Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku 15-264 Białystok, ul. Ciołkowskiego 2/3 tel. 085 742-53-78 faks. 085 742-21-04 e-mail: sekretariat@wios.bialystok.pl Raport podsumowujący 5-letni cykl monitoringu hałasu obejmujący lata 2012-2016 województwo podlaskie Białystok, grudzień 2017 r.
PRESJE ŹRÓDŁA HAŁASU Hałasem określa się niepożądane, uciążliwe lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na narząd słuchu oraz inne zmysły i części organizmu ludzkiego i zwierzęcego. Hałas jest czynnikiem stresogennym i stanowi istotne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Jest jednym z najbardziej odczuwalnych zagrożeń środowiska. Jako zanieczyszczenie środowiska jest czynnikiem w bardzo dużym stopniu wpływającym na jakość warunków zamieszkania i wypoczynku człowieka. Wpływa również negatywnie na jakość środowiska przyrodniczego poprzez zmniejszenie bądź utratę wartości terenów chronionych, rekreacyjnych czy uzdrowiskowych, zmienia też zachowania ptaków i innych zwierząt. Do głównych źródeł hałasu powodujących zwiększenie uciążliwości akustycznej w środowisku należą: ruch drogowy, kolejowy, zakłady przemysłowe oraz hałas lotniczy. Klimat akustyczny województwa podlaskiego kształtuje przede wszystkim hałas komunikacyjny (głównie drogowy i w niewielkim stopniu kolejowy) oraz przemysłowy. Siec komunikacyjną województwa tworzy system dróg powiązany z układem krajowym oraz międzynarodowym. W skład sieci dróg wchodzą ważne drogi krajowe nr: 8, 16, 19, 58, 61, 62, 63, 64, 65, 66, w tym prowadzące do 5 przejść granicznych: w Budzisku, Ogrodnikach, Kuźnicy, Bobrownikach i Połowcach. Istniejący układ komunikacyjny i położenie przygraniczne województwa powoduje znaczącą presję na środowisko ze strony transgranicznego ruchu samochodowego, zwłaszcza samochodów ciężarowych. Wywołują one duże uciążliwości akustyczne dla ludności i środowiska na terenach sąsiadujących z drogami krajowymi. Stan klimatu akustycznego w sąsiedztwie dróg ulega ciągłym zmianom, spowodowanym wzrostem ilości pojazdów samochodowych oraz wzrostem natężenia ruchu, co w konsekwencji pogarsza klimat akustyczny przyległych terenów. Sieć szlaków kolejowych w województwie podlaskim jest słabo rozwinięta. Dane Głównego Urzędu Statystycznego wskazują, że podlaskie plasuje się na ostatnim miejscu w kraju pod względem długości linii kolejowych eksploatowanych na 100 km 2. Mając na uwadze niską presję na środowisko pochodzącą od tego rodzaju transportu, WIOŚ nie planował pomiarów hałasu kolejowego. Hałas przemysłowy obejmuje dźwięki emitowane przez różnego rodzaju maszyny i urządzenia oraz części procesów technologicznych, instalacje i wyposażenie małych zakładów rzemieślniczych i usługowych. Do hałasu przemysłowego zalicza się również dźwięki emitowane przez urządzenia obiektów handlowych takie jak: klimatyzacje, wentylatory itp., a także urządzenia nagłaśniające w lokalach rozrywkowych i gastronomicznych. W odróżnieniu od hałasu komunikacyjnego, hałas przemysłowy ma na ogół charakter lokalny. Zagrożenie hałasem przemysłowym związane jest głównie z niekorzystną lokalizacją zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie zakładów. Poziom emisji hałasu przemysłowego jest uzależniony w dużym stopniu od stosowanego procesu technologicznego i wykorzystywanych w nim maszyn i urządzeń, których ilość, stan techniczny, poziom nowoczesności, a także izolacyjność akustyczna i lokalizacja źródła są czynnikami decydującymi o stopniu uciążliwości dla otoczenia. 1
STAN POMIARY HAŁASU Prowadzone przez Inspektorat działania kontrolne w odniesieniu do hałasu przemysłowego koncentrowały się na pomiarach w zakładach, w których stwierdzono wcześniej nadmierną emisję hałasu do środowiska i które posiadały ustalony dopuszczalny poziom jego emisji oraz na innych obiektach, których działalność stwarzała uciążliwość dla ludności. W latach 2012-2016 Inspektorat skontrolował łącznie 142 zakłady emitujące hałas. W wyniku przeprowadzonych pomiarów hałasu stwierdzono, że 38 zakładów przekracza poziomy dopuszczalne hałasu, z czego 52,6% to zakłady z przekroczeniami występującymi w nocy. W poniższej tabeli i na wykresie przedstawiono rozkład liczby skontrolowanych zakładów przekraczających normy w podziale na porę dnia i nocy oraz w 5-cio db zakresach przekroczeń. Tabela 1. Hałas przemysłowy w województwie podlaskim w latach 2012-2016 (źródło: baza ehałas) Zakłady skontrolowane emitujące hałas Przekraczające poziomy dopuszczalne Rok ogółem razem % noc 0,1-5 5-10 10-15 15-20 ponad 20 Liczba punktów pomiarowych 2012-2016 dzień noc dzień noc dzień noc dzień noc dzień noc 142 38 52,6 12 11 5 5 2 4 2 0 2 0 378 [szt] 14 12 10 8 6 dzień noc 4 2 0 0,1-5 db 5-10 db 10-15 db 15-20 db >20 db Wykres 1. Liczba skontrolowanych zakładów przemysłowych w zakresach przekroczeń poziomów dopuszczalnych woj. podlaskie 2012-2016 (źródło: baza ehałas, opracowanie: WIOŚ Białystok). 2
