 mln PLN Kredyty o wartości powyżej 4 mln PLN Kredyty dla przedsiębiorców indywidualnych VIII 2010 6,4% 6,3% 8,1% VIII 2011 6,7% 6,8% 8,7% VIII 2012 7,0% 6,5% 9,3% VIII 2013 4,5% 4,6% 7,0% Źródło: NBP.
Liczba przestępstw związanych z dokumentami
Łączna liczba i kwota udaremnionych prób wyłudzeń kredytów
Wyłudzanie kredytów Siedem osób podejrzanych o wyłudzanie kredytów i pożyczek ujęli funkcjonariusze ABW. Zatrzymani byli członkami grupy, która - za pomocą fałszywych dokumentów i podstawionych osób - oszukała 12 banków działających na Pomorzu. Straty oceniono na 9,5 mln zł. Ujętym osobom prokuratura przedstawiła zarzuty m.in. współudziału w wyłudzaniu kredytów i pożyczek, fałszowania dokumentacji księgowej oraz działania w zorganizowanej grupie przestępczej. Każdej z tych osób grozi do 10 lat więzienia. Dwoje z pięciu zatrzymanych tymczasowo aresztowano, a pozostałe pięć osób wypuszczono za poręczeniem majątkowym w wysokości do 200 tys. zł i z zakazem opuszczania kraju. Podczas zatrzymań, w jednym z przeszukiwanych pomieszczeń, funkcjonariusze odkryli drukarnię, w której fałszowano niezbędne do przestępczego procederu dokumenty. Znaleziono w niej nie tylko podrobione dowody osobiste, paszporty i akty notarialne, ale również znaczną liczbę fałszywych pieczęci organów skarbowych, ZUS oraz banków, a także telefony komórkowe i elektroniczne nośniki danych.
Udział sektora MSP w tworzeniu miejsc pracy Źródło: PARP.
Korzyści osób posiadających dostęp do informacji Posiadanie informacji może mieć skutki redystrybucyjne: zyski tych, którzy dysponują informacją, mogą być osiągane kosztem pozostałych. Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.
Zachowania menedżerów w warunkach asymetrii informacji Menedżerowie mogą podejmować działania nastawione na realizację własnych interesów kosztem interesów udziałowców. Właściciele nie tylko nie są w stanie monitorować swoich pracowników i menedżerów, ale z uwagi na asymetrię informacji zazwyczaj nie wiedzą nawet, co ci ludzie, którzy działają w ich imieniu, powinni robić. Skłonność swoich (osób zaangażowanych w przedsiębiorstwie) do sprzedaży papierów wartościowych własnego przedsiębiorstwa po określonych cenach, zawiera informację o ich poglądzie na temat faktycznej wartości tych papierów. Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.
Greed is Good! Michael Douglas w filmie Wall Street jako Gordon Gekko
Pokusa nadużycia Pokusa nadużycia (moral hazard) w swojej pierwotnej formie wywodzi się z rynku ubezpieczeń. Zakłada, że w warunkach zabezpieczenia, podmiot podejmuje się bardziej ryzykownych działań, aniżeli w przypadku jego braku. Pokusa nadużycia wiąże się nierozerwalnie z występowaniem asymetrii informacji. Na poziomie korporacji pokusa nadużycia może prowadzić do ryzykownych działań, mających na celu wzrost wartości akcji w krótkim okresie. W relacjach pomiędzy pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą zjawisko to definiowane jest jako prawdopodobieństwo podjęcia działań przez pożyczkobiorcę, które będą komplikowały możliwość spłaty zadłużenia.
Problem pryncypała i agenta Właściciele majątków przedsiębiorstw i zarządzający nimi to zupełnie inne osoby. Interesy obu grup zazwyczaj pozostają rozbieżne. W przypadku własności majątkowej, charakterystyczne jest jej rozproszenie wśród wielu akcjonariuszy, którzy preferują delegowanie codziennego zarządzania wyspecjalizowanemu zespołowi. Menedżerowie, którzy są wówczas zatrudniani, wynagradzani są za maksymalizację zysku akcjonariuszy. Relacja pomiędzy tymi dwoma podmiotami nie jest wolna od napięć, pochodzących z niedoskonałej korelacji pomiędzy zyskami generowanymi przez menedżera i jego wynagrodzeniem. W niektórych przypadkach konstrukcja płac skłania menedżera do przeprowadzania ukrytych działań, które zwiększają jego własne zyski, a zmniejszają zyski akcjonariuszy. Grupa ta nie posiada potrzebnych informacji i mocy do kontrolowania działań delegata.
