fot. Jacek Więckowski fot. Jan Walencik

fot. Jacek Więckowski fot. Jan Walencik

Park Narodowy Ujście Warty, fot. Artur Tabor Jeśli przyjrzymy się jak mapa naszego kraju zmieniała się w ciągu ostatnich dziesięcioleci, zobaczymy, że nieustannie ubywa miejsc dzikich, nietkniętych przez człowieka, a przybywa zabudowy, dróg, nowych inwestycji. Trwa nieustanna presja człowieka na obszary naturalne i zbliżone do naturalnych. Znikają ostoje ptaków i dużych drapieżników. Degradowane są lasy, rzeki i jeziora. Mimo to nasz kraj nadal postrzegany jest jako jedno z nielicznych państw europejskich mających przyrodę zachowaną w dobrym stanie. Puszcza Białowieska, Karpaty, Biebrza, Bug to tylko kilka obszarów będących bezcennym dziedzictwem, jakie wnieśliśmy do Unii Europejskiej, gdzie niestety w wielu miejscach przyroda jest już bezpowrotnie zdegradowana i zmieniona. Ale oprócz tych cennych miejsc istnieją w Polsce setki innych, które warto i należy ochronić. Tym znanym i tym niedocenianym obszarom przyrodniczym poświęcony jest projekt Dzika Polska.

Co to jest Dzika Polska? Działania w ramach kampanii edukacyjnej Dzika Polska prowadzone są przez Pracownię na rzecz Wszystkich Istot od końca lat 90. Polegają na zbieraniu informacji o cennych terenach i o tym, co zagraża im ze strony człowieka. Katalog obejmuje także miejsca, które nie są w żaden sposób chronione. Celem projektu jest promowanie potrzeby ochrony przyrody w Polsce. Informacje zbierane są w oparciu o sieć lokalnych współpracowników rozsianych po całym kraju. Są to osoby, które chcą chronić przyrodę swojego regionu. Wiele z nich zdobyło potrzebne umiejętności podczas organizowanych przez Pracownię szkoleń Strażników Miejsc Przyrodniczo Cennych. Dotychczas odbyło się kilkanaście cyklów szkoleń, w których łącznie uczestniczyło kilkaset osób. Informacje zebrane dzięki pomocy lokalnych współpracowników służą do opracowania Mapy Dzikiej Polski. Żubry w Bieszczadach, fot. Jacek Szarek Dudek, fot. Artur i Saturnina Homan Obrazuje ona skalę zagrożeń cennych obszarów przyrodniczych i wskazuje, co i gdzie powinniśmy chronić. Mapa jest stale aktualizowana. Jej profesjonalny charakter potwierdza fakt, że Główny Urząd Statystyczny publikował mapę w swoich rocznikach. Dopełniającym elementem projektu jest wystawa Dzika Polska, która dotychczas była eksponowana w kilkudziesięciu miastach, m.in. w Muzeum Ziemi w Warszawie, Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie, Poznaniu, Lublinie, Wrocławiu, Krakowie, Łodzi, Opolu. Zawiera ona kilkadziesiąt wielkoformatowych fotografii przyrodniczych, przedstawiających miejsca skatalogowane w ramach Mapy Dzikiej Polski. Dzięki wystawie i innym formom promocji projektu, z ideą Dzikiej Polski zapoznały się tysiące osób. Powstało także kilkaset materiałów prasowych, radiowych i telewizyjnych, m.in. duża prezentacja projektu w magazynie dziennika Rzeczpospolita.