dzień noc 0,1-5 db 5-10 db 10-15 db 15-20 db >20 db 5,3% 5,3% 5,3% 13,2% 31,6 % 0,1-5 db 5-10 db 10-15 db 15-20 db >20 db 13,2% 10,5% 29% Wykres 2. Udział procentowy skontrolowanych zakładów przemysłowych przekraczających poziomy dopuszczalne w 5dB zakresach w porze dnia i nocy lata 2012-2016 (dane: baza ehałas, opracowanie WIOŚ Białystok). Wyniki kontroli wykazały, że najwięcej zakładów przekracza poziomy dopuszczalne w zakresie od 0,1 db do 5 db, zarówno w porze dziennej jak i nocnej. Przekroczenia rzędu 15-20 db i większe odnotowano łącznie tylko w 4 przypadkach w porze dziennej. Dla pory nocnej takich wysokich przekroczeń nie stwierdzono. Z analizy danych wynika, że z upływem lat liczba zakładów z przekroczeniami maleje, co pozwala stwierdzić, że kontrolowane zakłady dostosowują się do sankcji nakładanych na nie w wyniku przeprowadzanych kontroli. W latach 2012-2016 na terenie województwa prowadzono także badania klimatu akustycznego od hałasu drogowego. Przy wykonywaniu oceny pięcioletniej wzięto pod uwagę: pomiary wykonane przez WIOŚ i inne pomiary ( w tym dane nadesłane z Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad) zawarte w bazie ehałas oraz dane z II rundy mapowania akustycznego. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku wykonywał pomiary hałasu w ramach realizacji zadań Programu Państwowego Monitoringu Środowiska. Do badań wytypowano następujące miejscowości: Bielsk Podlaski, Wysokie Mazowieckie, Sztabin, Łapy, Jeleniewo, Piątnica, Przytuły, Suchowola, Augustów, Łomża, Hajnówka, Wasilków, Zambrów, Czyżew, Białystok, Raczki, Grabówka, Sokółka, Czarna Białostocka, Siemiatycze, Zabłudów, Mońki, Tykocin, Szypliszki, Ciechanowiec, Stawiski, Śniadowo, Supraśl, Grajewo, Suwałki, Knyszyn, Korycin, Kleosin, Szczuczyn, Bargłów Kościelny, Augustów, Rajgród, Kolno. W każdej z ww. miejscowości zlokalizowano punkty pomiarowe, w których prowadzono rejestrację natężenia dźwięku, warunków meteorologicznych i liczono przejeżdżające pojazdy z podziałem na pojazdy lekkie i ciężkie. Mierzonymi wskaźnikami były wskaźniki krótkookresowe L AeqD / L AeqN i wskaźniki długookresowe L DWN /L N. Punkty pomiarowe w miejscowościach ustalono zgodnie z wytycznymi GIOŚ. Pomiary wykonywano zgodnie z obowiązującą metodyką 1. Wartości wyznaczonych wskaźników zostały odniesione do dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, przedstawionych w załączniku do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku, zmieniającego rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2012, poz. 1109). W 2012 roku zaszły istotne 1 rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2011 roku w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów substancji lub energii w środowisku przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz.U.Nr 140, poz. 824). 3
zmiany w przepisach, które znacząco podwyższyły dopuszczalne poziomy hałasu. Od dróg lub linii kolejowych na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej oraz wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego o 3dB w porze dziennej i nocnej, a w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców o 2 db w porze dziennej i 5dB w nocy. W tabelach 2 i 3 zestawiono wyniki pomiarów przeprowadzonych w ramach realizacji Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Tabela 2. Wyniki równoważnych poziomów dźwięku L AeqD, L AeqN z wykonanych pomiarów w latach 2012-2016 (dane i opracowanie WIOŚ Białystok). Rok pomiaru Miejscowość/ nr drogi Poziom dopuszczalny L AeqD Wynik pomiaru L AeqD Przekroczenie [db] Poziom dopuszczalny L AeqN Wynik pomiaru L AeqN Przekroczenie 2012 Supraśl / woj. 676 60 64.6 4.6 50 54.9 4.9 2012 Knyszyn / kraj. 65 60 67.1 7.1 50 60.9 10.9 2012 Łapy / woj. 682 60 64.5 4.5 50 59.2 9.2 2012 Jeleniewo / woj. 655 60 62.4 2.4 50 48.4-2012 Bargłów Kościelny / kraj. 61 60 70.6 10.6 50 67.7 17.7 2012 Piątnica / kraj. 61 60 72,7 12,7 50 68,2 18,2 2012 Przytuły / woj. 668 55 60,2 5,2 50 53,9 3,9 2013 Wasilków / kraj.19 61 65,9 4,9 56 57,7 1,7 2013 Zambrów / kraj.63 65 65,7 0,7 56 60,5 4,5 2013 Czyżew / kraj.63 61 66,2 5,2 56 61,6 5,6 2013 Białystok / kraj.65 65 71,0 6,0 56 58,0 2,0 2013 Raczki / woj.664 61 65,9 4,9 56 58,8 2,8 2013 Grabówka / kraj.65 61 67,7 6,7 56 61,6 5,9 2014 Zabłudów / kraj.19 65 70,7 5,7 56 66,7 10,7 2014 Mońki / kraj.65 65 66,8 1,8 56 63,4 7,4 2014 Tykocin / woj.671 65 67,3 2,3 56 54,0-2014 Szypliszki / kraj.8 65 72,7 7,7 56 69,7 13,7 2014 Ciechanowiec /woj.681 65 64,1-56 56,4 0,4 2014 Stawiski / kraj.61 65 61,3-56 53,4-2014 Śniadowo / woj.677 65 69,7 4,7 56 65,8 9,8 2015 Knyszyn / kraj.65 65 66,7 1,7 56 60,4 4,4 2015 Korycin / kraj.8 65 69,4 4,4 56 67,5 11,5 2015 Kleosin / woj.678 65 71,9 6,9 56 63,1 7,1 2015 Szczuczyn / kraj.61 65 71,2 6,2 56 67,4 11,4 2015 Bargłów Kościelny / kraj.61 65 60,5-56 51,3-2015 Augustów / kraj.8 65 65,1 0,1 56 59,9 3,9 2015 Rajgród / kraj.61 65 69,7 8,7 56 66,3 10,3 2016 Mońki, ul. Ełcka 23 / kraj. 65 2016 Mońki, ul. Białostocka 36 / kraj. 65 65 65,6 0,6 56 56,4 0,4 65 69,4 4,4 56 62,6 6,6 4