Najlepiej wynagradzani CEO w USA, 2012 Lp. Imię i nazwisko Firma Wynagrodzenie w ostatnim roku (w mln USD) Wynagrodzenie w ostatnich 5 latach (w mln USD) Wartość posiadanych akcji (w mln USD) 1 John Hammergren McKesson 131,2 285,0 51,9 2 Ralph Lauren Ralph Lauren 66,7 204,1 5.010,4 3 Michael Fascitelli Vornado Realty 64,4-171,7 4 Richard Kinder Kinder Morgan 60,9 60,9 8.582,3 5 David Cote Honeywell 55,8 96,1 21,5 Źródło: Forbes.
Relacja wynagrodzeń CEO w USA do średnich wynagrodzeń robotników W latach 1994-2005 5 najwyższych menedżerów z 1500 największych amerykańskich korporacji zarobiło łącznie 500 mld USD.
Przestępstwa białych kołnierzyków /white-collar crime/ Przestępstwa popełniane przez dobrze sytuowane osoby, piastujące ważne stanowiska, cieszące się zaufaniem społecznym. Mogą polegać na fałszowaniu dokumentów, defraudacji pieniędzy, wykorzystywaniu poufnych informacji. Martha Stewart Podejrzewana o transakcję papierami wartościowymi z wykorzystaniem poufnych informacji. W grudniu 2001 roku sprzedała swoje akcje firmy farmaceutycznej ImClone na dzień przed ich gwałtownym spadkiem. W marcu 2003 roku została uznana winną i skazana na karę 5 miesięcy więzienia.
Kenneth Lay (1942 2006), prezes ENRONU W 1999 r. zarobki Laya wyniosły 42 mln USD. W latach 1998-2001 sprzedał akcje Enronu za 300 mln USD. W 2000 r. rozważano jego kandydaturę na stanowisko Ministra Skarbu. Najwyższa wartość ENRONU 60 mld USD.
Bernard Ebbers prezes WorldCom W 1999 r. wartość majątku Ebbersa szacowana była na 1,4 mld USD. Najwyższa wartość WorldComu 175 mld USD. Straty inwestorów ok. 100 mld USD 25 lat więzienia
Dennis Kozlowski CEO Tyco 1992-2002
Dennis Kozlowski wyrok od 8 do 25 lat Wyrok m.in. za wypłatę 81 mln USD nieuzasadnionych bonusów oraz zakup dzieł sztuki za 15 mln USD (na rachunek Tyco).
Lepszy dostęp do informacji dla wybranych
Porównanie wartości giełdowej i wartości fundamentalnej akcji na rynku w USA w latach 1925 1999 Źródło: Shefrin, 2000
Przestępczość na rynku kapitałowym - składanie zleceń lub zawieranie transakcji wprowadzających lub mogących wprowadzić w błąd co do rzeczywistego popytu, podaży lub ceny instrumentu finansowego, powodujących nienaturalne lub sztuczne ustalenie ceny jednego lub kilku instrumentów finansowych; - rozpowszechnianie za pośrednictwem środków masowego przekazu nierzetelnych informacji albo pogłosek, które wprowadzają lub mogą wprowadzać w błąd w zakresie instrumentów finansowych; - ujawnienie lub wykorzystanie informacji poufnej przez osoby posiadające informację poufną w związku z pełnieniem funkcji w organach spółki, posiadaniem w spółce akcji lub udziałów lub w związku z dostępem do informacji poufnej z racji zatrudnienia, wykonywania zawodu; - podawanie przez osoby odpowiedzialne za informacje zawarte w prospekcie emisyjnym lub innych dokumentach informacyjnych nieprawdziwych lub zatajanie prawdziwych danych w istotny sposób wpływających na treść informacji.
Petrolinvest W dniu publikacji prospektu Petrolinvestu Ryszard Krauze kontrolował bezpośrednio i pośrednio prawie 77,3 proc. kapitału spółki. Po emisji akcji serii B nadal był największym udziałowcem firmy (70,3%). Prawa do akcji pierwszej poszukiwawczej spółki na naszym rynku znalazły się w obrocie 16 lipca 2007 r. To był jeden z najbardziej udanych debiutów na GPW wspomina dziś Paweł Gricuk, prezes Petrolinvestu. W trakcie pierwszej sesji za papiery płacono nawet 620 zł, co oznaczało aż 173-proc. wzrost kursu (w stosunku do ceny emisyjnej). Na koniec dnia kapitalizacja firmy wyniosła prawie 3,5 mld zł, czyli ponad połowę ówczesnej wartości grupy Lotos. Kilka dni później PDA Petrolinvestu osiągnęły najwyższą cenę w historii 842 zł (wzrost o ponad 270% w stosunku do ceny z oferty publicznej).