Tatry, fot. Jacek Zachara Dzika Polska o co toczy się spór? W Polsce zagrożone są setki miejsc cennych przyrodniczo. W ramach codziennych działań oraz w ramach projektu Dzika Polska, Pracownia stara się je chronić. Na szczególną uwagę zasługuje kilka miejsc oraz problemów: Puszcza Białowieska to najlepiej zachowany fragment pierwotnego lasu na niżu europejskim. Zajmuje obszar ok. 150 tys. ha, w tym 62 tys. ha po stronie polskiej. Bezcenna wartość Puszczy wynika przede wszystkim stąd, że przetrwały w niej do dziś całe pierwotne ekosystemy z ogromnym bogactwem gatunkowym roślin i zwierząt. W 1921 r. w Puszczy Białowieskiej utworzony został pierwszy w Polsce park narodowy, który po ostatnim poszerzeniu granic w 1996 r. zajmuje obszar ok. 10,5 tys. ha. Obecnie tylko ok. 30% powierzchni Puszczy w Polsce podlega ochronie prawnej, a w pozostałej części prowadzona jest gospodarka leśna. Pozyskanie drewna w ramach planowych cięć, realizowanych często pod pretekstem aktywnej ochrony zasobów, stanowi obecnie największe zagrożenie dla zachowania wartości przyrodniczych regionu. Silny opór ze strony środowisk leśnych i ich wpływ na świadomość społeczności lokalnych jest powodem ostrych konfliktów i stanowi główny problem dla podjęcia działań na rzecz poszerzenia granic Białowieskiego Parku Narodowego. Jedynie objęcie całego obszaru Puszczy statusem parku narodowego jest gwarancją skutecznej ochrony ostatniego dziewiczego lasu Europy oraz trwałego rozwoju społeczności lokalnych w oparciu o bezcenną przyrodę regionu. Tatry najcenniejsze przyrodniczo polskie góry, niepowtarzalny ekosystem, miejsce występowania wielu rzadkich gatunków (sosna limba, kozica, świstak, niedźwiedź, wilk). Polskie Tatry są tysiąc razy mniejsze od Alp. Pomimo objęcia tego terenu ochroną w postaci Tatrzańskiego Parku Narodowego, stale trwa i nasila się presja zwolenników Rozjechany bóbr, fot. Jacek Więckowski

komercyjnego zagospodarowania najwyższych polskich gór. Obecnie Tatrom zagraża przede wszystkim ogromna presja ze strony turystów i narciarzy, na ich potrzeby rozbudowuje się infrastrukturę narciarską i rekreacyjną. Służby ochrony przyrody zgodziły się, mimo protestu wybitnych przedstawicieli świata nauki i kultury oraz Państwowej Rady Ochrony Przyrody, by komercyjna firma Polskie Koleje Linowe dwukrotnie zwiększyła przepustowość kolei linowej na Kasprowy Wierch w sezonie zimowym. Minister Środowiska Jan Szyszko przy podejmowaniu tej decyzji bezprawnie pominął głos opinii społecznej łamiąc prawo, co zostało stwierdzone wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Decyzja o rozbudowie kolei została wydana bez sporządzenia raportu o oddziaływaniu inwestycji na środowisko, tym samym nie zostało zbadane, jaki wpływ będzie miała ta inwestycja na bezcenną przyrodę Tatr, co stoi w sprzeczności z prawem krajowym i europejskim. Sprawa rozbudowy kolei poprzez skargę organizacji ekologicznych trafiła do Komisji Petycji Parlamentu Europejskiego, która uznała skargę organizacji ekologicznych za zasadną i nakazała rozpoczęcie śledztwa przez Komisję Europejską, które obecnie się toczy. Obecnie trwają prace przy rozbudowie kolei. Sytuacja ta pokazuje, że łamane jest prawo, zaś największe zyski z wykorzystania przyrody czerpią Polskie Koleje Linowe. Via Baltica i Dolina Rospudy Budowa nowych dróg szybkiego ruchu i autostrad powoduje powstawanie konfliktów w obszarze drogi-przyroda. Ich istnienie Walka z kornikiem w Białowieskim Parku Narodowym, fot. Radosław Ślusarczyk bezpośrednio wpływa na przerywanie tras wędrówek zwierząt. To ważny problem ekologiczny ze względu na fakt, że w Polsce planowana jest budowa wielu nowych dróg i autostrad. W związku z tym konieczne jest wykonywanie analiz konfliktów korytarzy ekologicznych zwierząt z siecią dróg i autostrad, by wdrażać optymalne rozwiązania, które w minimalny sposób będą szkodzić przyrodzie. Jednym z przykładów takiego konfliktu na linii infrastruktura środowisko jest Via Baltica. Ma ona przebiegać w bezpośrednim sąsiedztwie najcenniejszych obszarów Puszczy Augustowskiej z Doliną Rospudy, Biebrzańskiego Parku Narodowego, Puszczy Białej oraz Puszczy Knyszyńskiej. Pomimo istniejącego, popieranego przez ekologów, wariantu drogi przez Łomżę tańszego i mniej ingerującego w przyrodę, promowany jest wariant przez Białystok. Dolina Rospudy położona jest niedaleko Augustowa, jest jednym z najcenniejszych kompleksów torfowiskowych w Polsce.