Rok pomiaru Miejscowość/ nr drogi 2016 Mońki, ul. Białostocka 63 / kraj. 65 2016 Mońki, ul. Ełcka 20 / kraj. 65 2016 Szypliszki - Suwalska 29 / kraj. 8 2016 Szypliszki - Słobódka 44 / woj. 651 2016 Szypliszki,ul. Kościuszki 47 / woj. 651 2016 Szypliszki, ul. Suwalska 7 / kraj. 8 2016 Kolno, ul. Witosa 11 / kraj. 63 2016 Kolno, ul. Sobieskiego 17 / woj. 647 2016 Kolno, ul. Wojska Polskiego 38a / kraj. 63 2016 Kolno, ul. Sienkiewicza 24 / woj. 647 Poziom dopuszczalny L AeqD Wynik pomiaru L AeqD Przekroczenie [db] Poziom dopuszczalny L AeqN Wynik pomiaru L AeqN Przekroczenie 65 66,3 1,3 56 58,3 2,3 65 66 1 56 57,8 1,8 65 72,1 7,1 56 71,1 15,1 65 70,5 5,5 56 68,3 12,3 61 60,2-56 49,5-61 74,7 13,7 56 71,5 15,5 65 58,6-56 55,1-61 63 2 56 56,4 0,4 61 65,4 4,4 56 57,1 1,1 61 61,7 0,7 56 56,5 0,5 Tabela 3. Wyniki długookresowych średnich poziomów dźwięku L DWN i L N z pomiarów wykonanych w latach 2012-2016 (dane i opracowanie WIOŚ Białystok). Rok pomiaru Miejscowość / nr drogi Poziom dopuszczalny L DWN Wynik pomiaru L DWN Przekroczenie [db] Poziom dopuszczalny L N Wynik pomiaru L N Przekroczenie 2012 Bielsk Podlaski 60 69,2 9,2 50 60,7 10,7 2012 Wysokie Mazowieckie 60 68,2 8,2 50 59,4 9,4 2012 Sztabin 55 76,1 21,1 50 69,8 19,8 2013 Suchowola / kraj.8 64 78,0 14,0 59 71,1 12,1 2013 Augustów / kraj.8 68 73,9 5,9 59 67,2 8,2 2013 Łomża / kraj.61 68 72,4 4,4 59 65,0 6,0 2013 Hajnówka / woj.685 64 64,8 0,8 59 54,6-2014 Sokółka / kraj.19 68 73,0 5,0 59 66,0 7,0 2014 Czarna Białostocka / kraj.19 68 73,3 5,3 59 66,1 7,1 2014 Siemiatycze /kraj.19 68 73,0 5,0 59 65,3 6,3 2015 Supraśl / woj.676 68 63,7-59 42,9-2015 Łomża / kraj.61 68 72,8 4,8 59 65,6 6,6 2015 Grajewo / kraj.61 68 73,1 5,1 59 65,8 6,8 2015 Suwałki / kraj.8 68 74,5 6,5 59 67,2 8,2 2016 Mońki / kraj. 65 68 67,6-59 59,6 0,6 2016 Szypliszki / kraj. 8 64 75,8 11,8 59 68,6 9,6 2016 Kolno / kraj. 63 64 69,0 5,0 59 58,5-5
Mapa 1 Wartości przekroczeń hałasu (poziomy krótkookresowe) w porze dziennej 2012-2016 (źródło: WIOŚ) 6
Mapa 2 Wartości przekroczeń hałasu (poziomy krótkookresowe) w porze nocnej 2012-2016 (źródło: WIOŚ) 7
Mapa 3 Wartości przekroczeń hałasu (poziomy długookresowe) w porze dzienno-wieczorno-nocnej 2012-2016 (źródło: WIOŚ) 8
Mapa 4 Wartości przekroczeń hałasu(poziomy długookresowe) w porze nocnej 2012-2016 (źródło: WIOŚ) 9
W latach 2012-2016 wykonano pomiary hałasu na wybranych odcinkach dróg w 28 miastach województwa podlaskiego. Z przeprowadzonych pomiarów przygotowano zestawienie dotyczące hałasu drogowego w miastach w porze dziennej (tabela 4). Wzięto pod uwagę długość skontrolowanych ulic w mieście, przy których emisja hałasu przekracza maksymalny poziom dopuszczalny 60 db i wyliczono jaki procent stanowią długości ulic z przekroczeniami w stosunku do długości ulic skontrolowanych w danym mieście. Na podstawie zestawienia tabelarycznego i wykonanych wyliczeń zobrazowano graficznie udział % długości odcinków zbadanych dróg w miastach w podziale na wielkości przekroczeń wykres 3. [%] 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 43,5 % 39,1 % 17,4 % 0,1-5dB 5-10 db 10-15 db 15-20dB >20dB Wykres 3. Udział % długości odcinków zbadanych dróg w miastach, od których emisja przekracza poziom dopuszczalny w porze dziennej łącznie w latach 2012-2016 (dane: baza ehałas, opracowanie: WIOŚ Białystok). Łączna długość skontrolowanych ulic w wybranych miastach wyniosła 27,65 km. Z czego na 27,35 km emisja hałasu przekraczała maksymalny poziom dopuszczalny 60 db. Z wykresu wynika, że w porze dziennej w miastach najwięcej przekroczeń występowało w przedziale 0,1-5 db (43,5 %). Niewiele mniej (39,1 %) to przekroczenia z zakresu 5-10 db. Natomiast 17,4 % przekroczeń, to przekroczenia w granicy 10-15 db. Powyżej 15 db przekroczeń nie odnotowano. 10