Petrolinvest Liczba akcji : 241 940 472 szt. Kapitalizacja: 41 129 880 zł Ostatni kurs 2013-10-25 17:04: 0,17 zł Roczny zakres zmian: 2,19 zł (2012-11-07) 0,16 zł (2013-09-06)
Petrolinvest Petrolinvest o 30 proc. w górę. GPW zawiesiła transakcje Gazeta Wyborcza, aktualizacja: 16.08.2011 12:17 Kurs akcji należącej do Ryszarda Krauzego spółki poszedł w górę o 30 proc. po pozytywnym komunikacie w związku z odwiertem Shyrak 1 w Kazachstanie. W związku z ogromną liczbą zleceń i ostrą zwyżką kursu spółki, giełda na kilkadziesiąt minut zawiesiła transakcję na Petrolinveście Akcje Petrolinvestu zaczęły mocno zwyżkować przed godz. 10, gdy spółka zaprezentowała pomyślne wyniki interpretacji pomiarów geofizycznych odwiertu Shyrak 1.
Kary KNF, Petrolinvest - Mamy wszelkie przesłanki, by twierdzić, że trafiliśmy na duże złoże ropy i gazu. Znajdujemy się już na głębokości 5030 m [do docelowej głębokości zostało jeszcze około 100 m]. (...) Wielkość zasobów, które możemy wydobyć, szacujemy na około 100 mln baryłek powiedział wtorkowemu "Pulsowi Biznesu" prezes Petrolinvestu Bertrand Le Guern. Przy obecnych cenach ropy, które sięgają 100 dol. za baryłkę, oznaczałoby to, że spółka ma złoże warte 10 mld dol. - Kurs w górę o 89% w ciągu jednego dnia (1.02.2011). - Wynagrodzenie w 2011 r. 968 000 PLN.
Petrolinvest, akcjonariat 2012 Akcjonariusz Ilość akcji / głosów Udział procentowy w kapitale zakładowym / liczbie głosów na WZA Ryszard Krauze * 3 603 587 1,49% Prokom Investments S.A. 7 590 000 3,14% Osiedle Wilanowskie Sp. z o.o. ** 2 164 702 0,89% Pozostali akcjonariusze 228 581 183 94,48% OGÓŁEM 241 939 472 100,00% * Ryszard Krauze jest podmiotem dominującym wobec Prokom Investments S.A. ** Osiedle Wilanowskie Sp. z o.o. jest podmiotem zależnym od Prokom Investments S.A
Bioton
Wycena Biotonu na tle innych firm farmaceutycznych Na świecie wytwarzaniem rekombinowanej insuliny - głównego produktu Biotonu - zajmują się trzy giełdowe koncerny: amerykański Eli Lilly, duński Novo Nordisk oraz francuski Aventis. Ich kapitalizacja giełdowa sięga od 14,5 mld euro (Novo Nordisk) do ponad 63 mld euro (Aventis), czyli wielokrotnie więcej, niż wynosi wartość Biotonu (ok. 0,5 mld euro). Wyceny rynkowe Eli Lilly i Novo Nordisk są niemal identyczne - wskaźnik cena/zysk wynosi 18,2. Pod tym względem drożej wyceniany jest Aventis z C/Z równym 27,4. Z kolei wskaźnik cena/wartość księgowa dla trzech koncernów mieści się w przedziale 3,8-5,9. Na tym tle akcje Biotonu są drogie. Według agencji Bloomberga, C/Z przekracza 236, a C/WK to ponad 11.
Bioton Liczba akcji: 8 586 420 000 szt. Kapitalizacja: 171 728 400 zł Ostatni kurs 2013-10-25 15:26 0,02 zł Roczny zakres zmian 0,10 zł (2012-10-26) 0,02 zł (2013-08-20)
Kary KNF, Bioton Prezes Biotonu Adam Wilczęga otrzymał w 2007 roku wynagrodzenie z tytułu sprawowanej funkcji wysokości 427,5 tys. zł. Z tytuły pełnienia funkcji we władzach spółek podporządkowanych Biotonu otrzymał 168 tys. zł. Daje to łącznie 595,5 tys. zł. Wilczęga na koniec 2007 roku posiadał także 3.047.670 akcji spółki. Jego wartość rynkowa wynosiła w 2007 r. 1,98 mln zł.