Dolina Rospudy, fot. Piotr Fiedorowicz Od 1998 roku prowadzone były starania dla utworzenia rezerwatu chroniącego ostatnie w Polsce stanowisko miodokwiatu krzyżowego. Przez obszar doliny zaplanowano budowę odcinka drogi Via Baltica, trasy paneuropejskiego korytarza transportowego łączącego Polskę z innymi krajami nadbałtyckimi. Budowa drogi przez dolinę zniszczy jej cenną przyrodę. Obecnie sprawa Rospuda jest miejscem najbardziej rozpoznawalnego konfliktu ekologicznego w Polsce. Teren doliny chroniony jest poprzez europejską sieć Natura 2000. Sprawa doliny Rospudy poprzez skargę organizacji ekologicznych trafiła do Komisji Europejskiej oraz do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Inwestycje turystyki masowej w górach. Wyraźnie obserwowalny jest trend zabudowywania gór infrastrukturą narciarską wbrew potrzebom ochrony przyrody, zmianom klimatycznym, uwarunkowaniom ekonomicznym i społecznym. Wyniki raportu Wpływ turystyki masowej na dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe Karpat. Raport z monitoringu kierunków zagospodarowania i wykorzystania turystycznego polskich gór, wydanego przez Pracownię w 2006 r., mówią, że aż połowa gmin i miast planuje lub realizuje inwestycje turystyki masowej, które mogą znacznie zagrażać cennym obszarom przyrodniczym. Łamane jest prawo krajowe i unijne. Przykładem takiej inwestycji jest planowana przez gminę Zawoja budowa tras narciarskich, wyciągów, kolei linowych, skoczni i ośrodka sportowego na terenie Babiogórskiego Parku Narodowego oraz ostoi Natura 2000. Podobnych zagrożeń w polskich górach jest wiele.

Dzika Polska 2007 Projekt Przyroda wokół nas bezcennym dziedzictwem społecznym prośrodowiskowa kampania edukacyjna Dzika Polska obejmuje szereg działań promocyjnych, pozwalających zwrócić uwagę opinii publicznej na stale pogarszający się stan cennych terenów przyrodniczych w Polsce. Problematyka ekologiczna jest niestety często bagatelizowana lub wręcz lekceważona przez decydentów, instytucje publiczne, prywatnych przedsiębiorców. W efekcie nie tylko nie przeciwdziała się niszczeniu przyrody, ale często także nie dostrzega tego problemu. Przyrodnicze dziedzictwo Polski ulega degradacji z powodu niefrasobliwości, luk w prawie, krótkowzrocznych interesów i zwykłego braku zainteresowania. Aby temu przeciwdziałać ukazujemy piękno ojczystej przyrody za pośrednictwem wystawy, Mapy Dzikiej Polski oraz podejmujemy interwencje mające na celu ochronę cennych przyrodniczo terenów. W roku 2007 w ramach projektu odbędą się wystawy fotograficzne w 6 miastach różnych regionów kraju. Publicznej prezentacji kilkudziesięciu zdjęć towarzyszyć będą konferencje prasowe, wykłady dotyczące ochrony przyrody, spotkania dyskusyjne, zajęcia edukacyjne dla dzieci, młodzieży i nauczycieli, a także stoiska informacyjne. Wszystkie te działania mają inspirować do podjęcia lokalnych działań w obronie zagrożonych obszarów. Chcemy, aby świadomi mieszkańcy danej okolicy, wrażliwi na przyrodę, czynnie włączyli się w jej ochronę. Jeśli zetknąłeś się z przypadkiem dewastacji dzikiej przyrody w swojej okolicy daj nam znać. Ryś, fot. Jan Walencik

Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot powstało w 1990 r. W swojej działalności odwołuje się do założeń filozofii ekologii głębokiej, podkreślającej szacunek do wszelkich form życia i zwracającej się ku tradycjom niepodzielności świata. Pracownia za najważniejszy cel uznaje obronę dzikiej przyrody, najcenniejszych obszarów przyrodniczych, w których naturalne procesy biologiczne mogą zachodzić bez przeszkód. Działania ukierunkowane są na zachowanie złożonego ekosystemu, z wszystkimi występującymi w nim gatunkami i procesami przyrodniczymi. Pracownia prowadziła wiele kampanii na rzecz cennych obszarów i gatunków. Broniła Puszczy Białowieskiej, prowadziła kampanię Dzikie jest piękne na rzecz ochrony dużych drapieżników; domagała się utworzenia Turnickiego Parku Narodowego na Pogórzu Przemyskim. Protestowała przeciw organizacji zimowej olimpiady w Tatrzańskim Parku Narodowym, obecnie angażuje się w ochronę Tatr przed biznesem narciarskim. Od 1998 r. prowadzi kampanię w obronie doliny Rospudy. Od wielu lat Pracownia zajmuje się monitoringiem szkodliwych inwestycji turystyki masowej w górach. Podejmuje również działania dotyczące zagrożeń i ochrony wartości przyrodniczych przy nowo budowanych drogach szybkiego ruchu i autostradach. Pracownia prowadzi działalność edukacyjną, której celem jest budzenie szacunku do wszelkich form życia, zwracanie uwagi na sieć powiązań i zależności w przyrodzie oraz motywowanie ludzi do podejmowania działań dla jej ochrony. Stowarzyszenie wypracowało nowatorskie formy edukacji ekologicznej - warsztat Zgromadzenie Wszystkich Istot i szkolenie Strażników Miejsc Przyrodniczo Cennych. Stowarzyszenie wielokrotnie zdobywało prestiżowe nagrody za swoją działalność, m.in. za kampanię Dzikie jest piękne w 1996 r. od Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, w 2001 r. za osiągnięcia w dziedzinie edukacji ekologicznej od Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarski Wodnej w Katowicach, w 2001 r. nagroda za najlepsze projekty od Sasakawa Peace Foundation. Stowarzyszenie dysponuje ośrodkiem położonym w Bystrej koło Bielska-Białej, który służy jako Stacja Edukacji Ekologicznej. Pracownia wydaje miesięcznik Dzikie Życie (ukazujący się od 1994 r.), jedyne pismo ekologiczne w Polsce, które odważnie, dociekliwie i bezkompromisowo pisze o niszczeniu i ochronie przyrody. Na łamach miesięcznika publikują wybitni naukowcy, przyrodnicy i autorytety świata nauki i kultury, przedstawiane są problemy ekologiczne i prezentowane istotne teksty dotyczące światopoglądu ekologicznego. Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot 43-360 Bystra, ul. Jasna 17, tel. (+48) 033 818 31 53, tel./fax 033 817 14 68 e-mail biuro@pracownia.org.pl, www.pracownia.org.pl Konto bankowe: BS Bystra, 15 8133 0003 0001 0429 2000 0001 Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej, w ramach projektu Przyroda wokół nas bezcennym dziedzictwem społecznym prośrodowiskowa kampania edukacyjna Dzika Polska. Za treść tego dokumentu odpowiada Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.