Tabela 4. Hałas drogowy w miastach, w porze dziennej, w województwie podlaskim w latach 2012-2016 (dane: baza ehałas) Długość skontrolowanych ulic w mieście Rok Miasto razem km przy których emisja hałasu przekracza maksymalny poziom dopuszczalny 60 db razem 0,1-5 5-10 10-15 15-20 ponad 20 Średnie ważone natężenie ruchu, pojazdów/ godz. Udział pojazdów ciężkich w ruchu % 2012-2016 km % skontrolowanych km Augustów 0,8 0,8 100-0,8 - - - Białystok 0,5 0,5 100 0,1 0,3 0,1 - - 827 29,5 Bielsk Podlaski 0,6 0,6 100-0,6 - - - Ciechanowiec 0,4 0,4 100 0,4 - - - - 400 Czarna Białostocka 0,7 0,7 100-0,7 - - - 526 22 Czyżew 0,3 0,3 100-0,3 - - - 235 18,3 Grajewo 5,2 5,2 100 3,3 1,5 0,4 - - 536 13,2 Hajnówka 0,1 0,1 100 0,1 - - - - Knyszyn 0,9 0,9 100-0,9 - - - 337 14,5 Kolno 5,8 5,5 95 5,2 0,3 - - -.. Łapy 0,3 0,3 100 0,3 - - - - 406 5,1 Łomża 0,5 0,5 100-0,5 - - - 392 24,7 Mońki 1 1 100-1 - - - 477. Piątnica 0,4 0,4 100 - - 0,4 - - Rajgród 0,6 0,6 100-0,6 - - - Siemiatycze 1 1 100-1 - - - 461 15,4 Sokółka 0,5 0,5 100 0,5 - - - - 909 13 11
Długość skontrolowanych ulic w mieście Rok Miasto razem km przy których emisja hałasu przekracza maksymalny poziom dopuszczalny 60 db razem 0,1-5 5-10 10-15 15-20 ponad 20 Średnie ważone natężenie ruchu, pojazdów/ godz. Udział pojazdów ciężkich w ruchu % km % skontrolowanych km Stawiski 0,4 0,4 100 0,4 - - - - 123 Suchowola 1,95 1,95 100 - - 1,95 - - 520 35 Supraśl 1 1 100 1 - - - - Suwałki 0,5 0,5 100-0,5 - - - Szczuczyn 0,4 0,4 100 - - 0,4 - - Sztabin 1,3 1,3 100-0,3 1 - - 307 19,3 Tykocin 0,3 0,3 100-0,3 - - - 128 Wasilków 0,1 0,1 100-0,1 - - - 596 6,6 Wysokie 0,5 0,5 100 Mazowieckie - 0,5 - - - Zabłudów 0,5 0,5 100 Zambrów 1,1 1,1 100 - - 0,5 - - 0,6 0,5 - - - 663 743 7,5 12
W tabeli 5 zestawiono dane dotyczące szczególnej uciążliwości od hałasu drogowego. Tabela 5. Monitoring szczególnych uciążliwości hałasu drogowego na terenie woj. podlaskiego w latach 2012-2016. Rok 2012-2016 Miasta/ drogi krajowe Liczba punktów ze szczególną uciążliwością Liczba budynków położonych na odcinkach ze szczególną uciążliwością Kisielnica / DK 61 1 1 Suwałki / DK 8 2 2 Zabłudów / DK 19 1 1 W ocenie pięcioletniej, w oparciu o dane zgromadzone w bazie ehałas pełniącej funkcję rejestru akustycznego, zestawiono punkty pomiarowe hałasu drogowego zlokalizowane na terenach chronionych z akustycznego punktu widzenia (tabela 6). Wyniki w poszczególnych klasach przekroczeń zobrazowano na wykresie 4. Tabela 6. Liczba punktów pomiarowych w poszczególnych klasach przekroczeń hałasu drogowego na terenach chronionych z akustycznego punktu widzenia w województwie podlaskim w latach 2012-2016 (źródło: baza ehałas) Liczba punktów z przekroczeniem poziomów dopuszczalnych brak (0-5 db) (5-10 db) (10-15 db) (15-20 db) >20 db przekroczeń Pora dzienna Rok 2012 3 8 4 2-1 Pora nocna Pora dzienna Pora nocna Pora dzienna Pora nocna Pora dzienna Pora nocna Pora dzienna Pora nocna 4 4 4 2 3 - Rok 2013-5 4 1 - - 1 4 4 1 - - Rok 2014 2 5 3 - - - 2 1 5 2 - - Rok 2015 5 5 8 1 - - 2 2 4 3 - - Rok 2016 55 13 2 3 - - 3 7 2 1 2 - Źródło danych: baza ehałas, WIOŚ Białystok 13
szt. 60 55 50 45 40 35 pora dzienna brak przekroczeń 0-5 db 5-10 db szt. 10 pora nocna brak przekroczeń 0-5 db 5-10 db 30 25 20 10-15 db 15-20 db 5 10-15 db 15-20 db 15 10 >20 db >20 db 5 0 2012 2013 2014 2015 2016 0 2012 2013 2014 2015 2016 Wykres 4. Liczba punktów pomiarowych w poszczególnych klasach przekroczeń hałasu drogowego na terenach chronionych z akustycznego punktu widzenia w województwie podlaskim w latach 2012-2016 (źródło danych: baza ehałas, WIOŚ Białystok; opracowanie: WIOŚ Białystok) Z danych wynika, że w porze dziennej, w każdym kolejnym roku zmniejszała się ilość punktów z przekroczeniami powyżej 15 db. za wyjątkiem punktu pomiarowego w Sztabinie, w którym w roku 2012 uzyskano przekroczenie norm aż o 21,1 db. W porze nocnej punktów, w których wykonano pomiary było zdecydowanie mniej. Nie odnotowano w żadnym roku pomiarowym przekroczeń ponad 20 db. Łącznie w 5 punktach zanotowano przekroczenia w zakresie 15-20 db. W 12 punktach przekroczeń nie odnotowano. Pozostałe stanowiły punkty z przekroczeniami od 0 do 15 db. Sposób planowania pomiarów hałasu drogowego w latach 2012-2016, które były realizowane zgodnie z Programem PMŚ w różnych miejscowościach województwa w danym roku, uniemożliwia dokonanie analizy trendów zmian klimatu akustycznego w poszczególnych miejscowościach. Z przeprowadzonych pomiarów hałasu drogowego na terenie województwa podlaskiego można wnioskować, że hałas pochodzący od pojazdów samochodowych stanowi duże zagrożenie dla środowiska i ludzi. W większości miejscowości, w których prowadzono pomiary, stwierdzono występowanie przekroczeń poziomów dopuszczalnych zarówno dla pory dziennej jak i nocnej. Przyczynami występowania wysokich poziomów hałasu były stale wzrastająca liczba zarejestrowanych pojazdów, zła jakość nawierzchni drogowych, a w miastach brak obwodnic, które wyprowadziłyby ruch tranzytowy poza tereny zamieszkałe. REAKCJE PRZECIWDZIAŁANIA Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska. W latach 2012-2016 w ramach ograniczania uciążliwości związanych z ponadnormatywnym hałasem Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku prowadził planowe działania kontrolne u źródła (w zakładach przemysłowych) zwłaszcza w tych zakładach, w których stwierdzono wcześniej nadmierną emisję hałasu do środowiska i które mają ustalony decyzjami dopuszczalny poziom emisji, 14