Bioton, akcjonariat 2007-2008
Bioton, akcjonariat 2012 Biznesmen pozbył się swoich prywatnych udziałów w Biotonie. 6 września 2013 r. sprzedał 95 999 999 akcji biotechnologicznej "perełki" po 2 grosze za sztukę. Dostał za to 1,92 mln zł. Biznesmen zaczął wyprzedawać papiery Biotonu już pod koniec sierpnia. - Zbycie wynikało z konieczności realizacji zobowiązań zaciągniętych wobec instytucji finansowej na podstawie umowy zawartej w roku ubiegłym - informowano w komunikacie. Po tej transakcji zostało mu 96 mln akcji. Teraz zostawił sobie tylko jedną sztukę. Mimo to Krauze pośrednio, poprzez Prokom i Osiedle Wilanowskie, nadal kontroluje ponad 1 mld akcji Biotonu. Jest też członkiem rady nadzorczej spółki.
Społeczeństwo informacyjne - podstawy U podstaw społeczeństwa informacyjnego leżą dwa kolejne przełomowe wynalazki techniczne: komputery i telekomunikacja. Ich rola jest podobna do tej, jaką odegrały: maszyna parowa i elektryczność w rewolucji przemysłowej. Źródło: W. Cellary, w opracowaniu: Polska w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego, 2002
Gospodarka informacyjna i społeczeństwo informacyjne "...OECD uznała, iż gospodarka jutra będzie, w dużym stopniu, "gospodarką informacyjną" a społeczeństwo będzie w rosnącym stopniu "społeczeństwem informacyjnym". Oznacza to, że informacja będzie stanowiła dużą część wartości dodanej większości dóbr i usług, a działalności informacyjnie intensywne będą w rosnącym stopniu charakteryzować gospodarstwa domowe i obywateli." (ICCP 1998)
Liczba komputerów podłączonych do internetu, 2000-2008 Źródło: The Digital Economy Fact Book, 2008-2009
Dostęp do internetu w krajach OECD w 2011 r. Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
Liczba użytkowników internetu na świecie Źródło: ITU
Przedsiębiorstwa posiadające dostęp do internetu w krajach europejskich w 2011 r. Źródło: GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2008-2012
Gospodarstwa domowe z dostępem do internetu w domu w krajach europejskich 70,5% gospodarstw domowych w Polsce miało dostęp do internetu w 2012 r. [w 2008 r. 47,6%]. Źródło: GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2008-2012
Firmy sprzedające / kupujące towary i usługi przez internet w 2011 r. Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
Zamawiający przez internet produkty do użytku prywatnego w krajach europejskich 30,3% w 2012 r. Łączna wartość zakupów internetowych dokonanych przez mieszkańców naszego kraju w 2009 r. wyniosła ok. 9,5 miliarda złotych, czyli ponad dwukrotnie więcej niż w poprzednim roku. Źródło: GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2008-2012
Światowe wydatki na produkty i usługi sektora ICT (w mld USD, ceny bieżące) Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
Wydatki na produkty i usługi sektora ICT w krajach OECD (w mld USD, ceny bieżące) Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
Firmy z sektora ICT, 2011 Firma Wartość rynkowa (w mld USD) Obroty (w mld USD) Dochód netto (w mld USD) Apple 559,0 (1 m.) 108,6 25,9 Microsoft 270,6 (4 m.) 70,0 23,2 IBM 241,8 (5 m.) 106,9 15,9 Google 165,4 (25 m.) 37,9 9,7 Oracle 145,1 (32 m.) 35,6 8,5 Intel 140,5 (33 m.) 54,0 12,9 Źródło: Fortune 500.
Średni przychód na 1 zatrudnionego w 250 największych firmach sektora ICT (w tys. USD) Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
250 największych firmach ICT Obroty (w mln USD) i zatrudnienie Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
Kradzież danych dot. kart kredytowych, 8.11.2009 Hakerzy z Mołdawii, Estonii i Rosji pozyskują dane o kartach kredytowych z serwera w Atlancie (USA). Udaje im się zdobyć PIN kody do tych kart (za pomocą systemu komputerowego). Na 3 kontynentach w ciągu 12 godzin okradzionych zostaje 2100 bankomatów. Wybrano w sumie 9 mln USD.
Wyłudzenia fikcyjna sprzedaż przez internet /auto fraud w USA/ Liczba przypadków 2012
Wyłudzenia pieniędzy /romance scams w USA/ Liczba przypadków 2012
Wirusy - próba wyłudzenia pieniędzy Ukash - pierwszą zidentyfikowaną odmianą wirusa była wersja legitymująca się w USA jako Policja Federalna FBI.
Zagrożenia w cyberprzestrzeni Źródło: MSWiA.
Kary za przestępstwa komputerowe w Polsce
Kary za przestępstwa komputerowe w Polsce c.d.
Wybrane przestępstwa komputerowe w Polsce
Osoby osądzone za przestępstwa komputerowe