ale także w szeregu mniejszych obiektów, których działalność stwarzała uciążliwość dla otoczenia, w tym dla ludzi. Szereg działań z zakresu ochrony przed hałasem realizowano również w ramach kontroli interwencyjnych podejmowanych na wnioski kierowane do Inspektoratu. Na podstawie prowadzonej działalności kontrolnej można stwierdzić, że wiele zakładów przemysłowych wprowadziło już szereg zabezpieczeń akustycznych, które skutecznie wyeliminowały nadmierny hałas przemysłowy z terenów mieszkalnych. Należy zwrócić uwagę, że działania zmierzające do ochrony społeczeństwa przed ponadnormatywnym działaniem hałasu należą obecnie w szerokim zakresie do kompetencji władz samorządowych. Podstawą do planowania działań są mapy akustyczne miast, a także plany zagospodarowania przestrzennego. Od roku 2008 są sporządzane i aktualizowane mapy akustyczne dużych aglomeracji (powyżej 250 tys. mieszkańców). Mapy dla mniejszych miejscowości są w opracowaniu. Mapa akustyczna jest podstawowym źródłem danych służących władzom miasta do wydawania decyzji związanych z poprawą klimatu akustycznego i podejmowania działań na rzecz ograniczenia negatywnego wpływu hałasu na mieszkańców. Stanowi podstawę do opracowania i realizacji programu ochrony przed hałasem, w ramach którego zostaną zaplanowane działania naprawcze i zapobiegawcze. Służy również do informowania społeczeństwa o zagrożeniach środowiska miejskiego hałasem oraz dla potrzeb zadań realizowanych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. W wyniku II rundy mapowania akustycznego, w 2013 roku powstała druga (zaktualizowana) Mapa akustyczna miasta Białystok obejmująca zasięgiem teren miasta Białegostoku. CHARAKTERYSTYKA MAPY AKUSTYCZNEJ MIASTA BIAŁEGOSTOKU Wśród miast wojewódzkich, Białystok jest drugi pod względem gęstości zaludnienia (2882 os/km 2 ), jedenasty pod względem liczby ludności (2940298) i trzynasty pod względem zajmowanej powierzchni (102,12 km 2 ). Struktura użytkowania powierzchni Białegostoku ulega niewielkim zmianom. Użytki rolne stanowią ok. 30% powierzchni ogólnej miasta, natomiast grunty zabudowane i zurbanizowane niecałe 50%. Istotny odsetek (ok. 20%) stanowią także grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione. W granicach miasta znajdują się parki i skwery oraz 1779 ha lasów. Większość stanowią lasy Skarbu Państwa zarządzane przez Nadleśnictwo Dojlidy. Łączna powierzchnia lasów państwowych wynosi 1404 ha. Lasy stanowiące własność gminy Białystok zajmują powierzchnię 178 ha. Lasy własności prywatnej zajmują łączną powierzchnię 138 ha, a pozostałe 59 ha to lasy należące do różnych innych właścicieli. W obrębie Białegostoku znajdują się dwa rezerwaty przyrody o powierzchni łącznej 105 ha, a także fragment Narwiańskiego Parku Narodowego. Przy opracowaniu mapy uwzględniono hałas powodowany przez transport samochodowy, transport kolejowy i przemysł. Transport samochodowy Przez miasto Białystok przebiegają 3 drogi krajowe: 8, 19, 65 oraz 4 drogi wojewódzkie: 678,675,676,669. Drogi krajowe przebiegające przez miasto Białystok są drogami tranzytowymi. Drogi wojewódzkie funkcjonują jako drogi międzyregionalne stanowiące sieć połączeń między miastami, bądź jako połączenia między drogami krajowymi. Drogi powiatowe komunikują regionalne ośrodki miejskie. Najliczniejsze są drogi gminne. Infrastruktura drogowa miasta jest stale intensywnie modernizowana, dzięki czemu miasto ma nowoczesną sieć drogową z zupełnie nową lub częściowo 15
zmodernizowaną nawierzchnią. Miasto Białystok jest najważniejszym węzłem komunikacyjnym w północno wschodniej części kraju. Transport kolejowy Białystok to największy węzeł kolejowy północno wschodniej Polski. Przez miasto biegnie siedem linii kolejowych. Główny szlak kolejowy, który przebiega przez Białystok, to zelektryfikowana linia kolejowa nr 6. Linia ta ma znaczenie europejskie. Łączy Warszawę Suwałki Kowno Rygę Tallin. Ruch kolejowy na terenie miasta jest stosunkowo niewielki. Największe natężenie ruchu pociągów występuje bezpośrednio w obszarze głównego węzła kolejowego, gdzie prowadzone są działania operacyjne. Jednak biorąc pod uwagę bardzo małe prędkości składów ten odcinek nie stanowi istotnego źródła hałasu kolejowego. Przemysł Białystok jest dużym ośrodkiem przemysłowym, handlowym i usługowym. Wiodącymi branżami w gospodarce miasta są: przemysł elektromaszynowy (elektroniczny, maszynowy i metalowy), drzewny, spożywczy oraz materiałów budowlanych. Zakłady przemysłowe, usługowe i inne mogące być źródłem uciążliwości akustycznej są skupione na terenie Białegostoku w strefy przemysłowe, dzięki czemu możliwe jest minimalizowanie ich oddziaływania akustycznego na terenach chronionych przed hałasem. Do obserwacji stanu akustycznego środowiska, zgodnych z dyrektywą 2002/49/WE, wprowadzono do ustawy POŚ wskaźniki oceny hałasu mające zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem L DWN i L N. Wskaźnik L DWN jest to długookresowy średni poziom dźwięku wyrażony w db, wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia, pory wieczoru i pory nocy. Wskaźnik L N to długookresowy średni poziom dźwięku wyrażony w db, wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku. Posługując się ww. wskaźnikami dokonywana jest obserwacja stanu akustycznego środowiska uśredniając zjawiska w ciągu roku, czyli podając wartości średnioroczne. Oceny stanu akustycznego środowiska dokonuje się w oparciu o ustanowione kryteria. Prawnymi kryteriami oceny warunków akustycznych środowiska są dopuszczalne wartości poziomów dźwięku przedstawione w rozporządzeniu 2, prezentującym między innymi wartości poziomów dopuszczalnych dla wskaźników długookresowych L DWN i L N, w oparciu o które wykonuje się mapę akustyczną oraz ocenę stanu akustycznego środowiska. Innym rodzajem kryterium jest kryterium zdrowotne, wynikające z dokumentów i materiałów opracowanych przez organizacje międzynarodowe. W odniesieniu do zaleceń WHO przyjęto wyznaczony cel polegający na natychmiastowej likwidacji przekroczeń poziomów L N >55 db. Kolejnym kryterium oceny jest wyznaczenie osób eksponowanych na hałas w poszczególnych klasach poziomów dźwięku: dla L DWN klasy: 55-59 db; 60-64 db; 65-69 db; 70-74 db; >75 db dla L N klasy: 50-54 db; 55-59 db; 60-64 db; 65-69 db; >70 db. Kryterium to wyznaczono na postawie liczby mieszkańców miasta Białystok (2013-294 298 mieszkańców). 2 rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z dnia 22 stycznia 2014 roku, poz. 112). 16
Podczas wykonywania mapy akustycznej, a następnie oceny ekspozycji na hałas zbierane dane są dla poziomów dźwięku L DWN > 55 db, L N > 50 db dlatego, że obligatoryjne badania poziomu L DWN w ramach mapy akustycznej są od 55 db wzwyż, a poziomu L N od 50 db wzwyż. Zestawienie wyników II rundy mapowania akustycznego m. Białystok przedstawiono w poniższych tabelach 7-14 i na wykresach 5-10. Tabela 7. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L DWN (źródło danych: mapa akustyczna m. Białystok, opracowanie WIOŚ Białystok) Lp. Nazwa aglomeracji Liczba mieszkańców Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L DWN 55-59 db 60-64 db 65-69 db 70-74 db >75 db 1 Białystok 294298 37300 21400 9800 3500 100 szt. 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 55-59 db 60-64 db 65-69 db 70-74 db >75 db Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu LDWN Wykres 5. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L DWN (źródło danych: mapa akustyczna m, Białystok, opracowanie: WIOŚ Białystok) Tabela 8. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L N (źródło danych: mapa akustyczna m. Białystok, opracowanie WIOŚ Białystok) Lp. Nazwa aglomeracji Liczba mieszkańców Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L N 50-54 db 55-59 db 60-64 db 65-69 db >70 db 1 Białystok 294298 21900 9400 3000 100 0 17
szt. 22500 21000 19500 18000 16500 15000 13500 12000 10500 9000 7500 6000 4500 3000 1500 0 50-54 db 55-59 db 60-64 db 65-69 db >70 db Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu LN Wykres 6. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L N (źródło danych: mapa akustyczna m, Białystok, opracowanie: WIOŚ Białystok) Z powyższych zestawień wynika, iż na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L DWN narażonych jest łącznie 72100 mieszkańców, natomiast na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L N w sumie eksponowanych jest 34400 mieszkańców. Wskazuje to, że 24,5% ogólnej liczby mieszkańców miasta narażonych jest na hałas drogowy dla wskaźnika L DWN > 55 db, a 11,7% ogólnej liczby mieszkańców miasta eksponowanych jest na hałas nocny L N > 50 db. Tabela 9. Hałas drogowy w aglomeracji odsetek osób eksponowanych (źródło danych: mapa akustyczna m. Białystok, opracowanie: WIOŚ Białystok) Wskaźnik poziomu dźwięku Poziom L DWN > 55 db 24,5% Poziom L N > 50 db 11,7% Średni udział procentowy ogólnej liczby mieszkańców eksponowanych na hałas w m. Białystok Analiza wykonanej mapy pokazuje, że najistotniejszym czynnikiem decydującym o stanie klimatu akustycznego Białegostoku jest ruch drogowy. Jest to jedyny z czynników, w przypadku którego można mówić, iż oddziałuje on na terenie całego miasta powodując przekroczenia najczęściej w przedziale 0-5 db. Przekroczenia wskaźnika L DWN powyżej 10 db występują bardzo sporadycznie. Analiza zmian klimatu akustycznego miasta w odniesieniu do hałasu kolejowego, podobnie jak przy hałasie drogowym, może zostać przeprowadzona za pomocą danych dotyczących liczby mieszkańców. W wyniku mapowania uzyskano następujące wartości ekspozycji na hałas kolejowy: Tabela 10. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas kolejowy w przedziałach wartości poziomu L DWN (źródło danych: mapa akustyczna m. Białystok, opracowanie: WIOŚ Białystok) Lp. Nazwa aglomeracji Liczba mieszkańców Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas kolejowy w przedziałach wartości poziomu L DWN 55-59 db 60-64 db 65-69 db 70-74 db >75 db 1 Białystok 294298 200 100 0 0 0 18
szt. 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 55-59 db 60-64 db 65-69 db 70-74 db >75 db Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas kolejowy w przedziałach wartości poziomu LDWN Wykres 7. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas kolejowy w przedziałach wartości poziomu L DWN (źródło danych: mapa akustyczna m. Białystok, opracowanie: WIOŚ Białystok) Tabela 11. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas kolejowy w przedziałach wartości poziomu L N (źródło danych: mapa akustyczna m. Białystok, opracowanie: WIOŚ Białystok) Lp. Nazwa aglomeracji Liczba mieszkańców Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas kolejowy w przedziałach wartości poziomu L N 50-54 db 55-59 db 60-64 db 65-69 db >70 db 1 Białystok 294298 200 0 0 0 0 szt. 200 150 100 50 0 50-54 db 55-59 db 60-64 db 65-69 db >70 db Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas kolejowy w przedziałach wartości poziomu LN Wykres 8. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas kolejowy w przedziałach wartości poziomu L N (źródło danych: mapa akustyczna m. Białystok, opracowanie: WIOŚ Białystok) Z przedstawionych danych wynika, że oddziaływanie linii kolejowych ma minimalne znaczenie, o czym również świadczy odsetek osób eksponowanych na tego rodzaju hałas. 0,1 % ogólnej liczby ludności zamieszkującej Białystok narażona jest na hałas kolejowy dla poziomu L DWN powyżej 55 db, natomiast 0,07 % mieszkańców miasta eksponowanych jest na hałas kolejowy nocny powyżej 50 db. 19
Tabela 12. Hałas kolejowy w aglomeracji odsetek osób eksponowanych (źródło danych: mapa akustyczna m. Białystok, opracowanie: WIOŚ Białystok) Wskaźnik poziomu dźwięku Poziom L DWN > 55 db 0,1% Poziom L N > 50 db 0,07% Średni udział procentowy ogólnej liczby mieszkańców eksponowanych na hałas w m. Białystok W trakcie prowadzonych obliczeń stwierdzono możliwość wystąpienia przekroczeń rzędu 1-2 db na terenach położonych wzdłuż linii kolejowej nr 6. Wielkość przekroczeń była na tyle niewielka, że mieściła się w granicach niepewności stosowanych metod obliczeniowych. Zgodnie z wymaganiami, wykonując mapę akustyczną niezbędne jest określenie ekspozycji ludności na hałas przemysłowy. Oddziaływanie hałasu przemysłowego na mieszkańców Białegostoku jest silnie zróżnicowane i zależy przede wszystkim od lokalizacji zakładu. Tabela 13. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas przemysłowy w przedziałach wartości poziomu L DWN (źródło danych: mapa akustyczna m. Białystok, opracowanie: WIOŚ Białystok) Lp. Nazwa aglomeracji Liczba mieszkańców Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas przemysłowy w przedziałach wartości poziomu L DWN 55-59 db 60-64 db 65-69 db 70-74 db >75 db 1 Białystok 294298 100 100 0 0 0 szt. 100 80 60 40 20 0 55-59 db 60-64 db 65-69 db 70-74 db >75 db Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas przemysłowy w przedziałach wartości poziomu LDWN Wykres 9. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas przemysłowy w przedziałach wartości poziomu L DWN (źródło danych: mapa akustyczna m. Białystok, opracowanie: WIOŚ Białystok) Tabela 14. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas przemysłowy w przedziałach wartości poziomu L N (źródło danych: mapa akustyczna m. Białystok, opracowanie: WIOŚ Białystok) Lp. Nazwa aglomeracji Liczba mieszkańców Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas przemysłowy w przedziałach wartości poziomu L N 50-54 db 55-59 db 60-64 db 65-69 db >70 db 1 Białystok 294298 200 0 0 0 0 20
szt. 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 50-54 db 55-59 db 60-64 db 65-69 db >70 db Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas przemysłowy w przedziałach wartości poziomu LN Wykres 10. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas przemysłowy w przedziałach wartości poziomu L N (źródło danych: mapa akustyczna m. Białystok, opracowanie: WIOŚ Białystok) Podczas prac nad mapą akustyczną zidentyfikowano zakłady, które naruszają standardy jakości środowiska w zakresie imisji hałasu, oraz zakłady nie emitujące hałasu w sposób ponadnormatywny. Łączny obszar terenów, na których zidentyfikowano zagrożenie hałasem przemysłowym jest znikomy w porównaniu z hałasem drogowym. Z przedstawionych danych wynika, że na hałas przemysłowy dla wskaźnika L DWN > 55 db narażonych jest łącznie 200 osób. Tyle samo mieszkańców eksponowanych jest na hałas przemysłowy dla wskaźnika nocnego L N > 50 db. Opracowana mapa akustyczna stanowiła podstawę do aktualizacji istniejącego po I rundzie mapowania akustycznego, programu ochrony środowiska przed hałasem. W zaktualizowanym programie opisano szereg inwestycji drogowych, które w części zostały już wykonane, a część z nich jest nadal w trakcie realizacji m.in. (budowa miejskiej obwodnicy, budowa i przebudowa ulic w mieście, budowa ścieżek rowerowych, budowa systemu zarządzania ruchem). Realizację programu zaplanowano do 2019 roku. Spośród innych znaczących inwestycji drogowych na terenie województwa należy wymienić: udostępnienie do użytku we wrześniu 2012 roku odcinka S8 Jeżewo Białystok, oddanie do użytku w październiku 2012 roku obwodnicy Zambrowa i Wiśniewa w ciągu drogi S8, oddanie do użytku w listopadzie 2014 roku obwodnicy Augustowa. Ponadto w przygotowaniu na najbliższe lata są: obwodnica Suwałk, obwodnica Łomży, odcinek drogi krajowej nr 61 Ostrów Mazowiecka Szczuczyn, odcinek Korycin Knyszyn - Dobrzyniewo Choroszcz; prace na drodze krajowej nr 19 - odcinek Kuźnica Sokółka Korycin; Południowa Obwodnica Białegostoku węzeł Choroszcz Kudrycze, Wojszki Ploski do obwodnicy Bielska Podlaskiego oraz odcinek obwodnica Bielska Podlaskiego Chlebczyn (z obwodnicami Bociek, Dziadkowic i Siemiatycz). WNIOSKI 1. Z danych wynika, że najbardziej uciążliwym źródłem hałasu na obszarze województwa jest hałas komunikacyjny. 2. Badania prowadzone na przestrzeni ostatnich lat na obszarze województwa wskazują na znaczące i występujące powszechnie przekroczenia norm na obszarach przyległych do głównych ciągów komunikacyjnych. Poziomy przekroczeń norm przy trasach tranzytowych są od kilku lat bardzo wysokie - w porze dziennej i nocnej sięgają kilkunastu decybeli. Najbardziej narażone na 21
hałas są populacje ludności zamieszkujące w miastach, jak i mniejszych miejscowościach, przez które przebiegają trasy tranzytowe. 3. Do najpilniejszych działań na rzecz ograniczenia hałasu drogowego należy zaliczyć budowę obwodnic miast na trasach tranzytowych do przejść granicznych. Działania priorytetowe obejmują budowę obwodnic na drodze krajowej nr 61, gdzie uciążliwość hałasowa jest największa (Łomża, Grajewo, Augustów, Rajgród, Szczuczyn) na drodze nr 8 (Sztabin) oraz na drodze nr 19 (Sokółka). Należy podkreślić, że w ostatnich latach zrealizowano już kilka znaczących inwestycji drogowych: wybudowano obwodnicę Wasilkowa i Zambrowa, oddano do użytku dwujezdniowy odcinek Jeżewo Białystok. Ponadto realizowano działania modernizacyjne istniejących dróg: remonty nawierzchni, budowa ekranów akustycznych, wyłączenia z ruchu (ograniczenia ruchu) w strefach centrów miast. 4. W zbyt małym zakresie realizowane są działania na rzecz eliminacji z ruchu pojazdów szczególnie uciążliwych pod kątem emisji hałasu (zły stan techniczny pojazdów). 5. Sieć szlaków kolejowych w województwie podlaskim jest słabo rozwinięta. W związku z czym transport kolejowy nie stanowi zagrożenia dla środowiska w aspekcie emisji hałasu. 6. Hałas przemysłowy na terenie województwa podlaskiego ma znaczenie marginalne. Dotyczy głównie ludzi mieszkających w bezpośrednim sąsiedztwie zakładów - źródeł emisji. W ostatnich latach nastąpiła znacząca poprawa klimatu akustycznego wokół zakładów przemysłowych, które zmodernizowały technologie produkcji oraz dokonały inwestycji na rzecz odizolowania źródeł emisji. Opracowanie: Wydział Monitoringu Środowiska WIOŚ Białystok 22